Visusklachten als uiting van verhoogde bloeddruk
|
|
- Annelies Hendriks
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Casuïstiek Visusklachten als uiting van verhoogde bloeddruk Bettine C.P. Polak, C. (Ina) Meenken en Yvo M. Smulders Een 26-jarige man had sinds 3 weken visusklachten in beide ogen. De bleek het gevolg te zijn van maligne hypertensie. De hypertensie bleef onopgemerkt totdat bij fundoscopie papiloedeem en maculaoedeem werden gezien. Hypertensie kan op alle leeftijden optreden en kan aanleiding geven tot visusklachten of zelfs blindheid. Onvoldoende bekendheid van clinici met de aspecifieke uitingen van ernstige hypertensie en de differentiaaldiagnose van visusdaling kan leiden tot irreversibele schade aan organen, bij deze patiënt het linker oog. Fundoscopie is soms geïndiceerd bij patiënten met ernstige hypertensie om oogschade vast te stellen en te beslissen of de patiënt opgenomen moet worden. Hypertensie kan gepaard gaan met visusklachten, maar bij visusklachten wordt niet altijd aan hypertensie ge dacht. Wij beschrijven de ziektegeschiedenis van een jonge man die sinds een half jaar aspecifieke klachten had en een visusdaling sinds enkele weken. De visusklachten bleken te berusten op papil- en maculaoedeem bij ernstige hypertensie; in één oog waren zij irreversibel. Ziektegeschiedenis VU Medisch Centrum, Amsterdam. Afd. Oogheelkunde: prof.dr. B.C.P. Polak en drs. Meenken, oogartsen. Afd. Interne Geneeskunde: prof.dr. Y.M. Smulders, internist-vasculair geneeskundige. Contactpersoon: prof.dr. B.C.P. Polak (bcp.polak@vumc.nl). Patiënt A, een voorheen gezonde man van 26 jaar, werd naar onze polikliniek verwezen met visusklachten sinds 3 weken. Door de huisarts was hij aanvankelijk vanwege een onverklaarde visusdaling naar een opticien verwezen en vervolgens, opnieuw via de huisarts, naar de oogarts. De visusklachten bestonden uit wazig zien en een grijze vlek voor het linker oog. Patiënt was fanatiek hardloper en gebruikte geen medicatie. Hij had de huisarts het afgelopen half jaar 3 maal bezocht vanwege moeheid en bovenbuiksklachten, maar de bloeddruk was nooit gemeten. Patiënt had het advies gekregen het wat rustiger aan te doen, vanwege werkstress en zorgen om zijn moeder. Bij onderzoek was de visus van het rechter oog 0,5 en die van het linker oog 0,3. Figuur 1 toont het funduscopische beeld in beide ogen: onscherp begrensde papillen en papiloedeem, smalle arteriën, bloedingen, exsudaten en oedeem in de maculastreek. Met optische-coherentietomografie (OCT), een techniek waarbij men met laserlicht de retinale dikte meet, 1 werd beiderzijds retinale verdikking op basis van maculaoedeem geconstateerd (zie figuur 1). Dit fundusbeeld is kenmerkend voor maligne hypertensie (Keith, Wagener en Barker graad 4; tabel). Daarom werd de bloeddruk gemeten; deze bleek 250/120 mmhg te bedragen. Wij concludeerden dat er sprake was van visusdaling op basis van papiloedeem en maculaoedeem bij maligne hypertensie, zonder klinische aanwijzingen voor hypertensieve encefalopathie. Dit klinische beeld NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:A379 1
2 exsudaat bloeding papiloedeem µm FIGUUR 1 Fundusfoto s van het rechter (OD) en linker oog (OS) van patiënt A. Deze tonen het typische aspect van maligne hypertensie (hypertensieve retinopathie graad 4): papiloedeem, exsudaten, retinale bloedingen, smalle retinale arteriën en maculaoedeem. De onderste twee opnames, gemaakt met optische-coherentietomografie (OCT), duiden op een aanzienlijke retinale verdikking in de maculastreek van beide ogen (foto: F.P.J. Smolders; Vereniging voor Oogheelkundige Fotografie Nederland. verklarende tekening: Maartje Kunen). 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:A379
3 TABEL Classificatie van hypertensieve retinopathie volgens Keith, Wagener en Barker 2 graad 1 graad 2 graad 3 graad 4 beschouwden wij als hypertensieve urgentie. Patiënt werd direct verwezen naar de polikliniek Inwendige Geneeskunde en vervolgens opgenomen. De hypertensie werd behandeld met fentolamine en captopril, later met metoprolol en nifedipine. De creatinineconcentratie bleek verhoogd (169 μmol/l; referentiewaarde: ) en het ecg wees op linkerventrikelhypertrofie. Aanvullend onderzoek leverde geen aanwijzingen voor secundaire hypertensie op. Bij oogheelkundig onderzoek 2 maanden later was de visus van het rechter oog verbeterd tot 1,25, maar links was de visus 0,2. Bij funduscopie bleek het papiloedeem in beide ogen te zijn verdwenen en ook de retinale bloedingen en exsudaten waren afgenomen. De retinale verdikking was beiderzijds verdwenen (figuur 2). De bloeddruk was 140/95 mm Hg. Beschouwing geringe tot matige vernauwing van de retinale arteriën: arterioveneuze ratio van vaatdikte 1:2 matige tot ernstige vernauwing van de retinale arteriën (focaal of gegeneraliseerd): arterioveneuze ratio van vaatdikte < 1:2 arteriovenueze kruisingsfenomenen bilaterale exsudaten of bloedinkjes van de retina als bij graad 3, maar met papiloedeem Onze patiënt