De doelgroep van Boys R Us bestaat uit jongens in de leeftijd 10 tot 13 jaar en 13 tot 15 jaar.

Transcriptie

1 Interventie Boys R Us Samenvatting Doel Het doel van Boys R Us is dat jongens van 10 tot 13 jaar en 13 tot 15 jaar zich bewust zijn van het belang van veilige, prettige, gewenste en gelijkwaardige seksuele en relationele contacten. Uiteindelijk wil Boys R Us daarmee een bijdrage leveren aan de seksuele gezondheid van jongens. Doelgroep De doelgroep van Boys R Us bestaat uit jongens in de leeftijd 10 tot 13 jaar en 13 tot 15 jaar. Aanpak Juiste en gewenste kennis, attituden ten aanzien van veilige seks, grensoverschrijdend gedrag, homoseksualiteit en genderopvattingen zijn een voorwaarde voor het aangaan van veilige, gewenste en gelijkwaardige seksuele relaties. Boys R Us biedt docenten en jongerenwerkers een concreet instrument om hier een bijdrage aan te leveren op een manier die aansluit bij de behoeften, problemen en belevingswereld van jongens in de leeftijdsgroepen en jaar. In een spel met verschillende werkvormen wordt nieuwe kennis aangereikt, wordt reflectie en discussie over attituden en opvattingen bevorderd en worden communicatieve vaardigheden geoefend. De opzet van het spel is grotendeels gelijk voor de twee leeftijdsgroepen. De inhoud, die middels opdrachtkaarten gestuurd wordt, is afgestemd op het verschil in leeftijd en daarmee op het verschil in kennis en ervaring. Er is een set opdrachtkaarten voor jongens van 10 tot 13 jaar en een set voor jongens van 13 tot 15 jaar. Het spel duurt minuten (beknopte variant - uitgebreide variant). Het is met name geschikt als een seksespecifieke aanvulling op een breder lespakket seksuele en relationele vorming, zoals "Relaties en Seksualiteit" voor het primair onderwijs, "Lang Leve de Liefde" voor het voortgezet onderwijs en "Veilig Vrijen en Seks" voor het jongerenwerk. Het feit dat Boys R Us een seksespecifieke interventie voor jongens is betekent dat de begelei-der een uitvoeringssituatie moet creëren waarin met een groep jongens gewerkt kan worden. Hiertoe zijn geen aparte aanbevelingen gedaan maar in de praktijk blijkt dat professionals hier creatief in zijn. In een onderwijssetting wordt het spel dan bijvoorbeeld in een projectenweek gespeeld, wanneer de klassikale structuur toch al doorbroken is. Materiaal Het spel Boys R Us bestaat uit een doos met de volgende materialen:. 1 rond spelbord. 60 opdrachtkaarten voor jaar. 60 opdrachtkaarten voor jaar. 26 illustratiekaarten (5 soorten). 10 meningskaarten. 80 symboolkaarten (4 soorten symbolen) - kartonnen kaartjes. 5 pionnen. 1 spelregelboekje voor de spelers. 1 handleiding voor de spelbegeleider. 1 boekje met antwoorden op de kennisvragen. 1 speldoos en deksel Onderzoek effectiviteit

2 Er zijn geen studies voorhanden. Ontwikkeld door Rutgers WPF Postbus GA Utrecht Telefoon: Erkenning Erkend door Deelcommissie jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering d.d Oordeel: Goed onderbouwd 1. Toelichting naam van de interventie De naam Boys R Us draagt het seksespecifieke karakter van het spel in zich. De jongens hebben zelf meegedacht over de naamgeving van het project. Hieruit bleek dat een Engelstalige naam de voorkeur had. Daarnaast wordt met de naam aangegeven dat het spel om jongens zelf gaat. 2. Risico en/of probleem waar de interventie zich op richt Jongens hebben specifieke behoeften, problemen en risico's op het gebied van seksualiteit. Jongens/mannen in de leeftijd hebben minder kennis dan meisjes over onderwerpen als voortplanting, soa/hiv, anticonceptie en maagdelijkheid (De Graaf, Meijer, Poelman, & Vanwesenbeeck, 2005). Dit geldt met name voor Turkse, Marokkaanse en laagopgeleide jongens (De Graaf et al., 2005). In vergelijking met meisjes hebben jongens een negatievere houding ten opzichte van homoseksualiteit. Dit geldt vooral voor laagopgeleide jongens, islamitische en streng christelijke jongens en jongens van niet-westerse allochtone afkomst (De Graaf et al., 2005). 4,3 % van de jongens/mannen in de leeftijd van jaar heeft weleens iemand gedwongen tot seksuele handelingen, vergeleken met 1,3% van de meis-jes/vrouwen (De Graaf et al., 2005). 63,2% van de jongens/mannen in de leeftijd van jaar heeft weleens seksueel grensoverschrijdend gedrag zonder fysiek contact vertoond, ten opzichte van 38,4% van de meisjes/vrouwen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het maken van seksueel getinte opmerkingen, het maken of tonen van seksuele opnamen of het masturberen in iemands bijzijn of via de webcam (Kuyper, De Wit, Adam, Woertman, & Van Berlo, 2010). 