Voorwoord. Het projectteam bestond uit: Pieterjan Debergh Els Van de Velde Wim Van der Beken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Voorwoord. Het projectteam bestond uit: Pieterjan Debergh Els Van de Velde Wim Van der Beken"

Transcriptie

1

2

3 Voorwoord Deze Roadmap naar de Textiel-, Hout- en Meubelfabriek van de Toekomst is het resultaat van een volgehouden strategische denkoefening over de toekomst van deze industrie in Vlaanderen. Deze denkoefening startte eigenlijk reeds tijdens de Vlaamse rondetafelconferentie voor de textiel-, hout- en meubelindustrie in Anderhalf jaar intensief en vruchtbaar overleg tussen de sector en de Vlaamse overheid resulteerde in een actieplan dat vooral tot doel had om het Vlaams overheidsinstrumentarium beter af te stemmen op de noden van de THM-industrie. In februari 2010 ging vervolgens de Staten-Generaal voor de Industrie (SGI) van start. Fedustria ging in op de uitnodiging van de Vlaamse regering en stapte mee in dit topoverleg over de toekomst van de industrie in Vlaanderen. In nauwe samenwerking met een groep van toonaangevende CEO s uit de THM-industrie werd het sectoraal actieplan R.I.T.H.M. (Relance Initiatief voor de Textiel-, Hout- en Meubelindustrie) uitgewerkt en op 24 juni 2010 ingediend bij de Vlaamse regering. Naast een aantal concrete beleidsaanbevelingen werd hierbij vooral gefocust op wat de sector zelf kan ondernemen om de THM-industrie in Vlaanderen te verankeren. Als resultaat van de Staten-Generaal voor de Industrie lanceerde de Vlaamse regering in 2011 het Nieuw Industrieel Beleid (NIB). De Fabriek van de Toekomst is een centraal concept in dit NIB. Om dit concept concreet en tastbaar te maken opende het Agentschap Ondernemen begin 2012 de eerste projectoproep met de Fabriek van de Toekomst als thema. Dit studieproject Roadmap naar de Textiel-, Hout- en Meubelfabriek van de Toekomst kadert binnen deze oproep en werd dan ook gesteund door het Agentschap Ondernemen. Het doel van deze roadmap is om de sectorstrategie voor de THM-industrie verder uit te bouwen en te verfijnen en tevens om te zetten in een concreet stappenplan op zowel collectief niveau (sector, deelsectoren) als op individueel bedrijfsniveau. Om dit mogelijk te maken werd van de roadmap ook een tool afgeleid, waarmee ieder bedrijf uit de doelgroep de roadmap kan vertalen naar zijn individuele situatie. Deze tool moet voor de bedrijven een strategisch kompas vormen, waarmee de meest opportune transformatieprojecten kunnen worden geselecteerd. Voor de realisatie van dit project heeft Fedustria samengewerkt met Idea Consult. Het project werd opgevolgd door een stuurgroep van bedrijfsleiders, waarin tevens een waarnemer van het Agentschap Ondernemen zetelde. Het projectteam wenst de stuurgroepleden - en in het bijzonder stuurgroepvoorzitter Jos Deslee (DesleeClama NV) - te bedanken voor hun input en feedback. Het projectteam bestond uit: Fedustria Chris De Roock Kris Van Peteghem Idea Consult Geert Steurs Kristof Mertens Pieterjan Debergh Els Van de Velde Wim Van der Beken

4 INHOUDSTAFEL 1/ Inleiding Vorige actieplannen voor de THM-industrie Structuur van dit rapport 6 2/ De AS IS-situatie in de THM-industrie Sectorfoto van de THM-industrie SWOT van de THM-industrie 10 3/ Roadmap voor de THM-industrie Visie Transformatie als hefboom Het actieprogramma 17 4/ Aan de slag! 39

5 1/ Inleiding 1.1 Vorige actieplannen voor de THM-industrie De THM-industrie is in het verleden al het onderwerp geweest van verschillende strategische studies en is vandaag de dag ook betrokken in verschillende projecten gericht op het transformeren en versterken van de sector en zijn deelsectoren. Bij de opmaak van deze roadmap is voortgebouwd op deze strategische oefeningen. De belangrijkste actieplannen of roadmaps die mee als inspiratie hebben gediend, hebben we kort beschreven in onderstaande box. Box 1: Actieplannen waarop deze Roadmap voortbouwt Toekomst van de Hout- en Meubelindustrie in België Deze studie uit 2005 betrof alleen de hout- en meubelindustrie en bevatte een aantal scenario s voor de toekomst van deze sectoren. De studie hanteerde Kwaliteitsconcurrentie als theoretisch model, wat praktisch werd vertaald in de volgende bouwstenen: (1) Integrale innovatie over de gehele waardeketen, (2) Aantrekken en ontwikkelen van talent en (3) Zuurstof voor structurele investeringen. Voor elk van deze bouwstenen werden een aantal sporen gedefinieerd en mogelijke acties, allemaal georiënteerd op de bedrijven. De insteek van kwaliteitsconcurrentie en i.h.b. de aandacht voor integrale innovatie over de gehele waardeketen blijven zeer relevant, alsook vele van de toen gesuggereerde acties. Meerdere van die sporen en acties duiken ook op in latere strategische plannen (bijvoorbeeld in RITHM). Witboek van de Rondetafelconferentie voor de Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie Dit Witboek dateert van Het betrof de volledige THM-industrie en dekte 5 thema s af met telkens een situatieschets, knelpunten en aanbevelingen: (1) de Vlaamse THM-industrie in mondiale context, (2) innovatie, (3) ondernemingsklimaat, (4) milieubewust ondernemen en (5) menselijk kapitaal. Het Witboek bevatte 36 aanbevelingen richting overheid waarvan een redelijk groot aantal (ca. 75%) ondertussen zijn gerealiseerd. Een aantal van de thema s komen terug in deze roadmap, maar de focus is nu wel op de bedrijven gericht i.p.v. op de overheid. TIS Reflex 2010 Roadmaps In de periode werden 3 roadmaps ontwikkeld in het kader van een project gesubsidieerd door het IWT. Deze roadmaps voor technisch textiel, kledingtextiel en meubel- en decoratiestoffen kwamen tot stand in een samenwerking tussen Febeltex, Agoria en Centexbel. Er werd een dubbel perspectief gehanteerd: (1) Marktgedreven roadmapping market pull en (2) Technologiegedreven roadmapping technology push. De roadmaps beschrijven in detail de trends inzake (1) markt en maatschappij, (2) organisatie en product en (3) technologieën, waarop deze studie voortbouwt, maar bevatten geen suggesties voor acties. 5

6 Profit 2020: Professionele Interieurtoepassingen voor 2020 Dit project betrof specifiek de sectoren en markten inzake professionele interieurtoepassingen: (1) Healthcare (private hospitals, healthcare hotel, home care), (2) Education (kindergarten & schools, college & universities, corporate universities & private schools), (3) Offices (private offices and government offices) en (4) Leisure (travel, wellness, horeca). Het rapport schetst het groot potentieel op deze markt op basis van de trendontwikkelingen, met als belangrijkste belemmering het ontbreken van voldoende kennis van de publieke en de private contractmarkt. Het potentieel van de projectmarkt en de trendontwikkelingen hebben we opgepikt bij de opmaak van deze roadmap. RITHM Relance Initiatief voor de Textiel-, Hout- en Meubelindustrie Voorliggende roadmap sluit het sterkst aan bij het RITHM-rapport dat in juni 2010 werd gepubliceerd, aansluitend op de Staten-Generaal voor de Industrie in februari 2010 en de oproep aan de 4 belangrijkste industriële sectorfederaties, waaronder Fedustria, om een sectoraal actieplan te formuleren. Het is het enige van de actieplannen hier opgelijst, die de volledige THM-industrie afdekt. RITHM kwam tot stand na intensief overleg met een groep van een twintigtal bedrijfsleiders. Het stelt 5 transformatieprojecten voor, 3 met een economische finaliteit en 2 hefbomen. Vooral de transformatieprojecten met economische finaliteit blijven zeer relevant en voor meerdere van de toen voorgestelde acties is nog geen initiatief genomen of ze zijn nog maar deels gerealiseerd, zodat ze nog steeds in aanmerking komen voor deze roadmap. Deze 3 transformatieprojecten zijn: 1. Marktgedreven innovatie: meer kennisintensieve producten door combinatie van technologische en niettechnologische innovatie om beter te beantwoorden aan de klantennoden; 2. Professionele producttoepassingen: de professionele markt biedt voor interieurproducten (2/3 van THM) betere toekomstperspectieven dan de particuliere markt; 3. Duurzaam ondernemen: transformatie tot een eco-efficiënte en eco-effectieve industrie, waarin milieubewustzijn en energie-efficiëntie niet als probleem of bedreiging worden gezien, maar als kans. 1.2 Structuur van dit rapport In volgend hoofdstuk presenteren we de AS IS-situatie van de Textiel-, Hout- en Meubelindustrie (THM) aan de hand van een beknopte sectorfoto en een SWOT. Hoofdstuk 3 bevat de eigenlijke roadmap. Vertrekkend van een visie op de THM-industrie anno 2020, formuleren we een transformatiemodel, gebaseerd op 2 pijlers, als hefboom naar de fabriek van de toekomst. Vervolgens presenteren we mogelijke acties, zowel individuele als collectieve, om die transformatie te helpen realiseren. 6.

7 2/ De AS IS-situatie in de THM-industrie 2.1 Sectorfoto van de THM-industrie Kerncijfers van de Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie in 2013* Omzet 9002 Mln Investeringen 236 Mln Tewerkstelling # Aantal ondernemingen # *Schattingen op basis van gegevens voor België Omzet In de periode steeg de omzet van de Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie jaar na jaar. De omzet bereikte een piek in 2008, toen deze 11,3 miljard euro bedroeg. Als gevolg van de financieel-economische crisis viel de activiteit fors terug in 2009: een daling met liefst 23,1% t.o.v De Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie kende een beperkt herstel in In 2012 en 2013 trad opnieuw een daling op. De omzet bedroeg in miljard euro, wat 5,5% lager is dan in 2012 en 20,0% lager dan in OMZET (in miljoen euro) Bron: FOD economie, BTW-aangiften HOUT MEUBEL TEXTIEL THM De meubelindustrie vertegenwoordigde in ,9% van de omzet van de Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie, terwijl de houtindustrie een aandeel van 21,9% inneemt en de textielindustrie 57,1%. De omzet van zowel de textiel-, als de hout- en meubelindustrie lag in 2013 nog beduidend onder het niveau van

8 2.1.2 Investeringen De Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie deed in 2013 voor 236 miljoen euro investeringen. Hiermee lagen de investeringen in de sector aanzienlijk beneden het piekniveau van 2008, toen er voor 408,1 miljoen euro geïnvesteerd werd. Gezien de zwakke economische activiteit is het echter niet verwonderlijk dat de investeringen de laatste jaren fors werden teruggeschroefd. De lage bezettingsgraad van de productiecapaciteit laat vermoeden dat de investeringen niet snel terug op het niveau van vóór de crisis zullen komen. In de houtindustrie lag de bezettingsgraad in 2013 op 75,3% t.o.v. 82,1% in De bezettingsgraad van de productiecapaciteit daalde in de meubelindustrie van 80,2% in 2005 tot 72,0% in In de textielindustrie bedroeg de bezettingsgraad in 2013 slechts 66,0% t.o.v. 74,4% in INVESTERINGEN (in miljoen euro) ** HOUT MEUBEL TEXTIEL THM Bron: FOD economie, BTW-aangiften Tewerkstelling en aantal ondernemingen In 2013 stelde de Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie personen tewerk in ondernemingen, dat wil zeggen gemiddeld 23 werknemers per onderneming. Hieruit blijkt onmiddellijk ook het KMO karakter van deze sectoren. Ongeveer 90% van de ondernemingen beantwoordt zelfs aan de definitie van kleine onderneming (< 50 werknemers). De indirecte tewerkstelling van de textiel-, hout- en meubelindustrie kan op jobs geschat worden. Hiermee komt men aan een totale directe + indirecte tewerkstelling van ca personen. De tewerkstelling in de Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie kent jammer genoeg een structureel dalende tendens. Tussen 2005 en 2013 gingen er arbeidsplaatsen verloren. Een niet onbelangrijk deel hiervan is het gevolg van productiviteitsgroei door efficiëntere machines en technologische vooruitgang. 8.