had acute visusklachten sinds 3 weken en langerbestaande aspecifieke klachten, maar de funduscopische bevindingen waren pas aanleiding de bloeddruk te meten. Eerdere bloeddrukmeting en behandeling van de hypertensie waren zinvol geweest om de kans op blijvende visusdaling te verkleinen. Als de hypertensie eerder was vastgesteld had patiënt behandeld moeten worden conform de multidisciplinaire CBO-richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (www. cbo.nl/thema/richtlijnontwikkeling/overzicht-richt lijnen/cardiovasculaire-aandoening/). Een systolische bloeddruk van > 180 mmhg vormt namelijk een absolute behandelindicatie. Bij minder ernstige hypertensie of bij jonge personen adviseert de richtlijn om naast het absolute cardiovasculaire risico ook andere aanwezige risicofactoren te betrekken bij een beslissing tot behandeling. Er is geen evidence waarop men een aanbeveling kan baseren om bij aspecifieke klachten de bloeddruk te meten. Duidelijk is wel dat bij een patiënt met aspecifieke klachten een lage drempel om bloeddrukcontrole te verrichten, al dan niet in het kader van een oriënterend lichamelijk onderzoek, aanbeveling verdient. Acute visusdaling is altijd reden voor directe verwijzing naar een oogarts. Wij bespreken hierna kort de oogheelkundige afwijkingen bij hypertensie, met speciale aandacht voor acute hypertensieve syndromen. Hypertensieve retinopathie en maligne hypertensie Hypertensieve retinopathie werd reeds in de 19e eeuw beschreven. 3 Voor het indelen van hypertensieve retinopathie worden verschillende classificaties gebruikt, die van Keith, Wagener en Barker (KWB), en de Scheieclassificatie. 2 In de oogheelkundige literatuur worden deze classificaties niet meer gebruikt. 4,5 In de internistische en cardiologische literatuur worden ze nog wel gehanteerd en worden therapeutische aanbevelingen bij ernstige hypertensie mede hierop gebaseerd. Het gaat daarbij met name om de hypertensiefundus KWB graad 3 (bloedingen, exsudaten) en KWB graad 4 (papiloedeem) (zie tabel). Bij deze twee graderingen spreekt men van oudsher van maligne hypertensie, vanwege de historische observatie dat deze patiënten een zeer slechte prognose hebben als zij niet behandeld worden. Maligne hypertensie kan gepaard gaan met visusklachten, zoals in de beschreven casus. Vaak komt maligne hypertensie evenwel voor zónder visus- of andere klachten, maar hóe vaak is onbekend. Niet zelden zijn papiloedeem en maculaoedeem een onverwachte bevinding bij oogheelkundig onderzoek van een asymptomatische patiënt met ernstige, soms nog niet opgemerkte hypertensie. Het vaststellen van hypertensieve retinopathie heeft een grote interbeoordelaarsvariatie, met name bij beginnende hypertensieve fundusafwijkingen zoals vernauwde retinale arteriën en afwijkende arterioveneuze overkruisingen. De interbeoordelaarsvariatie is kleiner bij het vaststellen van ernstige hypertensieve vaatveranderingen. Het verband tussen hypertensie en de verschillende retinaafwijkingen is statistisch significant, maar niet sterk. Enkele jaren geleden werd in dit tijdschrift geconcludeerd dat funduscopie niet geschikt is als instrument om orgaanschade bij patiënten met hypertensie vast te stellen en daarom niet routinematig bij patiënten met hypertensie hoeft te worden uitgevoerd. 6 Er is geen consensus op basis van evidence over de mate van bloeddrukverhoging waarbij men funduscopie moet verrichten om te controleren of de patiënt maligne hypertensie heeft. Een algemene aanbeveling is funduscopie te verrichten bij een systolische bloeddruk van meer dan 220 mm Hg, een diastolische bloedddruk van meer dan 120 mm Hg of een gedocumenteerde, recente sterke bloeddrukstijging. 7 De aanwezigheid van maligne hypertensie leidt namelijk tot de diagnose hypertensieve urgentie en bepaalt derhalve NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:A379 3
4 µm FIGUUR 2 Fundusfoto s van het rechter (OD) en linker oog (OS) van patiënt A, 2 maanden nadat bij hem maligne hypertensie was vastgesteld (zie figuur 1). De bloeddruk was inmiddels genormaliseerd. Het papiloedeem is verdwenen en beiderzijds zijn minder exsudaten en bloedingen zichtbaar. De optische-coherentietomografie(oct)-opname van beide ogen toont geen verdikking meer (onderste deel van de figuur) (foto: F.P.J. Smolders; Vereniging voor Oogheelkundige Fotografie Nederland. mede het verdere beleid. Bij hypertensieve urgentie is opname geïndiceerd en dient men de bloeddruk binnen enkele uren omlaag te brengen. Hypertensieve encefalopathie Hypertensieve encephalopathie wordt gekenmerkt door bewustzijnsverlies, verwardheid en convulsies. Dit is een hypertensief spoedgeval waarbij men nóg meer haast aan de dag moet leggen om de bloeddruk met intraveneuze medicatie te reduceren. Doorgaans veronderstelt men dat funduscopie (KWB graad 4) een gevoelige test is voor de diagnose hypertensieve encephalopathie, maar of dit juist is, is niet onderzocht. Vooralsnog doet men er verstandig aan hypertensieve encefalopathie niet uit te sluiten op basis van een fundusbeeld zonder papiloedeem. Vanwege het gevaar van cerebrale hypoperfusie mag de initiële bloeddrukdaling bij ernstige hypertensie, zeker bij hypertensieve encefalopathie, niet groter zijn dan 20-25% van de uitgangswaarde. 8 Dit beleid is ook oogheelkundig van belang, omdat een te snelle bloeddrukdaling kan leiden tot hypoperfusie van de papil, blijvende atrofie van de N. opticus en blindheid. 9 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:A379
