Hoe omgaan met meertaligheid?
|
|
- Merel Wauters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hoe omgaan met meertaligheid? Verslag van het doordenkertje dat plaatsvond op 7 maart 2012 Inleiding De Talennota, die in de zomer 2011 werd gestemd, biedt straks ook wettelijk ruimte voor meertalig onderwijs. Piet van de Craen (VUB) bracht tijdens het vierde Doordenkertje bedenkingen en voorstellen over een vernieuwende didactiek voor het omgaan met meertaligheid in het onderwijs. Hoe beoordeel je didactische methodes? Piet Van de Craen stelt zich als ultieme doelstelling om te werken aan een op wetenschappelijke basis gestoelde didactiek vanaf de kleuterschool tot het secundair onderwijs die: de leerlingen aantoonbaar beter maakt (cf. Sir Ken Robinson: veel leerlingen worden door de school veeleer gefnuikt dan aangemoedigd); de leraren gelukkiger maakt; de scholen efficiënter maakt (cf. Fullan); aangepast is aan de eisen van de tijd (cf. Europese aanbevelingen i.v.m. kennismaatschappij). Om de wetenschappelijke basis voor didactiek te verzekeren is er nood aan het bestuderen van leren en leerprocessen, en aan het inzicht krijgen in de werking van het brein. Dit kan impulsen opleveren voor onderwijsinnovatie. Deze visie past hij toe op het bescheiden experiment Stimulerend Meertalig Onderwijs Brussel (STIMOB) dat reeds sedert 2001 loopt in een aantal Brusselse Gemeenschapsscholen. Het ontstond uit de samenwerking tussen een onderzoeksgroep van de VUB en een scholengroep. Het is een concreet voorbeeld van onderwijsinnovatie en verandering, zonder een revolutie teweeg te willen brengen. Evaluatie van 11 jaar meertalig onderwijs in Brussel In enkele klassen van het basisonderwijs werden bepaalde inhouden (wiskunde, wereldoriëntatie, muzische vorming en lichamelijke opvoeding) die reeds in het Nederlands gegeven waren, voor 2 uur in het Frans herhaald. Dit gebeurde meestal door native speakers die ook het Nederlands beheersen. De didactiek van het onderwijzen van vakinhouden in een andere doeltaal dan de eerste landstaal staat internationaal bekend onder de benamingen CLIL (Content and language integrated learning) of EMILE (Enseignement d une matière intégré à une langue étrangère). Een andere veel gebruikte term is immersieonderwijs (de leerlingen onderdompelen in een taalbad). De aanpak kan sterk verschillen van land tot land en van school tot school. Alle immersieprogramma s hebben gemeen dat ze sterk inhouds- en taakgericht werken in de doeltaal, ze bij voorkeur gegeven worden door een meertalige/tweetalige leraar, er bij voorkeur jong begonnen wordt, Pedagogische begeleidingsdienst 1 van 5
2 het in een beschermde taalomgeving plaats vindt. Leerlingen worden niet geëvalueerd op hun taal maar op de inhoud die ze aangeleerd krijgen. De vreemde taalverwerving gebeurt impliciet. In de Franstalige gemeenschap zijn er ondertussen ruim 300 scholen die met immersieprogramma s werken, soms tot 75 % van de lesuren. In het Nederlandstalige onderwijs houden we het bescheiden met maximum 20 % van het curriculum, gezien de positie van het Frans en de historische gevoeligheden. Piet Van de Craen vindt 75 % onevenwichtig en 20 % eigenlijk te bescheiden. Van 2008 tot 2010 liepen ook in het Vlaamse onderwijs een aantal proeftuinen. Onderzoeksresultaten Piet Van de Craen licht een aantal onderzoeksresultaten toe. Vermits voor het secundair onderwijs nog geen grootschalig onderzoek is gebeurd, gelden deze onderzoeksresultaten enkel voor het basisonderwijs. 1 De pragmatische beheersing van de doeltaal blijkt duidelijk verbeterd. Ook de lees- en schrijfresultaten zijn opmerkelijk als men de aanpak lezen en schrijven meeneemt in de implementatie. 2 In tegenstelling tot wat men zou denken gaat de moedertaal van de CLIL-leerlingen er niet op achteruit, integendeel. Piet Van de Craen verklaart dit naar analogie met het leren van twee muziekinstrumenten. Wanneer je een tweede instrument leert bespelen (bv. gitaar) ga je niet plots minder goed je eerste instrument (bv. piano) bespelen. Opmerkelijk verder is de vaststelling dat in Wallonië leerlingen uit immersiescholen veel minder last blijken te hebben van schoolse uitval. 3 Aangezien de leerstof herhaald wordt in twee talen, wordt ze ook even goed of nog beter beheerst. 4 Leerlingen blijken meer gemotiveerd om de vreemde taal te leren en staan opvallend positief tegenover de werkwijze. 5 Meertalig onderwijs blijkt niet enkel de taalontwikkeling maar ook de globale cognitieve ontwikkeling te stimuleren (met cognitieve ontwikkeling bedoelen we aandacht, leren, geheugen, redeneren, taal, kennis van concepten). Dit opmerkelijk resultaat blijkt uit rekentests. 6 De sterkere cognitieve ontwikkeling werd ook aangetoond met een uniek onderzoek naar vergelijkende brainscans van gewone en meertalige leerlingen. Die laatsten hebben een brein dat duidelijk efficiënter (beter geordend) werkt. Een verklaring hiervoor kan gevonden worden in de absolute voorwaarden voor een CLIL-aanpak: communicatief, inherent herhalend en functioneel-pragmatisch bezig zijn in de klas. De spreker beklemtoont tot slot nog dat er bij alle onderzoeksresultaten nooit negatieve bijverschijnselen zijn vastgesteld. Impliciete leerprocessen CLIL-leren is eigenlijk een vorm van impliciet leren. Inhoud wordt geleerd via een taal maar er grijpt geen expliciet taalonderwijs plaats, tenminste niet in het begin. Na een periode van niet-gestructureerd leren wordt het dan wel zinvol om ook aan meer gestructureerd explicieter taalonderwijs te doen, zonder echter het taak- en inhoudsgerichte, het pragmatisch-functionele te vergeten. Pedagogische begeleidingsdienst 2 van 5