3. Doel van de interventie Boys R Us is een genderspecifieke aanvulling op het bestaande aanbod van seksuele vorming, gericht op kennis, attitude en vaardigheden. Het algemene doel van Boys R Us ligt dan ook in het verlengde van dit algemene aanbod: jongens van 10 tot 13 jaar en 13 tot 15 jaar zijn zich bewust van het belang van veilige, prettige, gewenste en gelijkwaardige seksuele en relationele contacten. Voor de vertaling van dit algemene doel naar concretere subdoelen zijn de in de onderbouwing genoemde determinanten richtinggevend. Hierbij is, bij gebrek aan literatuur/evidentie geen onderscheid gemaakt naar verschil in leeftijd. In de uitwerking van de doelen naar aanpak is wel rekening gehouden met het verschil in leeftijd en daarmee in kennis en ervaring. Subdoelen zijn:. Kennis: Jongens hebben kennis over enkele voor jongens relevante onderwerpen zoals eigen lichamelijke ontwikkeling en die van meisjes, seks en masturbatie, maagdelijkheid, besnijdenis, en de eerste keer seks.. Attituden: Jongens zijn zich bewust van hun eigen attituden en opvattingen ten aanzien van seksualiteit, homoseksualiteit, genderrollen en de invloed hierop van hun omgeving en de media.. Communicatieve vaardigheden: Jongens hebben communicatieve vaardigheden geoefend m.b.t. het praten over intimiteit, relaties en seksualiteit, het omgaan met hun eigen wensen en grenzen en die van de ander op het gebied van intimiteit, relaties en seksualiteit en het omgaan met groepsdruk. Het uiteindelijke doel is dat Boys R Us een bijdrage levert aan de seksuele gezondheid van jongens. Seksuele gezondheid is een met seksualiteit verbonden toestand van fysiek, emotioneel, geestelijk en sociaal welzijn. Seksuele gezondheid is dus meer dan de afwezigheid van ziekte, disfunctie of beperking. Het vereist een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit en seksuele relaties. Het vereist ook het mogen en

3 kunnen aangaan van plezierige en veilige seksuele ervaringen; zonder dwang, discriminatie en geweld. Om seksuele gezondheid te bereiken en te behouden moeten de seksuele rechten van ieder mens worden gerespecteerd, beschermd en uitgevoerd (WHO, 2010). 4. Doelgroep van de interventie Voor wie is de interventie bedoeld De directe doelgroep van Boys R Us bestaat uit laagopgeleide jongens van 10 tot 13 jaar en 13 tot 15 jaar, in de bovenbouw van het basisonderwijs, de onderbouw van het VMBO, het jeugd- en jongerenwerk en het welzijnswerk. De intermediaire doelgroep bestaat uit professionals werkzaam in de bovenbouw basisonderwijs en onderbouw VMBO, het jeugd- en jongerenwerk, en het welzijnswerk. Zij kunnen jongens middels het spel begeleiden bij hun seksuele ontwikkeling, seksuele gedrag en relatievorming en ingaan op de vragen en problemen van de jongens zelf. Indicatie- en contra-indicatiecriteria In principe kunnen alle normaal begaafde jongens in de leeftijd van 10 tot 13 en 13 tot 15 jaar deelnemen aan Boys R Us. Er zijn geen contra-indicaties. Toepassing bij migranten De interventie is niet specifiek voor migrantengroepen ontwikkeld. Bij de ontwikkeling van de spelopdrachten en de selectie van het beeldmateriaal is een multiculturele samenleving wel het uitgangspunt geweest. Het spel is te gebruiken met jongens met een niet Nederlandse achtergrond die de Nederlandse taal voldoende beheersen. Helder taalgebruik is aandachtspunt bij de ontwikkeling van het spel geweest. De begeleider zal zelf alert moeten zijn op cultuurspecifieke aandachtspunten bij de opdrachten. In de handleiding bij het spel staan tips rondom omgang met diversiteit in een groep jongens. Zo wordt aangeraden om door te vragen naar de achtergronden van door de jongeren geuite religieuze of cultuurspecifieke denkbeelden over seksualiteit en om de implicaties van die denkbeelden voor anderen te benoemen. Zo kan een uitwisseling tot stand komen. 5. Aanpak Opzet van de interventie De interventie is een educatief en interactief bordspel dat door jongens onder begeleiding van een professional gespeeld wordt. Het spel kan gespeeld worden door 4-10 jongens in groepsverband. Spelduur is 90 minuten in uitgebreide vorm of 45 minuten in verkorte vorm. Het spel kan meerdere malen gespeeld worden zonder inhoudelijk saai te worden. Er is geen vaste volgorde van onderdelen. Er zijn verschillende soorten spelopdrachten, gegroepeerd in ringen. Als elk type opdracht in de verschillende ringen is uitgevoerd is het spel voltooid. In het spel is een win-element aangebracht. De settings waarin het spel gespeeld kan worden, zijn het jongerenwerk, jeugdzorg en onderwijs. Het spel is op twee leeftijdsniveaus ontwikkeld, voor jongens van jongens van jaar en voor jongens van jaar. De speelwijze van het spel voor beide leeftijdscategorieën is gelijk, de opdrachten verschillen deels van inhoud, jongens van 10 tot 13 jaar zijn op het gebied van seksualiteit met andere zaken bezig dan jongens van 13 tot 15 jaar. Voor de jongere groep zijn er geen opdrachten over het hebben van seks en zijn de opdrachten meer gericht op vriendschap en relaties. Inhoud van de interventie Het spelbord is opgebouwd uit vier ringen die vier relevante leefgebieden voor jongens representeren: de omgeving, meisjes, vrienden en ik. Het spel heeft verschillende soorten opdrachten: kennisvragen, meningsvragen, rollenspel, inlevingsopdrachten (voor de leeftijdsgroep jaar) en opdrachten met plaatjes (voor de leeftijdsgroep jaar). De speler die aan de beurt is kiest welk soort opdracht hij uit wil voeren. Hij voert zijn opdracht uit en motiveert waarom hij voor een bepaalde oplossing of antwoord gekozen heeft. De andere spelers beoordelen deze inbreng met juist of onjuist of eens/niet mee eens. Als de meerderheid het eens is of het antwoord juist vindt, verkrijgt de speler een symboolkaart (fiche) van de betreffende opdrachtcategorie. Als alle spelers de binnenste en laatste ring hebben bereikt, is het spel afgelopen. De speler die de meeste symboolkaarten heeft én minimaal één symboolkaart van elke soort heeft

