De scholen die kiezen voor tweetalig onderwijs moeten zich echter wel aan enkele regels houden (Decreet Onkelinx, ):
|
|
- Cornelis Brander
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 CLIL IN WALLONIË Ludo Beheydt (Université catholique de Louvain) Wallonië experimenteert al enige tijd met het zogenaamde immersieonderwijs, dat is onderwijs dat gedeeltelijk in een andere taal dan de officiële onderwijstaal wordt gegeven. Dat onderwijs, dat Europees ook bekend staat als CLIL of EMILE, waarbij EMILE staat voor Enseignement des Matières par Intégration d une Langue Étrangère, is er eigenlijk gekomen onder impuls van Europa en als reactie op de slechte resultaten van het traditionele vreemdetalenonderwijs in Wallonië. Europa stelt als doelstelling voor de onderwijs- en opleidingsstelsels in Europa een veralgemeende meertaligheid van de burgers voorop en bepleit dat elke Europese burger twee vreemde talen zou moeten kunnen spreken en dat alle leerlingen zouden moeten worden aangemoedigd om, naast hun moedertaal, minimaal nog twee Europese talen te leren. Bovendien dringt Europa er ook op aan dat de lidstaten maatregelen zouden nemen, waardoor in het kleuter- en basisonderwijs op jonge leeftijd andere talen zouden kunnen worden geleerd. Dat was voor de Franse Gemeenschap al in 1998 de aanleiding om een vorm van tweetalig onderwijs mogelijk te maken. Dit decreet kwam er mede in de hoop de tegenvallende resultaten van het traditionele vreemdetalenonderwijs te kunnen verbeteren. Aanvankelijk werd het ingevoerd als een experiment naar het voorbeeld van het succesvolle Canadese immersieonderwijs. Het decreet Onkelinx van 13 juli 1998 stipuleert heel concreet dat in de lagere school een deel van het schoolcurriculum in een andere taal dan het Frans mag worden gegeven: (Decreet Onkelinx, ): Article er. Sur demande du directeur, après avoir pris l'avis du conseil de participation visé à l'article 3, le Gouvernement peut autoriser une école de la Communauté française à organiser certains cours et activités pédagogiques de la grille-horaire en langue des signes ou dans une langue moderne autre que le français. Dans l'enseignement subventionné, le Gouvernement peut autoriser un pouvoir organisateur à assurer dans une ou plusieurs des écoles ou implantations qu'il organise certains cours et activités pédagogiques de la grille-horaire en langue des signes ou dans une langue moderne autre que le français. De scholen die kiezen voor tweetalig onderwijs moeten zich echter wel aan enkele regels houden (Decreet Onkelinx, ): - Article er. Lorsqu une école ou une implantation d une école organise l apprentissage par immersion, celui-ci est intégré dans le projet d établissement. - Le cours de religion et le cours de morale ne peuvent être dispensés en immersion Dans le deuxième cycle de la première étape de la scolarité, ( ), lorsqu une partie de la grille-horaire est réalisée en immersion, elle l est au moins pour un demi et au plus pour trois quarts. 1
2 Dans la seconde étape de la scolarité, ( ), lorsqu une partie de la grille-horaire est réalisée en immersion, elle l est au moins pour un quart et au plus pour deux tiers. - 3.Dans la Région de Bruxelles-Capitale et dans les communes visées à l article 3 de la loi du 30 juillet 1963, la langue moderne dans laquelle peut être organisée l immersion dans l apprentissage d une langue est le néerlandais. Dans la Région wallonne, à l exception des communes visées à l article 3 de la même loi, la langue moderne dans laquelle peut être organisée l immersion dans l apprentissage d une langue est l anglais, le néerlandais ou l allemand. Dans une école ou une implantation pratiquant l immersion dans l apprentissage d une langue, celle-ci ne peut être réalisée que dans une seule langue. Deze regelgeving kan als volgt worden samengevat: Het tweetalige onderwijs bestaat uit het aanbieden van een deel van het vakkenpakket in een andere taal dan het Frans. De keuze van die vakken wordt aan de school overgelaten. - De lessen godsdienst en zedenleer mogen evenwel niet in de doeltaal georganiseerd worden. - In de derde kleuterklas en de eerste drie jaren van het basisonderwijs moeten tussen 50% en 75% van de lesuren in de doeltaal worden onderwezen. Voor de laatste jaren van het basisonderwijs zijn de percentages lager: tussen 25 en 65% van de lesuren moeten in de doeltaal georganiseerd worden. De onderstaande tabel laat zien hoe het curriculum georganiseerd wordt: Kleuterschool Vanaf de 3 de kleuterklas Basisschool Van 1 ste tot en met 3 de leerjaar Van 4 de tot 6 de leerjaar Curriculumorganisatie Tussen 50 en 75% van de activiteiten vinden plaats in de tweede taal Curriculumorganisatie Tussen 50 en 75% van de leerstof wordt in de tweede taal onderwezen behalve Frans, godsdienst en zedenleer Tussen 25 en 65% van de leerstof wordt in de tweede taal onderwezen behalve Frans, godsdienst en zedenleer Tabel 2. Organisatie in Waalse immersiescholen die het decreet Onkelinx implementeren (De Groot, 2005 in Boury, 2008) - In het Brussels gewest kunnen scholen van de Franse Gemeenschap enkel tweetalige programma s in het Nederlands aanbieden. In Wallonië kan als tweede taal of het Nederlands, of het Duits of het Engels worden gekozen. Er kan dus slechts voor één tweede taal worden gekozen.
3 Dat tweetalige onderwijs kent onderhand een toenemend succes. In de Franstalige Gemeenschap van België steeg het aantal scholen dat immersieonderwijs aanbiedt van 98 in het schooljaar tot 159 in het schooljaar ( En op dit moment bieden al meer dan 250 scholen van de Franse Gemeenschap tweetalig onderwijs aan onder de naam immersieonderwijs. De specifieke vorm die het tweetalige onderwijs in Wallonië aanneemt is gemodelleerd op het bekende Canadese immersieonderwijs. Het deelt met de Canadese immersieprogramma s de basisveronderstelling dat de moedertaal van de deelnemende leerlingen dezelfde is, i.c. het Frans. Bovendien kan de immersietaal volgens de wettelijke bepalingen niet een of andere minderheidstaal zijn, zoals het Turks of het Arabisch. Dat het Frans de uitgangstaal en de thuistaal is, is een belangrijke vooronderstelling, zeker in het licht van de toenemende taaldiversifiëring zoals die bijvoorbeeld nog onlangs door de taalbarometer is vastgesteld. De definiërende kenmerken van dat type immersieonderwijs zijn al in 1997 door Johnson en Swain op een rijtje zijn gezet en gelden nog steeds onverkort voor de immersieprogramma s in het Franstalig onderwijs (6-8): 1. de tweede taal is de instructietaal De tweede taal wordt geleerd via onderwijs van zaakvakken in die tweede taal. Het is de bedoeling dat het onderwijs direct in de tweede taal zorgt voor een omvangrijk taalaanbod. In de eerste jaren van het immersieonderwijs zijn er geen gestructureerde lessen in de tweede taal: dus geen grammaticalessen of woordenschatlessen. Daarna wel. 2. het leerprogramma in het immersieonderwijs loopt parallel met het leerprogramma in de lokale moedertaal. Het programma bestaat uit zaakvakken zoals aardrijkskunde, geschiedenis, maatschappijleer die dezelfde eindtermen hebben als in het eentalige Franstalig onderwijs. De leerlingen moeten dus wat de vakinhoud betreft aan het einde van het leertraject aan dezelfde eisen voldoen. 3. er is expliciete ondersteuning van de moedertaal De moedertaal van de kinderen vormt een onderdeel van het leerprogramma en een deel van de lessen wordt ook in het Frans verstrekt. Er wordt bovendien sowieso van uitgegaan dat er een positieve attitude bestaat ten opzicht van de eerste taal, het Frans. Het komt evenwel voor dat kinderen eerst in de immersietaal leren lezen en schrijven. 4. het programma beoogt additieve tweetaligheid De beheersing van het Frans moet uiteindelijk wel dezelfde zijn als die van diegenen die het eentalig moedertaalonderwijsporgramma hebben gevolgd. Bovendien moeten de kinderen aan het einde van het parcours een goede beheersing van de tweede taal hebben opgebouwd. Het uiteindelijke doel is immers dat de leerlingen een tweede taal hebben geleerd naast het Frans (additieve tweetaligheid). Het is zeker niet de bedoeling dat ze de tweede taal verwerven ten koste van de eerste taal (geen subtractieve tweetaligheid waarbij de eerste taal verdrongen wordt door de tweede taal). Er wordt een tweede taal toegevoegd.