3 Per slot van rekening is dit impliciete leren te vergelijken met de manier waarop we allemaal onze moedertaal geleerd hebben. Dat deden we immers ook niet met strikte curricula, of voortdurende meting via testen. Piet van de Craen vergelijkt het ook met muziekonderwijs volgens de Suzuki-methode, waarbij men eerst leert klanken voortbrengen en muziek maken en dan pas later aan expliciete formele notenleer toekomt. Dit blijkt een leerproces te zijn dat elke leerder sterker en meer zelforganiserend maakt. Hij sluit zijn betoog af met een korte montage van lesfragmenten waarbij eerst wiskundige begrippen in het Nederlands worden aangebracht en daarna in een CLILles herhaald worden in het Frans. De jonge leerlingen verwoorden daarbij concepten en inzichten in de andere taal (het Frans) op een hoog niveau. Kritische reflectie Yves Cohen (hoofdadviseur Basisonderwijs en voorzitter van de leerplancommissie Frans) en Tine Florival (pedagogisch adviseur Frans en Spaans, secundair onderwijs) kunnen zich in grote lijnen terugvinden in het gedreven betoog van prof. Van de Craen, maar formuleren toch enkele bedenkingen. Eerst verwoordt Yves Cohen het standpunt van de Pedagogische begeleidingsdienst. We staan achter het idee van meertalig onderwijs, zoals door Piet Van de Craen is voorgesteld. Het is niet alleen een interessante en belangrijke manier om Frans te leren maar ook om te leren tout court. In het nieuwe leerplan Frans ligt de nadruk op communicatief onderwijs. We vinden dat het onderwijs van het Frans in het slop geraakt is en ondersteunen elk initiatief dat een verbetering beoogt van én de Franse taalvaardigheid van de leerkrachten én de didactiek van het leergebied Frans. De talennota laat toe om al in de tweede graad van het basisonderwijs te starten met Frans. Dit vinden we zeer positief. Anderzijds laat de talennota een belangrijke kans liggen door het principe van immersie niet toe te laten in het basisonderwijs, zelfs niet onder de vorm van beperkt experiment. Bedenkingen van leerkrachten en directie basisonderwijs Meertalig onderwijs steunt op leraren die de vreemde taal beheersen. In heel wat basisscholen is de Franse taalvaardigheid van de leraren ondermaats. De tijdsgeest zit niet mee. Er is een tendens om zich krampachtig te richten op de eigen taal. De idee van impliciet leren staat haaks op de roep om direct meetbare effecten in het onderwijs ( meten is weten ). Risico op elitescholen: de scholen die in eigen rangen de deskundigheid voor meertalig onderwijs hebben, kunnen zich hierop profileren. Bedenkingen van leerkrachten secundair onderwijs en adviseurs van de vakwerkgroep vreemde talen Het is soms moeilijk om onderscheid te maken tussen een goede leraar moderne vreemde talen die zeer taakgericht werkt en een vakleraar die een les herhaalt in een vreemde taal. Elke leerkracht moet eigenlijk een basiscompetentie in taaldidactiek hebben. Elke leerkracht moet weten hoe hij door taal het leren van zijn leerlingen kan verrijken. Hoe hoger in het secundair onderwijs hoe moeilijker om leerkrachten te vinden die én specialist zijn in een bepaald vak én het Engels of het Frans goed machtig zijn. Pedagogische begeleidingsdienst 3 van 5
4 Om organisatorische redenen is de CLIL-leraar en de vakleraar dikwijls niet dezelfde persoon: dit vraagt zeer goede afstemming tussen de leerkracht zaakvakken en de CLIL-leerkracht en ook gepaste materialen en methodieken. Dit is niet in elke school evident. Waarom slechts 20 % van het curriculum? Reactie van Piet Van de Craen De talennota betekent een grote steun voor het meertalig onderwijs. Het Frans in het basisonderwijs moet inderdaad een boost krijgen en dat kan juist door te CLIL len. Niets belet leerkrachten om in de toegestane momenten voor taalinitiatie (conform het Decreet Vanderpoorten van 2004) bv. leerstof van wereldoriëntatie te herhalen in het Frans. Leerkrachten taalvaardiger laten worden in het Frans vergt meer inspanningen van de lerarenopleiding én een mentaliteitswijziging. Frans wordt te weinig als belangrijke taal gepercipieerd niettegenstaande de Europese Unie vraagt dat leerlingen op 18 jaar drie talen kunnen spreken (bij ons dus liefst Frans, Engels en Nederlands en waarom ook niet meer het teveel