4 verzameld, is de winnaar. Voorbeelden van opdrachten Kennisvraag ring "Ik" jaar: Op welke leeftijd is je penis volgroeid? jaar: Het lichaam van een jongen verandert in de puberteit. Noem 3 veranderingen. Er is een los antwoordenboekje met de antwoorden op de kennisvragen. Meningsvraag ring "Meisjes" jaar :Wat vind jij van deze uitspraak: "Meisjes hoeven geen condooms te kopen: dat is een mannenzaak" jaar : Wat vind jij leuke dingen om met een meisje over te praten? Rollenspel ring "Omgeving" jaar: Je hebt met een meisje afgesproken. Je kent haar van msn. In het echt is zij niet zo leuk als je dacht. Je wilt naar huis. Speel hoe je dit aanpakt jaar: Je komt de huiskamer binnen en ziet je ouders elkaar uitgebreid knuffelen. Speel wat je zegt of doet. Inlevingsopdracht in meisjes voor jongens, ring "Ik" jaar: Stel je bent een meisje. Je bent al 2 jaar met een jongen samen. Nu wil hij graag met je naar bed, maar je wilt wachten tot je er aan toe bent. Hoe maak je dat duidelijk? Opdracht met behulp van plaatjes, plaatjes van communicatiemiddelen jaar: Jij wilt je leraar laten weten dat twee jongens jou steeds lastigvallen en aan jou zitten terwijl jij dat niet wil. Kies de kaart die past bij de manier waarop je dit zou doen. Het moment dat de spelers de inbreng van de speler die aan de beurt is beoordelen met eens/oneens is een moment voor verdere verdieping: onderlinge discussie, verduidelijken van motivatie, eventuele vragen over de inhoudsvragen. De begeleider heeft hierin een belangrijke taak: begeleiden van het gesprek, zorg voor veiligheid en respect en desgewenst het geven van aanvullende informatie. Begeleiden van de interventie Boys R Us is een spel dat gaat over seksualiteit, een gevoelig onderwerp. Het spel dient gespeeld te worden onder professionele begeleiding. Het spel is interactief, door het spelen ervan ontstaat een gesprek. De rol van de begeleider is in principe aanvullend, niet initiërend: ingaan op vragen, zo nodig verdieping aanbrengen, eventueel doorverwijzen en indien nodig, bij niet respectvol gedrag, ingrijpen in het groepsproces. In de handleiding worden tips voor begeleiding bij de verschillende typen spelopdrachten gegeven. In de pretest verliep het spelen van het spel vrij vlekkeloos. Jongens corrigeerden elkaars gedrag. Dit leek vooral met het winaspect te maken te hebben: opscheppen loont niet maar werkt eerder tegen. 6. Materialen en links Het spel Boys R Us bestaat uit een doos met de volgende materialen:. 1 rond spelbord. 60 opdrachtkaarten voor jaar. 60 opdrachtkaarten voor jaar. 26 illustratiekaarten (5 soorten). 10 meningskaarten. 80 symboolkaarten (4 soorten symbolen) - kartonnen kaartjes. 5 pionnen. 1 spelregelboekje voor de spelers. 1 handleiding voor de spelbegeleider. 1 boekje met antwoorden op de kennisvragen. 1 speldoos en deksel In de handleiding wordt aan de volgende onderwerpen aandacht besteed:. Achtergrond, doelstelling en doelgroep. Onderwerpen en opdrachten. Begeleiding

5 . Aandachtspunten in een jongensgroep. Praktische uitvoering van het spel. Spelvarianten. Informatie over anticonceptie, abortus, seksualiteit en nieuwe media, alcohol en drugs en seksualiteit. Adressen, websites, materialen en methoden, overig achtergrondmateriaal, boeken, methoden, werkvormen 7. Verantwoording van de doelen, de doelgroep en de aanpak Onderstaande onderbouwing heeft hoofdzakelijk betrekking op de groep 12+. Er is nauwelijks onderzoek gedaan naar jongeren/jongens onder de 12. Adequate seksuele en relationele vorming met aandacht voor de specifieke behoeften en risico's van jongens is gewenst. Echter, seksuele en relationele vorming zoals die op Nederlandse scholen wordt gegeven sluit onvoldoende aan op de vragen en behoeften van jongens (Flores Schaepman, 2007). Jongens willen graag meer weten over hoe je seks lekkerder kunt maken, over masturbatie, en hulpmogelijkheden bij soa's en ongewenste zwangerschap (Flores Schaepman, 2007). Jongens met een Turkse of Marokkaanse achtergrond hebben behoefte aan meer informatie over seksualiteit in relatie tot religie (Flores Schaepman, 2007). Ook docenten zelf ervaren problemen. In het algemeen hebben docenten in het middelbaar onderwijs moeite met het bespreken van onderwerpen op het gebied van seksualiteit die raken aan de belevingswereld en persoonlijke ervaringen van jongeren (Van de Bongardt, Mouthaan, Bos, 2009). Ook het bespreken van homoseksualiteit wordt door docenten als moeilijk ervaren, vanwege homonegativiteit en misverstanden omtrent homoseksualiteit bij leerlingen (Van de Bongardt et al., 2009; Kedde et al., 2009). Dat is ongunstig, want het onderwijs is een belangrijke informatiebron voor jongeren m.b.t. seksualiteit (De Graaf et al., 2005). Deze problemen gelden in het bijzonder bij het geven van seksuele vorming aan jongens. Vanuit hun contacten met jongerenwerkers en andere professionals kregen de ontwikkelaars van Boys R Us signalen dat de reguliere seksuele en relationele vorming in het voortgezet onderwijs meer gericht is op meisjes dan op jongens. Zo worden jongens vaak vooral in negatieve zin aangesproken als de veroorzakers van ongewenste zwangerschappen, soa's en seksueel geweld. Bovendien lijken jongens vaak ongeïnteresseerd of niet serieus te reageren op seksuele vorming, wat het voor professionals nog moeilijker maakt om hen te bereiken. Er is behoefte aan een specifiek op jongens gericht programma met een positieve insteek waarbij ook aandacht wordt besteed aan de relationele aspecten van seksualiteit. Deze gesignaleerde problematiek komt overeen met de bevindingen van