4 5. blootstelling aan de tweede taal is grotendeels beperkt tot het klaslokaal In de Waalse context blijft het contact met de tweede taal grotendeels beperkt tot de klas. Waalse kinderen leven niet in een Nederlandstalige of Engelstalige thuisomgeving, horen weinig Nederlands of Engels buiten de school en kijken ook niet naar Nederlandstalige of Engelstalige televisieprogramma s. We moeten hier wellicht wel een onderscheid maken voor Brussel en voor het Duitstalige immersieonderwijs. In Brussel komen kinderen wel in contact met het Nederlands en kinderen die de Duitstalige immersie volgen, doen dat in een regio waar nogal wat Duits in de omgeving te horen is. 6. de leerlingen beginnen met een gelijksoortige en beperkte kennis van de tweede taal Anders dan in submersie beginnen de kinderen dus op voet van gelijkheid in de tweede taal, wat meer mogelijkheden biedt voor een aangepaste pedagogische aanpak. Het is een heel verschil of anderstalige leerlingen via directe onderdompeling in eentalig onderwijs moeten proberen overeind te blijven en hun mannetje moet staan naast de eentaligen die de lessen volgen in hun moedertaal, dan wanneer ze op voet van gelijkheid met hun klasgenoten de verwerving van die tweede taal kunnen aanpakken. 7. de leraren zijn tweetalig De leraren kennen over het algemeen ook de moedertaal van de leerlingen. In het Franstalig onderwijs is de kennis van het Frans een voorwaarde. In een wettelijke bepaling uit 2003 is die voorwaarde heel precies omschreven. 8. de cultuur van de school is de cultuur van de lokale gemeenschap De kinderen worden dus niet geïsoleerd uit de cultuur waaruit ze voortkomen en de cultuur van de immersieklas is dezelfde als die van de parallelle eentalige klas. Van eventuele Vlaamse leerkrachten die in het immersieonderwijs staan, wordt verwacht dat zij zich aanpassen aan de Waalse schoolcultuur. Dit type immersieonderwijs wordt zoals gezegd in Europa gepromoot onder de noemer CLIL/EMILE. CLIL staat voor Content and Language Integratede Learning en het Franstalig equivalente acroniem EMILE - met een steelse verwijzing naar Jean Jacques Rouseaus roman Emile over de ideale opvoeding - staat voor Enseignement des Matières par Intégration d une Langue Étrangère. Over EMILE heeft een Groupe d Accompagnement de l Immersion ondertussen voor Fédération de l'enseignement Secondaire Catholique in 2005 een uitvoerig tekst gepubliceerd onder de titel L enseignement bilingue: l immersion linguistique (2004) die op het net te vinden is en die de principes en de methodologie achter EMILE grondig uiteenzet. Kort samengevat komt het erop neer dat een niet-taalvak bijvoorbeeld geschiedenis, aardrijkskunde, biologie, scheikunde, etc. aangeboden wordt in een vreemde taal met de dubbele bedoeling de leerlingen op een natuurlijke manier tweetalig te maken en ze terzelfdertijd de vakinhoud bij te brengen. De CLIL/EMILE-methode wordt gedragen door vier basisprincipes, de vier C s: Contenus, Communication, Cognition en Culture (Coyle 2002: 27-28)
5 De Contenu plaatst de inhoud van het vak in het hart van het onderwijsproces, want via de vreemde taal moet wel degelijk een inhoud geleerd worden. Het principe van de Communication verwijst dan naar de communicatieve benadering van het taalverwervingsproces, namelijk via doelgericht functioneel gebruik van de tweede taal en niet via lessen over de taal. Het principe van de Cognitie stelt dat het EMILE een uitdagende cognitieve opdracht moet zijn voor de leerling, waarin die behalve basisvaardigheden ook academische vaardigheid verwerft. Het principe van de Culture ten slotte, zorgt ervoor dat de leerling opgevoed wordt tot een mondige interculturele Europese burger. Wat de vorm betreft, is er sprake van CLIL/EMILE als er ten minste een kwart van het onderwijs in een vreemde taal verstrekt wordt (cf. het decreet van juli 1998). Daarbij geldt geen specifieke leeftijdsgrens. Het immersieonderwijs kan heel uiteenlopende vormen aannemen, van het kleuteronderwijs tot het einde van het secundair onderwijs, en zowel in het algemeen secundair onderwijs als in het technisch of het beroepsonderwijs, al is dit in de twee laatste veel minder frequent. Het tweetalig onderwijs is dus in de Franstalige Gemeenschap zowel van het type vroege partiële immersie, waarbij al in de derde kleuterklas of in de basisschool voor een deel van het programma met immersie wordt aangevangen, als van het type 'late partiële immersie', waarbij leerlingen pas in de secundaire school met dit onderwijs beginnen en ook dan slechts voor een deel van het curriculum (zie Beheydt & Klein 2002). Dit tweetalig onderwijs is in Wallonië nagenoeg exclusief Nederlands-Frans (79%) of Engels-Frans (17%), maar de vorm waarvoor gekozen wordt loopt nogal uiteen. Allereerst zijn er vrij veel verschillen in de keuze van de vakken en de proportie vakken (van 50% tot- 80 %) die in de eerste en de tweede taal gegeven worden. Bovendien wordt in sommige scholen met de geschreven taal eerst in de tweede taal begonnen, terwijl andere toch nog eerst leren lezen en schrijven in het Frans. Dat alles is ondertussen het voorwerp van heel wat begeleidend onderzoek (Lecocq e.a.) en ook de didactiek van dat immersieonderwijs is nog volop in ontwikkeling (Beheydt 2005, Beheydt & Hiligsmann 2011) Ervaring met het immersieonderwijs Om te beginnen dient gezegd te worden dat het immersieonderwijs in de Franse Gemeenschap over het algemeen een succes is. Gemiddeld genomen zijn de leerlingen tevreden over deze vorm van onderwijs en ze leren de tweede taal als een functioneel instrument hanteren. Hun tweedetaalkennis aan het einde van het parcours is beslist groter dan dat van leerlingen die via het traditionele vreemdetalenonderwijs een tweede taal verwerven en hun moedertaal ondervindt geen noemenswaardige nadelen. Toch mag niet gezegd worden dat alle leerlingen die het immersieonderwijs doorlopen hebben daar als tweetaligen uitkomen. Meestal is er wel een zeer redelijke receptieve beheersing, maar de productieve beheersing laat ook na jaren immersie toch noch vaak te wensen over (Verbist 2007). Het is jammer dat we vooralsnog niet beschikken over uitvoerige wetenschappelijke overzichten van de tweedetaalbeheersing van de leerlingen uit het immersieonderwijs. Die wetenschappelijke evaluatie wordt bemoeilijkt doordat we niet over een algemeen geaccepteerde methodologie beschikken om die te beoordelen, zoals ik morgen hoop aan te tonen. Wel stellen we vast dat de woordenschat in de doeltaal bij de leerlingen vrij beperkt is en dat ze zich in hun doeltaal behelpen met een vrij routineus taalgebruik. Tegenover het enthousiasme en de inzet van de vele gedreven kleuterjuffen, onderwijzers en onderwijzeressen, leraren en leraressen, staat nog steeds een schrijnend gebrek aan wetenschappelijk en didactische begeleiding. In de scholen met immersieonderwijs in Wallonië blijkt