verwaarloosde Duits?). De tijdsgeest zit in elk geval vanuit Europese hoek wel mee. Naast betere didactiek Frans en het verbeteren van de taalvaardigheid van de aspirant en huidige leerkrachten is een CLIL-module in de lerarenopleiding zeker ook een must. Meten is weten? Ja, maar je moet weten wanneer je moet meten. Fullan: We moeten doen, het meten komt later en Niet alles wat je kan tellen telt (Einstein). Elitescholen? Bij de proefscholen is hotelschool Hasselt bijvoorbeeld helemaal geen eliteschool. Die leerlingen zijn daar dankzij CLIL getransformeerd. Meer nog dan ASO-scholen hebben TSO- en BSO-scholen behoefte aan die aanpak. De aandacht moet allereerst naar de inhoud gaan, niet naar de taal. Het is de zaakvakleraar die een andere taal moet spreken, niet de taalleraar die een zaakvak moet onderwijzen. Wel heeft de taalleraar bij CLIL een belangrijke rol bij het begeleiden van de zaakvakleraar en bij het expliciet maken, verstevigen en vastzetten van wat impliciet geleerd is (vb. grammatica). Waarom 20 %? Idealiter zou Piet Van de Craen 50 % aanraden maar dat is politiek niet haalbaar. Reacties uit het publiek In Brussel probeert men meer native speakers aan te trekken. Moet je perfect Franstalig of Engelstalig zijn om CLIL te geven in het secundair onderwijs? Volgens Piet Van de Craen is een minimum B2 noodzakelijk. Voor de onderwijzers en regenten zou een vermastering volgens Piet Van de Craen kunnen bijdragen aan een hoger niveau Franse taalvaardigheid. Dit wordt door het publiek in twijfel getrokken. Vermastering resulteert niet zomaar in betere talenkennis. Voorwaarde is enerzijds de motivatie van de student en anderzijds voldoende aanbod (bepaalde studieteksten in het Frans, bepaalde colleges in het Frans, mogelijkheid tot stages in Wallonië of Brussels Franstalig onderwijs ). Wat met kinderen die een Niet-Europese taal als moedertaal hebben? Die doen het in het STIMOB-project heel goed volgens Piet Van de Craen, vooral de Slavische, Aziatische en Spaanse leerlingen. Belangrijk is ook dat er buitenschoolse mogelijkheden tot taalintegratie zijn. Een belangrijke kanttekening hierbij is dat er in de huidige STIMOB-scholen in Pedagogische begeleidingsdienst 4 van 5
5 verhouding tot het Brusselse gemiddelde niet zo heel veel anderstalige leerlingen zitten. Wat onderwijs in eigen taal en cultuur betreft is Piet Van de Craen van mening dat we niet met alle talen tegelijk aan de slag kunnen op een school. Bovendien is de zoektocht naar leerkrachten via ambassades niet zo n goed idee. De emotionele ontwikkeling van leerlingen is zeker ook een pluspunt dat op het conto van meertalig onderwijs mag geschreven worden. Als tegenvoorbeeld wordt een secundaire school aangehaald in Brussel waar leerlingen door een instaptest al een stempel krijgen je hebt al twee tot drie jaar achterstand. Geef die leerlingen een positieve ervaring, laat ze schitteren. Juist met die leerlingen bereik je goede resultaten met CLIL. Regenten zijn eigenlijk het ideale doelpubliek voor CLIL: velen hebben in hun opleiding één taalvak gecombineerd met twee zaakvakken. De taalvaardigheid van de masters (zaakvakken) zal vooral via nascholing moeten bijgeschaafd worden. In het SO blijkt CLIL gemakkelijkst te realiseren binnen de context van wetenschappelijke vakken. Volgende doordenkertje Op 2 mei (14.30 uur - 17 uur) over zittenblijven met Bieke De Fraine (KULeuven). Van harte welkom. Inschrijven via sgr8.boco@g-o.be Marc Maes Stafmedewerker Scholengroep Brussel GO! Hugo Vandenbroucke Pedagogisch medewerker Pedagogische begeleidingsdienst GO! Pedagogische begeleidingsdienst 5 van 5
Het Huis der Talen. «Immersie onderwijs in de provincie Luik» Luik 10.06.2013. Agnes De Rivière
Het Huis der Talen «Immersie onderwijs in de provincie Luik» Luik 10.06.2013 Agnes De Rivière Wie zijn wij? Opgericht in 2008 Platform Ondersteuning van de economische ontwikkeling in de regio. Promotie
Nadere informatieCLIL voor beginners... EMILE pour débutants CLIL for absolute beginners
CLIL voor beginners... EMILE pour débutants CLIL for absolute beginners Wat iedereen moet weten en mag verwachten Piet Van de Craen, Ph.D., Vrije Universiteit Brussel Multilingual Research Unit (MuRe),
Nadere informatieHoe ver is de lat voor taal opgeschoven? Stand van zaken talenbeleid basis- en secundair onderwijs Bijlage bij persbericht 16/12/2008
Hoe ver is de lat voor taal opgeschoven? Stand van zaken talenbeleid basis- en secundair onderwijs Bijlage bij persbericht 16/12/28 Met de talenbeleidsnota De lat hoog voor talen. Goed voor de sterken,
Nadere informatieSessie 1.1 Scholing i.v.m. taalinitiatie het vroeg leren van talen
Sessie 1.1 Scholing i.v.m. taalinitiatie het vroeg leren van talen Liesbeth Martens liesbeth.martens@ucll.be Korte kennismaking Op het menu in deze sessie Op het menu Opmerking vooraf Vroeg vreemdetaalonderwijs:
Nadere informatieEen middel om breinen up te daten...meertalig onderwijs is duurzaam onderwijs.