buitenlands onderzoek (bv. Hilton, 2007). De specifieke risico's van jongens op het gebied van seksuele gezondheid en hun behoefte aan een specifieke op jongens gerichte aanpak rechtvaardigen een aparte seksespecifieke interventie. Boys R Us richt zich op een aantal determinanten waarvan bekend is dat ze samenhangen met seksuele gezondheid, risicovol of grensoverschrijdend seksueel gedrag en homonegatief gedrag. Relevante determinanten Attitudes Wat je denkt, bepaalt mede je gedrag. Attitudes spelen een belangrijke rol en manifesteren zich in verschillende soorten, zowel ten aanzien van seksueel gezond gedrag als ten aanzien van seksuele dwang. Attitudes t.a.v. condoomgebruik en anticonceptie In een onderzoek naar effectieve interventies ter preventie van risicovol seksueel gedrag werd geconcludeerd dat attituden en opvattingen (beliefs) tot de sterkste risico- en beschermende factoren behoren (Kirby & Lepore, 2007). Jongeren die meer voordelen dan nadelen van anticonceptie- en condoomgebruik ervaren gebruiken vaker anticonceptie of condooms (Grimley, Prochaska, Velicer, & Prochaska, 1995). Het benadrukken van de voordelen is belangrijk om jongeren te bewegen om anticonceptie/condooms te gebruiken (Grimley et al., 1995). Voor effectieve interventies op het gebied van seksueel gedrag is het dan ook van belang dat zij zich richten op attituden en opvattingen (Kirby & Lepore, 2007). Het gaat dan om het stimuleren van gewenste attituden en opvattingen zoals bewust zijn van de verantwoordelijkheid van beide partners als het gaat om preventie van ongewenste zwangerschap, bewust zijn van de voordelen van condoomgebruik (Kirby & Lepore, 2007) en positieve attituden t.o.v. condooms/anticonceptie (Kirby & Lepore 2007; Brückner, Martin, & Bearman, 2004). Attitudes t.a.v. seksueel grensoverschrijdend gedrag Positief denken over 'provocatief' gedrag (zoals seksueel getinte opmerkingen maken tegen anderen) hangt

6 samen met het vertonen van grensoverschrijdend gedrag (De Bruijn et al., 2006). Uit een studie van De Graaf et al. (2005) is eveneens gebleken dat het uitoefenen van seksuele dwang samenhangt met een positieve attitude ten aanzien hiervan. Ook uit onderzoek van Kuyper et al (2010) blijkt dat een positieve (permissieve) attitude ten opzichte van seksuele dwang samenhangt met het uitoefenen van verschillende vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Jongens die verkrachtingsmythen accepteren (opvattingen die seksueel geweld rechtvaardigen, zoals "als een vrouw zich sexy kleedt, vraagt ze erom"), hebben ook een grotere kans om grensoverschrijdend gedrag te vertonen (Maxwell, Robinson, & Post, 2003; Vanwesenbeeck et al., 1999). Een vijandige houding tegenover vrouwen dan wel mannen vergroot de kans op zowel verbaal als fysiek seksueel geweld tegen vrouwen en mannen (Hines, 2007). Deze samenhang blijkt ook uit het onderzoek van Malamuth. Mannen die hoog scoren op vijandige mannelijkheid (een defensieve, vijandige, wantrouwige, onzekere houding met name ten opzichte van vrouwen, die gepaard gaat met een neiging tot het domineren, vernederen en controleren van vrouwen) plegen vaker seksueel grensoverschrijdend gedrag (Ward, et al., 2006). Attitudes t.a.v. homoseksualiteit Homo negatieve attituden zijn niet zozeer van invloed op iemands seksuele relaties en seksueel gedrag maar kunnen leiden tot homonegatief gedrag (bv. Buijs, Hekma, Duyvendak, 2008). Kennis op het gebied van seksualiteit Bekend is dat jongens vaak onvoldoende kennis hebben van onderwerpen als bevruchting en anticonceptiemiddelen (cf. De Graaf et al., 2005). Verder is kennis is een voorwaarde voor het maken van verstandige keuzes (De Graaf et al., 2010). Dit geldt vooral ten aanzien van het voorkomen van soa's en ongewenste zwangerschap. Kennis blijkt nauwelijks samen te hangen met het plegen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag is de samenhang met attitudes en vaardigheden veel sterker. Communicatieve en sociale vaardigheden m.b.t. seksualiteit en relaties Het gaat hier om sociale en communicatieve vaardigheden die nodig zijn om seksueel contact prettig, veilig en gelijkwaardig te laten verlopen (De Graaf et al., 2010). Bij jongens hangt het kunnen bespreken van anticonceptie met een partner samen met feitelijk anticonceptie- en condoomgebruik (Stone & Ingham, 2002). Jongeren die in staat zijn hun eigen grenzen aan te geven op seksueel gebied lopen minder kans seksueel grensoverschrijdend gedrag mee te maken (De Bruijn et al., 2006). Voor het voorkómen van het plegen van seksueel grensoverschrijdend gedrag is het belangrijk dat jongens indirecte, subtiele en non-verbale vormen van weigering kunnen oppikken en correct interpreteren (O'Byrne, Rapley, & Hansen, 2006). Weerbaarheid tegen groepsdruk en omgevingsdruk De druk om seks te hebben is, vooral in sommige groepen jongens, behoorlijk groot (De Graaf, Nikken, Janssens, Felten & Van Berlo, 2008). Bij milde vormen van groepsdruk volstaat een eenvoudige (gewoon nee zeggen) en herhaalde weigering, terwijl bij sterkere vormen van sociale druk ontwijken en het geven van tegendruk effectiever zijn (Brug, Van Assema & Lechner, 2007). Uit Duits onderzoek is gebleken dat groepsdruk samenhangt met het plegen van seksueel grensoverschrijdend gedrag (Krahé, 1998). In Nederlands onderzoek met vergelijkbare vragenlijsten werd dit verband echter niet gevonden (Hendriks