6 dat de grootste behoefte didactisch van aard is. Directies en leraren schreeuwen om wetenschappelijke en didactische begeleiding. Dat hebben wij duidelijk gemerkt ook naar aanleiding van de studiedag Met immersie aan de slag/au travail en immersion die wij in 2011 in Louvain-la- Neuve georganiseerd hebben. Zowel leraren als directie voelen zich bijzonder onzeker omdat zoveel vragen op hen afkomen. Wat met het schrijven in de moedertaal? Wat met de kennis van de moedertaal? Wat met kinderen die niet kunnen volgen in het immersieonderwijs? Wat met de begeleiding van de ouders? Niet alle ouders zijn even gemotiveerd om de speciale inspanning die toch wel gevergd wordt even intensief te leveren. Daartegenover staat natuurlijk wel het grote enthousiasme van de kinderen en de ouders voor dit onderwijs. De kinderen hebben het gevoel dat ze spelend de tweede taal leren. De ouders zien de vooruitgang van de kinderen. Maar voor een deel is dat succes natuurlijk te danken aan het bekende Hawthorne-effect. Er is zeker een extra rendement van dit onderwijs ten gevolge van de stimulerende omgeving van de enthousiaste betrokkenen, leraren en ouders die door hun voortdurende motiverende stimulansen bijdragen tot het succes van de experimenten. En men kan zich afvragen wat de langetermijneffecten zullen zijn van een grotere generalisering van dit type onderwijs. Voorts heerst er heel veel onzekerheid betreffende de specifieke didactiek voor het tto. Het probleem is dat men in Wallonië met het immersieonderwijs begonnen is zonder veel vooronderzoek of didactische voorbereiding. Directies en leraren hebben het aanvankelijk allemaal zelf moeten uitzoeken, met gissen en missen. En het zal uit het voorafgaande al duidelijk zijn dat de didactiek in het immersieonderwijs niet dezelfde kan zijn als in het moedertalige onderwijs, maar ook niet als in het vreemdetalenonderwijs. Er moet immers tezelfdertijd een taal verworven worden en een vakinhoud. En de kinderen moeten met betrekking tot de vakinhoud op zijn minst aan het einde van de basisschool hetzelfde niveau halen als hun leeftijdsgenoten in de moedertalige klassen. Nu is een van de problemen daarbij dat noch de eindtermen, noch de methodes van het onderwijs in Vlaanderen overeenstemmen met de eindtermen en de methodes van het Franstalig onderwijs. Dat betekent dat Vlaamse leergangen voor bijvoorbeeld rekenen of w.o. niet bruikbaar zijn in het Franstalig onderwijs. Aangepast didactisch materiaal is echter bijzonder belangrijk in het immersieonderwijs, omdat er naast vakoverdracht ook taaloverdracht moet plaatsvinden. Terminologisch en vakinhoudelijk stelt dat heel speciale eisen (Beheydt 2011). Moedertaalmateriaal (b.v. voor het vak geschiedenis, aardrijkskunde, milieu) is daardoor alleen al niet geschikt voor immersieonderwijs. Dat leidt er voorlopig toe dat leraren vaak geheel zelfstandig hun didactisch materiaal moeten ontwikkelen. Maar ook op dat gebied bevinden ze zich vaak in de onzekerheid omdat ze niet opgeleid zijn in de speciale didactiek voor het immersieonderwijs. Bovendien legt het ontwikkelen van didactisch materiaal een extra werklast op hun schouders die de taak soms ontoelaatbaar zwaarder maakt. Voor leraren in het immersieonderwijs zou het een grote steun zijn om bij voorbeeld via het net een beroep te kunnen doen op een pool waar ze geschikt materiaal kunnen vinden dat naar niveau en inhoud behoorlijk gecodeerd is, dat talig aangepast is aan de anderstalige en dat beantwoordt aan de doelstellingen en eindtermen van het eigen onderwijsnet. Wat de specifieke didactiek in het immersieonderwijs betreft, is de concrete uitwerking is voorlopig nog vaak een persoonlijke zoektocht van de leraar omdat de geschikte didactische materialen ontbreken en omdat er geen specifieke didactische opleiding bestaat om leraren te vormen voor het immersieonderwijs. Didactische begeleiding in de vorm van recyclages en specifieke didactische
7 handboeken is dan ook hoog nodig. In een poging een eerste synthese te bieden van wat we ondertussen weten over efficiënte didactiek in het immersieonderwijs hebben wij in 2011 een eerste bundel gepubliceerd voor immersieleraren waarin we onder meer een overzicht geboden hebben van de best practices (Beheydt, 2011). Een extra probleem is vaak de gebrekkige tweetaligheid van de leraren en lacunes in hun beheersing van het specifieke taalaanbod voor immersieonderwijs. Voor de communicatie met de ouders en de lerarenploeg is een goede kennis van de schooltaal absoluut noodzakelijk, maar ook het taalaanbod in de immersietaal moet van onbetwistbare kwaliteit zijn als men adequate tweetaligheid nastreeft. Dat het taalaanbod van onbetwistbare kwaliteit moet zijn impliceert dat de onderwijzer die belast is met het vak in de tweede taal niet alleen de vakinhoud moet kunnen overdragen, maar dat hij dit moet kunnen doen in een verstaanbare, eenvoudige en toch correcte taal die bijdraagt tot de taalbeheersing van de leerling. Dat taalaanbod zal dus moeten verschillen van het gewone taalaanbod in de moedertaalklas (zie Beheydt 2005,2011). Voorts is ook gebleken dat immersieonderwijs alleen kan slagen als het echt een schoolproject is dat door de school in haar geheel gesteund wordt, als met andere woorden alle participanten direct bij het project betrokken worden: schooldirectie, leerkrachten, administratieve diensten, leerlingen en ouders. De huidige succesvolle experimenten worden meestal gedragen door de drijvende kracht van zeer gemotiveerde ouders en leraren en door de stevige coördinatie van directie en leraren. Het is onmogelijk om een immersieklas tot een succes te maken als niet het hele lerarencorps, dus zowel de andere leraren uit de moedertalige klassen als de vakleraren van de betrokken zaakvakken, als de leraar/lerares tweede taal samenwerken in een regelmatige overlegstructuur. Er moet overlegd worden over doelstellingen, didactische mogelijkheden, bruikbaar materiaal, etc. Bovendien moet men ook kunnen reken op de externe motivatie van de ouders. Het blijkt trouwens dat het succes van de bestaande experimenten in Franstalig België grotendeels bepaald wordt door de ouders die in permanent intensief overleg met de school de experimenten ondersteunen. En het blijkt ook dat, daar waar immersieonderwijs als een aanhangsel van de school functioneert, het succes uitblijft. Dat succes is trouwens altijd relatief. Zeker als we het afzetten tegen de verwachtingen van de ouders. En ook dat is een factor waar men rekening mee moet houden. Ouders hebben vaak te hooggespannen verwachtingen en het is niet verstandig om in reclamefoldertjes te beloven dat het immersieonderwijs uiteindelijk perfect tweetalige jongeren oplevert, zoals wel eens gebeurt. Wie op deze manier gouden bergen belooft, riskeert dat goedgelovige ouders aan de campagne én aan het onderdompelingsonderwijs grote frustraties overhouden. Vooreerst al omdat de zogenaamd perfect tweetalige niet eens bestaat, maar vooral omdat hier het vermoeden wordt gewekt dat de kinderen aan het einde van de basisschool de twee talen zullen beheersen in dezelfde mate als de overeenkomstige moedertaalsprekers van die twee talen. Zo n verwachting is onrealistisch. Het hoogste wat men aan het einde van een immersieprogramma redelijk mag verwachten is een evenwichtige tweetaligheid, met een domeingebonden specialisatie (beter mondeling dan schriftelijk in het Frans, of omgekeerd; geschiedenis gaat beter in het Frans, huiselijke dingen gaan beter in het Nederlands). Ten slotte zou ik ook nog iets willen zeggen over een taboe, het taboe op de introductie van de moedertaal in het immersieonderwijs. Het immersieonderwijs houdt nog steeds streng de hand aan de scheiding van de talen en het Frans mag dan ook de immersieklas niet binnen. In het licht van de