Een middel om breinen up te daten...meertalig onderwijs is duurzaam onderwijs. Consequenties van meertalig onderwijs voor lerende breinen. Piet Van de Craen, Ph.D., Vrije Universiteit Brussel, Multilingual
Nadere informatieSTUDIEAANBOD SINT-JOZEF HUMANIORA 2015-2016
STUDIEAANBOD SINT-JOZEF HUMANIORA 2015-2016 EERSTE GRAAD Eerste leerjaar Algemene vorming (moderne) Klassieke studiën ( of CLIL-) Tweede leerjaar Grieks- Moderne wetenschappen (SEI of CLIL-SEI) ASO TWEEDE
Nadere informatieCLIL aso, wetenschappen derde graad. Johan Delbaere
CLIL aso, wetenschappen derde graad Johan Delbaere Proeftuinproject St.-Lodewijkscollege Brugge Situering van het project Ondersteuning KUL bij toetsen Interne ondersteuning en samenwerking Uitdagingen
Nadere informatieASO ECONOMIE LATIJN WETENSCHAPPEN HUMANE WETENSCHAPPEN
ASO ECONOMIE LATIJN WETENSCHAPPEN HUMANE WETENSCHAPPEN ASO 2DE GRAAD 24 Profiel Na de eerste graad maak je een duidelijke keuze. In het derde jaar kies je een studierichting en onderwijsvorm (ASO, TSO,
Nadere informatieMuRe. Multilingual Research Unit. Piet Van de Craen & Evy Ceuleers. Van taalbeleid naar. taalvaardigheid
Van taalbeleid naar taalvaardigheid Piet Van de Craen & Evy Ceuleers Wat is taalbeleid? Taalbeleid is de weloverwogen manier waarop instellingen met talen omgaan in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen
Nadere informatieASO ECONOMIE LATIJN WETENSCHAPPEN HUMANE WETENSCHAPPEN
ASO ECONOMIE LATIJN WETENSCHAPPEN HUMANE WETENSCHAPPEN ASO 2DE GRAAD 24 Profiel Na de eerste graad maak je een duidelijke keuze. In het derde jaar kies je een studierichting en onderwijsvorm (ASO, TSO,
Nadere informatieStudieaanbod Schooljaar 2015-2016
Studieaanbod Schooljaar 2015-2016 SINT-LODEWIJKSCOLLEGE Beste leerling Met deze brochure in de hand kun je zien welke studierichtingen in het Sint- Lodewijkscollege aangeboden worden. Het is een waaier
Nadere informatieRonde 1. Aan de slag met CLIL?! 1. Inleiding. 2. What s in a name?
Ronde 1 Lies Strobbe KU Leuven Contact: Lies.Strobbe@arts.kuleuven.be Aan de slag met CLIL! 1. Inleiding CLIL (Content and Language Integrated Learning) en immersie zijn begrippen die steeds vaker in de
Nadere informatiebetreffende het Onderwijs XXIII
stuk ingediend op 2066 (2012-2013) Nr. 9 10 juli 2013 (2012-2013) Ontwerp van decreet betreffende het Onderwijs XXIII Amendementen voorgesteld Stukken in het dossier: 2066 (2012-2013) Nr. 1: Ontwerp van
Nadere informatievlaamse Nieuwe taalrecepten voor het Brussels onderwijs ingediend door mevrouw Elke Van den Brandt Zit ting MAART 2011
Stuk 448 (2010-2011) Nr. 1 vlaamse GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD Zit ting 2010-2011 22 MAART 2011 DISCUSSIENOTA Nieuwe taalrecepten voor het Brussels onderwijs ingediend door mevrouw Elke Van den Brandt
Nadere informatieStandpunt rapport in het basisonderwijs PBD Basisonderwijs (september 2015)
Standpunt rapport in het basisonderwijs PBD Basisonderwijs (september 2015) Pedagogische begeleidingsdienst Huis van het GO! Willebroekkaai 36 1000 Brussel Situering, probleemstelling en uitgangspunten
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieDeze keuze maak je voor de algemene vorming: een pakket van 28 lesuren.
Keuzes eerste leerjaar A 2018-2019 Keuze 1: Deze keuze maak je voor de algemene vorming: een pakket van 28 lesuren. Basis: Je haalt voldoende tot behoorlijke cijfers in de basisschool. Je kiest om de basisleerstof
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieInnoverend onderwijs op maat van uw kind.
Innoverend onderwijs op maat van uw kind. GO! campus Genk Middenschool 1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave... 1 2 Voorwoord... 2 3 Onderwijs van de toekomst... 3 3.1 Kerneigenschappen... 3 3.2 Werkvormen...
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieStudieaanbod eerste jaar Heilig Graf
Studieaanbod eerste jaar Heilig Graf Je behaalde het getuigschrift van het basisonderwijs. Je behaalde een attest van het basisonderwijs. 1A 1A verdieping 1B Je wil je vooral focussen op de basisleerstof.
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieVOORSTEL VAN RESOLUTIE. van de heren Sven Gatz en Gilbert Van Baelen en mevrouw Margriet Hermans
Zitting 2005-2006 5 juli 2006 VOORSTEL VAN RESOLUTIE van de heren Sven Gatz en Gilbert Van Baelen en mevrouw Margriet Hermans betreffende de ondersteuning en mogelijkheid van meertalig onderwijs 2235 OND
Nadere informatieMaster in de meertalige communicatie
BRUSSEL t Master in de meertalige communicatie Faculteit Letteren Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook als
Nadere informatieVerovert CLIL binnenkort ons onderwijs?
Verovert CLIL binnenkort ons onderwijs? Liesbeth Martens (UCLL) liesbeth.martens@ucll.be Bram Moors (Stedelijke Humaniora Dilsen) brammoors@gmail.com Kennismaking Wat is CLIL? Wat doet UCLL voor CLIL?