9 Evolutie van de totale tewerkstelling in Vlaanderen MEUBEL HOUT TEXTIEL THM - Bron: RSZ * - Ondanks deze daling van de tewerkstelling blijven zowel de textielindustrie als de hout- en meubelindustrie kampen met een chronisch tekort aan geschoolde arbeidskrachten Buitenlandse handel De Vlaamse textiel-, hout- en meubelindustrie is zeer open en exportgericht. De meeste gegevens over de buitenlandse handel zijn echter enkel op nationaal niveau beschikbaar. Volgens de nationale cijfers vertegenwoordigde de export in % van de textielomzet, 66% van de houtomzet en 56% van de meubelomzet. De textielindustrie is netto uitvoerder en genereerde in 2013 een handelsoverschot van 2,5 miljard euro Performantie-indicatoren De THM industrie heeft de voorbije 10 jaar net als de meeste andere industriële sectoren - een periode in twee richtingen gekend: - een opbouwende periode met stijgende performantie van 2003 tot 2007; - een sterke terugval in , met daaropvolgend een geleidelijke performantieverbetering die evenwel nog onder het niveau blijft van de eerste helft van de jaren 2000; Uit onderstaande tabel voor het geheel van de THM-industrie kunnen we voor anno 2012 volgende conclusies trekken: - in 2012 is de THM-industrie nog niet hersteld van de crisis, die een zware aanslag heeft gepleegd op de financiële performantie van de sector (winstmarge, verkoopmarge, EBITDA en cash flow); - dankzij de verdere automatisering en het afbouwen van het personeelsbestand is de arbeidsproductiviteit hersteld; 9.

10 - de THM-industrie kampt met een substantiële rendabiliteitsuitdaging, zowel in termen van winstmarge als EBITDA-marge Tabel: Performantie-indicatoren voor de THM-industrie in België periode Eenheid Kengetallen Omzet Toegevoegde waarde Winst (verlies) van het boekjaar Cash flow Netto bedrijfskapitaal EBITDA EBITDA-marge % , , , , , , , , , Aantal werknemers Eenheid Kernratio's Profit margin % 2,3 4,1 3,4 2,8 2,6-0,1 2,5 3,5 2,3 3,3 Brutoverkoopmarge vr belastingen % 9,1 9,6 8,3 8,3 8,2 6,7 7,8 8,0 7,2 7,9 Nettoverkoopmarge vr belastingen % 4,4 5,6 4,8 4,9 5,1 3,3 4,2 4,6 3,9 3,9 Netto rendabiliteit vh eigen vermogen vr belast. % 6,7 10,0 17,8 12,5 13,3-4,0 3,9 5,3 3,0 4,8 Operating revenu per employee Toegevoegde waarde/personeelslid Average cost of employees/year Personeelskosten/Toegevoegde waarde % 63,6 61,8 65,3 64,4 63,7 69,8 67,8 64,5 65,4 62,7 Toegevoegde waarde / Bedrijfsopbrengsten % 26,0 26,3 25,1 24,0 23,3 23,1 25,8 23,9 22,3 23,6 Bron: IDEA op basis van Belfirst 2.2 SWOT van de THM-industrie Strengths Beschrijving S1 Vakmanschap De THM-industrie is een sector met een rijke traditie en sterk vakmanschap, wat zich uit in kwalitatieve producten die gewaardeerd worden door de klanten. Bij export naar verre landen genieten producten uit Europese landen van een kwaliteitsimago. S2 Ondernemerschap De sector telt veel ondernemers die durven investeren en nieuwe initiatieven opstarten, gekoppeld aan een jarenlange traditie van exportgerichtheid. S3 Flexibiliteit De geboden flexibiliteit wordt steeds belangrijker omdat de gemiddelde batchgrootte naar beneden gaat. Men moet snel kunnen leveren aan de volgende schakel in de waardeketen. S4 Nabijheid bij belangrijke afzetmarkten Aangezien 80% van de export binnen de EU blijft, is de levertijd kort ten opzichte van vele concurrenten, wat een competitief voordeel geeft. S5 Goede werknemers Gemotiveerd en betrokken personeel dat trouw is aan de bedrijven. De goede talenkennis van de medewerkers is een troef bij de toenemende internationalisering van de markten. S6 Specialisatie De THM-industrie heeft de voorbije decennia belangrijke ontwikkelingen doorgemaakt: de sector heeft zich inventief getoond en heeft zich verder gespecialiseerd in verschillende segmenten, van het bedienen van hogere segmenten tot het maken van producten met specifieke eigenschappen voor specifieke niches waar meer toegevoegde waarde kan gerealiseerd worden. S7 Ontwikkeling van nieuwe materiaaleigenschappen Textiel is vandaag niet hetzelfde product als twintig jaar geleden. Er werden inmiddels nieuwe textielvezels ontwikkeld en/of ze worden vandaag vaak bewerkt met (nieuwe) chemische stoffen en soms samengevoegd met andere materialen 10.

11 om ze nieuwe eigenschappen te geven (sterkte, thermische eigenschappen, ondoorlaatbaarheid,...) Dit opent de deur naar heel wat nieuwe toepassingen. Hetzelfde wordt ook met hout gedaan in de hout- en meubelindustrie. De meubelindustrie is eerder een assemblage-industrie, waar de toepassing van nieuwe materialen een troef kan zijn. S8 Hoge productiviteit via doorgedreven automatisering De productie in de THM-industrie is, waar mogelijk, in sommige productgroepen al sterk geautomatiseerd. Dit laat toe het aandeel van de loonkosten terug te brengen en competitief te zijn in de internationale markt. S9 Belangrijke cluster Er is in Vlaanderen een uitgebreid netwerk aan ondernemingen actief in verschillende schakels van de waardeketen en in verschillende marktsegmenten, waardoor men kan profiteren van elkaars aanwezigheid. Ook de nabijheid van een sterke chemische industrie in Vlaanderen en vlotte toegang tot grondstoffen uit het buitenland via de havens draagt bij tot de sterkte van de cluster. Een voorbeeld van een belangrijke cluster binnen de Fedustria sectoren is de cluster interieur. Weaknesses Beschrijving W1 Kleinschaligheid van Door de kleinschaligheid is de kans op aanwezigheid van ondernemingen managementvaardigheden en strategisch denken kleiner. Indien hierbij ook te sterk vastgehouden wordt aan het familiale karakter en men invloeden van buitenaf zoveel mogelijk probeert af te schermen, is er gevaar op ondernemingen met oogkleppen op. W2 Verzwakte financiële positie Een deel van de ondernemingen staat in een zwakke financiële positie door een jarenlange teruggang van de activiteiten waardoor een radicale transitie niet evident is (geen tijd en geen geld ervoor). W3 Traditioneel imago De sector wordt beschouwd als een meer traditionele sector in moeilijkheden, en krijgt relatief weinig aandacht vanuit de overheid. Voor potentiële werknemers heeft de sector niet het meest aantrekkelijke imago (zie ook W8 hieronder). W4 Beperkte mogelijkheden tot verdere automatisatie Zoals hierboven aangegeven is de industrie vandaag, waar technisch mogelijk, al sterk geautomatiseerd. Verdere productiviteitswinsten die hieruit kunnen voortvloeien zijn dan ook eerder beperkt. In bepaalde productgroepen lijken de grenzen van de productiviteitsgroei bereikt. W5 Meerderheid moet op prijs concurreren Voor de meerderheid van de producten blijft de prijs hoe dan ook het doorslaggevende criterium. Dit maakt de sector zeker in de volumesegmenten gevoelig voor internationale concurrentie, met name uit lagelonenlanden, waar ook een sterk ondernemerschap leeft en de productiviteit snel stijgt. W6 Overheid waardeert onvoldoende innovatie en kwaliteit in eigen aankopen Vaak legt de overheid bij openbare aanbestedingen slechts minimumcriteria voor de kwaliteit van producten op, waardoor de meerwaarde van hoog kwalitatieve en innovatieve producten binnen deze context niet gevaloriseerd kan worden. Nochtans bestaat de mogelijkheid om kwaliteit en innovatie een grote(re) rol te laten spelen bij overheidsopdrachten. W7 Marktmacht afnemers In een aantal subsectoren staat er een beperkte set van distributeurs tussen 11.

12 de producenten en consumenten, die zo marktmacht hebben over de prijs die aan producenten betaald wordt. Dit is bv. zo in enkele takken van interieur- en kledingtextiel. Dit is evenwel niet van toepassing op de hele THM industrie. W8 Vinden van geschikt personeel Het vinden van geschikt personeel, voor verscheidene profielen, is niet eenvoudig. Hierbij speelt ook het feit dat de THM-industrie niet gekend is als de meest aantrekkelijke werkgever een rol. Vooral de textielopleidingen kennen een leegloop. De houtopleidingen kennen recent een hernieuwde interesse. Werken met het materiaal hout is opnieuw in bij jongeren. Opportunities Beschrijving O1 Openstaan voor invloeden van buitenaf Extern management, (buitenlandse) specialisten, communicatie en marketing verantwoordelijken, verrijkte raad van bestuur om good practices in bedrijven te laten insijpelen. O2 Open innovatie Open innovatie: samenwerken met externe partijen om tot succesvolle innovatie te komen. Meer samenwerking zowel binnen de sector als met andere sectoren (bv. chemie) is wenselijk. Het is ook belangrijk binnen het eigen bedrijf iedereen deel van het innovatieproces te laten uitmaken. O3 Van B2B naar B2C of van B2C naar B2B Evolueren van B2B naar B2C kan een strategie zijn om een groter deel van de waardeketen in handen te krijgen (ook als respons op de distributie met verschraling van de kwaliteit van de verkopers). Hierbij moet bij de verkoop sterk ingespeeld worden op het belevingsaspect. Omgekeerd kan een evolutie van B2C naar B2B leiden tot slaagkansen in professionele productmarkten (zie O4). O4 Nieuwe productmarkten Trends in een aantal submarkten zorgen ervoor dat er nieuwe mogelijkheden ontstaan voor de THM-sector. Voor interieurtextiel en meubels is dit bijvoorbeeld in de zorgmarkt, d.i. zowel publiek/private ziekenhuizen als thuiszorg, gedreven door o.a. toenemende vergijzing, nieuwe klemtonen in gezondheidszorg (bv. meer aandacht voor een warm interieur,...). Ook in markten gelinkt aan onderwijs, kantoor en vrije tijd liggen nog groeimogelijkheden. Bij technisch textiel zijn er ook verschillende groeimarkten, gaande van toepassingen in sport tot industrie en bouw. Bij kledingtextiel zijn wellness en bedrijfs- en beschermingskledij een groeimarkt. O5 Evolueren richting blauwe economie Het koppelen van duurzaamheid aan betere economische prestaties (cfr. de principes van de blauwe economie), bv. het reduceren van het gebruik van energie of grondstoffen, een minimale ecologische voetafdruk realiseren doorheen de hele levenscyclus van het product, het sluiten van materiaalkringlopen,... Ook wat betreft recyclage is er nog ruimte voor verbetering. Wanneer men later in andere landen (ook) een strengere milieuwetgeving invoert kan dit Belgische producenten een competitief voordeel geven. O6 Nieuwe afzetmarkten Veel spelers in de THM-industrie zijn vandaag reeds internationaal actief (in de mate dat ze niet gehinderd worden door het belang van transportkosten of culturele verschillen). Toch is er bv. voor een groeiend segment als technisch textiel nog veel potentieel buiten Europa. 12.