8 huidige ontwikkelingen is dat op zijn minst een merkwaardige heilige koe. Het aseptisch isoleren van moedertaal en tweede taal is m.i. onnatuurlijk. Het valt immers niet te ontkennen dat kinderen het immersieonderwijs binnenkomen met een ruime basiskennis van hun moedertaal. Die kennis kan niet ontkend worden en al evenmin worden genegeerd. Mijn pleidooi is dan ook om juist aan te sluiten bij de verworvenheden van de moedertaal en daar in het immersieonderwijs ruimte voor te bieden. Oordeelkundig inzetten van de moedertaal lijkt mij een van de aandachtspunten voor het immersieonderwijs. Daar heb ik al eerder uitvoerig aandacht aan besteed (Beheydt 2008) en ik sta met deze idee beslist niet meer alleen (Cummins 2005,Turnbull & Dailey-O Cain2009, Levine2011). BIBLIOGRAFIE: Beheydt, Ludo (2005) Didactiek voor het immersieonderwijs. In Hiligsmann, Ph., L. Beheydt, L. Degand, P. Godin & S. Vanderlinden (red.) Neerlandistiek in Frankrijk en Franstalig België/ Les études néerlandaises en France et en Belgique francophone. Louvain-la-Neuve : Presses Universitaires de Louvain Beheydt, L. (2008) Immersie en contrastieve taalkunde. In: Ph. Hiligsmann, e.a. (red.) : Recente ontwikkelingen in het contrastief taalonderzoek Nederlands-Frans. Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 118, 1, Beheydt, Ludo (2011) Immersieonderwijs 2010 : Best practices. In : Beheydt & Hiligsman (red) Beheydt, L. & J. Klein (2002) Education bilingue et enseignement bilingue. Le Langage et l Homme 37/1 : Beheydt, L. & Ph. Hiligsmann (red.)(2011) Met immersie aan de slag/ Au travail en immersion. UCL : Presses Universitaires de Louvain. Lecocq, K., et al. (2004) Evaluation de programmes d immersion en Communauté française: une etude longitudinale comparative du développement de competences linguistiques d enfants francophones immerges en néerlandais. Rapport cinquième année. Bruxelles: ULB, 17 pp. Coyle, Do (2002) Relevance of CLIL to the European Commission s Language Learning Objectives. In : David Marsh (ed.) :CLIL/EMILE The European Dimension.University of Jyväskylä : Jyväskylä. Cummins, J. (2005) Teaching for Cross-Language Transfer in Dual Language Education: Possibilities and Pitfalls. Paper presented at the TESOL Symposium on Dual Language Education: Teaching and Learning Two Languages in the EFL Setting. Bogazici University: Istanbul. 18 pp. (mimeo) Lecocq, K., Ph. Mousty, R. Kolinsky, V. Goetry, J. Morais & J. Alegria (2004) Evaluation de programmes d immersion en Communauté française: une étude longitudinale comparative du développement de compétences linguistiques d enfants francophones immergés en néerlandais. Rapport cinquième année. Université Libre de Bruxelles, 17 pp Levine, Glenn S. (2011) Code Choice in the Language Classroom. Multilingual Matters : Bristol, Buffalo, Toronto.
9 Swain, Merrill & Johnson, Robert Keith (1997) Immersion education. A category within bilingual education; In: R.K. Johnson & M. Swain (ed.) Immersion Education: International Perspectives. Cambridge University Press Turnbull, Miles & Jennifer Dailey-O Cain (red.) (2009) First Language Use in Second and Foreign Language Learning. Multilingual Matters: Bristol, Buffalo, Toronto. Verbist, E. (2007) Tweetalig door opvoeding of door immersie: een vergelijking. Licentiaatsscriptie U.C. Louvain: Louvain-la-Neuve.
Het Huis der Talen. «Immersie onderwijs in de provincie Luik» Luik 10.06.2013. Agnes De Rivière
Het Huis der Talen «Immersie onderwijs in de provincie Luik» Luik 10.06.2013 Agnes De Rivière Wie zijn wij? Opgericht in 2008 Platform Ondersteuning van de economische ontwikkeling in de regio. Promotie
Nadere informatieRonde 1. Aan de slag met CLIL?! 1. Inleiding. 2. What s in a name?
Ronde 1 Lies Strobbe KU Leuven Contact: Lies.Strobbe@arts.kuleuven.be Aan de slag met CLIL! 1. Inleiding CLIL (Content and Language Integrated Learning) en immersie zijn begrippen die steeds vaker in de
Nadere informatieOnderzoek naar het gebruik van authentiek materiaal in handboeken Frans voor het ASO
Onderzoek naar het gebruik van authentiek materiaal in handboeken Frans voor het ASO Masterproef tot het behalen van de graad van Master in de Meertalige Communicatie Miguel Angel ROJAS MORA Promotor:
Nadere informatieBELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE
BELGISCH STAATSBLAD 26.07.2016 MONITEUR BELGE 45695 VLAAMSE OVERHEID Onderwijs en Vorming [C 2016/36113] 14 JUNI 2016. Ministerieel besluit tot regeling van sommige aspecten van het tijdelijke project
Nadere informatie47990 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE
47990 BELGISCH STAATSBLAD 28.07.2010 MONITEUR BELGE N. 2010 2505 VLAAMSE OVERHEID [C 2010/35507] 11 JUNI 2010. Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de modulaire structuur van het secundair volwassenenonderwijs
Nadere informatieCentre PMS Néerlandophone
Lijst van belangrijke onderwijstermen. / Liste des termes importants sur l enseignement. Alfabetisch / Par ordre alphabétique. Aardrijkskunde Géographie A-, B-, of C_ attest Attestation A, B, ou C. Figure
Nadere informatieCLIL voor beginners... EMILE pour débutants CLIL for absolute beginners
CLIL voor beginners... EMILE pour débutants CLIL for absolute beginners Wat iedereen moet weten en mag verwachten Piet Van de Craen, Ph.D., Vrije Universiteit Brussel Multilingual Research Unit (MuRe),
Nadere informatiebetreffende het Onderwijs XXIII
stuk ingediend op 2066 (2012-2013) Nr. 9 10 juli 2013 (2012-2013) Ontwerp van decreet betreffende het Onderwijs XXIII Amendementen voorgesteld Stukken in het dossier: 2066 (2012-2013) Nr. 1: Ontwerp van
Nadere informatieBELGISCH STAATSBLAD 28.07.2010 MONITEUR BELGE
48001 N. 2010 2506 VLAAMSE OVERHEID [C 2010/35508] 11 JUNI 2010. Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 19 juli 2007 betreffende de modulaire structuur
Nadere informatieMONITEUR BELGE Ed. 2 BELGISCH STAATSBLAD
MONITEUR BELGE 25.10.2011 Ed. 2 BELGISCH STAATSBLAD 64675 TRADUCTION AUTORITE FLAMANDE F. 2011 2782 [2011/205290] 19 SEPTEMBRE 2011. Arrêté du Gouvernement flamand portant agrément temporaire de la formation
Nadere informatieGEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN
64359 FEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG N. 2004 3391 (2004 2305) [2004/202310] 12 MEI 2004. Koninklijk besluit waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve
Nadere informatieHoe omgaan met meertaligheid?