Nadere informatiePositief omgaan met meertaligheid in het basisonderwijs en in de buitenschoolse opvang
Ronde 4 Ayse Isçi Onderwijscentrum, Gent Contact: ayse.isci@gent.be Positief omgaan met meertaligheid in het basisonderwijs en in de buitenschoolse opvang Meertaligheid in het onderwijs en in de opvang
Nadere informatieSTEM@school. 1. Aanleiding STEM@school 2. STEM@school 3. Kader voor een geïntegreerde STEM-didactiek: 4. Ontwikkelwerk
STEM@school STEM@school 1. Aanleiding STEM@school 2. STEM@school 3. Kader voor een geïntegreerde STEM-didactiek: 4. Ontwikkelwerk ROSE studie (2010) Aanleiding STEM@school ROSE studie (2010) Aanleiding
Nadere informatieStarten in het Secundair onderwijs. 6 de leerjaar
Starten in het Secundair onderwijs 6 de leerjaar p. 1 De grote stap! De grote stap p. 2 Het S.O in vogelvlucht 7 6 5 4 3 2 1 3 de graad 2 de graad 1 ste graad p. 3 Het S.O in vogelvlucht 7 6 5 4 3 2 1??
Nadere informatieHallo! Welkom in onze school! Ga je mee op pad?
Hallo! Welkom in onze school! Spannend hé, de zoektocht naar een nieuwe school. Wij vinden het alvast geweldig dat je in onze brochure neust. Je ontdekt hierin wat onze school allemaal voor jou in petto
Nadere informatieVlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.2 - November 2008-147-
Vlaams Parlement Vragen en Antwoorden Nr.2 November 2008 47 VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN FRANK VANDENBROUCKE VICEMINISTERPRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN WERK, ONDERWIJS
Nadere informatieCLIL in het basisonderwijs
Marion Ooijevaar, 3 januari 2019 Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen die relevant zijn voor leerkrachten
Nadere informatieEen open geest start hier GO! atheneum Tienen
Een open geest start hier GO! atheneum Tienen Wat is STEM? STEM STEM staat voor Science Technology Engineering Mathematics. Wetenschap, techniek en wiskunde zijn binnen STEM geen aparte vakken maar onlosmakelijk
Nadere informatieORDENINGSKADER PERMANENTE PRIORITEITEN. 6 kernteams
ORDENINGSKADER PERMANENTE PRIORITEITEN 6 kernteams Evalueren van leerlingen Vakgroepwerking Actief leren Talita kumi Taalbeleid en GOK Digitale didactiek 1. EVALUATIE EEN GENUANCEERD VERHAAL Pad: www.vicog.be
Nadere informatieMeertaligheid Als Realiteit op School (MARS)
Meertaligheid Als Realiteit op School (MARS) Commissie Onderwijs Vlaams Parlement 2 juni 2016 Promotoren: Prof. Dr. Piet Van Avermaet (UGent) Prof. Dr. Mieke Van Houtte (UGent) Prof. Dr. Stef Slembrouck
Nadere informatiePlatformbijeenkomst over Meertaligheid in het hoger onderwijs UGent, 12 oktober 2015
Platformbijeenkomst over Meertaligheid in het hoger onderwijs UGent, 12 oktober 2015 1. Anderstaligheid als handicap en meertaligheid als troef: mythes en feiten. Prof. dr. Piet Van Avermaet (Steunpunt
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieOnderzoek Zuid-Afrika
Onderzoek Zuid-Afrika Tweede taalverwerving en tweede taalonderwijs Engels als tweede taal in het basisonderwijs Naam: Kimberly Vermeulen Studentnummer: S1077859 Klas: PLV3B Minor: Internationalisering
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieVISIETEKST TAALSCREENING TAALTRAJECT - TAALBAD BASISONDERWIJS TAALONTWIKKELING IN BEELD BRENGEN EN ONDERSTEUNEN IN FUNCTIE VAN SCHOOLSUCCES JUNI 2014
JUNI 2014 context Een goede kennis van de onderwijstaal Nederlands 1 is voor leerlingen essentieel om kansrijk deel te nemen aan onderwijs. Vele scholen besteden daar nu reeds extra aandacht aan. De overheid
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieHervorming secundair onderwijs
Hervorming secundair onderwijs 4 juni 2013 Mijn mening is. 1. Het secundair onderwijs moet hervormd worden. o Ja o Neen 2. De schotten tussen de onderwijsvormen ASO BSO KSO TSO moeten worden afgeschaft.
Nadere informatieNIEUWE INVULLING IN DE EERSTE GRAAD www.sintjozefhumaniora.be HALLO Je zit nu in het zesde leerjaar en binnenkort kies je een nieuwe school. Misschien is onze school wel precies wat je zoekt. Daarom stellen
Nadere informatieModule 4 Thema 2 Meertaligheid
Module 4 Thema 2 Meertaligheid Meertaligheid: een mythe In welke mate zijn de volgende talen maatschappelijk nuttig (0-10)? Meertaligheid: een mythe Bias wat betreft Europese talen. Bias naar SN Standaard
Nadere informatieORDENINGSKADER PERMANENTE PRIORITEITEN. 5 kernteams
ORDENINGSKADER PERMANENTE PRIORITEITEN 5 kernteams 1. Evalueren van leerlingen 2.Vakgroepwerking 3. Actief leren 5. Taalbeleid en GOK Kernteams 4. Digitale didactiek 1. EVALUATIE EEN GENUANCEERD VERHAAL
Nadere informatieENGELS als Tweede Taal
ENGELS als Tweede Taal o.b.s. De Drift de Pol 4a 9444 XE Grolloo 0592-501480 drift@primah.org Inhoudsopgave Inhoud: 1. Inleiding 2. Keuze voor de Engelse taal (Why English?) 3. Vroeg vreemde talenonderwijs
Nadere informatieWat stelt de doorlichting vast? Enkele voorbeelden:
Werken aan leerlijnen De nieuwe leerplannen zijn nu van kracht in het basisonderwijs, in de eerste en de tweede graad. Dit is een geschikt moment om leerlijnen opnieuw te bekijken of uit te werken. Wat
Nadere informatieTaalontwikkelend onderwijs in de zaakvakken Een brug te ver?