5 Conclusie Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Met deze casus willen wij er op wijzen dat men altijd alert moet zijn op de aanwezigheid van hypertensie, ook bij aspecifieke lichamelijke klachten bij jonge mensen. Bij een acute visusdaling dient men aan hypertensie te denken, zeker zolang men met oogheelkundig onderzoek nog geen andere oorzaak heeft vastgesteld. Aanvaard op 14 september 2009 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:A379 > Meer op Literatuur 1 Bijslma WR, Stilma JS. Optische-coherentietomografie: een belangrijke aanwinst voor het onderzoek van het netvlies. Ned Tijdschr Geneeskd. 2005;149: Keith NM, Wagener HP, Barker NW. Some different types of essential hypertension: their course and prognosis. Am J Med Sci. 1939;197: Gunn RM. Ophthalmoscopic evidence of arterial changes associated with chronic renal disease and of increased arterial tension. Trans ophthal soc UK. 1898;18: Hayreh SS. Hypertensive fundus changes. In: Guyer DR, Yannuzzi LA, Shields JA, Green WR, red. Retina, vitreous, macula. Philadelphia: Saunders; 1999, p Wall M. Optic disk edema with cotton-wool spots. Surv Ophthalmol. 1995;39: Van den Born BJH, Schlingemann RO, Hoekstra JBL,Vvan Montfrans GA. Routinematig onderzoek van de retina bij patiënten met hypertensie niet zinvol. Ned Tijdschr Geneeskd. 2004;148: Nederlandse Internisten vereeniging. Richtlijn Hypertensieve Crisis. Alphen aan den Rijn: Van Zuiden Communications; Van den Meiracker AH, Dees A. Hypertensieve crisis: definitie, pathofysiologie en behandeling. Ned Tijdschr Geneeskd. 1999;143: Bergink GJ. Ingezonden brief. Hypertensieve crisis: definitie, pathofysiologie en behandeling. Ned Tijdschr Geneeskd. 2000;144:54. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:A379 5
Instructie graders beoordelen fundusfoto s Meditta deel 6 september 2012 Rutger Vernimmen en Martin Brassé
1 Serie J2 De diabetische retinopathie Instructie graders beoordelen fundusfoto s Meditta deel 6 september 2012 Rutger Vernimmen en Martin Brassé Versie: 2012-04 2 1 Programma - Ingangstoets - Papil afwijkingen
Nadere informatieHypertensieve Crisis de nieuwe richtlijn
Hypertensieve Crisis de nieuwe richtlijn Bert-Jan van den Born, MD, PhD Amsterdam University Medical Centres, location AMC Amsterdam, the Netherlands Disclaimer: nieuwe richtlijn in ontwikkeling doi:10.1093/ehjcvp/pvy032,
Nadere informatie28-12-2011 WELKE OOGHEELKUNDIGE PROBLEMEN BIJ DM?? WIE BESCHIKT OP POLI/ZH OVER FUNDUSCAMERA? Welke oogheelkundige problemen kunnen optreden bij DM?
VRAAG: WELKE OOGHEELKUNDIGE PROBLEMEN BIJ DM?? Welke oogheelkundige problemen kunnen optreden bij DM? Cataract Maculadegeneratie Glaucoom Diabetische Retinopathie (DR) VRAAG WIE BESCHIKT OP POLI/ZH OVER
Nadere informatieInhoud Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
INHOUD I Inhoud Hoofdstuk 1 Klinische aspecten van hypertensie 1 1. Voorkomen en definitie 1 2. Over risico en risicoreductie 3 3. Klinische manifestaties 9 4. De bloeddrukmeting 10 A. De bloeddrukmeting
Nadere informatieSamenvatting Richtlijnen Diabetische Retinopathie
Samenvatting Richtlijnen Diabetische Retinopathie Indeling diabetische retinopathie (DR) Indeling Afwijkingen Niet-proliferatieve DR (NPDR): Geringe NPDR alleen MA en/of bloedinkjes Matige NPDR enkele
Nadere informatieAls uw patiënt ze ziet vliegen..
Overeindse dagen 2019 Als uw patiënt ze ziet vliegen.. Margriet van der Reis, oogarts CZE Pit Vermeltfoort, oogarts MMC Susan Pruijsen, huisarts VHV Eerst.. een paar Kahoot vragen Maandagmorgen 8.10 uur..
Nadere informatieRetinopathie. S. Verhoeven
Retinopathie S. Verhoeven Casus 1 Controle Patiënt A heeft DM type 2 en een zgn. proliferatieve retinopathie vlg. de brief van de oogarts. Mevrouw is 1 jaar geleden door de oogarts gezien en weet niet
Nadere informatieScreening Diabetische Retinopathie bij Diabetes mellitus type 2. Daniel Tavenier, kaderhuisarts diabetes 17 mei 2011
Screening Diabetische Retinopathie bij Diabetes mellitus type 2 Daniel Tavenier, kaderhuisarts diabetes 17 mei 2011 Diabetische retinopathie Microvasculaire pathologie van de retina. Teken van andere microvasculaire
Nadere informatieRTA Diabetes en Oogartsen
RTA Diabetes en Oogartsen Verwijsafspraken voor fundusscreening door de huisartsen Wanneer fundusfotografie bij DM type 2: Diagnose diabetes Volwassenen met de diagnose diabetes type 2 Vrouwen met bestaande
Nadere informatieSerie J2 De diabetische retinopathie. Instructie graders beoordelen fundusfoto s Meditta deel 8 2013 Martin Brassé. Programma.