Hoe omgaan met meertaligheid? Verslag van het doordenkertje dat plaatsvond op 7 maart 2012 Inleiding De Talennota, die in de zomer 2011 werd gestemd, biedt straks ook wettelijk ruimte voor meertalig onderwijs.
Nadere informatieComparaison de Programmes des partis politiques Multilinguisme et participation des parents
Vergelijking van : Onderwijs Meertaligheid en ouderbetrokkenheid Comparaison de Programmes des partis politiques Multilinguisme et participation des parents Minderhedenforum Meertaligheid positief benaderen
Nadere informatieVOORSTEL VAN RESOLUTIE. van de heren Sven Gatz en Gilbert Van Baelen en mevrouw Margriet Hermans
Zitting 2005-2006 5 juli 2006 VOORSTEL VAN RESOLUTIE van de heren Sven Gatz en Gilbert Van Baelen en mevrouw Margriet Hermans betreffende de ondersteuning en mogelijkheid van meertalig onderwijs 2235 OND
Nadere informatieVREEMDETALENONDERWIJS EN TWEETALIG
Gepubliceerd in Ons Erfdeel 2012/3. Zie www.onserfdeel.be of www.onserfdeel.nl. VREEMDETALENONDERWIJS EN TWEETALIG ONDERWIJS IN DE LAGE LANDEN In deze snel veranderende wereld van grote migratiebewegingen,
Nadere informatieSTUDIEAANBOD SINT-JOZEF HUMANIORA 2015-2016
STUDIEAANBOD SINT-JOZEF HUMANIORA 2015-2016 EERSTE GRAAD Eerste leerjaar Algemene vorming (moderne) Klassieke studiën ( of CLIL-) Tweede leerjaar Grieks- Moderne wetenschappen (SEI of CLIL-SEI) ASO TWEEDE
Nadere informatieOnderwijs in een meertalige Brusselse omgeving Inhoud Stad en onderwijs: topdown bottom up
Onderwijs in een meertalige Brusselse omgeving BEO-studiedag 16 maart 212 - Rudi Janssens Inhoud Stad en onderwijs Politiek-institutionele context Pedagogische context Demografisch-geografische context
Nadere informatieHoe ver is de lat voor taal opgeschoven? Stand van zaken talenbeleid basis- en secundair onderwijs Bijlage bij persbericht 16/12/2008
Hoe ver is de lat voor taal opgeschoven? Stand van zaken talenbeleid basis- en secundair onderwijs Bijlage bij persbericht 16/12/28 Met de talenbeleidsnota De lat hoog voor talen. Goed voor de sterken,
Nadere informatieBELGISCH STAATSBLAD Ed. 2 MONITEUR BELGE
65341 N. 2012 3193 VLAAMSE OVERHEID [C 2012/36111] 21 SEPTEMBER 2012. Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de modulaire structuur van het secundair volwassenenonderwijs voor het studiegebied toerisme
Nadere informatieCHAMBRE DES REPRÉSENTANTS BELGISCHE KAMER VAN
DOC 50 1871/004 DOC 50 1871/004 BELGISCHE KAMER VAN VOLKSVERTEGENWOORDIGERS DES REPRÉSENTANTS DE BELGIQUE 22 januari 2003 22 janvier 2003 WETSONTWERP tot vaststelling van de algemene bepalingen die gelden
Nadere informatieSessie 1.1 Scholing i.v.m. taalinitiatie het vroeg leren van talen
Sessie 1.1 Scholing i.v.m. taalinitiatie het vroeg leren van talen Liesbeth Martens liesbeth.martens@ucll.be Korte kennismaking Op het menu in deze sessie Op het menu Opmerking vooraf Vroeg vreemdetaalonderwijs:
Nadere informatieAdvies over vreemdetalenonderricht voor jonge kinderen
Vlaamse Onderwijsraad Raad Basisonderwijs Leuvenseplein 4 16 juni 2004 1000 Brussel RBO/PCA/ADV/011 Advies over vreemdetalenonderricht voor jonge kinderen 1 Situering Tijdens het schooljaar 2003-2004 organiseerde
Nadere informatieStudieaanbod Schooljaar 2015-2016
Studieaanbod Schooljaar 2015-2016 SINT-LODEWIJKSCOLLEGE Beste leerling Met deze brochure in de hand kun je zien welke studierichtingen in het Sint- Lodewijkscollege aangeboden worden. Het is een waaier
Nadere informatieBELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE
BELGISCH STAATSBLAD 05.08.2010 MONITEUR BELGE 50359 VLAAMSE OVERHEID N. 2010 2633 [C 2010/35519] 11 JUNI 2010. Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van
Nadere informatieDe uitspraak van Franstalige CLILleerders. Laurine Vanackere, UCLouvain Marie Van Pee, UCLouvain Philippe Hiligsmann, UCLouvain Laurent Rasier, ULg
De uitspraak van Franstalige CLILleerders van het Nederlands Laurine Vanackere, UCLouvain Marie Van Pee, UCLouvain Philippe Hiligsmann, UCLouvain Laurent Rasier, ULg Inleiding Twee vormen van vreemdetalenonderwijs
Nadere informatieFederale overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en SociaalOverleg ALGEMENE DIRECTIE COLLECTIEVE ARBEIDSBETRE~NGEN Directie van de Griffie
Service public fédéral Emploi, Travail et Concertation sociale DIRECTION GÉNÉRALE RELATIONS COLLECTIVES DU TRAVAIL Direction du Greffe Federale overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en SociaalOverleg
Nadere informatieCOMMUNAUTE FRANÇAISE FRANSE GEMEENSCHAP
MONITEUR BELGE 09.09.1999 BELGISCH STAATSBLAD 33727 COMMUNAUTE FRANÇAISE FRANSE GEMEENSCHAP MINISTERE DE LA COMMUNAUTE FRANÇAISE F. 99 2939 [S C 99/29469] 8 JUIN 1999. Arrêté du Gouvernement de la Communauté
Nadere informatieTOELICHTING. Voor alle scholen waar het leergebied Frans verplicht is, gelden bijgevolg dezelfde eindtermen Frans.