13 O7 Business model innovatie Er zijn mogelijkheden om meer toegevoegde waarde te realiseren door het wijzigen van het business model, bv. het aanbieden van een aantal diensten naast het product zelf. Dit kan bv. zijn het verhuren van producten, hulp bij design en inrichting van ruimtes, levering en installatie, opknappen/herstellen van producten, visualisatie van mogelijke inrichtingen m.b.v. software,... Zo kan men op termijn evolueren naar een aanbieder van totaaloplossingen, waarbij men alle behoeften van een klant afdekt en niet gewoon een product aflevert. O8 Organisatie van productie Terwijl de mogelijkheden tot verdere productiviteitswinsten via automatisering eerder beperkt zijn, zijn er nog aanzienlijke mogelijkheden op vlak van organisatie van productie, bv. via lean manufacturing en andere vormen van procesinnovatie. O9 Sociaal bewustzijn en duurzame handel De samenleving hecht steeds meer belang aan ethische kwesties. De bewuste consument verlangt dat producten op een sociaal en ecologisch verantwoorde wijze worden geproduceerd. 010 Verkortende levenscyclus producten Producten krijgen een steeds kortere levenscyclus waardoor men alles steeds sneller moet aanpassen in de ondernemingen (veel meer strategische keuzes maken). Mits de nodige competenties kunnen Vlaamse bedrijven hiermee een voorsprong opbouwen en behouden ten opzichte van concurrenten uit lagelonenlanden. Bij het valoriseren van innovaties wordt snelheid belangrijker dan IP. T1 T2 Threats Beschikbaarheid grondstoffen Links in waardeketen onder druk Beschrijving Voor de textielindustrie staat katoen als grondstof sterk onder druk, door prijsstijgingen o.a. veroorzaakt door de stijgende vraag uit China, uitvoerbeperkingen in India en door de afhankelijkheid van klimatologische omstandigheden. Ook grondstoffen voor synthetische alternatieven voor katoen (bv. polypropyleen en polyamide) vormen een aandachtspunt. Die grondstofprijzen zijn dan weer sterk afhankelijk van de evolutie van de olieprijs. Ook het aanbod van andere chemische inputs nodig voor het bewerken van vezels staat onder druk, bv. wanneer dit product niet meer mag gebruikt worden onder de REACH-wetgeving of wanneer de administratieve kosten door REACH te groot worden. Ook hout als grondstof staat onder druk, omwille van het toenemende gebruik van biomassa voor andere doeleinden (bv. productie van elektriciteit, biobrandstof, bioplastics, ). Zoals vermeld onder Sterktes vormt de THM-industrie een sterke cluster met bedrijven actief in verschillende schakels van de waardeketen. Echter, door recente ontwikkelingen staan enkele van die schakels onder druk en zouden op termijn kunnen leiden tot een missing link in de waardeketen. De subsector textielveredeling kampt met dalende vraag, ongebruikte capaciteit, competitie van reeds veredelde importproducten, Grote bedrijven hebben vaak eigen veredeling (geïntegreerd). Dit dreigt vooral een probleem te worden voor kleinere textielbedrijven die afhangen van deze diensten. De chemische industrie is een belangrijke leverancier van inputs (vooral voor textiel), 13.

14 maar door o.a. REACH wetgeving en de dalende vraag uit verscheidene industrieën is er een risico dat bepaalde additieven niet of minder geproduceerd zouden worden in de toekomst. Ook vindt er in Azië meer productinnovatie in de chemie plaats, wat die regio op termijn een competitief voordeel kan geven. In het segment meubel en decoratiestoffen ligt een probleem bij het delocaliseren van de zitmeubelproducenten (de afnemers van zitmeubelstoffen) naar lagelonenlanden, waardoor de markt verschuift. De spaanplaatsector kent in België zelf nog één (weliswaar grote) aanbieder. T3 Betalingsbereidheid voor duurzame producten Is elementair ter ondersteuning van de vergroening van de industrie, maar blijft tot op vandaag zeer beperkt. Zolang de consument weinig bereid is om te betalen voor duurzame producten, is er het risico dat overheidsregulering op dit vlak de winstgevendheid verder onder druk zal zetten. T4 Verkortende levenscyclus producten Producten krijgen een steeds kortere levenscyclus waardoor men alles steeds sneller moet aanpassen in de ondernemingen (veel meer en sneller strategische keuzes maken). Bij gebrek aan deze competenties dreig je al snel achterop te raken. T5 Weghalen financiële middelen uit het bedrijf Eens het bedrijf niet meer in familiale handen is, is er een risico dat meer financiële middelen uit het bedrijf worden weggehaald. Dit kan de financieringsmiddelen voor investeringen drukken, zeker in een omgeving van krimpende bankfinanciering. T6 Verschraling distributie De distributie verengt zich en evolueert richting een beperkt aantal grote spelers die soms ook verticaal geïntegreerd zijn (cfr. IKEA-model). T7 Valoriseren van innovatie Innovatieve producten worden vaak snel gekopieerd waardoor de return on investment beperkt blijft. Dit dwingt bedrijven ook om steeds sneller te innoveren (= de concurrentie voor blijven). Een uitdaging hierbij is de bescherming van intellectuele eigendom wereldwijd. T8 Overreglementering van overheid Voor de THM-industrie is de zware fiscale en parafiscale druk een belangrijke competitiviteitshandicap in vergelijking met de directe concurrenten, zowel in Europa als in verder gelegen lagelonenlanden. De overheid lijdt ook nog steeds al te vaak aan reglementitis, wat leidt tot negatieve effecten op de groei van de sector. Importproducten daarentegen hoeven niet te voldoen aan dezelfde regels. 14.

15 3/ Roadmap voor de THM-industrie 3.1 Visie 2020 We zijn een belangrijke industrie die zich continu heruitvindt en internationaal toonaangevend is. De THM-industrie is een belangrijke verschaffer van industriële jobs. In Vlaanderen is de THMindustrie goed voor directe jobs en nog eens indirecte jobs, samen dus jobs. De THM-industrie blijft dankzij slimme specialisatie internationaal toonaangevend en succesvol in tal van productsegmenten. Voorbeelden zijn meubelstoffen, matrastijk, slaapcomfort, technisch textiel, tuinmeubelen, laminaatvloeren, De THM-industrie is sterk exportgericht, vandaag vooral naar EU-markten, maar met een verdere diversifiëring naar globale groeimarkten is er nog een belangrijk groeipotentieel te realiseren. Onze THM-industrie onderscheidt zich door integrale innovatie van product, proces, dienst en business model. De THM-industrie evolueert van productleiderschap naar integrale innovatie van product, proces, dienst en business model. De THM-industrie maakt en verkoopt producten, die wereldwijd gekend en erkend zijn omwille van hun goede prijs/kwaliteitverhouding. Kwaliteit en vakmanschap, maar in het bijzonder ook productvernieuwing en design zijn essentiële pijlers om het marktleiderschap van THM-producten te blijven waarmaken. De THM-industrie wil zich verder profileren als een innovatieve industrie, zowel in zijn producten als in zijn processen, zowel technologisch als niet-technologisch, zowel op sector- als op ondernemingsniveau. De THM-industrie is zich bewust van het belang van duurzaamheid en van resource-efficiënte productie, en integreert dit doorheen de verschillende waardeketens. Vanuit deze visie ambieert de THM-industrie naar 2020 toe een dubbel groeitraject: groei: groei van de omzet voor het geheel van de THM-industrie tot 13,5 mld EUR in 2020, of een toename met 25% tegenover performantieversterking: de verbetering van de EBITDA-marge tot 12%, of een toename met 2%- punt t.o.v

16 In mld EUR omzet EBITDA-marge THM hoog laag 2012 Doel (2008) (2009) ,5 mld 12,2% 8.9 (2003) (2008) 9.9% 12% 3.2 Transformatie als hefboom Om de transformatie van het bestaande industriële weefsel naar een competitieve en duurzame industrie te stimuleren, ontwikkelde de Vlaamse regering het Nieuw Industrieel Beleid (NIB) met als voornaamste pijlers: een productiviteits- en concurrentiebeleid binnen een gericht clusterbeleid, met als knooppunt de nieuwe Fabriek van de Toekomst; een industrieel innovatiebeleid, dat transformatie door innovatie stimuleert; een beleid van loopbaan- en competentieontwikkeling en de daarmee verbonden veranderlijke arbeidsorganisatie; een ondersteunend infrastructuurbeleid. Sluitstuk van dit beleid is de creatie van Fabrieken van de Toekomst (FvT s), productie- en dienstenbedrijven voor het maken van oplossingen met een hoge toegevoegde waarde op basis van: (1) sterke innovatie en designcompetentie, (2) klantgerichtheid en netwerking, (3) energie- en materiaalefficiënte technologie en (4) creatief menselijk potentieel en het versterken van het sociaal kapitaal. Voortbouwend op dit NIB-concept van de Fabriek van de Toekomst, hebben we voor de THM-industrie een transformatiemodel op maat uitgewerkt, dat voor de THM-ondernemingen als kompas kan fungeren om hun klanten nog beter te bedienen en zo de performantie van de sector te ondersteunen. Het is als volgt opgebouwd: Vooreerst zijn er twee transformatiewerven: integraal innoveren, dat zowel slaat op de innovatie in de waardeketen (product, proces, dienst en business model) als op de verduurzaming; slim vermarkten, wat zowel betrekking heeft op de internationalisering van de THM-bedrijven (export en investeringen) als op de klantgerichtheid. Deze 2 transformatiewerven zijn met elkaar verbonden door het klantgerichte businessmodel van de THM-ondernemingen, dat een strategisch doordacht antwoord moet bieden op onder meer de volgende vragen: 'value proposition', wat is het aanbod aan de klant; welk voordeel bieden we als bedrijf aan? 'market Segment', op welke doelgroep richt het bedrijf zich? 'value Chain', hoe is de waardeketen van het bedrijf opgezet? 'cost structure', hoe ziet de kostenstructuur er uit, hoe gaan we verdienen met dit aanbod? 'value network', hoe positioneert het bedrijf zich ten opzichte van leveranciers, afnemers, concurrenten? 'Competition', hoe gaat het bedrijf concurreren? 16.