Serie J2 De diabetische retinopathie Instructie graders beoordelen fundusfoto s Meditta deel 8 2013 Martin Brassé Versie: 2013-01 1 2 Programma - inleiding - beoordelen foto s fundusproject Ingangstoets:
Nadere informatieRTA Diabetes en Oogartsen
RTA Diabetes en Oogartsen Verwijsafspraken voor fundusscreening door de huisartsen Wanneer fundusfotografie bij DM type 2: Diagnose diabetes Volwassenen met de diagnose diabetes type 2 Vrouwen met bestaande
Nadere informatieDiabetische Oogziekten
Diabetische Oogziekten F. Hageman, Oogarts OPSIS oogziekenhuis Amstelveen Den Burg DIABETES MELLITUS GLUCOSE Bloedglucosespiegel : Maat voor hoeveelheid glucose opgelost in het bloed. Wordt uitgedrukt
Nadere informatie!Log vast in! NVHVV.presenterwall.nl. (zonder www!)
!Log vast in! NVHVV.presenterwall.nl (zonder www!) Zwangerschap en vaten Hypertensieve zwangerschapscomplicaties Melvin Lafeber Internist i.o. Vasculaire Geneeskunde & Klinische Farmacologie) ZWANGERSCHAP
Nadere informatieSamenvatting Evidence based Richtlijnen Diabetische Retinopathie
Samenvatting Evidence based Richtlijnen Diabetische Retinopathie Definities Biomicroscopie binoculair onderzoek van het netvlies met behulp van een spleetlamp en een funduscontactglas of een andere lens
Nadere informatieRichtlijn Diabetische retinopathie: screening, diagnostiek en behandeling (herziening)
voor de praktijk Richtlijn Diabetische retinopathie: screening, diagnostiek en behandeling (herziening) B.C.P.Polak, W.W.Hartstra, P.J.Ringens en R.J.P.M.Scholten* De herziene evidence-based richtlijn
Nadere informatiePatiënt ziet niets en oogarts ziet niets?
Patiënt ziet niets en oogarts ziet niets? Oogafwijkingen bij Multiple Sclerose Francien Ooijman, oogarts Jeroen Bosch Ziekenhuis MSMS, 2 december 2013 1 Klassiek: wat is MS MS: ontstekingsreactie in witte
Nadere informatieVerdiepingscursus, 5 november 2013, Urmond Fundusproject Meditta en fundusfoto s beoordelen. Docenten en medewerkers:
1 Verdiepingscursus, 5 november 2013, Urmond Fundusproject Meditta en fundusfoto s beoordelen 2 Docenten en medewerkers: Yvonne van Leeuwen, Universitair hoofddocent Wilma Brassé, docent vaardigheden STOOHN
Nadere informatieRisicofactoren van glaucoom. Dr F.L. Njoo, oogarts
Risicofactoren van glaucoom Dr F.L. Njoo, oogarts Definitie Chronisch progressieve opticus neuropathie met karakteristieke excavatie van de oogenuw en daarbij behorende uitval van het gezichtsveld Indeling
Nadere informatieHypertensie. Huug van Duijn Spiegelavond 15 april 2013
Hypertensie Huug van Duijn Spiegelavond 15 april 2013 Waarom bloeddruk? Bloeddruk: niet te laag Bloeddruk: niet te hoog Het verband tussen bloeddruk en cardiovasculaire complicaties heeft als drempel
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn er miljoenen mensen met diabetes mellitus, hetgeen resulteert in aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit. Bekende oogheelkundige complicaties
Nadere informatieWat is glaucoom. Oogdruk
Glaucoom Deze folder geeft in het kort weer wat glaucoom is en wat de gevolgen kunnen zijn van te hoge oogdruk. Tevens wordt aangegeven wat daaraan gedaan kan worden. Wat is glaucoom Glaucoom is een oogziekte
Nadere informatieAddendum. Nederlandse Samenvatting
Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.
Nadere informatieGlaucoom: geen schade enige schade ernstige schade
Glaucoom is een ziekte van het oog waarbij schade ontstaat aan de oogzenuw. Vaak, maar niet altijd, komt dit door een te hoge oogdruk. Deze aandoening geeft sluipenderwijs gezichtsvelduitval. Pas in een
Nadere informatieAll Presentations Diabetische retinopathie Screening op diabetische retinopathie R.O. Schlingemann
All Presentations 26 April, 2001 Diabetische retinopathie Screening op diabetische retinopathie R.O. Schlingemann Oogheelkunde, AMC, Amsterdam Diabetes en het oog-3 stadia Hoornvlies 0-15 jaar: Vroege
Nadere informatieDiabetes en ouder worden Dr. K.J.J. van Hateren
Diabetes en ouder worden Dr. K.J.J. van Hateren Huisarts, lid DiHAG Senior-onderzoeker Diabetes kenniscentrum Disclosure Geen conflicts of interest De toekomst!!! >25% = >75 jaar Karakteristieken ouderen
Nadere informatieMyocard infarct Diagnostiek en transmurale afspraken OLVG regio. dr. Geert-Jan Geersing Huisarts Buitenhof Prof.dr. Freek Verheugt Cardioloog OLVG
Myocard infarct Diagnostiek en transmurale afspraken OLVG regio dr. Geert-Jan Geersing Huisarts Buitenhof Prof.dr. Freek Verheugt Cardioloog OLVG Presentatie vandaag Epidemiologie myocardinfarct Diagnostiek
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 121 Nederlandse samenvatting Patiënten met type 2 diabetes mellitus (T2DM) hebben een verhoogd risico op de ontwikkeling van microvasculaire en macrovasculaire complicaties. Echter,
Nadere informatieAvastin-injecties. bij natte maculadegeneratie en macula-oedeem