et al., 2010). Volgens Malamuth plegen mannen met vriendengroepen waarin status en zelfvertrouwen sterk afhankelijk zijn van seksuele prestaties vaker seksueel grensoverschrijdend gedrag (Ward, et al., 2006). Uit het onderzoek van De Bruin, et al (2006) bleek dat een sterke aanpassing aan vrienden samenhangt met seksuele dwang. Of jongens gevoelig zijn voor groepsdruk hangt waarschijnlijk samen met hun zelfbeeld. Jongens met een negatief zelfbeeld hebben waarschijnlijk meer behoefte zich te conformeren aan de groepsnorm en ontlenen hun status aan de waardering die ze krijgen van hun vrienden. Genderopvattingen Genderopvattingen belemmeren jongens (en meisjes) in het maken van vrije keuzen op seksueel gebied (De Graaf et al., 2010). Het is lastig voor jongens om "nee" te zeggen tegen seks, omdat van hen verwacht wordt dat zij altijd zin hebben; in sommige groepen jongens is de druk om seks te hebben groot (De Graaf, Nikken, Felten, Janssens, & Van Berlo, 2008). Jongens zijn zich vaak weinig bewust van hun eigen grenzen en maken zich wat het aangeven van grenzen betreft afhankelijk van de meisjes (De Graaf et al., 2008). Onderbouwing aanpak Boys R Us is een kortdurende eenmalige (of naar keuze meermalige) interventie (45 minuten in verkorte vorm, 90 minuten uitgebreide vorm) en heeft derhalve een beperkte doelstelling. Voor het bereiken van genoemde doelen op het gebied van seksuele gezondheid, nl. van veilige seksuele contacten zonder dwang, is

7 inbedding in een breder aanbod van seksuele vorming noodzakelijk. Voor de leeftijdsgroep jaar (primair onderwijs) is dit met name de methode "Relaties en seksualiteit"; voor de leeftijdsgroep jaar (voortgezet onderwijs) is dit de methode "Lang Leve de Liefde". Het spel is geschikt als een, specifiek op jongens gerichte, verdieping of aanvulling bij deze methoden. Ook kan Boys R Us gebruikt worden als aanvulling of verdieping van een vormingsprogramma in het jongerenwerk, zoals Veilig Vrijen & Seks. Keuze voor een spelvorm De keuze voor een bordspel is voor een belangrijk deel gebaseerd op reacties van jongens in door de Rutgers Nisso Groep gehouden focusgroepen met jongens over seksuele en relationele vorming (Schaepman, 2007) waarin jongens aangaven dat seksuele vorming "minder saai" en "speelser" zou moeten zijn. Deze reacties kwamen overeen met geluiden van professionals dat seksuele vorming met jongens "anders" moet. Anders is dan vooral niet een gewone les met opdrachten en discussies. Werkzame bestanddelen van reguliere lessen, zoals kennis, discussie en rollenspel, hebben we in deze spelvorm opgenomen. Daarnaast verwachten we dat met een speelse vorm met een positieve insteek ten aanzien van jongensgedrag de intentie van jongens om gewenst gedrag te vertonen positief beïnvloed wordt. Bij gedragsbeïnvloeding is het van belang dat een jongen de intentie heeft en gemotiveerd is om het gewenste gedrag te laten zien. Jongens die sociale druk ervaren om het gewenste gedrag te vertonen, zijn eveneens vaak meer gemotiveerd. In de spelvorm Boys R Us is de druk om gewenst gedrag te vertonen ingebouwd door een competitie-element toe te voegen: jongens kunnen punten verdienen wanneer hun "oplossingsstrategie" door de andere jongens als "goed" beoordeeld wordt. De winnaar heeft als eerste de vereiste punten behaald. Keuze voor twee leeftijdscategorieën De keuze om ons met Boys R Us op de leeftijdsgroepen 10 tot 12 en 13 tot 15 te richten komt voort uit het feit dat naar ons idee een seksespecifieke, op jongens gerichte aanpak op relaties en seksualiteit zin heeft vanaf het moment dat de sekserollen op dit terrein zich meer beginnen uit te kristalliseren. Onze keuze voor de jongens vanaf 10 jaar is gebaseerd op het biologische feit dat vanaf een jaar of 10 de jongenspuberteit begint, ze aan het begin van hun seksuele carrière staan en ze meer vragen krijgen over hun lichaam en seksualiteit. Jongere jongens hebben andere vragen over hun lichaam dan oudere jongens en ze zijn nog niet of nauwelijks gericht op het hebben van seks maar meer op vriendschap en eerste voorzichtige aanrakingen. In de uitwerking van het spel is hier rekening mee gehouden. Helaas is er nauwelijks literatuur/evidentie beschikbaar ter onderbouwing van deze keuze. Keuze voor vorm en inhoud van het spel De inhoud van Boys R Us wordt gestuurd middels opdrachtkaarten. De soorten opdrachten en de inhoud van de opdrachten hebben betrekking op verschillende determinanten. Het spel heeft twee sets opdrachtenkaarten. Een set voor jongens van 10 tot 13 jaar en een set voor jongens van 13 tot 15 jaar. In beide sets zitten opdrachtenkaarten met kennisvragen, meningsvragen en rollenspellen. Daarnaast bevat de set voor de oudere jongens opdrachten waarbij de jongen zich inleeft in de positie van een meisje. In de set voor jonge jongens zitten deze opdrachten niet. In deze set zijn opdrachten opgenomen waarmee jongens met behulp van plaatjes hun voorkeur aangeven. De inhoud van de opdrachten in beide sets is afgestemd op het verschil in leeftijd en daarmee op het verschil in kennis en ervaring. In de minimumvariant van het spelen van het spel voert elke speler minstens één opdracht van elke soort uit. Kennis In Boys R Us wordt aandacht besteed aan onderwerpen waarvan uit onderzoek bekend is dat jongens er vaak onvoldoende kennis van hebben of misvattingen over bestaan, zoals bevruchting en