17 De twee transformatiewerven en een klantgericht businessmodel stellen ook andere eisen aan de medewerkersprofielen en het organisatiemodel van de ondernemingen in de THM-industrie. Voorts kan ook een motiverend ondernemingsklimaat de transformatie van de THM-ondernemingen helpen slagen. 3.3 Het actieprogramma Werf 1: Integraal innoveren Integraal innoveren slaat zowel op integrale innovatie in de waardeketen (product, proces, dienst en business model) als op de verduurzaming van die keten. Integraal innoveren wil zeggen dat het innovatiegebeuren betrekking heeft op alle mogelijke types van innovatie en niet uitsluitend geconcentreerd is op één type. Wie integraal innoveert is tegelijk bezig met: Productinnovatie, technologiegedreven én marktgedreven, d.w.z. voortbouwend op wat nieuwe technologieën mogelijk maken én als antwoord op nieuwe marktbehoeften; Procesinnovatie, technologisch, maar zeker ook organisatorisch; Business model innovatie, waarbij de innovatie betrekking heeft op de wijze waarop je als onderneming waarde creëert en capteert, door interactie met klanten en toeleveranciers; Open innovatie en co-creatie, waarbij in het proces van innovatie wordt samengewerkt met andere actoren, zoals klanten en leveranciers, maar ook over sectoren heen. 17.

18 Duurzaam innoveren en produceren kan gaan over bijvoorbeeld: het minimaliseren van het grondstoffen- en energiegebruik, meer milieuvriendelijke productieprocessen, de recyclagemogelijkheden in de end-of-life fase, Consumenten zijn soms bereid meer te betalen voor duurzame producten en diensten, maar niet altijd. Maar meer duurzaamheid hoeft ook geen synoniem te zijn van hogere productiekosten en, bijgevolg, prijzen. Het tegendeel kan waar zijn: Lean is Green (zie Box 7). Slim inzetten op duurzaamheid is daarom de boodschap. Hieronder volgt een overzicht van de voorgestelde acties, die vervolgens verder worden geduid. Individuele acties Plaats ruimen voor innovatie 1. een innovatieteam opzetten 2. innovatie concreet maken 3. het innovatiegebeuren als management ondersteunen = 3: open innovatie en co-creatie 4. samenwerken met collectieve centra en andere kennisinstellingen 5. samenwerken met leveranciers en distributeurs 6. samenwerken met bedrijven uit andere sectoren Collectieve acties Sensibilisering en begeleiding 1. opportuniteiten inzake open innovatie en cocreatie 2. beschikbare overheidssteun voor innovatie en duurzaamheid 3. opportuniteiten inzake toelevering 4. Innovatie-audits Kennisdeling 5. trendwatching 6. organisatie van innovatie/transformatiedagen 18.

19 7. samenwerken met uw eindklanten Product- en procesinnovatie sporen samen 8. inzetten op de flexibilisering van uw productieproces Duurzaam innoveren en produceren 9. integraal aandacht geven aan duurzaamheid 10. investeren in een resource efficiënte productie Visibiliteit aan duurzaamheid 11. een visie ontwikkelen én communiceren rond duurzaamheid Matchmaking 7. met inhoudelijke & procesexperts die de innovatieteams kunnen begeleiden 8. platformen opzetten Overige 9. in-house innovatie sessies 10. zorgen voor een sectorale visie op duurzaamheid 11. pleiten voor een uniform duurzaamheidslabel Individuele acties Plaats ruimen voor innovatie Om tot integrale innovatie te komen is binnen het bedrijf vooreerst een innovatiecultuur nodig waarin het innovatiegebeuren tot op zekere hoogte geformaliseerd is. Innovatie moet een vaste, structurele plaats krijgen. Mogelijke acties die bedrijven kunnen nemen om die cultuur tot ontwikkeling te laten komen zijn bijvoorbeeld het opzetten van een innovatieteam, dat samen werkt aan de uitvoering van concreet gedefinieerde innovatieprojecten en daarbij de volledige steun krijgt van het management. 1. Een innovatieteam opzetten Schakel medewerkers actief in bij het ontwikkelen van innovaties door het opstellen van innovatieteams. Innovatieteams zijn cross-disciplinaire teams die zich niet enkel beperken tot het R&D-team, maar die bijvoorbeeld ook mensen van de productie en de marketing betrekken bij de innovatie. Het ganse bedrijf innoveert, niet alleen het R&D-team. Tegelijk is het belangrijk een trekker te identificeren die het gezicht vormt van de innovatieactiviteiten van een bedrijf. Dit vereenvoudigt het creëren van een innovatieteam. Het innovatieteam kan bijeenkomen tijdens bijvoorbeeld in-house innovatiesessies, bijvoorbeeld: vrijdagnamiddag = innovatienamiddag. Innoveren vraagt meer aandacht dan alleen wanneer er tijd over is. 2. Innovatie concreet maken Definieer innovatieprojecten met doelstellingen, budget, timing en verantwoordelijkheden. Communiceer over deze projecten. Innoveren is niet vrijblijvend. Reserveer de nodige tijd voor de medewerkers om aan deze innovaties te werken (human resource planning). Beloon medewerkers die actief meewerken aan het tot stand komen van innovaties. 3. Het innovatiegebeuren als management ondersteunen 19.

20 Duid in het innovatieteam leden van het management aan, bij wie de andere leden van het innovatieteam terecht kunnen voor informatie en ondersteuning om bv. managers te benaderen die er voor kunnen zorgen dat er tijd vrijkomt bij mensen die nodig zijn om de innovatie verder uit te werken. Spreek als CEO actief uw steun uit voor de innovatieactiviteiten in uw bedrijf. Overweeg de mogelijkheid en wenselijkheid om het innovatieproces door externe experts te laten begeleiden om de blik te verruimen, het proces te helpen bewaken en de timing te helpen respecteren. Box 2: Ruim plaats voor innovatie bij DesleeClama DesleeClama produceert vooral matrasstoffen. Vroeger gebeurde dit in Vlaanderen en werd van hieruit geëxporteerd. Vandaag is DesleeClama sterk geïnternationaliseerd, niet zozeer vanuit kostenoverwegingen maar ook en vooral om de markt te volgen. Vandaag wordt er geproduceerd in 9 fabrieken, verspreid over 8 landen. In Vlaanderen zijn een 100-tal medewerkers aan de slag (een aantal dat terug stijgt na een scherpe daling). In totaal stelt DesleeClama ongeveer 850 mensen tewerk. Het bedrijf zet in op innovatie én kostenleiderschap. Er werd een Innovation and Design Center opgezet (idc), waar een multidisciplinair team de trends en technologieën inzake slapen opvolgt in heel de wereld. De wereldwijde aanwezigheid van DesleeClama geeft hen een goed gevoel van de lokale slaapbehoeften in verschillende delen van de wereld. Er wordt nauw samengewerkt met verschillende onderzoeksinstellingen en trendwatchers. De ingenieurs vertalen de tendensen in innovatieve collecties met inspirerende technologieën en stoffenontwerpen. En met de idc ipad applicatie kunnen designers zelf aan de slag om virtueel nieuwe matrassen te ontwerpen. Het resultaat is dat vijf jaar geleden innovatieve producten ongeveer 20% bijdroegen tot de totale jaaromzet van DesleeClama, terwijl dit cijfer vandaag dichter aanleunt bij de 40%. DesleeClama werd overigens recent geselecteerd door VOKA als Hidden Champion. Het idee achter de Hidden Champions is dat groei in de toekomst niet zozeer meer zal komen van grote bedrijven die nog groter worden, maar van bedrijven die wat kleiner zijn, maar het potentieel hebben om door te groeien en Real Champions te worden = 3: open innovatie en co-creatie met externe partijen Innoveren doe je beter niet alleen. Slim samenwerken met complementaire partijen, binnen en buiten de eigen sector, laat toe sneller en beter te innoveren. Om tot integrale innovatie te komen over de gehele waardeketen zullen ook nieuwe samenwerkingsrelaties moeten worden opgezet. Het kan daarbij gaan om samenwerking met bestaande spelers in de bestaande waardeketen. Maar de creatie van echte klantenwaarde vereist het doorbreken van het traditionele ketendenken door het opzetten van nieuwe vormen van samenwerking en/of de integratie van partijen uit verschillende schakels in de industrie en/of initiatieven die de conventionele waardeketen overschrijden. De meest baanbrekende innovaties komen immers van zogenaamde game changers. Mogelijke partijen waarmee bedrijven kunnen samenwerken in een open innovatiecultuur zijn: 4. Samenwerken met collectieve centra en andere kennisinstellingen Dit is vooral nuttig om technologische innovaties te realiseren. Deze kenniscentra hebben een ruim zicht op nieuwe technologische ontwikkelingen. Bovendien beschikken ze doorgaans ook over een uitgebreid netwerk van contacten: maak er gebruik van. 20.

21 5. Samenwerken met leveranciers & distributeurs Dit is vooral nuttig om innovaties op product- en/of productieniveau te realiseren of om uw positie in de bestaande waardeketen te herdefiniëren. Het bevordert tevens de uitwisseling van informatie omtrent specifieke producten in de keten, waardoor bv. tussenschakels beter geïnformeerd zijn over de voordelen van uw product en u beter op de hoogte bent van specifieke noden. 6. Samenwerken met bedrijven uit andere sectoren Dit is vooral nuttig om actief te worden in nieuwe toepassingsdomeinen. Het kan gaan om samenwerking met andere sectoren binnen de THM-industrie en/of over samenwerking met andere sectoren buiten de THM-industrie zoals bijvoorbeeld met de kunststofsector omwille van de groter wordende relatie tussen textiel en chemie. 7. Samenwerken met uw eindklanten Dit is vooral nuttig om innovaties op productniveau en inzake service te realiseren door de creatie van een pull-effect vanuit de eindklant. Bedrijven zullen het uitgangspunt van hun innovatiestrategie moeten verleggen van de eigen technologieën, processen en producten naar de wensen van de markt en de eindklant. We evolueren m.a.w. van technologiegedreven (technology push) naar marktgedreven (demand pull) innovatie. Communicatie en samenwerking met die eindklant zal ook leiden tot een beter inzicht in het gewenste product en/of service. Box 3: Open innovatie in het PROF-consortium PROF (Patient Room of the Future) is een open innovatie consortium dat architecten, fabrikanten, beroepsorganisaties, gebruikersgroepen, maatschappelijk vertegenwoordigers en onderwijs- en kennisinstellingen samenbrengt rond vernieuwende concepten van de patiëntenkamer van de toekomst (PROF 1.0), de gepersonaliseerde residentie van de toekomst (PROF 2.0) en de gepersonaliseerde rusthuiskamer van de toekomst (PROF 3.0). Sinds de opstart in 2010 is het PROF-consortium uitgegroeid tot een open, multidisciplinair netwerk van een 200-tal partijen. Dat dit open innovatienetwerk zoveel leden telt en de kritische leeftijd heeft overschreden waarop veel open innovatienetwerken ophouden te bestaan, is te danken aan volgende succesfactoren: - de partijen zijn complementair, waardoor vernieuwende ideeën vanuit verschillende invalshoeken makkelijk worden aangedragen (via brainwave-sessies die door een ervaren moderator worden geleid); - er werden haalbare en duidelijke targets op korte termijn gezet en behaald hetgeen de credibiliteit verhoogt; - er heerst een groot vertrouwen tussen de partners, dat niet enkel gebaseerd is op juridische afspraken; - last but not least is er een toegewijde trekker die de drive erin houdt. Product- en procesinnovatie sporen samen Inzetten op productinnovatie zonder ook aan de gevolgen voor het productieproces te denken is riskant. Wie bijvoorbeeld zijn productaanbod wil differentiëren door maatwerk in kleinere series, moet ook beschikken over een productieproces dat zich snel laat omschakelen (zie bijvoorbeeld Box 4). 21.