Avastin-injecties bij natte maculadegeneratie en macula-oedeem Inleiding Uw oogarts heeft met u besproken dat uw oogaandoening behandeld kan worden met Avastin-injecties. In deze folder leest u meer over
Nadere informatieSuikerziekte en het oog
Suikerziekte en het oog Als gevolg van suikerziekte (diabetes mellitus) kunnen beschadigingen optreden binnen in het oog. Men noemt dit: diabetische retinopathie : afwijkingen aan het netvlies als gevolg
Nadere informatieROIG Vasculaire Geneeskunde 26 september 2007
ROIG Vasculaire Geneeskunde 26 september 2007 Locatie: Rijn-zaal Voorzitter: Yvo Smulders 0830 Ontvangst met koffie 0900-0930 Introductie, risicofactoren en risicostratificatie Y. Smulders, VUmc 0930-1000
Nadere informatieNetvliesaandoeningen
Netvliesaandoeningen Behandeling met Avastin Informatie voor patiënten Let op: In deze folder zit een formulier dat u moet ondertekenen en meenemen. F0968-3521 mei 2015 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 13 ALGEMENE ASPECTEN DEEL II SECUNDAIRE HYPERTENSIE
Inhoud Voorwoord 13 DEEL I ALGEMENE ASPECTEN Hoofdstuk 1 Ambachtelijke en geautomatiseerde methoden van bloeddrukmeting 17 Inleiding 17 1 Conventionele sfygmomanometrie 18 2 Ambulante niet-invasieve automatische
Nadere informatieBloeddrukstreefwaarden bij diabetes mellitus: lager of toch niet? Erik Serné Internist- vasculair geneeskundige
Bloeddrukstreefwaarden bij diabetes mellitus: lager of toch niet? Erik Serné Internist- vasculair geneeskundige Bloeddrukstreefwaarden bij patiënten met type 2 diabetes? A. Huidige richtlijn CVRM is achterhaald
Nadere informatieWat is glaucoom? Oogdruk
Glaucoom In deze folder vindt u informatie over glaucoom. U leest wat glaucoom is, de verschijnselen en de behandeling ervan. Leest u de folder goed door en bewaar het zodat u het later nog eens terug
Nadere informatieGlaucoom. Wat is glaucoom. Oorzaak. Oogdruk
Wat is glaucoom Glaucoom is een oogziekte waarbij de zenuwvezels van de oogzenuw geleidelijk aan verloren gaan. Deze zenuwvezels verbinden het netvlies met de hersenen. Door het verloren gaan van de zenuwvezels
Nadere informatieGlaucoom. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Glaucoom Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw oogarts heeft met u besproken dat u een oogaandoening heeft die glaucoom genoemd wordt. In deze folder leest u hier
Nadere informatieVSV ACHTERHOEK OOST PROTOCOL HYPERTENSIEVE AANDOENINGEN TIJDENS
VSV ACHTERHOEK OOST PROTOCOL HYPERTENSIEVE AANDOENINGEN TIJDENS Bloeddruk Over de definitie van hypertensie en het standaard meten van de bloeddruk zijn internationale afspraken gemaakt binnen de International
Nadere informatieHandleiding Biometrist en Grader
Sneller betere zorg Handleiding Biometrist en Grader Inleiding Via KSYOS TeleOogheelkunde kunnen fundusfoto s en aanvullende informatie op een veilige manier via internet uitgewisseld worden tussen verschillende
Nadere informatieGlaucoom. Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Oogheelkunde januari 2012 pavo 0524
Glaucoom Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Oogheelkunde januari 2012 pavo 0524 Inleiding Uw oogarts heeft met u besproken dat u een oogaandoening heeft die glaucoom genoemd wordt. Deze folder informeert
Nadere informatieGlaucoom Verhoogde oogboldruk
Glaucoom Verhoogde oogboldruk Oogheelkundig centrum Wat is glaucoom? Glaucoom is een aandoening van de oogzenuw. Bij deze oogziekte gaan de zenuwvezels van de oogzenuw langzaam verloren. Door het verloren
Nadere informatieAantal verwezen patienten van huisarts naar optometrist 2017
Totaal overzicht half augustus 2017 t/m februari 2018 Inzet optometrist voor heelkundige klachten Tabel 1. Aantal patiënten die de afgelopen 7 maanden zijn verwezen door de huisarts naar de optometrist
Nadere informatieBELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA HOGE BLOEDDRUK. psamtik@fotolia DUIDELIJKE ANTWOORDEN
BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA HOGE BLOEDDRUK psamtik@fotolia DUIDELIJKE ANTWOORDEN Globaal Cardiovasculair Risico Sommige gedragingen in ons dagelijks leven vergroten de kans dat we vroeg of laat problemen
Nadere informatieGlaucoom. Wat is glaucoom. Oorzaak
Wat is glaucoom Glaucoom is een oogziekte waarbij de zenuwvezels van de oogzenuw geleidelijk aan verloren gaan. Deze zenuwvezels verbinden het netvlies met de hersenen. Door het verloren gaan van de zenuwvezels
Nadere informatieEen laserpen is geen speelgoed
Klinische les Een laserpen is geen speelgoed Oogletsel met blijvend visusverlies Jan E.E. Keunen, Ann-Laure M.H. Delbecq, J.R.M. (Hans) Cruysberg, Jan C. van Meurs, Ivan M. Gan en Tos T.J.M. Berendschot
Nadere informatiepatiënteninformatie glaucoom
patiënteninformatie glaucoom U heeft met uw arts gesproken over de oogziekte glaucoom. Maar wat is glaucoom eigenlijk? Hoe kan het behandeld worden? Dat en meer leest u in deze folder. Wat is glaucoom?
Nadere informatieLange termijn follow up van coarctatio aorta
Diagnostiek en chirurgie in de levensloop van een patiënt met een aangeboren hart-afwijking. Coarctatio Aortae Lange termijn follow up van coarctatio aorta Toon (A.L.) Duijnhouwer, cardioloog Take home
Nadere informatieDe NHG-Standaard Traumatische knieproblemen (eerste herziening): samenvatting
Richtlijnen De NHG-Standaard Traumatische knieproblemen (eerste herziening): samenvatting L. Willem Draijer, Janneke N. Belo, Hans F. Berg, Roeland M.M. Geijer en A.N. Lex Goudswaard Gerelateerd artikel:
Nadere informatieAvastin-injecties bij natte maculadegeneratie en macula-oedeem
Avastin-injecties bij natte maculadegeneratie en macula-oedeem Albert Schweitzer ziekenhuis Polikliniek Oogheelkunde mei 2012 pavo 0642 Inleiding Uw oogarts heeft met u besproken dat uw oogaandoening behandeld
Nadere informatieKent u de cijfers van uw hart?
Kent u de cijfers van uw hart? CHOLESTEROL? GEWICHT/ BUIKOMTREK? UW? BLOEDDRUK? SUIKERGEHALTE? V.U.: Dr Freddy Van de Casseye - Elyzeese-Veldenstraat 63-1050 Brussel Belgische Cardiologische Liga www.cardiologischeliga.be
Nadere informatieSuikerziekte en het oog
DIENST OOGZIEKTEN Campus Brugge Stafleden Dr. Dewachter Anne Dr. Pollet Luc Dr. Lafaut Bart Dr. Vandelanotte Sylvie Geconsulteerde artsen Dr. Miroir Claire Dr. Kempeneers Anne t: 050 45 23 40 f: 050 45
Nadere informatieDiabetische retinopathie
Diabetische retinopathie Inleiding Een van de meest frequent voorkomende afwijkingen bij diabetes is de aantasting van het netvlies van de ogen, retinopathie genoemd. Retinopathie is een vorm van aantasting
Nadere informatieGLAUCOOM. Te hoge oogdruk kan ontstaan wanneer de afvoer van kamerwater wordt belemmerd.
GLAUCOOM Wat is glaucoom? Glaucoom is een oogziekte waarbij de zenuwvezels van de oogzenuw geleidelijk aan verloren gaan. Deze oogzenuwvezels leiden het beeld dat door het oog gevormd wordt naar de hersenen,
Nadere informatieARTERIELE HYPERTENSIE
ARTERIELE HYPERTENSIE Wat u moet weten - Patiëntinformatie - Hypertensie is de medische term voor hoge bloeddruk. Dat is de druk waaraan de arteriële bloedvaten of slagaders in het lichaam blootgesteld
Nadere informatieGlaucoom. Poli Oogheelkunde
00 Glaucoom Poli Oogheelkunde Wat is glaucoom Glaucoom is een oogziekte waarbij de zenuwvezels van de oogzenuw geleidelijk aan verloren gaan. Deze oogzenuwvezels leiden het beeld dat door het oog gevormd
Nadere informatiePatiënteninformatie. Glaucoom. Informatie over soorten, diagnose en behandeling van glaucoom
Patiënteninformatie Glaucoom Informatie over soorten, diagnose en behandeling van glaucoom Glaucoom Informatie over soorten, diagnose en behandeling van glaucoom Wat is glaucoom? Glaucoom is een oogziekte
Nadere informatieSUIKERZIEKTE EN HET OOG (DIABETISCHE RETINOPATHIE)
SUIKERZIEKTE EN HET OOG (DIABETISCHE RETINOPATHIE) 1096 Wat is diabetische retinopathie? Diabetische retinopathie is een complicatie van suikerziekte (diabetes), waarbij veranderingen optreden in de bloedvaten
Nadere informatieAvastin-injecties. bij natte maculadegeneratie en maculaoedeem. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Avastin-injecties bij natte maculadegeneratie en maculaoedeem Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw oogarts heeft met u besproken dat uw oogaandoening behandeld
Nadere informatieRichtlijn. Hypertensieve crisis
Richtlijn Hypertensieve crisis Colofon Richtlijn Hypertensieve crisis Richtlijn ISBN: 978-90-8523-217-9 2010 Hypertensieve crisis Nederlandsche Internisten Vereeniging Postbus 20066, 3502 LB Utrecht Voor
Nadere informatieEen aandoening van de oogzenuw
Een aandoening van de oogzenuw Glaucoom Informatie voor patiënten F0312-3415 juli 2014 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam
Nadere informatieGeen. Geen. Geen. Geen
Disclosure belangen dr. G. A. van Montfrans Nationaal Hypertensie Congres 7 februari 2014 (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld
Nadere informatieSuikerziekte en het oog
Suikerziekte en het oog Inleiding U heeft suikerziekte (diabetes mellitus). In deze folder leest u meer over suikerziekte en de mogelijke gevolgen voor uw ogen. Suikerziekte en het oog Ten gevolge van
Nadere informatieAantal verwezen patienten van huisarts naar optometrist 2017
Totaal overzicht half augustus 2017 t/m maart 2018 Inzet optometrist voor heelkundige klachten Tabel 1. Aantal patiënten die t/m Q1 2018 zijn verwezen door de huisarts naar de optometrist voor diagnostiek
Nadere informatiePatiënteninformatie. Glaucoom terTER_
Patiënteninformatie Glaucoom 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina 1. Wat is glaucoom 4 2. Oogdruk 4 3. Oorzaak 6 4. Soorten glaucoom 6 5. Diagnose 7 6. De behandelingen van glaucoom 8 7. Syndroom van
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Oogaandoening. Diabetische retinopathie
PATIËNTEN INFORMATIE Oogaandoening Diabetische retinopathie 2 PATIËNTENINFORMATIE Door middel van deze folder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren over oogafwijkingen die kunnen voorkomen bij suikerziekte
Nadere informatieEen aandoening van de oogzenuw Glaucoom
Een aandoening van de oogzenuw Glaucoom U bent bij de oogarts geweest en er is glaucoom bij u geconstateerd. In deze folder leest u meer over glaucoom en de behandelmogelijkheden. Glaucoom Glaucoom is
Nadere informatieRichtlijn. Hypertensieve crisis
Richtlijn Hypertensieve crisis Colofon Richtlijn Hypertensieve crisis ISBN: 978-90-8523-217-9 2010 Richtlijn Hypertensieve crisis Nederlandsche Internisten Vereeniging Postbus 20066, 3502 LB Utrecht Tel.
Nadere informatieVoorlopige minimale dataset Diabetes
Voorlopige minimale dataset Diabetes Bestand 1: Identificatie client/patient nummer Begindatum_zorgtraject Einddatum_zorgtraject Reden_einddatum_zorgtraject Einde kalenderjaar Verwijzing naar 2e lijn Overlijden
Nadere informatieWat is glaucoom... 1. Oogdruk... 1. Oorzaak... 3. Soorten glaucoom... 3. Diagnose... 5. De behandeling van glaucoom... 5
Glaucoom Inhoudsopgave Wat is glaucoom... 1 Oogdruk... 1 Oorzaak... 3 Soorten glaucoom... 3 Diagnose... 5 De behandeling van glaucoom... 5 Syndroom van Charles Bonnet = pseudohallucinaties... 7 Wat is
Nadere informatieSuikerziekte en het oog
Suikerziekte en het oog Deze folder is tot stand gekomen onder redactie van de commissie Patiëntenvoorlichting van het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap (NOG) 2014. (www.oogheelkunde.org) Inhoudsopgave
Nadere informatieAandoening van het netvlies Macula pucker
Aandoening van het netvlies Macula pucker U bent bij de oogarts geweest en er is bij u een macula pucker geconstateerd. In deze folder leest u meer over deze aandoening, het onderzoek en een eventuele
Nadere informatieOogheelkunde achtergronden casusschetsen voor begeleider/presentator
Oogheelkunde achtergronden casusschetsen voor begeleider/presentator Voorstel wijzigingen bij herziening werkafspraak kunnen op de laatste pagina worden genoteerd Hoogeveen, november 2010 1 Casus 1 Een
Nadere informatieHypertensieve crisis. Wat is het gevaar van ongecontroleerde hypertensie?
Hypertensieve crisis. Wat is het gevaar van ongecontroleerde hypertensie? AOIS cursus Vasculaire Geneeskunde Vinkeveen, 24-25 mei 2018 A.A. (Bram) Kroon internist-vasculair geneeskundige Disclosure belangen
Nadere informatieHYPERTENSIE. Introductie
HYPERTENSIE Introductie 1 HYPERTENSIE bloeddruk: niet zo maar een getal PRESENTATIE DOOR MARTIE DE GROOT VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST VASCULAIRE GENEESKUNDE IKAZIA ZIEKENHUIS MEER OVER HYPERTENSIE HYPERTENSIE
Nadere informatieHypertensie bij kinderen. Flore Horuz Kinderarts-nefroloog Maastricht UMC+
Hypertensie bij kinderen Flore Horuz Kinderarts-nefroloog Maastricht UMC+ Nieuwe richtlijn Clinical Practice Guideline for Screening and Management of High Blood Pressure in Children and Adolsescents
Nadere informatieBloeddruk: hoe lager hoe beter?
Bloeddruk: hoe lager hoe beter? Zijn de SPRINT en andere studies van nut voor met name de oudere type 2 patiënten? Dr. K.J.J. (Hans) van Hateren Huisarts & onderzoeker Geen Conflicts of interest Number
Nadere informatieHypertensieve crise. Mathilde Nijkeuter internist vasculair geneeskundige UMCU
Hypertensieve crise Mathilde Nijkeuter internist vasculair geneeskundige UMCU Inhoud Achtergrond Epidemiologie Casus Behandeling Take home message Epidemiologie 1.13 biljoen in 2015 met een prevalentie
Nadere informatieOogzorg bij diabetes
Oogzorg bij diabetes Oogzorg bij DM Wat doet een oogarts en optometrist tijdens een oogonderzoek bij diabeten? Menco Bijnen, optometrist Waartoe dient het onderzoek? Nulmeting Vastleggen wel/geen DRP In
Nadere informatieInnovatie in de ZNA Nierkliniek. Symposium 2016 Eric Gheuens
Innovatie in de ZNA Nierkliniek Symposium 2016 Eric Gheuens Qkidney score gebruik van Facebook Communicatie via nieuwe kanalen e-consult Facetalk Samenwerking op afstand Telemonitoring hypertensie Qkidney
Nadere informatieDiabetessymposium 18 november 2014 Oogproblemen bij diabetespatiënten: van screening tot behandeling
Diabetessymposium 18 november 2014 Oogproblemen bij diabetespatiënten: van screening tot behandeling Eline Van Craeyveld Medical Science Liaison Ophthalmology Novartis Disclaimer This presentation is intended
Nadere informatieLaserbehandeling van het oog. Poli Oogheelkunde
00 Laserbehandeling van het oog Poli Oogheelkunde Wat is laser? Een laser kunt u beschouwen als een soort speciale gloeilamp. Maar dan een gloeilamp die een heel dunne, felle en zuivere lichtstraal uitzendt.
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/24056
Nadere informatieNetvliesaandoeningen Behandeling met Avastin
Netvliesaandoeningen Behandeling met Avastin Let op: In deze folder zit een formulier dat u moet ondertekenen en meenemen. U bent bij de oogarts geweest en heeft een aantal onderzoeken gehad. Daaruit is
Nadere informatieDiabetische retinopathie
Diabetes en het oog U bent bij de oogarts geweest omdat u diabetes (suikerziekte) heeft. Diabetes kan leiden tot afwijkingen in het netvlies. Dit heet diabetische retinopathie. Als deze afwijkingen niet
Nadere informatieFries Wisselprotocol CVRM Auteurs: Wim Brunninkhuis, Martinus Fennema en Froukje Ubels, November 2014 Beheerder: Froukje Ubels
Fries Wisselprotocol CVRM Auteurs: Wim Brunninkhuis, Martinus Fennema en Froukje Ubels, November 2014 Beheerder: Froukje Ubels Basis Educatie Leefstijloptimalisatie: o matig alcoholgebruik o bewuste voeding
Nadere informatieGender differences in heart disease. Dr Danny Schoors
Gender differences in heart disease Dr Danny Schoors Women are meant to be loved, not to be understood Oscar Wilde (1854-1900) 2 05/01/16 Inleiding Cardiovasculaire ziekte 7 tot 10 jaar later dan bij mannen
Nadere informatieDr. A.G. Lieverse (red.) LEIDRAAD DIABETES MELLITUS TYPE 2 glucoseregulatie
Dr. A.G. Lieverse (red.) LEIDRAAD DIABETES MELLITUS TYPE 2 glucoseregulatie Leidraad Diabetes mellitus type 2 glucoseregulatie Leidraad Diabetes mellitus type 2 glucoseregulatie Onder redactie van: Dr.
Nadere informatieDiabetes en het oog. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl
Diabetes en het oog Informatie voor patiënten F0327-3415 mei 2013 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL OOGHEELKUNDE
TRANSMURAAL PROTOCOL OOGHEELKUNDE Inleiding De huisarts verricht oogheelkundig onderzoek volgens de NHG-standaarden M12 en M57. Vervolgens zijn er drie mogelijkheden: 1. zelf behandelen 2. verwijzen naar
Nadere informatieEen verhit postoperatief beloop
Een verhit postoperatief beloop Centraal anticholinerg syndroom? R Verhage C Hofhuizen Casus Dhr V, 31-1-1952 Voorgeschiedenis: - dilatatie aorta ascendens. - AF, thrombus linker hartoor (verdwenen na
Nadere informatieVragen uit het publiek. STOOHN symposium 2015
Vragen uit het publiek STOOHN symposium 2015 Vraag 1 Langs deze weg een vraag die voor mij lastig is bij oogheelkundige problematiek: Mijn vraag betreft de. Heb reeds enkele malen mensen gehad welke anamnestisch
Nadere informatieRichtlijn. Hypertensieve crisis
Richtlijn Hypertensieve crisis Colofon Richtlijn Hypertensieve crisis ISBN: 978-90-8523-217-9 2010 Nederlandsche Internisten Vereeniging Postbus 20066, 3502 LB Utrecht Tel. 030-2823229 E-mail: secr@niv.knmg.nl
Nadere informatieKlinisch Pathologische Conferentie Papendal 2016
Klinisch Pathologische Conferentie Papendal 2016 Jeroen Deegens Eric Steenbergen Afdeling Nierziekten en Pathologie Radboudumc Nijmegen Mw N 27 jaar Voorgeschiedenis 2008 Terminale nierinsufficiëntie kreatinine
Nadere informatieStaken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie
Staken antihypertensiva bij ouderen Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie 2 Vragen Zou u antihypertensiva staken bij een geriatrische patiënt met hypertensie en een
Nadere informatieClaudicatio intermittens
V-III Claudicatio intermittens Inleiding Deze richtlijnen betreffen alleen de arteriële claudicatio intermittens en niet de veneuze en neurogene claudicatio intermittens. Ze zijn gebaseerd op de consensus
Nadere informatieTe hoge oogdruk kan ontstaan wanneer de afvoer van kamerwater wordt belemmerd.
GLAUCOOM Wat is glaucoom? Glaucoom is een oogziekte waarbij de zenuwvezels van de oogzenuw geleidelijk aan verloren gaan. Deze oogzenuwvezels leiden het beeld dat het oog vormt naar de hersenen, waar men
Nadere informatieOogheelkunde. Patiënteninformatie. Glaucoom. Slingeland Ziekenhuis
Oogheelkunde Glaucoom i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Deze folder is tot stand gekomen onder redactie van de commissie Patiëntenvoorlichting N.O.G. 2005. Deze folder is ongewijzigd overgenomen
Nadere informatieLaboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium
Laboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Laboratorium aanvraagformulier huisartsen - Mededeling referentiewaarden
Nadere informatieNierfunctie: benazepril 186
Nierfunctie: benazepril 186 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum December 2013 Doel Het voorkomen van bijwerkingen
Nadere informatieEen dwarsdoorsnede van het oog
Macula pucker Uw behandelend arts heeft een macula pucker bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Wat is een macula pucker? Het netvlies
Nadere informatieDiagnostiek van hypercholesterolemie
The basics of diabetes Cholesterol + Nieren + Ogen N. Kleefstra Diabetes kenniscentrum UMCG Langerhans Eindhoven, 12-12-13 Diagnostiek van hypercholesterolemie 2 Patiënt 1 Man, diabetes type 2 heeft een
Nadere informatie