anticonceptiemiddelen (cf. De Graaf et al., 2005). Ook wordt er aandacht besteed aan thema's waarvan jongens zelf aangeven dat ze er meer over willen weten, zoals de lichamelijke ontwikkeling van meisjes, hoe seks lekkerder gemaakt kan worden en masturbatie (cf. Flores Schaepman, 2007). Kennisvragen De speler die aan de beurt is moet proberen de vraag te beantwoorden, de andere spelers geven aan of ze het eens of oneens zijn met het antwoord. Dit geeft de begeleider inzicht in de aanwezige kennis in de groep. Bij het spel hoort een antwoordenboekje waarin de jongens het juiste antwoord kunnen opzoeken. Attituden en (gender)opvattingen: Het is bekend dat om attituden te veranderen het belangrijk is om in te gaan op de gepercipieerde voor- en nadelen ten aanzien van een bepaald attitudeobject, bijvoorbeeld door het corrigeren van foute veronderstellingen over voor- en nadelen of het versterken van (juiste) bestaande veronderstellingen over

8 voor- en nadelen (Brug, Van Assema & Lechner, 2007). Ook het aanzetten tot zelfevaluatie, om zich zo bijvoorbeeld bewust te worden van de eigen ongezonde gewoonten, is een manier om attituden te veranderen (Brug et al., 2007). Ook kunnen ongewenste attituden worden veranderd door het aandragen van overtuigende argumenten (Brug et al., 2007). Uit onderzoek naar seksueel risicogedrag is bekend dat dit relevante methodieken van gedragsverandering zijn. Zo is bekend dat het zien van meer na- dan voordelen t.a.v. zwangerschap en meer voor- dan nadelen aan het gebruik van anticonceptie of condooms belangrijke voorspellers zijn van effectief anticonceptie- en condoomgebruik (Grimley et al., 1995; Brückner et al., 2004; Kirby & Lepore, 2007; Ryan et al., 2007). Het bespreken en ter discussie stellen van attituden en opvattingen gebeurt bij Boys R Us in verschillende soorten opdrachten. Meningsvragen Het gaat hierbij om vragen of stellingen waarbij de speler die aan de beurt is kan aangeven wat hij zelf vindt of zou doen. De andere spelers geven aan of ze het eens of oneens zijn met het antwoord van de speler die aan de beurt is. Zo kan er een gesprek op gang komen over verschillen in attitude binnen de groep. De begeleider kan zo foute veronderstellingen over voor- en nadelen van bepaald gedrag corrigeren, bestaande (juiste) veronderstellingen versterken, of overtuigende argumenten aandragen om bepaalde ongewenste attituden of opvattingen te veranderen, wat bekende technieken zijn om attituden te veranderen (cf. Schaalma, Kok, Meertens, & Brug, 2007). Meisjesrol: inleven in de andere sekse Hierbij krijgt de speler die aan de beurt is een bepaalde situatie voorgelegd; hij moet zich inleven en zeggen of uitbeelden wat een meisje zou doen in een bepaalde situatie. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het onderhandelen met een partner over condoomgebruik, of het omgaan met (potentieel) grensoverschrijdend gedrag van een jongen. Hierdoor kunnen attituden t.o.v. grensoverschrijdend gedrag of opvattingen m.b.t. de verantwoordelijkheid van meisjes voor het aangeven van seksuele grenzen ter discussie worden gesteld. Plaatjes: mening geven aan de hand van afbeeldingen. Hierbij moet de speler die aan de beurt is een kaartje met een afbeelding kiezen of een aantal kaartjes op volgorde leggen om zijn eigen voorkeur in een bepaalde situatie aan te geven. Van belang is dat hij zijn keuze motiveert, en dat de begeleider zorgt voor discussie over de voor-/nadelen van de keuze. Net zoals bij de meningsvragen kunnen zo ongewenste attituden ter discussie worden gesteld door bijvoorbeeld foute veronderstellingen te corrigeren (cf. Schaalma, Kok, Meertens, & Brug, 2007). Vaardigheden Bij het leren van vaardigheden blijken onder meer de volgende technieken effectief (Michie, Johnston, Francis, Hardeman, & Eccles, 2008): - Gewenst gedrag belonen (bijvoorbeeld door waardering van vrienden of leeftijdsgenoten) - Vaardigheden oefenen tijdens bijeenkomsten van de interventie - Observeren van gedrag van anderen (observational learning) (cf. Schaalma, Kok, Meertens, & Brug, 2007) Boys R Us maakt gebruik van deze elementen. Er zijn rollenspelopdrachten. Hierbij gaat het vooral om het zelf actief uitproberen van communicatieve vaardigheden (enactive learning). Ook wordt gericht gebruik gemaakt van het observeren van gedrag van anderen en het belonen van gewenst gedrag: de spelers die niet bij het rollenspel betrokken zijn observeren het rollenspel en belonen gewenst gedrag in de vorm van het toekennen van punten. Rollenspel De speler die aan de beurt is kiest een medespeler om het rollenspel te spelen. De andere spelers geven aan of ze de uitvoering van het rollenspel wel of niet goed vonden. De rollenspelen gaan bijvoorbeeld over het communiceren met een partner over het gebruik van anticonceptie/condooms, het aangeven van de eigen grenzen op seksueel en relationeel gebied en het respecteren van de grenzen van de ander. Bij al deze opdrachten/werkvormen is het van belang dat er adequate begeleiding is, om ongewenste of onjuiste kennis, attituden of opvattingen te corrigeren of ter discussie te kunnen stellen. Uit onderzoek is gebleken dat docenten in het voortgezet onderwijs moeite hebben met het bespreken van onderwerpen op het gebied van seksualiteit, zoals onderwerpen die raken aan de belevingswereld en persoonlijke ervaringen van jongeren, maagdelijkheid en homoseksualiteit (Van de Bongardt, Mouthaan & Bos, 2009; Kedde, Kruijer, Wijsen & Mouthaan, 2009). Boys R Us biedt leerkrachten en jongerenwerkers een concreet instrument om "moeilijke" thema's op een speelse manier bespreekbaar te maken. Het is belangrijk dat de begeleider bewust