Taalactiedag Taalbeleid in de Lerarenopleiding 15.05.2009 Taalontwikkelend onderwijs in de zaakvakken Een Het sensibiliseren van universitaire lerarenopleiders in de integratie van taalontwikkelend vakonderwijs
Nadere informatieLatijn-wiskunde Latijn-moderne talen wetenschappen economie-wiskunde economie-moderne talen humane wetenschappen
Tweede graad aso In de tweede graad aso kies je voor een bepaalde richting. Ongeacht je keuze, blijft er een groot gemeenschappelijk basispakket van 26 lesuren algemene vakken. Het niveau van deze vakken,
Nadere informatieWAT MOET EN WAT MAG IN DE ONDERBOUW? versie. Sinds 1 augustus 2006. Onderbouw-VO. d e f i n i t i e v e LEERSTOFAANBOD ONDERWIJSTIJD
WAT MOET EN WAT MAG geactualiseerdee n versie d e f i n i t i e v e IN DE ONDERBOUW? Onderbouw-VO Noordzeelaan 24A 8017 JW Zwolle T 038 42 54 750 F 038 42 54 760 Postbus 266 8000 AG Zwolle E info@onderbouw-vo.nl
Nadere informatieSint-Jozefscollege: studierichtingen 3 de graad ASO
Economie-Moderne Talen Economie Moderne Talen natuurwetenschappen 2 2 Duits 3 3 Engels 3 3 Frans 4 4 economie 5 5 wiskunde 3 3 In deze studierichting wordt inzicht in het economisch gebeuren gecombineerd
Nadere informatieEEN INTENSIEF TAALBAD!
NL 2015 Sedert 1963 organiseren wij kwalitatief hoogstaande taalcursussen (Nederlands - Engels) voor jongeren tussen 12 en 18 jaar. Cijfers bewijzen ons succes: EEN INTENSIEF TAALBAD! Onze cursussen getuigen
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieCLIL in Vlaanderen. CLIL-symposium UCL & KU Leuven 15 & 16 mei 2013. Lies Sercu & Lies Strobbe
CLIL in Vlaanderen CLIL-symposium UCL & KU Leuven 15 & 16 mei 2013 Lies Sercu & Lies Strobbe Overzicht presentatie 1. Context Europese context Onderwijsdecreet 2. Proeftuinproject Voorstelling proeftuinscholen
Nadere informatieOnderzoekscompetenties. Schooljaar 2015-2016. GO! atheneum Campus Kompas Noordlaan 10 9230 Wetteren 09 365 60 60
GO! atheneum Campus Kompas Noordlaan 10 9230 Wetteren 09 365 60 60 Schooljaar 2015-2016 E-mail: ka.wetteren@g-o.be atheneum@campuskompas.be Website: www.campuskompas.be/atheneum Scholengroep Schelde Dender
Nadere informatieJaarplan. S a m e n l e r e n, d e n k e n e n b e g r i j p e n NASSAULAAN 5, 9717 CE GRONINGEN
Jaarplan 2017 S a m e n l e r e n, d e n k e n e n b e g r i j p e n INFO@NASSAUSCHOOL.NL NASSAULAAN 5, 9717 CE GRONINGEN Inhoud Strategische doelen... 3 Onderwijs... 4 Personeel... 6 Overig... 7 2 S t
Nadere informatieOnderwijs in een meertalige Brusselse omgeving Inhoud Stad en onderwijs: topdown bottom up
Onderwijs in een meertalige Brusselse omgeving BEO-studiedag 16 maart 212 - Rudi Janssens Inhoud Stad en onderwijs Politiek-institutionele context Pedagogische context Demografisch-geografische context
Nadere informatieSint-Jozefscollege: studierichtingen 2 de graad
2 de graad Handel Vakken Derde jaar Handel Vierde jaar aardrijkskunde 1 1 geschiedenis 1 1 godsdienst 2 2 lich. opvoeding 2 2 natuurwetenschappen 2 2 Frans 5 5 Engels 3 3 unde 4 4 T.E. Bedrijfshuishoudkunde
Nadere informatieCompetentieontwikkeling voor CLIL in Lerarenopleidingen
Europese Dag van de Talen 30 september 2011, Brussel Competentieontwikkeling voor CLIL in Lerarenopleidingen Lies Strobbe & Lies Sercu Welke implementatiemogelijkheden voor CLIL zullen Vlaamse scholen
Nadere informatieAANKONDIGING NASCHOLING. 13 maart 2008. Hoogbegaafden: kwetsbare vogels in het secundair onderwijs
AANKONDIGING NASCHOLING 13 maart 2008 Hoogbegaafden: kwetsbare vogels in het secundair onderwijs Doelstellingen Aan het einde van deze dag hebben deelnemers zicht op de behoefte aan zorg van hoogbegaafden
Nadere informatieInfo over deze school
Info over deze school een school van don Bosco: opvoeden met don Bosco als GIDS en TOCHTGENOOT 1815-1888 een school van don Bosco: = school = thuis = speelplaats = parochie Don Bosco Zwijnaarde = school
Nadere informatieSamenwerking over lerarenopleidingen heen:
Samenwerking over lerarenopleidingen heen: Hoe aspirant-leraren voorbereiden op inclusief lesgeven? Debbie De Neve, Ellen Vandervieren Overzicht Context Doel van het inclusietraject Verloop van het inclusietraject
Nadere informatieSchrijven en leren op de pabo en de basisschool. Zomerschool Lopon2 28 augustus 2014 Mieke Smits
Schrijven en leren op de pabo en de basisschool Zomerschool Lopon2 28 augustus 2014 Mieke Smits Onderwerpen Schrijven op de lerarenopleiding en de basisschool De kracht van schrijven voor het leren en
Nadere informatieTAALDREMPELS OP SCHOOL