stuk ingediend op 608 (2009-2010) Nr. 1 1 juli 2010 (2009-2010) Voorstel van decreet van de dames Marleen Vanderpoorten, Irina De Knop, Fientje Moerman en Ann Brusseel en de heer Sven Gatz houdende wijziging
Nadere informatie52686 MONITEUR BELGE Ed. 2 BELGISCH STAATSBLAD
52686 VLAAMSE OVERHEID Leefmilieu, Natuur en Energie [C 2015/36016] 30 JULI 2015. Ministerieel besluit tot wijziging van de kaart van de focusgebieden, opgenomen in de bijlage bij het besluit van de Vlaamse
Nadere informatie57936 MONITEUR BELGE BELGISCH STAATSBLAD
57936 MONITEUR BELGE 15.09.2015 BELGISCH STAATSBLAD Les propositions sont introduites auprès du Ministre-Président du Gouvernement flamand et comprennent au moins les données suivantes : 1 les prénoms
Nadere informatieFormeel advies van de Planningscommissie Medisch aanbod. Avis formel de la Commission de planification de l offre médicale
Avis formel de la Commission de planification de l offre médicale Conformément à l article 35novies, de l'arrêté royal n 78 du 10 novembre 1967 relatif à l'exercice des professions de santé et à l arrêté
Nadere informatieWETTEN, DECRETEN, ORDONNANTIES EN VERORDENINGEN LOIS, DECRETS, ORDONNANCES ET REGLEMENTS
9472 BELGISCH STAATSBLAD 05.02.2014 MONITEUR BELGE WETTEN, DECRETEN, ORDONNANTIES EN VERORDENINGEN LOIS, DECRETS, ORDONNANCES ET REGLEMENTS GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE
Nadere informatie1. Prévention Voir section Enseignement Voir section Inscription 1er année Voir section Taux de diplomation Voir
1. Prévention Voir section 2.3.2.1 2. Enseignement Voir section 2.3.2.2 3. Inscription 1er année Voir section 3.2.3.1 4. Taux de diplomation Voir section 3.2.3.3 Communauté flamande K&G : sages-femmes
Nadere informatieMeertalig onderwijs was ooit het onderwerp van het publieksdebat in het
Meertalig onderwijs in Brussel? Rudi Janssens in: Ons Erfdeel, jg 46 (2003), nr. 5, pp. 665-671. Meertalig onderwijs was ooit het onderwerp van het publieksdebat in het VRT-zondagochtendprogramma De Zevende
Nadere informatieAan de leerkrachten Frans in het basisonderwijs en de eerste graad secundair onderwijs
Ministerie van Onderwijs & Vorming Departement Onderwijs & Vorming Afdeling Internationale Relaties Hendrik Consciencegebouw Koning Albert II-laan 15-1210 BRUSSEL Tel. (02) 553 92 28 Fax (02) 553 93 95
Nadere informatieVoorstel van Resolutie
27/03/2016 Voorstel van Resolutie tot het oproepen van de Brusselse Hoofdstedelijke Gewestregering om aan te dringen bij de regering van de Franse Gemeenschap om in het kader van de Pacte pour un enseignement
Nadere informatieEngelse taal. Kennisbasis Engelse taal op de Pabo
Engelse taal Belang van het vak Engels geven in het basisonderwijs is investeren in de mensen van de toekomst die studeren, werken en recreëren in verschillende landen van Europa en de wereld. Door de
Nadere informatieBELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE
49523 N. 2012 2493 BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST [C 2012/31640] 19 JULI 2012. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering tot vaststelling van het model van de oproepingsbrieven voor de gemeenteraadsverkiezingen
Nadere informatieUitgegeven: 3 februari 2010. 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN
Uitgegeven: 3 februari 2010 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN BELEIDSREGEL voor het verkrijgen van een partiële ontheffing voor het vak Fries in het primair en voortgezet onderwijs in de provincie
Nadere informatieGOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN
19634 MONITEUR BELGE 30.03.2015 BELGISCH STAATSBLAD GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN VLAAMSE GEMEENSCHAP COMMUNAUTE FLAMANDE
Nadere informatieEabele Tjepkema eabele.tjepkema@stenden.com. Input curriculum opbouw meertalig onderwijs
Eabele Tjepkema eabele.tjepkema@stenden.com Input curriculum opbouw meertalig onderwijs Even voorstellen Leraar Basisonderwijs Onderwijskundige S-VIBer Supervisor Lid Kenniskring Fries en meertaligheid
Nadere informatiePersvoorstelling Resultaten Europees Vreemdetalenonderzoek. 21 juni 2012
Persvoorstelling Resultaten Europees Vreemdetalenonderzoek 21 juni 2012 1 Onderzoeksteam Hoofdpromotor: Rianne Janssen Co-promotoren: Piet Desmet, Sarah Gielen, Liesbet Heyvaert, Peter Lauwers, Ilse Magnus
Nadere informatieVerovert CLIL binnenkort ons onderwijs?
Verovert CLIL binnenkort ons onderwijs? Liesbeth Martens (UCLL) liesbeth.martens@ucll.be Bram Moors (Stedelijke Humaniora Dilsen) brammoors@gmail.com Kennismaking Wat is CLIL? Wat doet UCLL voor CLIL?
Nadere informatieTweetalig onderwijs en immersie: Een exploratief onderzoek bij Franstalige ouders uit de Henegouwse taalgrensregio
Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar 2007-2008 Eerste Examenperiode Tweetalig onderwijs en immersie: Een exploratief onderzoek bij Franstalige ouders uit de Henegouwse taalgrensregio
Nadere informatieLatijn-wiskunde Latijn-moderne talen wetenschappen economie-wiskunde economie-moderne talen humane wetenschappen
Tweede graad aso In de tweede graad aso kies je voor een bepaalde richting. Ongeacht je keuze, blijft er een groot gemeenschappelijk basispakket van 26 lesuren algemene vakken. Het niveau van deze vakken,
Nadere informatieEen middel om breinen up te daten...meertalig onderwijs is duurzaam onderwijs.
Een middel om breinen up te daten...meertalig onderwijs is duurzaam onderwijs. Consequenties van meertalig onderwijs voor lerende breinen. Piet Van de Craen, Ph.D., Vrije Universiteit Brussel, Multilingual
Nadere informatieCLIL aso, wetenschappen derde graad. Johan Delbaere
CLIL aso, wetenschappen derde graad Johan Delbaere Proeftuinproject St.-Lodewijkscollege Brugge Situering van het project Ondersteuning KUL bij toetsen Interne ondersteuning en samenwerking Uitdagingen
Nadere informatieBELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE
BELGISCH STAATSBLAD 04.06.2014 MONITEUR BELGE 42651 FEDERALE OVERHEIDSDIENST SOCIALE ZEKERHEID [C 2014/22260] 14 MEI 2014. Ministerieel besluit tot vaststelling van de modellen van de inlichtingenformulieren
Nadere informatieBELGISCHE KAMER VAN CHAMBRE DES REPRÉSENTANTS
DOC 54 1234/003 DOC 54 1234/003 BELGISCHE KAMER VAN VOLKSVERTEGENWOORDIGERS DES REPRÉSENTANTS DE BELGIQUE 27 juni 2018 27 juin 2018 WETSVOORSTEL tot invoering van de vereiste van ouderlijke toestemming
Nadere informatieContent and Language Integrated Learning in de moderne vreemde talenles
Content and Language Integrated Learning in de moderne vreemde talenles Tessa Mearns 2 juni 2017 Bij ons leer je de wereld kennen 1 Doelen Aan het eind van deze workshop kunt u.. voorbeelden geven van
Nadere informatieEuropees Baccalaureaat
Onderwijssysteem Europees Baccalaureaat beschreven en vergeleken met het Nederlandse systeem Dit document geeft informatie over het onderwijssysteem van Europees Baccalaureaat. We leggen uit wat het Nederlandse
Nadere informatieVLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD
STUK 731 (2018-2019) Nr.1 VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD ZITTING 2018-2019 13 FEBRUARI 2019 VOORSTEL VAN RESOLUTIE - van mevrouw Liesbet DHAENE, de heer Johan VAN DEN DRIESSCHE en mevrouw Cieltje
Nadere informatieGEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN
80072 BELGISCH STAATSBLAD 15.10.2014 MONITEUR BELGE GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN VLAAMSE GEMEENSCHAP COMMUNAUTE FLAMANDE
Nadere informatieLerarenopleiding aan de universiteit in Franstalig België
Lerarenopleiding aan de universiteit in Franstalig België Philippe Hiligsmann Université catholique de Louvain E-mail: Philippe.Hiligsmann@uclouvain.be 1. Situatieschets Franstalige gemeenschap universiteiten
Nadere informatieORDENINGSKADER PERMANENTE PRIORITEITEN. 5 kernteams
ORDENINGSKADER PERMANENTE PRIORITEITEN 5 kernteams 1. Evalueren van leerlingen 2.Vakgroepwerking 3. Actief leren 5. Taalbeleid en GOK Kernteams 4. Digitale didactiek 1. EVALUATIE EEN GENUANCEERD VERHAAL
Nadere informatieWETTEN, DECRETEN, ORDONNANTIES EN VERORDENINGEN LOIS, DECRETS, ORDONNANCES ET REGLEMENTS
53478 BELGISCH STAATSBLAD 18.08.2010 MONITEUR BELGE WETTEN, DECRETEN, ORDONNANTIES EN VERORDENINGEN LOIS, DECRETS, ORDONNANCES ET REGLEMENTS GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE
Nadere informatieInstemmingsdecreten van de Vlaamse overheid betreffende kinderbijslag
Federaal Agentschap voor de Kinderbijslag Trierstraat 70 1000 Brussel Tel.: 02-237 21 11 Instemmingsdecreten van de Vlaamse overheid betreffende kinderbijslag Op 3 juli 2017 werden de volgende decreten
Nadere informatieCompetentieontwikkeling voor CLIL in Lerarenopleidingen
Europese Dag van de Talen 30 september 2011, Brussel Competentieontwikkeling voor CLIL in Lerarenopleidingen Lies Strobbe & Lies Sercu Welke implementatiemogelijkheden voor CLIL zullen Vlaamse scholen
Nadere informatieCOMMUNAUTE FRANÇAISE FRANSE GEMEENSCHAP
BELGISCH STAATSBLAD 19.09.2002 MONITEUR BELGE 41523 COMMUNAUTE FRANÇAISE FRANSE GEMEENSCHAP MINISTERE DE LA COMMUNAUTE FRANÇAISE F. 2002 3274 [C 2002/29427] 17 JUILLET 2002. Arrêté pris en application
Nadere informatie33662 BELGISCH STAATSBLAD 02.07.2008 MONITEUR BELGE
33662 BELGISCH STAATSBLAD 02.07.2008 MONITEUR BELGE MINISTERIE VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST N. 2008 2191 [C 2008/31345] 19 JUNI 2008. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering tot vaststelling
Nadere informatieSELECTIEPROEVEN: SELECTIE- EN UITSLUITINGSDREMPELS EN HERZIENINGS-, HERTESTINGS- EN VERBETERINGSMOGELIJKHEDEN VAN DE RESULTATEN
Bijlage 1 bij het koninklijk besluit van.. tot wijziging van het koninklijk besluit van 11 september 2003 betreffende de werving van de militairen Bijlage A bij het koninklijk besluit van 11 september
Nadere informatieKatleen Vos. 13 februari 2017: CLIL in de focus
Katleen Vos 1 13 februari 2017: CLIL in de focus Jullie kunnen omschrijven wat CLIL betekent. Jullie kunnen de eigenschappen van een geslaagde CLILles opnoemen en toepassen. Jullie kennen aandachtspunten
Nadere informatie45462 MONITEUR BELGE Ed. 2 BELGISCH STAATSBLAD
45462 MONITEUR BELGE 09.07.2015 Ed. 2 BELGISCH STAATSBLAD VLAAMSE OVERHEID [C 2015/35854] 19 JUNI 2015. Besluit van de Vlaamse Regering houdende goedkeuring van het kader van de instellingsreview 2015-2017
Nadere informatieWETTEN, DECRETEN, ORDONNANTIES EN VERORDENINGEN LOIS, DECRETS, ORDONNANCES ET REGLEMENTS
BELGISCH STAATSBLAD 08.01.2010 Ed. 2 MONITEUR BELGE 721 WETTEN, DECRETEN, ORDONNANTIES EN VERORDENINGEN LOIS, DECRETS, ORDONNANCES ET REGLEMENTS GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE
Nadere informatieCurriculumontwikkelingen in het talenonderwijs Rick de Graaff
Curriculumontwikkelingen in het talenonderwijs Rick de Graaff Hoogleraar Tweetalig Onderwijs Universiteit Utrecht Lector Taaldidactiek & Onderwijs Hogeschool Inholland Je eigen ervaringen Hoe werden op
Nadere informatieMuRe. Multilingual Research Unit. Piet Van de Craen & Evy Ceuleers. Van taalbeleid naar. taalvaardigheid
Van taalbeleid naar taalvaardigheid Piet Van de Craen & Evy Ceuleers Wat is taalbeleid? Taalbeleid is de weloverwogen manier waarop instellingen met talen omgaan in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen
Nadere informatie15% vvto en FLiPP: ervaringen en resultaten van vroeg vreemdetalenonderwijs. Rick de Graaff Platform vvto Nederland
15% vvto en FLiPP: ervaringen en resultaten van vroeg vreemdetalenonderwijs Rick de Graaff Platform vvto Nederland Literatuurstudie ICLON Leiden Expertisecentrum MVT Wat zegt ander onderzoek over vvto?
Nadere informatieASO ECONOMIE LATIJN WETENSCHAPPEN HUMANE WETENSCHAPPEN
ASO ECONOMIE LATIJN WETENSCHAPPEN HUMANE WETENSCHAPPEN ASO 2DE GRAAD 24 Profiel Na de eerste graad maak je een duidelijke keuze. In het derde jaar kies je een studierichting en onderwijsvorm (ASO, TSO,
Nadere informatieTweetalig Onderwijs: Er gaat een wereld voor je open!
Tweetalig Onderwijs: Er gaat een wereld voor je open! Inhoud presentatie Algemene inleiding Leerlingen naar lokalen Specifieke info voor ouders Wat is TTO? CLIL (Content and Language Integrated Learning)
Nadere informatieMONITEUR BELGE BELGISCH STAATSBLAD. Gratis tel. nummer : N. 74. Numéro tél. gratuit : INHOUD SOMMAIRE. 104 bladzijden/pages
BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE Publicatie overeenkomstig artikelen 472 tot 478 van de programmawet van 24 december 2002, gewijzigd door de artikelen 4 tot en met 8 van de wet houdende diverse bepalingen
Nadere informatieMONITEUR BELGE Ed. 2 BELGISCH STAATSBLAD
MONITEUR BELGE 09.07.2015 Ed. 2 BELGISCH STAATSBLAD 45477 TRADUCTION AUTORITE FLAMANDE [C 2015/35854] 19 JUIN 2015. Arrêté du Gouvernement flamand portant approbation du cadre de l évaluation institutionnelle
Nadere informatieVeelgestelde vragen over tto ( tweetalig onderwijs )
Veelgestelde vragen over tto ( tweetalig onderwijs ) 1. Waar staat de afkorting tto voor? Tweetalig Onderwijs. Tweetalig onderwijs wordt nu gegeven op ongeveer 135 scholen in Nederland. 2. Wat houdt tweetalig
Nadere informatieCommission paritaire pour les institutions subsidiées de l'enseignement libre (Communauté flamande)
Neerlegging-Dépôt: //00 Regist.-Enregistr.: 08/0/008 N :868/CO/ Y Commission paritaire pour les institutions subsidiées l'enseignement libre (Communauté flaman) Convention collective travail du octobre
Nadere informatievlaamse Nieuwe taalrecepten voor het Brussels onderwijs ingediend door mevrouw Elke Van den Brandt Zit ting MAART 2011
Stuk 448 (2010-2011) Nr. 1 vlaamse GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD Zit ting 2010-2011 22 MAART 2011 DISCUSSIENOTA Nieuwe taalrecepten voor het Brussels onderwijs ingediend door mevrouw Elke Van den Brandt
Nadere informatieEngels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen?
Engels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen? Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen
Nadere informatieMONITEUR BELGE BELGISCH STAATSBLAD. Gratis tel. nummer : N Numéro tél. gratuit :
BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE Publicatie overeenkomstig artikelen 472 tot 478 van de programmawet van 24 december 2002, gewijzigd door de artikelen 4 tot en met 8 van de wet houdende diverse bepalingen
Nadere informatieWij gaan met plezier naar school.
www.schoolbranst.be Wij gaan met plezier naar school. 3...onze visie Onze school is een landelijk gelegen dorpsschool, een groene school, waar we leven in verbondenheid met de natuur en met elkaar en handelen
Nadere informatieGOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN
MONITEUR BELGE 04.10.2013 BELGISCH STAATSBLAD 69459 GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN VLAAMSE GEMEENSCHAP COMMUNAUTE FLAMANDE
Nadere informatieMONITEUR BELGE BELGISCH STAATSBLAD. Numéro tél. gratuit : Gratis tel. nummer : pages/bladzijden.
MONITEUR BELGE BELGISCH STAATSBLAD Publication conforme aux articles 472 à 478 de la loi-programme du 24 décembre 2002, modifiés par les articles 4 à 8 de la loi portant des dispositions diverses du 20
Nadere informatieMONITEUR BELGE BELGISCH STAATSBLAD. Gratis tel. nummer : Numéro tél. gratuit :
BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE P overeenkomstig artikelen 472 tot 478 van de programmawet van 24 december 2002, gewijzigd door de artikelen 4 tot en met 8 van de wet houdende diverse bepalingen van
Nadere informatieGOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN
51132 MONITEUR BELGE 12.08.2015 BELGISCH STAATSBLAD GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN VLAAMSE GEMEENSCHAP COMMUNAUTE FLAMANDE
Nadere informatieOpleiding van leraren in de informaticawetenschappen
Opleiding van leraren in de informaticawetenschappen Studienamiddag Informaticawetenschappen in het leerplichtonderwijs Paleis der Academiën, Brussel, 2015-04-29 Bern Martens Lerarenopleiding Sec. Onderwijs
Nadere informatieCollège des procureurs généraux. College van Procureursgeneraal. Bruxelles, le 17 février 2016 Brussel, 17 februari 2016
Collège des procureurs généraux College van Procureursgeneraal Bruxelles, le 17 février 2016 Brussel, 17 februari 2016 CIRCULAIRE N 03/2016 DU COLLÈGE DES PROCUREURS GÉNÉRAUX PRÈS LES COURS D APPEL OMZENDBRIEF
Nadere informatieVoorstel van resolutie. betreffende het verplicht aanbieden van cursussen eerste hulp bij ongevallen (EHBO) in het lager en secundair onderwijs
stuk ingediend op 1224 (2010-2011) Nr. 1 6 juli 2011 (2010-2011) Voorstel van resolutie van de heer Jean-Jacques De Gucht, de dames Ann Brusseel, Marleen Vanderpoorten en Elisabeth Meuleman, de heren Boudewijn
Nadere informatieDocument strictement confidentiel. Cahier spécial des charges - Bijzonder Bestek Smals-BB-001.013/2014 Trajets de formation comportementale
Document strictement confidentiel Cahier spécial des charges - Bijzonder Bestek Smals-BB-001.013/2014 Trajets de formation comportementale Questions et réponses / Vragen en Antwoorden Vraag 1 In het kader
Nadere informatieDoeltaal is voertaal. Engels geven in het Engels. Whitepaper. Doeltaal is voertaal Marion Ooijevaar, 30 januari Introductie
Engels geven in het Engels Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen die relevant zijn voor leerkrachten
Nadere informatieVerdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Artikel 24 - Onderwijs. Schriftelijke communicatie
Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap Artikel 24 - Onderwijs Schriftelijke communicatie Het Belgian Disability Forum (BDF) is een vzw die thans 18 lidorganisaties telt en meer dan 250.000
Nadere informatieGEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN
17106 BELGISCH STAATSBLAD 27.05.1998 MONITEUR BELGE GEMEENSCHAPS- EN GEWESTREGERINGEN GOUVERNEMENTS DE COMMUNAUTE ET DE REGION GEMEINSCHAFTS- UND REGIONALREGIERUNGEN COMMUNAUTE FRANÇAISE FRANSE GEMEENSCHAP
Nadere informatieDeze keuze maak je voor de algemene vorming: een pakket van 28 lesuren.
Keuzes eerste leerjaar A 2018-2019 Keuze 1: Deze keuze maak je voor de algemene vorming: een pakket van 28 lesuren. Basis: Je haalt voldoende tot behoorlijke cijfers in de basisschool. Je kiest om de basisleerstof
Nadere informatieInhoud. Woord vooraf 11. Inleiding 13 DEEL 1. DE CLIL-SCHOOL Inleiding CLIL: een definitie 15
Inhoud Woord vooraf 11 Inleiding 13 DEEL 1. DE CLIL-SCHOOL 15 1 Inleiding 15 2 CLIL: een definitie 15 3 CLIL als onderwijsvernieuwing: voorwaarden voor succes 19 4 Maatschappelijk draagvlak voor CLIL 20
Nadere informatieOutils mis en place par la Direction générale de l Enseignement obligatoire (DGEO)
Outils mis en place par la Direction générale de l Enseignement obligatoire (DGEO) Intervention de M. Pascal GERMY Journée d études organisée par le Forum belge pour la prévention et la sécurité urbaine
Nadere informatieASO ECONOMIE LATIJN WETENSCHAPPEN HUMANE WETENSCHAPPEN
ASO ECONOMIE LATIJN WETENSCHAPPEN HUMANE WETENSCHAPPEN ASO 2DE GRAAD 24 Profiel Na de eerste graad maak je een duidelijke keuze. In het derde jaar kies je een studierichting en onderwijsvorm (ASO, TSO,
Nadere informatieALBERT ALBERT. BELGISCH STAATSBLAD Ed. 2 MONITEUR BELGE MINISTERIE VAN FINANCIEN MINISTERE DES FINANCES
10833 N. 2000 864 MINISTERIE VAN FINANCIEN [C 2000/03174] F. 2000 864 MINISTERE DES FINANCES [C 2000/03174] 24 MAART 2000. Koninklijk besluit tot vastlegging van het model van deel 2 van het aangifteformulier
Nadere informatieImmersieonderwijs in Waalse 3 de kleuterklassen
Faculté de philosophie, arts et lettres (FIAL) Immersieonderwijs in Waalse 3 de kleuterklassen Kwalitatief onderzoek naar de didactische aanpak Mémoire réalisé par Philomène Braconnier Promoteur Prof.
Nadere informatieD O N D E R D A G 8 F E B R U A R I S E N A A T V A N B E L G I Ë, B R U S S E L
INTERCOMMUNATAIR COLLOQUIUM OVER CLIL D O N D E R D A G 8 F E B R U A R I 2 0 1 8 S E N A A T V A N B E L G I Ë, B R U S S E L Waarom een intercommunautair colloquium over CLIL? Het hoofddoel van dit colloquium
Nadere informatieOnderwijs. Het voorgaande is een samenvatting van: Johan Dockx in: Els Witte (red.), Brusselse Thema s 1, pp
3 Onderwijs 3.1. Faciliteitenscholen Op verzoek van zestien gezinshoofden per gemeente werd er, met de wet van 2 augustus 1963, kleuter- en lager onderwijs voor Franstalige kinderen in de faciliteitengemeenten
Nadere informatieBELGISCHE KAMER VAN CHAMBRE DES REPRÉSENTANTS. houdende invoering van een taks op de effectenrekeningen. instaurant une taxe sur les comptes-titres
DOC 54 2837/005 DOC 54 2837/005 BELGISCHE KAMER VAN VOLKSVERTEGENWOORDIGERS DES REPRÉSENTANTS DE BELGIQUE 16 januari 2018 16 janvier 2018 WETSONTWERP houdende invoering van een taks op de effectenrekeningen
Nadere informatieCursussen Frans. Juni, Juli, Augustus 2013. www.institutfrancais.nl PAYS-BAS MAISON DESCARTES
Cursussen Frans Juni, Juli, Augustus 2013 PAYS-BAS MAISON DESCARTES www.institutfrancais.nl Cursussen juni Algemene cursussen - 5 weken BEGINNERS - HALF 1 24 lesuren - 290/ 265* A1-1 Half 1 Di en Do 18.30-21.00
Nadere informatie