9 is van zijn of haar waarden en normen op seksueel gebied en alert is op seksestereotype gedrag, zonder het te veroordelen. De bijbehorende handleiding bevat hiervoor tips en adviezen. 8. Samenvatting van de onderbouwing Het beschikken over de juiste en gewenste kennis, houding en vaardigheden op het gebied van seksualiteit is een voorwaarde voor het aangaan van veilige, gewenste en gelijkwaardige seksuele relaties. Boys R Us biedt docenten en jongerenwerkers een concreet instrument om hieraan een bijdrage te leveren op een manier die aansluit bij de behoeften, problemen en belevingswereld van jongens in de leeftijdsgroepen en jaar. In een spel met verschillende werkvormen wordt nieuwe kennis aangereikt, reflectie en discussie over attituden bevorderd en worden communicatieve vaardigheden geoefend. 9. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking Eisen ten aanzien van opleiding Boys R Us is een spel dat gaat over persoonlijke opvattingen en denkbeelden over seksualiteit, intimiteit en relaties. Het spel wordt begeleid door een volwassen mannelijke of vrouwelijke begeleider. Bij voorkeur een docent of jongerenwerker, die ervaring heeft in het begeleiden van groepen, bekend is met de doelgroep en makkelijk kan praten over het onderwerp seksualiteit en relaties. Enige kennis van de seksuele risico's die jongens (en meisjes) op dit terrein kunnen lopen en van huidige denkbeelden, opvattingen, verwachtingen, wensen en ervaringen van jongeren op het terrein van seksualiteit en relaties is een pre. Een jongensgroep brengt een andere dynamiek met zich mee dan een heterogene groep. In de handleiding worden de volgende specifieke punten hierbij genoemd en worden tips gegeven hoe hier mee om te gaan:. groepsdruk en verwachtingen over mannelijk gedrag. diversiteit. homoseksualiteit De begeleider is ook de persoon die in geval van hulpvragen van jongens in ieder geval op de hoogte is van hulpmogelijkheden in de regio, adequaat eerste opvang kan bieden en zo nodig kan verwijzen. In de handleiding worden hiertoe tips en informatie gegeven. Professionals die zichzelf in staat achten het spel uit te voeren kunnen dit vrijelijk doen. Voor docenten in het voortgezet onderwijs en jongerenwerkers die hierbij ondersteuning wensen biedt Rutgers WPF een training van 3 dagdelen aan onder de naam "met jongeren in gesprek over seks". In deze training wordt aandacht besteed seksespecifiek werken, specifieke groepsdynamische processen in het kader van seksuele en relationele vorming en het adequaat begeleiden van discussies in groepen jongeren. Ook leren professionals werken met verschillende materialen, waaronder Boys R Us. Deskundigheidsbevordering van docenten in het basisonderwijs vindt vooral plaats via de jaarlijkse "Week van de Lentekriebels". Protocol / handleiding Het spel is uitgetest in verschillende jongensgroepen. De ervaringen zijn gebruikt bij het opstellen van de handleiding voor de professional. Professionals zijn in principe in staat om met behulp van de handleiding, de spelregels en het antwoordenboekje het spel in een jongensgroep zelfstandig uit te voeren. Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking Het is niet verplicht een training te volgen voor het begeleiden van Boys R Us. Rutgers WPF biedt wel de training "In gesprek met jongeren over seks" aan. Een van de onderdelen die in deze training aan bod komt is het begeleiden van het spel. Voor een interventie met een beperkte duur, leek het niet realistisch om een training verplicht te stellen. Deskundigheidsbevordering van professionals op het gebied van seksuele en relationele vorming is echter wel een punt van aandacht voor Rutgers WPF. Er is soms sprake van handelingsverlegenheid bij het behandelen van bepaalde aspecten van seksuele en relationele vorming (Van de Bongardt, Mouthaan & Bos, 2009; Kedde, Kruijer, Wijsen & Mouthaan, 2009). Rutgers WPF heeft recent de module "Over seks gesproken" ontwikkeld. Dit is een module seksuele gezondheidsbevordering voor tweedegraads lerarenopleidingen Biologie en Gezondheidszorg & Welzijn. Zo willen wij bevorderen dat in ieder geval toekomstige docenten een betere basis hebben voor het geven van seksuele en relationele vorming. Ook is Rutgers WPF bezig met het ontwikkelen van een module voor PABO's (opleiding tot docent basisonderwijs). Dit zijn stappen in de goede richting, Het gebruik van het spel is tot nu toe niet gemonitord. Dit heeft wel onze aandacht. Helaas is een