REGIO OOST-VLAANDEREN Marialand 31 9000 GENT +32 9 223 11 25 www.katholiekonderwijs.vlaanderen TAALDREMPELS OP SCHOOL Themagroep taal voor leraren zaak- en praktijkvakken, leraren talen, coördinatoren,
Nadere informatieAchtergrond:uitgangspunt 11/20/2012. ENW-project Professionaliseringspakket voor ELO s in het secundair onderwijs
1 ENW-project Professionaliseringspakket voor ELO s in het secundair onderwijs Prof. dr. T. Schellens Leen Casier Veerle Lagaert Prof. dr. B. De Wever Prof. dr. M. Valcke 2 ENW-project Professionaliseringspakket
Nadere informatieSTUDIEGEBIED CHEMIE (tso)
(tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen Derde graad Techniek-wetenschappen Studierichting Techniek-wetenschappen de graad Een woordje uitleg over de studierichting... Logisch denken Laboratoriumwerk
Nadere informatieEen exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau
Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau dr. H. Knipprath ing. J. De Meester STEM Science Engineering Technology Mathematics 2
Nadere informatieSTUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD
STUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD WICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 5 90 NEERPELT Tel. + 6 07 0 Fax + 6 6 info@shn.wico.be www.shn.wico.be www.wico.be STUDEREN IN DE DERDE GRAAD VAN HET ASO Het doel
Nadere informatieVerslag over de opvolgingsdoorlichting van Basisschool Molenveld te Denderhoutem
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Onderwijsinspectie Hendrik Consciencegebouw Koning Albert II-laan 15 1210 BRUSSEL doorlichtingssecretariaat@ond.vlaanderen.be www.onderwijsinspectie.be Verslag
Nadere informatieHoofdstuk I: Eindtermen de basics
Maatschappelijk debat eindtermen Hoofdstuk I: Eindtermen de basics Inhoud Inleiding... 2 Gewoon lager onderwijs... 2 Kleuteronderwijs... 2 Gewoon secundair onderwijs... 3 Buitengewoon onderwijs... 4 Overzichtstabel...
Nadere informatieZin in goed onderwijs Frans! Doelen. Even kennismaken 27/10/ Visie op goed taalonderwijs Frans kennen
Zin in goed onderwijs Frans! Talige grondhouding Mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid Frans Mia Vanden Waeyenbergh Pedagogisch begeleider Frans, CLIL en coördinatie MVT 1. Visie op goed taalonderwijs
Nadere informatieCAMPUS KRUIDTUIN - MECHELEN
CAMPUS KRUIDTUIN - MECHELEN Locatie: Lange Ridderstraat 44, 2800 Mechelen Opleidingen: Informatiemanagement en Multimedia (Interactive Multimedia Design) Leraar Kleuter Leraar Lager Onderwijs Leraar Secundair
Nadere informatieEen intensief taalbad!
2011 Sedert 1963 organiseren wij kwalitatief hoogstaande taalcursussen (Nederlands - Engels - Frans) voor jongeren tussen 12 en 18 jaar. Cijfers bewijzen ons succes: Een intensief taalbad! Onze cursussen
Nadere informatieGO! ATHENEUM ANDERLECHT KIEZEN VOOR ALGEMENE VORMING EN ARTISTIEK TALENT
GO! ATHENEUM ANDERLECHT KIEZEN VOOR ALGEMENE VORMING EN ARTISTIEK TALENT 1 Sint- Guidostraat 73 1070 Brussel - tel: 02/ 522 71 12 ka.anderlecht@g-o.be - www.kaa.vgc.be TALENBELEID Schooljaar 2017 / 2018
Nadere informatie1. (Meer)taligheid 2. GO! Waardenboek 3. GO! Omkadering BaO
1. (Meer)taligheid 2. GO! Waardenboek 3. GO! 2020 4. Omkadering BaO 1. Visie GO! MEERTALIGHEID DUBBELE UITDAGING Aanleren van de schooltaal voor anderstaligen en taalzwakke kansengroepen Aanleren vreemde
Nadere informatieCentrale Examenschool BS GO! Merlijn
Centrale Examenschool BS GO! Merlijn Basisschool Merlijn Sacramentstraat, 70 3700 TONGEREN TEL: 012 / 23 30 31 FAX : 012 / 39 45 15 GSM : 0472/228323 e-mail : bsmerlijn.tongeren@g-o.be website : www.bsmerlijntongeren.be
Nadere informatieHet vierde leerjaar lager onderwijs in Vlaanderen: Resultaten van TIMSS 2011 in internationaal perspectief en in vergelijking met TIMSS 2003
Het vierde leerjaar lager onderwijs in Vlaanderen: Resultaten van TIMSS 2011 in internationaal perspectief en in vergelijking met TIMSS 2003 11 December 2012 KU Leuven, Centrum voor Onderwijseffectiviteit
Nadere informatieGebruik ICT binnen Content and Language Integrated Learning
Evaluatierapport Gebruik ICT binnen Content and Language Integrated Learning Bevindingen van leraren en leerlingen Drs. Gerard Baars Inleiding In de tweede helft van 2008 is op zes basisscholen in Rotterdam
Nadere informatieADVIES. Algemene Raad. 25 september 2008 AR/PCA/ADV/002
ADVIES Algemene Raad 25 september 2008 AR/PCA/ADV/002 Advies over het voorontwerp van decreet houdende de toelatingsvoorwaarden tot het gewoon lager onderwijs en de engagementsverklaring tussen school
Nadere informatieTOELICHTING. Voor alle scholen waar het leergebied Frans verplicht is, gelden bijgevolg dezelfde eindtermen Frans.