22 Box 4: Product- én procesinnovatie bij stoelenfabriek De Zetel De Zetel in Ardooie leverde tot acht jaar geleden bijna uitsluitend stoelen aan meubelfabrikanten en grossiers, waarbij twee derde van de productie werd geëxporteerd. Maar de grote concurrentie uit China speelde hen parten en ze verloren veel klanten. De crisis zette De Zetel ertoe aan zich via een SWOT-analyse te bezinnen. Ze kwamen tot de conclusie dat er binnen de meubelsector nog een aantal nichemarkten waren, met name de zorgsector en de horeca, maar om die te bedienen moest er ingezet worden op innovatie. De beoogde productinnovaties vergden echter eerst een flexibilisering van het productieproces met kortere omsteltijden om die kleinere series rendabel te kunnen produceren. Er werd (verder) geïnvesteerd in meer computergestuurde en flexibele machines waarmee ze kleinere series konden maken. Proces- en productinnovatie moesten dus samen gaan. Dit geïntegreerd innovatietraject werd ondersteund door een IWT KMO-haalbaarheidsstudie (voor wat de procesinnovatie betrof), gevolgd door een IWT KMO-innovatieproject (voor de productontwikkeling voor de zorgsector) en de pijler advies van de KMO-portefeuille (voor advies over productontwikkeling voor de horeca). Optimo leverde de externe voorzitter van het innovatieteam en zorgde voor de procesbegeleiding. Bron: op basis van de reportage West-Vlaamse meubelindustrie in Ondernemers/West-Vlaanderen, 19 maart Inzetten op de flexibilisering van uw productieproces De mogelijkheden voor de automatisering van het productieproces geraken in vele subsectoren stilaan uitgeput. De mogelijkheden voor flexibilisering en organisatorische performantieverhoging zijn dat nog niet. Van cruciaal belang is de snelheid waarmee bedrijven zich kunnen aanpassen aan de markt. Wie het hoge innovatieritme in de THM-industrie niet kan volgen is immers een gemakkelijk doelwit voor de concurrenten in de lagelonenlanden. Snel en flexibel inspelen op trends in de markt betekent concreet voor de THM-industrie ook een onvermijdelijke evolutie naar meer individualiseerbare en gepersonaliseerde producten. Dit veronderstelt ook kleinere series en kortere productieruns, wat op zich weer een aanpassing van het productieproces vergt (van serieproductie naar flexibel maatwerk). Aansluitend bij voorgaande suggestie kan een externe audit van uw productieproces nuttige tips opleveren om dit proces verder te optimaliseren. Duurzaam innoveren en produceren Duurzaamheid is geen modewoord of voorbijgaande trend. Bedrijven uit de textiel-, hout- en meubelindustrie staan vandaag voor belangrijke ecologische uitdagingen zoals grondstoffenschaarste (water, hout), hoge energiekosten, klimaatwijziging, beperking van emissies, recyclage, Tegelijk groeit het duurzaamheidsbewustzijn bij de consument, al wil die er niet altijd meer voor betalen. In B2B markten, waar bedrijven en overheden de eindklanten zijn, speelt het aspect duurzaamheid al een grotere rol. Terwijl milieu en energie in Vlaanderen tot voor kort eerder werden gezien als probleemgebieden of bedreigingen, is de laatste jaren ook het besef gegroeid dat een proactieve strategie ter zake op termijn ook kansen biedt. Wie tijdig en actief anticipeert op deze uitdagingen, kan een concurrentievoordeel uitbouwen voor de toekomst. 22.

23 Box 5: Duurzaam innoveren en produceren bij Unilin Unilin, s lands grootste houtverwerker, wordt in toenemende mate geconfronteerd met de schaarste aan hout omdat ze hiervoor steeds meer in concurrentie staat met door groenestroomcertificaten gesubsidieerde energieproductie op basis van biomassa. De prijsstijgingen voor hout die hiervan het gevolg zijn, zetten het bedrijf ertoe aan om actief rond duurzaamheid te werken doorheen de hele bedrijfsketen. Zo investeerde Unilin in een duurzaam en energie-efficiënt productieproces waarbij het eigen houtafval voor 100% kan hergebruikt worden (via een volledig gesloten materiaalkringloop). Voor de productie van modulaire vinylvloeren (in kunststof) heeft Unilin een nieuwe fabriek gebouwd waarbij eveneens gesloten materiaalkringlopen aanwezig zijn. De Vlaamse regering kende aan deze investering een ecologiesteun van 1 miljoen euro toe. Daarenboven betekent de nieuwe fabriek een bijkomende tewerkstelling van minstens 45 voltijdse equivalenten. Ook op andere vlakken worden duurzame principes toegepast die tevens kostenbesparend kunnen zijn: Life Cycle Analysis (LCA) om proactief de milieu-impact van bestaande en nieuwe productontwikkelingen te kennen en die te reduceren, innovatieve verpakkingen die 50% minder materiaal nodig hebben en recycleerbaarheid van het hout uit de laminaatvloeren op het einde van de productlevensloop. 9. Integraal aandacht geven aan duurzaamheid Duurzaamheid verdient integrale aandacht om een maximaal effect op te leveren: in de ontwerpfase om later het grondstoffen- en energiegebruik te minimaliseren, in het aankoopbeleid, bij de productie, het transport (aanvoer en afvoer), het voorraadbeheer, de keuze van de locatie en de inrichting van de bedrijfsruimte, de keuze van uw leveranciers, Deze integrale aanpak vereist dus de invoering van duurzame principes in het aankoopbeleid, bij proces- en productinnovatie, bij investeringsbeslissingen, Op korte termijn zijn nog quick-wins mogelijk in termen van eco-efficiëntie, d.w.z. optimalisatie van bestaande producten en processen inzake milieu, energie en afval om de (negatieve) ecologische voetafdruk te minimaliseren. Op middellange termijn zal de klemtoon verschuiven naar het verhogen van de eco-effectiviteit, d.w.z. het via eco-innovatie en integrale ketenbenadering tot stand brengen van nieuwe producten en processen die van meet af aan ecologische overwegingen in rekening brengen en een positieve ecologische voetafdruk hebben. Dit sluit ook aan bij het idee van een circulaire economie en het sluiten van materiaalkringlopen (zie Box 6). Box 6: Gesloten materiaalkringlopen in een circulaire economie Volgens de OVAM staan in een circulaire economie de materiaalkringlopen centraal. Hierbij worden grondstoffen, materialen en producten benaderd in een ketenperspectief. Elke schakel in die keten levert zijn bijdrage om de kringloop rond te krijgen. Bij het creëren van producten staat duurzaam design centraal. Met grondstoffen wordt verstandig omgesprongen op basis van een goed inzicht in hoe materialen in een bedrijf en in de aan- en afvoerketen beter en zuiniger kunnen worden (her)gebruikt. Grondstoffen en nevenstromen worden op duurzame bedrijventerreinen zoveel mogelijk uitgewisseld. De samenwerking tussen bedrijven om de beschikbare materialen optimaal aan te wenden groeit uit tot een haast natuurlijke symbiose. De gecreëerde producten worden optimaal verpakt waarbij preventie, hergebruik en recyclage de sleutelwoorden zijn. Kan een verpakking niet voorkomen worden, hergebruiken en recycleren we die optimaal en sluiten zoveel mogelijk materiaalkringlopen. Ieder product kent een levenscyclus. Als een product herbruikbaar of recycleerbaar is, vermindert het materiaal- en energiegebruik. Producten en materialen die voor de één niet meer bruikbaar zijn, worden in de mate van het mogelijke ingezet bij anderen, na inzameling en recyclage. Bron: tekst op basis van 23.

Het nieuw industrieel beleid: - een korte review -de rol van Agentschap Ondernemen

Het nieuw industrieel beleid: - een korte review -de rol van Agentschap Ondernemen Het nieuw industrieel beleid: - een korte review -de rol van Agentschap Ondernemen Industrie in Vlaanderen blijft belangrijk 40 % Vlaamse toegevoegde waarde (15% BBP) 70 % O&O uitgaven 80 % Vlaamse export

Nadere informatie

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische

Nadere informatie

Sustech MD Technologietrajecten

Sustech MD Technologietrajecten Sustech MD Technologietrajecten 6 oktober 2015 Ontex Eeklo een gezamenlijk initiatief van: SUSTECH, partner van: Inleiding 2013-2014 : Sustech project Individuele begeleiding Thema s : sustainable technologies

Nadere informatie

Expert groep PME / KMO Hoe een goede strategie ontwikkelen? Op een eenvoudige, andere en efficiënte manier

Expert groep PME / KMO Hoe een goede strategie ontwikkelen? Op een eenvoudige, andere en efficiënte manier Expert groep PME / KMO Hoe een goede strategie ontwikkelen? Op een eenvoudige, andere en efficiënte manier Georges Dockx Lid Expert groep PME/KMO Onafhankelijk consultant voor KMO Georges.dockx@resulto.be,

Nadere informatie

Megatrend. Technologie (mondiaal/globalisering) sector die een marktaandeel veroveren in de creatieve industrie

Megatrend. Technologie (mondiaal/globalisering) sector die een marktaandeel veroveren in de creatieve industrie Megatrend Megatrend Ontwikkeling Effect Praktijk Technology (digitalisering) Interne processen anders organiseren Andere manier van produceren, verkopen en distributie Technologie (mondiaal/globalisering)

Nadere informatie

Loont kiezen voor Cleantech innovatie?

Loont kiezen voor Cleantech innovatie? Loont kiezen voor Cleantech innovatie? Investeren in Cleantech biedt de mogelijkheid om economische meerwaarde te creëren in combinatie met milieuvoordelen. Een Cleantech productiemodel dient in staat

Nadere informatie

Gimv Health & Care fonds Investeren in de gezondheids- en zorgsector van de toekomst. Brussel, 27 februari 2013

Gimv Health & Care fonds Investeren in de gezondheids- en zorgsector van de toekomst. Brussel, 27 februari 2013 Gimv Health & Care fonds Investeren in de gezondheids- en zorgsector van de toekomst Brussel, 27 februari 2013 Inhoud 1. Health & Care fonds zorgt voor kritische massa en multiplicatoreffect (Urbain Vandeurzen)

Nadere informatie

Bio-economie en circulaire economie

Bio-economie en circulaire economie Bio-economie en circulaire economie Dirk Van Gijseghem, Departement LV Dimitri Strijbos, Vlaanderen Circulair EWI-focus 24 22 maart 2017 1. Bio-economie en Circulaire economie 2. Europees beleid 3. Vlaams

Nadere informatie

MVO vanuit marktperspectief - een strategische aanpak -

MVO vanuit marktperspectief - een strategische aanpak - MVO vanuit marktperspectief - een strategische aanpak - Een praktische training over maatschappelijk verantwoord ondernemen voor KMO s Harelbeke, 6 juni 2007 Agenda De omgeving van KMO s hecht steeds meer

Nadere informatie

Van. naar I Do. Kempense InnovatieRaad

Van. naar I Do. Kempense InnovatieRaad Van naar I Do Kempense InnovatieRaad Ideeën genereren Elke mens is een vat vol ideeën. Als je bedrijf op wieltjes loopt is het wellicht de moeite eens stil te staan en alles te herdenken. Net dan zijn

Nadere informatie

De Vlaamse voedingsindustrie. Werkbezoek Circulaire economie 9 december 2016

De Vlaamse voedingsindustrie. Werkbezoek Circulaire economie 9 december 2016 De Vlaamse voedingsindustrie Werkbezoek Circulaire economie 9 december 2016 Vlaamse voedingsindustrie Sterkhouder Vlaamse industrie Een veranderende realiteit Overzicht belangrijkste economische cijfers

Nadere informatie

Mijnheer de Voorzitter van het Vlaams ACV, Mevrouw de Nationaal Secretaris, Dames en heren,

Mijnheer de Voorzitter van het Vlaams ACV, Mevrouw de Nationaal Secretaris, Dames en heren, TOESPRAAK DOOR KRIS PEETERS VLAAMS MINISTER-PRESIDENT EN VLAAMS MINISTER VAN ECONOMIE, BUITENLANDS BELEID, LANDBOUW EN PLATTELANDSBELEID ACV Studiedag Industrie 18 februari 2014 Mijnheer de Voorzitter

Nadere informatie

Evenwicht vinden tussen people, planet & profit DUURZAAM VASTGOEDBEHEER & FACILITY MANAGEMENT

Evenwicht vinden tussen people, planet & profit DUURZAAM VASTGOEDBEHEER & FACILITY MANAGEMENT Evenwicht vinden tussen people, planet & profit DUURZAAM VASTGOEDBEHEER & FACILITY MANAGEMENT WAAROM INVESTEREN IN DUURZAAMHEID? 1. Omdat bedrijven een betekenisvolle bijdrage willen leveren aan een leefbare

Nadere informatie

Toolboxtraining: opzetten en onderhouden van een distributeur netwerk

Toolboxtraining: opzetten en onderhouden van een distributeur netwerk Toolboxtraining: opzetten en onderhouden van een distributeur netwerk Channel Management Business to Distributor Management Leer hoe u het netwerk van directe en indirecte verkoops- en distributiekanalen

Nadere informatie

ValueDrivers. Tandartsenbranche. Naar hogere praktijkwaarde. Whitepaper

ValueDrivers. Tandartsenbranche. Naar hogere praktijkwaarde. Whitepaper 2019 Whitepaper ValueDrivers Tandartsenbranche Naar hogere praktijkwaarde Sinds 2014 is er een consolidatieslag in de tandartsenbranche aan de gang, die zich in de komende jaren verder zal doorzetten.

Nadere informatie

NIMA B EXAMEN BUSINESS MARKETING ONDERDEEL B JANUARI 2016 VRAGEN EN ANTWOORDINDICATIES NIMA B BUSINESS MARKETING ONDERDEEL 1 (CASE)

NIMA B EXAMEN BUSINESS MARKETING ONDERDEEL B JANUARI 2016 VRAGEN EN ANTWOORDINDICATIES NIMA B BUSINESS MARKETING ONDERDEEL 1 (CASE) VRAGEN EN ANTWOORDINDICATIES NIMA B BUSINESS MARKETING ONDERDEEL 1 (CASE) 26 JANUARI 2016 1 Vragen bij de case WINTECH..GESTRAND IN HET ZICHT VAN DE HAVEN? (totaal 90 punten) Vraag 1 (20 punten) a. Bereken

Nadere informatie

Manifest Circulair Onderwijs

Manifest Circulair Onderwijs Manifest Circulair Onderwijs de rol van onderwijs in verantwoord innoveren 2 Waarom urgentie De jeugd heeft de toekomst. Wij maken de toekomst. Wij brengen kinderen en jong volwassenen het gedachtengoed

Nadere informatie

Arnold Monshouwer. Business Club Bernisse

Arnold Monshouwer. Business Club Bernisse Arnold Monshouwer Business Club Bernisse Wie zijn wij? Waarom innoveren? Wat is innovatie? Hoe kom ik op ideeën? Hoe pak ik het aan? Agenda Even voorstellen 1. Beter, eerder en sneller innoveren 2. Onafhankelijk

Nadere informatie

Bijlage. Beoordelingskader voor de transformatietoets van het ingediende transformatieplan als vermeld in artikel 5

Bijlage. Beoordelingskader voor de transformatietoets van het ingediende transformatieplan als vermeld in artikel 5 Bijlage. Beoordelingskader voor de transformatietoets van het ingediende transformatieplan als vermeld in artikel 5 Bij de beoordeling van de dossiers wordt rekening gehouden met de omvang en het type

Nadere informatie

VMP congres. Duurzame chemie en kunststoffen in kringlopen. Saskia Walraedt Sr advisor sustainable products and processes

VMP congres. Duurzame chemie en kunststoffen in kringlopen. Saskia Walraedt Sr advisor sustainable products and processes VMP congres Duurzame chemie en kunststoffen in kringlopen Saskia Walraedt Sr advisor sustainable products and processes sw@essenscia.be Duurzame chemie en kunststoffen in kringlopen Hefboom 9 binnen Vlaams

Nadere informatie

Kabinet Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en

Kabinet Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Sociale Innovatie: achtergrond conceptnota Innovatiecentrum Vlaanderen VR innovatie moet bijdragen tot het aanpakken van de grote maatschappelijke en economische uitdagingen challenge driven wetenschappelijke

Nadere informatie

The Netherlands of 2040. www.nl2040.nl

The Netherlands of 2040. www.nl2040.nl The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid

Nadere informatie

ICT als aanjager van de onderwijstransformatie

ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie Technologische innovatie biedt het onderwijs talloze mogelijkheden. Maar als we die mogelijkheden echt willen

Nadere informatie

Prof.dr. Henk W. Volberda Rotterdam School of Management, Erasmus University Wetenschappelijk directeur INSCOPE

Prof.dr. Henk W. Volberda Rotterdam School of Management, Erasmus University Wetenschappelijk directeur INSCOPE Prof.dr. Henk W. Volberda Rotterdam School of Management, Erasmus University Wetenschappelijk directeur INSCOPE Bevindingen Erasmus Innovatiemonitor Zorg Eindhoven, 5 oktober 2012 TOP INSTITUTE INSCOPE

Nadere informatie

Doorstart (?) symbioseplatform Symbiose-event Zemst 17/11/15

Doorstart (?) symbioseplatform Symbiose-event Zemst 17/11/15 Doorstart (?) symbioseplatform Symbiose-event Zemst 17/11/15 Meg Scheppers, dienst Beleidsinnovatie, OVAM Symbiose 3.0 binnen CE? Vlaamse Regering: Visie 2050: Vlaanderen circulair (CE): Grondstoffenschaarste

Nadere informatie

Inleiding tot het debat

Inleiding tot het debat Inleiding tot het debat Hoe kan Vlaanderen zich best positioneren t.o.v. de sleuteltechnologieën van Horizon 2020 gelet op het eigen instrumentarium en de eigen innovatiestrategie die vervat is in het

Nadere informatie

Parallelsesssie "Lean bij Aon Nederland"

Parallelsesssie Lean bij Aon Nederland Parallelsesssie "Lean bij Aon Nederland" Lean succesvol implementeren zonder grootscheeps veranderprogramma!! Peter Dijkstra, Senior Business Consultant, @PDleanAon Rob de Bruin, Managing Director Afdeling

Nadere informatie

www.marktonderzoek.be

www.marktonderzoek.be Wij zetten het jaar vol inspiratie en enthousiasme in met een overzicht van enkele trends waar we als ondernemer in 2015 niet omheen kunnen. Op de hoogte zijn van deze trends en erop inspelen kan uw activiteiten

Nadere informatie

Inleiding op businessmodellen en mogelijke ondersteuning door Agentschap Ondernemen. Bernard De Potter Agentschap Ondernemen 4 december 2014

Inleiding op businessmodellen en mogelijke ondersteuning door Agentschap Ondernemen. Bernard De Potter Agentschap Ondernemen 4 december 2014 Inleiding op businessmodellen en mogelijke ondersteuning door Agentschap Ondernemen Bernard De Potter Agentschap Ondernemen 4 december 2014 Groene economie Wat? welvaartscreatieproces welzijnsverhoging

Nadere informatie

W2P.pro Lastenboek en Vragenlijsten

W2P.pro Lastenboek en Vragenlijsten ideeën.doen.groeien W2P.pro Lastenboek en Vragenlijsten 27 januari 2015 De e-commerce in België loopt op vlak van omzet en volume ongeveer 18 maanden achter in vergelijking met onze buurlanden. Bron. Online

Nadere informatie

BIJLAGE 1: Kader voor de transformatietoets van het ingediende transformatieplan, zoals vermeld in artikel 4, 1, van het besluit

BIJLAGE 1: Kader voor de transformatietoets van het ingediende transformatieplan, zoals vermeld in artikel 4, 1, van het besluit Bijlage bij het ministerieel besluit van 1 oktober 2013 tot uitvoering van het besluit van de Vlaamse Regering van 19 juli 2013 tot toekenning van strategische transformatiesteun aan ondernemingen in het

Nadere informatie

De farmaceutische sector in België :

De farmaceutische sector in België : FARMA CIJFERS 2015 De farmaceutische sector in België : Een hoeksteen van de Belgische economie, een laboratorium van hoop voor de patiënten De kerncijfers voor 2015 bevestigen de kracht van de farmaceutische

Nadere informatie

Transitie circulaire economie en stad in een ruimtelijke/stedenbouwkundige context

Transitie circulaire economie en stad in een ruimtelijke/stedenbouwkundige context Transitie circulaire economie en stad in een ruimtelijke/stedenbouwkundige context Een materialenbeleid als onderdeel van een beleid CE of beleid CE tout court moet ook een ruimtelijk beleid zijn (net

Nadere informatie

Cleantech Markt Nederland 2008

Cleantech Markt Nederland 2008 Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft

Nadere informatie

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW

Nadere informatie

Arbeid biedt een maatschappelijke meerwaarde ten opzichte van inactiviteit. 3

Arbeid biedt een maatschappelijke meerwaarde ten opzichte van inactiviteit. 3 17 SOCIALE ECONOMIE 18 Sociale economie Iedereen heeft recht op een job, ook de mensen die steeds weer door de mazen van het net vallen. De groep werkzoekenden die vaak om persoonlijke en/of maatschappelijke

Nadere informatie

Smart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek

Smart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek KvK Ondernemerspanel onderzoek Smart Industry Algemene gegevens: Start- en einddatum onderzoek: 02-07-2014 tot 22-07-2014 Aantal deelnemende ondernemers: 484 (doelgroep mkb-topsectoren) In dit document

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN BOUWWERVEN IN CIRCULAIRE ECONOMIE HERFST 2017 Gewestelijk Programma voor Circulaire Economie Bouwsector Isabelle SOBOTKA 2 DOELSTELLINGEN VAN DE PRESENTATIE N N Presentatie

Nadere informatie

Innovatieaudit. Je organisatie doorgelicht

Innovatieaudit. Je organisatie doorgelicht Innovatieaudit Je organisatie doorgelicht Is jouw bedrijf klaar om te innoveren? Wat zijn de beste praktijken voor innovatie? Op welke punten kan jouw bedrijf verbeteren? Met de Innovatieaudit meten we

Nadere informatie

Samenvatting Sectorstudie industriële noden

Samenvatting Sectorstudie industriële noden Samenvatting Sectorstudie industriële noden Departement WSE Afdeling Sociale Economie en Werkbaar Werk Impact van de strategische trends in industriële en maatschappelijke noden, herbruikbare energie en

Nadere informatie

Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren,

Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren, Vrijdag 10 september 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Comité van de Regio s Resource Efficient Europa Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau,

Nadere informatie

Duurzame Ontwikkeling

Duurzame Ontwikkeling Duurzame Ontwikkeling Korte toelichting op het begrip Praktische invulling - in bedrijven - technologie Invulling in het onderwijs J. Venselaar 17 november Duurzame ontwikkeling in het onderwijs 1 Duurzaam..

Nadere informatie

Naar Factories of the Future

Naar Factories of the Future Naar Factories of the Future Vlaamse bedrijven op weg naar de toekomst Een initiatief van Agoria & Sirris Hans Vercammen, BU mgr Advanced Mfg Algemene doelstelling Factories of the Future in Vlaanderen

Nadere informatie

Tendensen in bedrijfsopleidingen. Februari 2010 update

Tendensen in bedrijfsopleidingen. Februari 2010 update Tendensen in bedrijfsopleidingen Februari 2010 update Inhoud Inleiding: wie zijn wij? Onderzoeksmethodologie & Definities Top 4 Vaststellingen in bedrijfsopleidingen Top 3 Tendensen in bedrijfsopleidingen

Nadere informatie

Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e

Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e Twente is een innovatieve regio die nationaal en internationaal sterk in opkomst is. Daarom is op initiatief van de provincie Overijssel

Nadere informatie

TOEKOMST VAN DE GROENTESECTOR : UITDAGINGEN EN OPPORTUNITEITEN

TOEKOMST VAN DE GROENTESECTOR : UITDAGINGEN EN OPPORTUNITEITEN TOEKOMST VAN DE GROENTESECTOR : UITDAGINGEN EN OPPORTUNITEITEN INHOUD PRESENTATIE 1. Sector in cijfers 2. Peilers van het succes 3. Uitdagingen en opportuniteiten 4. Hoe speelt de sector er op in? Sector

Nadere informatie

Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst

Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde Uw businessmodel voor de toekomst Missie: economische groei door versterken van innovatie in het MKB Concurrentiekracht van Nederland versterken Innovatie in het MKB

Nadere informatie

SMEsNET. Resultaten. Juni 2006

SMEsNET. Resultaten. Juni 2006 SMEsNET Resultaten Juni 2006 SMEsNET 1. Projectinhoud 2. Resultaten vergaderingen stakeholder 3. Resultaten enquête 4. Conclusie 1. Projectinhoud SMEsNET Doel: mogelijkheden en verwachtingen van Europese

Nadere informatie

Innovatie-monitor 2004 Sectorrapport voedings-, genotsmiddelen en drankenindustrie

Innovatie-monitor 2004 Sectorrapport voedings-, genotsmiddelen en drankenindustrie Innovatie-monitor 2004 Sectorrapport voedings-, genotsmiddelen en drankenindustrie Twynstra The Bridge Arun SwamiPersaud asw@t-tb.com 1 Voedings-, genotsmiddelen- en drankenindustrie De voedings-, genotsmiddelen

Nadere informatie

Risicomanagement in de industrie Ben Dankbaar

Risicomanagement in de industrie Ben Dankbaar Risicomanagement in de industrie Ben Dankbaar BiZ-Dag 29 juni 2017 Overzicht 1. Een paar cijfers 2. Wat is industrie? 3. Personeel 4. Risico s 3 1. Een paar cijfers 29 juni 2017 3 Balans: omzetontwikkeling

Nadere informatie

BUSINESS INNOVATION. BE TOMORROW, CHALLENGE TODAY > Waarom innoveren? > Innovation drivers > Succes- en faalfactoren

BUSINESS INNOVATION. BE TOMORROW, CHALLENGE TODAY > Waarom innoveren? > Innovation drivers > Succes- en faalfactoren BUSINESS INNOVATION BE TOMORROW, CHALLENGE TODAY > Waarom innoveren? > Innovation drivers > Succes- en faalfactoren EEN MASTERCLASS VAN MASTERCLASS INSTITUTE IN SAMENWERKING MET: BUSINESS INNOVATION Be

Nadere informatie

SUCCESVOL INNOVEREN GAAT SNELLER MET DE JUISTE PARTNERS!

SUCCESVOL INNOVEREN GAAT SNELLER MET DE JUISTE PARTNERS! Innovatieplatform voor industrieel oppervlaktebehandelend Nederland SUCCESVOL INNOVEREN GAAT SNELLER MET DE JUISTE PARTNERS! VOORSPRONG DOOR INNOVATIEGERICHTE SAMENWERKING Dat Nederland er economisch goed

Nadere informatie

Internationale Marketing H4. Week 1 1. Executive summary 2. Inhoudsopgave 3. Inleiding en achtergrond 4. Externe analyse

Internationale Marketing H4. Week 1 1. Executive summary 2. Inhoudsopgave 3. Inleiding en achtergrond 4. Externe analyse Internationale Marketing H4 Week 1 1. Executive summary 2. Inhoudsopgave 3. Inleiding en achtergrond 4. Externe analyse Executive summary Een samenvatting voor het management 1 à 2 pagina s belangrijkste

Nadere informatie

Wanneer wordt veranderen een succes?

Wanneer wordt veranderen een succes? Wanneer wordt veranderen een succes? Inhoud 1. Iedereen 100% tevreden?...2 2. Hoe als manager een veranderingsproces optimaal ondersteunen?... 2 Inzicht in het veranderingsproces... 3 Een externe partner

Nadere informatie

Farmacijfers 2016 België, een groeiende farmahub

Farmacijfers 2016 België, een groeiende farmahub Farmacijfers 2016 België, een groeiende farmahub 2016 in een oogopslag Groeiende en 1 2016 was opnieuw een bijzonder jaar voor de farmaceutische sector in België. Ons land versterkte haar positie als speler

Nadere informatie

Farmacijfers 2016 België, een groeiende farmahub

Farmacijfers 2016 België, een groeiende farmahub Farmacijfers 2016 België, een groeiende farmahub 2016 in een oogopslag 2016 was opnieuw een bijzonder jaar voor de farmaceutische sector in België. Ons land versterkte haar positie als speler van wereldformaat

Nadere informatie

Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij. Hartelijk welkom

Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij. Hartelijk welkom Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij Hartelijk welkom Even voorstellen Rabobank Breda Samen sterker Duurzaam nieuw hoofdkantoor Rabobank Breda 1509142 Duurzaam nieuw hoofdkantoor: film MKB-visie Alexander

Nadere informatie

Arjen van Halem STZ advies & onderzoek Miniconferentie Sociale Innovatie 25 februari 2010

Arjen van Halem STZ advies & onderzoek Miniconferentie Sociale Innovatie 25 februari 2010 Arjen van Halem STZ advies & onderzoek Miniconferentie Sociale Innovatie 25 februari 2010 Nederland is veel te duur oude industrie heeft geen toekomst meer in Nederland low tech industrie kan beter worden

Nadere informatie

Fair Tourism BELEIDSNOTA. Grant Agreement No.: UK01-KA

Fair Tourism BELEIDSNOTA. Grant Agreement No.: UK01-KA Fair Tourism BELEIDSNOTA Grant Agreement No.: 2014-1-UK01-KA200-000057 Inleiding Toerisme is de derde belangrijkste economische sector in de EU. Hoewel toerisme een positieve impact heeft op economische

Nadere informatie

Leiderschap in Turbulente Tijden

Leiderschap in Turbulente Tijden De Mindset van de Business Leader Leiderschap in Turbulente Tijden Onderzoek onder 175 strategische leiders Maart 2012 Inleiding.. 3 Respondenten 4 De toekomst 5 De managementagenda 7 Leiderschap en Ondernemerschap

Nadere informatie

ROADMAP TOWARDS THE FOOD FACTORY OF THE FUTURE

ROADMAP TOWARDS THE FOOD FACTORY OF THE FUTURE ROADMAP TOWARDS THE FOOD FACTORY OF THE FUTURE KLIK OP DE TITELS VAN DE CONCEPTEN OM NAAR DE BIJHORENDE FICHES TE GAAN. KLIK OP INZENDEN OM UW PROJECTEN IN TE DIENEN. ROADMAP // 2018-2028 ROADMAP TOWARDS

Nadere informatie

Tendensen in bedrijfsopleidingen. 19 Maart 2009 Business Faculty Brussel

Tendensen in bedrijfsopleidingen. 19 Maart 2009 Business Faculty Brussel Tendensen in bedrijfsopleidingen 19 Maart 2009 Business Faculty Brussel Inhoud Inleiding: wie zijn wij? Onderzoeksmethodologie & Definities Top 4 Vaststellingen in bedrijfsopleidingen Top 4 Tendensen in

Nadere informatie

Manifest Circulair Onderwijs

Manifest Circulair Onderwijs Manifest Circulair Onderwijs de rol van onderwijs in verantwoord innoveren 2 Waarom urgentie De jeugd heeft de toekomst. Wij maken de toekomst. Wij brengen kinderen en jong volwassenen het gedachtengoed

Nadere informatie

De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie

De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

Werkdocument Business Modelling

Werkdocument Business Modelling Werkdocument Business Modelling Objectief van dit werkdocument Een goed idee leidt niet vanzelfsprekend tot een succesvolle innovatie. Of het nu gaat om een vooruitstrevend product of dienst, nieuwe kennis

Nadere informatie

KRACHTENBUNDELING VOOR 2009 Corporate Identity BM-Support.org STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT

KRACHTENBUNDELING VOOR 2009 Corporate Identity BM-Support.org STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT STICHTING BUSINESS MANAGEMENT SUPPORT OPEN BUSINESS INNOVATIE KRACHTENBUNDELING VOOR SUCCES OPEN BUSINESS INNOVATIE KRACHTENBUNDELING VOOR 2009 Corporate Identity

Nadere informatie

De kracht van een sociale organisatie

De kracht van een sociale organisatie De kracht van een sociale organisatie De toegevoegde waarde van zakelijke sociale oplossingen Maarten Verstraeten. www.netvlies.nl Prinsenkade 7 T 076 530 25 25 E mverstraeten@netvlies.nl 4811 VB Breda

Nadere informatie

Onderhoud kan productieprocessen LEAN-er maken. LEAN en onderhoud in de voedingsmiddelen industrie 16 september 2011. Inhoud

Onderhoud kan productieprocessen LEAN-er maken. LEAN en onderhoud in de voedingsmiddelen industrie 16 september 2011. Inhoud Onderhoud kan productieprocessen LEAN-er maken LEAN en onderhoud in de voedingsmiddelen industrie 16 september 2011 Rob Brager 1 Inhoud 1. Inleiding 2. Waarom productieprocessen? 3. Traditioneel productieproces

Nadere informatie

Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis

Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2009 Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis Rotterdam, 6 oktober 2009 INSCOPE: Research for Innovation heeft in opdracht

Nadere informatie

Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven

Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven Overzicht Stylized Facts Theoretisch kader Sterke en zwakke sectoren in Vlaanderen? De supersterren van de Vlaamse economie

Nadere informatie

Workshop House of Tomorrow Today

Workshop House of Tomorrow Today Workshop House of Tomorrow Today Ontsnap eens uit het peloton! 1. Teken uw keten(s) eens uit, vanaf grondstoffen (aanbod) t/m eindgebruiker (vraag). 2. Genereer probleem-klant combinaties. 3. Selecteer

Nadere informatie

Introductie. Beschrijving van je onderneming

Introductie. Beschrijving van je onderneming Checklist voor Businessplan Er zijn een aantal zaken waar je op moet letten bij het opstellen van een ondernemingsplan. Hieronder volgt een checklist waar je kunt zien of je alles wat van belang is voor

Nadere informatie

knkpublishing Microsoft Dynamics De flexibele, innovatieve uitgeverijsoftware Nieuwe kansen in een veranderende media wereld

knkpublishing Microsoft Dynamics De flexibele, innovatieve uitgeverijsoftware Nieuwe kansen in een veranderende media wereld De flexibele, innovatieve uitgeverijsoftware INTEGRATIE CONTINUE INNOVATIE WORKFLOW ONDERSTEUNING ABECON-CONSULTANCY OVER ABECON Microsoft Dynamics Nieuwe kansen in een veranderende media wereld Standaard

Nadere informatie

EWI-focus. Biogebaseerde industrie in Vlaanderen. 22 maart 2017

EWI-focus. Biogebaseerde industrie in Vlaanderen. 22 maart 2017 EWI-focus Biogebaseerde industrie in Vlaanderen 22 maart 2017 Sessie 1 Financiering van de bio-economie in Vlaanderen Nieuwe investeringen aantrekken Overheid & FIT: Vlaanderen als vestigingsplaats BBE

Nadere informatie

NIMA B EXAMEN BUSINESS MARKETING ONDERDEEL B1.1 23 JUNI 2015. VRAGEN EN ANTWOORDINDICATIES NIMA B BUSINESS MARKETING, ONDERDEEL 1 (case) 23 JUNI 2015

NIMA B EXAMEN BUSINESS MARKETING ONDERDEEL B1.1 23 JUNI 2015. VRAGEN EN ANTWOORDINDICATIES NIMA B BUSINESS MARKETING, ONDERDEEL 1 (case) 23 JUNI 2015 NIMA B EAMEN BUSINESS MARKETING VRAGEN EN ANTWOORDINDICATIES NIMA B BUSINESS MARKETING, ONDERDEEL 1 (case) 23 JUNI 2015 1 NIMA B EAMEN BUSINESS MARKETING Vragen bij de case: BlueSim: goed op weg? (totaal

Nadere informatie

Nieuw relatiemanagement- SCRM. Bestaande communities. Doelstellingen en strategie

Nieuw relatiemanagement- SCRM. Bestaande communities. Doelstellingen en strategie Nieuw relatiemanagement- SCRM 1 Social media audit Bestaande communities Doelgroep Doelstellingen en strategie Bestaande online communities Op welke social Media is het bedrijf Proximus reeds aanwezig?

Nadere informatie

ACTIEFICHES. Een goed begrip van je huidige (probleem)situatie laat toe om gerichter te innoveren.

ACTIEFICHES. Een goed begrip van je huidige (probleem)situatie laat toe om gerichter te innoveren. ACTIEFICHES Stap 1: Analyseer je innovatiemogelijkheden Een goed begrip van je huidige (probleem)situatie laat toe om gerichter te innoveren. Voldoende steun en middelen zijn essentieel om via innovatie

Nadere informatie

De overdracht van KMO s in het segment van 2 à 5 miljoen! omzet en 5 à 20 werknemers.

De overdracht van KMO s in het segment van 2 à 5 miljoen! omzet en 5 à 20 werknemers. De overdracht van KMO s in het segment van 2 à 5 miljoen omzet en 5 à 20 werknemers. Een acute nood aan een structurele, innovatieve en globale aanpak "#$%#&'$(%$) Dit document bevat vertrouwelijke informatie

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

Leeftijdbewust personeelsbeleid Ingrediënten voor een plan van aanpak

Leeftijdbewust personeelsbeleid Ingrediënten voor een plan van aanpak Leeftijdbewust personeelsbeleid Ingrediënten voor een plan van aanpak Inhoud Inleiding 3 Stap 1 De noodzaak vaststellen 4 Stap 2 De business case 5 Stap 3 Probleemverdieping 6 Stap 4 Actieplan 8 Stap 5

Nadere informatie

Werkgroep bevraging bouwheren Luik B strategisch-economisch. Cluster bouwindustrialisatie 3E - 12/09/2017

Werkgroep bevraging bouwheren Luik B strategisch-economisch. Cluster bouwindustrialisatie 3E - 12/09/2017 Werkgroep bevraging bouwheren Luik B strategisch-economisch Cluster bouwindustrialisatie 3E - 12/09/2017 Inhoudsopgave Voorgestelde aanpak bevraging bouwheren 05/07/2017 (slides 3 t.e.m. 9) Feedback stuurgroep

Nadere informatie

uitgroeien tot een Vlaamse, Europese en internationale topregio met economische creativiteit als concept voor meer welvaart en welzijn in de regio.

uitgroeien tot een Vlaamse, Europese en internationale topregio met economische creativiteit als concept voor meer welvaart en welzijn in de regio. Flanders Smart Hub 1. Waarom dit project? 2. Wie maakt deel uit van dit project? 3. Vanwaar komt de naam? 4. Het vertrekpunt van het project 5. Actiedomeinen 6. Wat zijn onze doelstellingen? 7. Logistiek

Nadere informatie

Enquête rond het familiebedrijf in België

Enquête rond het familiebedrijf in België www.pwc.be Enquête rond het familiebedrijf in België December 2010 Kernbevindingen 1. 1 op 2 respondenten ziet overheidsbeleid en regulering als één van de voornaamste externe uitdagingen voor hun onderneming.

Nadere informatie

FUNCTIEFAMILIE 5.1 Lager kader

FUNCTIEFAMILIE 5.1 Lager kader Doel van de functiefamilie Leiden van een geheel van activiteiten en medewerkers en input geven naar het beleid teneinde een kwaliteitsvolle, klantgerichte dienstverlening te verzekeren en zodoende bij

Nadere informatie

Benchmark uw. productielogistiek. Productiebedrijven in Vlaanderen. met uitsterven bedreigd. springlevend

Benchmark uw. productielogistiek. Productiebedrijven in Vlaanderen. met uitsterven bedreigd. springlevend Iedere ochtend in Afrika ontwaakt een leeuw met de wetenschap dat hij sneller moet lopen dan de traagste gazelle Productiebedrijven in Vlaanderen met uitsterven bedreigd springlevend of? Benchmark uw productielogistiek

Nadere informatie

Woensdag 6 juni Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR

Woensdag 6 juni Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Woensdag 6 juni 2012 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Rondetafel Duurzaam Materialenprogramma - Mechelen Geachte mevrouw de administrateur-generaal, Geachte

Nadere informatie

inspireren en innoveren in MVO

inspireren en innoveren in MVO inspireren en innoveren in MVO Inleiding Gert Van Eeckhout Beleidsondersteuner MVO - Departement WSE Wat is MVO? Waarom MVO? Beleidslijnen Vlaamse overheid MVO? een proces waarbij ondernemingen vrijwillig

Nadere informatie

Vescom: een kennismaking. wallcovering upholstery curtain

Vescom: een kennismaking. wallcovering upholstery curtain Vescom: een kennismaking wallcovering upholstery curtain daarom Vescom projectgeschikt onderscheidende dessins functioneel kleur, structuur en materialiteit sfeervol en gevarieerd eenvoudig en snel te

Nadere informatie

Smart Factory: Voordelen communicatieve infrastructuur

Smart Factory: Voordelen communicatieve infrastructuur Smart Factory: Voordelen communicatieve infrastructuur Wereldwijde veranderingen vereisen nieuwe manieren van denken en doen op het gebied van wereldwijde megatrends Demografische veranderingen Globale

Nadere informatie

GRIP OP MEER MET MINDER AMC SEMINAR AMSTERDAM 28 oktober 2010

GRIP OP MEER MET MINDER AMC SEMINAR AMSTERDAM 28 oktober 2010 Inspireren, creëren, organiseren GRIP OP MEER MET MINDER AMC SEMINAR AMSTERDAM 28 oktober 2010 1 Inleiding Enquete, SUTO 2010 De wereld In 2010 Trends, Scenario s en Prognoses Voor komende Jaren. Piet

Nadere informatie

Samen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment

Samen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment Samen vooruit in de circulaire economie Re-creating (y)our environment CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis Circulaire economie wat moet ik ermee? Circulaire economie: u hoort

Nadere informatie

150 years. Chemie werk(t)?! Wouter De Geest CEO BASF Antwerpen N.V. NVA Zandhoven 6 oktober

150 years. Chemie werk(t)?! Wouter De Geest CEO BASF Antwerpen N.V. NVA Zandhoven 6 oktober Chemie werk(t)?! Wouter De Geest CEO BASF Antwerpen N.V. NVA Zandhoven 6 oktober 2015 1 CHEMIE VIND JE OVERAL TERUG IN HET LEVEN, OOK WAAR JE HET NIET VERWACHT. IN DE WOONKAMER IN DE KEUKEN IN DE BADKAMER

Nadere informatie

MANAGING DIRECTOR #VACATURE

MANAGING DIRECTOR #VACATURE #VACATURE MANAGING DIRECTOR Smurfit Kappa levert meer dan verpakkingen. Met innovatieve, efficiënte en duurzame verpakkingsoplossingen voegt de Europese marktleider tastbare waarde toe voor iedere klant

Nadere informatie

Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten,

Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten, PERSCOMMUNIQUÉ 2014-07-18 Links BelgoStat On-line Algemene informatie Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten, 1995-2011. De drie Gewesten en de Nationale Bank van

Nadere informatie

VIS-studie gesubsidieerd door: LIFEBAT OPPORTUNITEITEN VOOR VLAAMSE BEDRIJVEN IN DE VOLLEDIGE LEVENSCYCLUS VAN DE LITHIUM-ION BATTERIJ

VIS-studie gesubsidieerd door: LIFEBAT OPPORTUNITEITEN VOOR VLAAMSE BEDRIJVEN IN DE VOLLEDIGE LEVENSCYCLUS VAN DE LITHIUM-ION BATTERIJ VIS-studie gesubsidieerd door: LIFEBAT OPPORTUNITEITEN VOOR VLAAMSE BEDRIJVEN IN DE VOLLEDIGE LEVENSCYCLUS VAN DE LITHIUM-ION BATTERIJ VIS-studie gesubsidieerd door: VIS studie - LIFEBAT 2de stuurgroepsvergadering

Nadere informatie

Zelfevaluatie op te stellen door Innovatiecentra en. dit in het kader van de eindevaluatie van de Innovatiecentra

Zelfevaluatie op te stellen door Innovatiecentra en. dit in het kader van de eindevaluatie van de Innovatiecentra 1. Inleiding Zelfevaluatie op te stellen door Innovatiecentra en dit in het kader van de eindevaluatie van de Innovatiecentra 07.04.2014 De evaluatiepraktijk die het departement EWI hanteert, voorziet

Nadere informatie

Een eeuw innovatie in de bouw De specifieke rol van de handel en toelevering. Frens Pries, directeur Balance&Result Peter van Heijgen, directeur HIBIN

Een eeuw innovatie in de bouw De specifieke rol van de handel en toelevering. Frens Pries, directeur Balance&Result Peter van Heijgen, directeur HIBIN Een eeuw innovatie in de bouw De specifieke rol van de handel en toelevering Frens Pries, directeur Balance&Result Peter van Heijgen, directeur HIBIN De bouw staat te boek als een weinig innovatieve, conservatieve

Nadere informatie