10 subsidieaanvraag hiervoor afgewezen. Tot op heden hebben we hier geen financiering voor gevonden. Kosten Het spel met handleiding kan besteld worden via en kost 35,00 exclusief verzendkosten (2012). De kosten van de training "Met jongeren in gesprek over seks", 3 dagdelen bedragen 225,- (2012). Tijdinvestering Een professional/begeleider zal vóór het spelen van het spel minimaal de spelregels en handleiding bestudeerd moeten hebben. De begeleider kan kiezen voor het spelen van de uitgebreide variant, 90 minuten, of de verkorte variant, 45 minuten. 10. Onderzoek naar de uitvoering van de interventies Tijdens de ontwikkeling van het spel zijn 19 jongens op twee momenten betrokken geweest bij het uittesten van het materiaal: bij het pretesten in een vroeg stadium zijn vijf jongens van 10/11 jaar, tien van 12/13 jaar en vier jongens van 13/14 jaar betrokken geweest. Na het spelen van het spel hebben de jongens een vragenlijst ingevuld. Hierin werd gevraagd naar een oordeel over de volgende aspecten van het spel:. Duur. Thema, inhoud en onderwerpen. Type opdrachten. Uiterlijk van het spel. Moeilijkheidsgraad taalgebruik en opdrachten Ook zijn er verschillende meer algemene vragen gesteld:. Wat vind je het leukst/minst leuk?. Zijn er dingen die je mist. Een goede naam voor het spel. Een spel alleen voor jongens De jongens waren in het algemeen positief tot zeer positief over het spel. Op een aantal punten is het spel aangepast. Het taalgebruik is een vereenvoudigd en er zijn opdrachten toegevoegd met plaatjes. Bij het uittesten van het ontwikkelde materiaal in de afrondingsfase hebben tien jongens van 9 jaar, vijf jongens van 11/12 jaar en vijf jongens van 14/15 jaar geparticipeerd. Hierbij is de spelwerking geobserveerd. De experts hebben tussentijds enkele jongens in hun eigen werksetting bevraagd op dezelfde onderwerpen uit de pre-test. Op basis van deze informatie zijn het spel en de handleiding aangepast. 11. Nederlandse effectstudies Studies naar de effectiviteit van de interventie in Nederland Er is geen Nederlands onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de interventie. 12. Buitenlandse effectstudies Niet bekend 13. Uitvoering van de interventies Er zijn ongeveer 300 spellen verkocht. De gebruikersgroep is vooral afkomstig uit: voortgezet onderwijs, GGD, jeugd en jongerenwerk, MEE, ROC 's, (Justitiële) Jeugdhulpverlening/jeugdzorg, landelijke kenniscentra en zelfstandige adviseurs. Wat opvalt is dat er maar een enkele basisschool bij zit. Samenwerkingspartners zijn Pedagogische Ondersteuningsinstituten (APS) en GGD-en. 14. Overeenkomsten met andere interventies Niet bekend 15. Lijst met aangehaalde literatuur Bongardt, D. van de, Mouthaan, I., & Bos, H. (2009). Seksuele en relationele vorming in het voortgezet onderwijs. Pedagogiek, 29(1), Bruijn, P., de, Burrie, I. & Wel, F., van (2006). A risky boundary: Unwanted sexual behavior among youth. Journal of Sexual Aggression, 12,

11 Buijs, L., Hekma, G., & Duyvendak, J. W. (2008). Als ze maar van me afblijven: Een onderzoek naar antihomoseksueel geweld in Amsterdam. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Flores Schaepman, C. (2007). What about boys? Verslag van focusgroepen met jongens over seksuele en relationele vorming. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Graaf, H. de. Nikken, P. Janssens, K., Felten, H. & Berlo, W. van (2008). Seksualisering: Reden tot zorg? Utrecht: Rutgers Nisso Groep/NJi/MOVISIE. Graaf. H. de, Dijk, L. van, & Wijsen, C. (2010). Leefstijlcampagne seksuele weerbaarheid: Voorbereidend literatuuronderzoek. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Graaf, H. de, Meijer, S., Poelman, J., & Vanwesenbeeck, I. (2005). Seks onder je 25ste. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno Delft: Eburon. Grimley, D., Prochaska, J., Velicer, W., Prochaska, G. (1995). Contraceptive and condom use adoption and maintenance: A stage paradigm approach. Health Education Quarterly, 22, Hilton, G. L. S. (2007). Listening to the boys again: an exploration of what boys want to learn in sex education classes and how they want to be taught. Sex Education, 7, Kedde, H., Kruijer, H., Wijsen, C., & Mouthaan, I. (2009). Een kwestie van persoonlijkheid? Aandacht voor homoseksualiteit in het voortgezet onderwijs. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Kuyper, L., Wit, J. de, Adam, P., Woertman, L. & Berlo, W. van. (2010). Laat je nu horen! Een onderzoek naar grensoverschrijdende seksuele ervaringen en gedragingen onder jongeren. Utrecht: Universiteit Utrecht / Rutgers Nisso Groep. Maxwell, C.D., Robinson, A.L., Post, L.A. (2003). The nature and predictors of sexual victimization and offending among adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 32, O'Byrne, R., Rapley, M., & Hansen, S. (2006). 'You couldn't say "no", could you?': young men's understandings of sexual refusal. Feminism & Psychology, 16, Schaalma, H., Kok, G., Meertens, R., & Brug, J. (2007). Theorieën en methodieken van verandering. In J. Brug, P. van Assema, & L. Lechner (red.), Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering: Een planmatige aanpak (pp ). Assen: Van Gorcum. Stone, N., & Ingham, R. (2002). Factors affecting British teenagers' contraceptive use at first intercourse: the importance of partner communication. Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 34, Vanwesenbeeck, I., Zessen, G. van, Ingham, R., Jaramazovic, E. & Stevens, D. (1999). Factors and processes in heterosexual competence and risk: an integrated review of the evidence. Psychology and Health, 14, Deze informatie is op 17 januari 2017 gedownload van

12 Samenwerking erkenningstraject Het erkenningstraject wordt in samenwerking uitgevoerd door het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), het RIVM Centrum Gezond Leven (CGL), het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) en MOVISIE. Door samen te werken aan het beoordelen van interventies volgens eenduidige criteria streven wij naar kwaliteitsverbetering in de betrokken werkvelden.