stuk ingediend op 608 (2009-2010) Nr. 1 1 juli 2010 (2009-2010) Voorstel van decreet van de dames Marleen Vanderpoorten, Irina De Knop, Fientje Moerman en Ann Brusseel en de heer Sven Gatz houdende wijziging
Nadere informatieDAG VAN MAVO EN PAV op ZATERDAGVOORMIDDAG 28 FEBRUARI 2015
DIOCESANE PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BISDOM BRUGGE jan.bonne@vsko.be SECUNDAIR ONDERWIJS VAKBEGELEIDING PAV Brugge, 30-01-2015 Ter kennisgeving aan alle directies van scholen met PAV Gelieve een kopie
Nadere informatieWoordenschatverwerving & taalontwikkelend lesgeven
Woordenschatverwerving & taalontwikkelend lesgeven Wilma van der Westen Project Docenten aan zet bij taal in alle vakken Utrecht 7 november 2012 Even voorstellen: Bestuurslid Het Schoolvak Nederlands HSN
Nadere informatieGEBRUIK TALEN OM TE LEREN EN LEER OM TALEN TE GEBRUIKEN
GEBRUIK TALEN OM TE LEREN EN LEER OM TALEN TE GEBRUIKEN Anne Maljers De toekomst, die maak je zelf! 2 Een introductie tot tweetalig onderwijs voor jongeren en hun ouders Deze folder gaat over het leren
Nadere informatieOpleiding van leraren in de informaticawetenschappen
Opleiding van leraren in de informaticawetenschappen Studienamiddag Informaticawetenschappen in het leerplichtonderwijs Paleis der Academiën, Brussel, 2015-04-29 Bern Martens Lerarenopleiding Sec. Onderwijs
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieLaat elke leerling open bloeien
Laat elke leerling open bloeien Interview met Lies Strobbe over het CLIL-proeftuinenproject in het secundair onderwijs Door Carolien Frijns, CTO-medewerker In het CLIL-proeftuinenproject (2007-2010) volgden
Nadere informatiePeilingen Frans BaO Valeria Catalano Lerarenopleider Frans voor het secundair onderwijs, Hogeschool PXL
Peilingen Frans BaO 2017 Valeria Catalano Lerarenopleider Frans voor het secundair onderwijs, Hogeschool PXL Het concept eindterm : tekst & verwerkingsniveau Relatie tussen eindterm en leerproces in taalverwerving
Nadere informatieHervorming secundair onderwijs
Hervorming secundair onderwijs 4 juni 2013 WAAROM? 27 VERBETERPUNTEN STERKTES BEHOUDEN 9 thema s basisonderwijs inhoudelijke aanpak secundair onderwijs structuur secundair onderwijs aansluiting onderwijs
Nadere informatieLeerwegen in het basisonderwijs
Studiedag Talent 25 april 2019 Leuven Bieke De Fraine Centrum voor Onderwijseffectiviteit en Evaluatie KU Leuven Leerwegen in het basisonderwijs Bron: SiBO-onderzoek 1 Leerwegen in het secundair onderwijs
Nadere informatieStuderen in België Ilse Van Rompaey België, een federale staat 1 federale staat: buitenlandse zaken, nationale veiligheid en defensie, justitie, financiën, sociale zekerheid 3 regio s: grondgebied-gerelateerde
Nadere informatieVoorstellen voor de geplande Talennota van de Vlaamse minister van Onderwijs
Voorstellen voor de geplande Talennota van de Vlaamse minister van Onderwijs Januari 2011 1. Inleiding De voorbije jaren hebben de verschillende Vlaamse ministers van Onderwijs veel inspanningen gedaan
Nadere informatieklaar voor morgen www.sintjozefhumaniora.be HALLO Je zit nu in het zesde leerjaar en binnenkort kies je een nieuwe school. Misschien is onze school wel precies wat je zoekt. Daarom stellen we ons graag
Nadere informatieBasisinformatie maatschappelijke opdracht
Nastreven van leergebiedoverschrijdende eindtermen Een kader om met het schoolteam aan de slag te gaan Basisinformatie maatschappelijke opdracht In dit deel wordt het wettelijk kader geschetst dat voor
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieREKENEN WORDT WISKUNDE
REKENEN WORDT WISKUNDE Tine Wijnants Actieonderzoek Bachelor Secundair Onderwijs, KHLim Waarom haken sommige leerlingen af tijdens de lessen wiskunde? Wat maakt het Secundair Onderwijs zo anders dan het
Nadere informatieFLEXIBELE LEERTRAJECTEN
FLEXIBELE LEERTRAJECTEN Achtergrond Wat zijn flexibele leertrajecten? Vanaf een IHP, ook een IAC. Vanaf dat een leerling andere leerstof krijgt dan de rest van zijn groep (hoger of lager niveau). Het heeft
Nadere informatieNetwerkdag VIRBO 3 februari Talenbeleid
Netwerkdag VIRBO 3 februari 2015 Talenbeleid Verwachtingen overheid en GO! inzake talenbeleid. Aanbevelingen PBD : Waarop inzetten binnen talenbeleid in de komende jaren? Waarom de aandacht voor talenbeleid?
Nadere informatieOns huiswerkbeleid. Wij vinden huiswerk belangrijk, omdat het:
Groenveldstraat 46, 3001 Heverlee Tel. 016/ 20 80 26 Fax 016/23 60 46 basisschool@donboscoheverlee.be - www.donboscoheverlee.be Ons huiswerkbeleid De leerlingen zijn een groot deel van de dag actief op
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Moderne Talen - Wetenschappen AO AV 009 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 27 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding...
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatie