vlaamse Nieuwe taalrecepten voor het Brussels onderwijs ingediend door mevrouw Elke Van den Brandt Zit ting MAART 2011

Transcriptie

1 Stuk 448 ( ) Nr. 1 vlaamse GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD Zit ting MAART 2011 DISCUSSIENOTA Nieuwe taalrecepten voor het Brussels onderwijs ingediend door mevrouw Elke Van den Brandt 1098

2 2 Stuk 448 ( ) Nr. 1 Inleiding Brussel is een meertalige stad. Dat vinden sommigen een troef, andere een probleem, maar het is bovenal een realiteit. In onze hoofdstad wonen vele gemeenschappen en culturen samen. Wie meertalig is, begrijpt de andere gemakkelijker. Wie meertalig is, vindt gemakkelijker werk. Wie meertalig is heeft toegang tot een breder aanbod van de stad. Kortom, wie meertalig is, heeft een voorsprong. Het kennen van een taal biedt een toegangspoort tot de leef- en denkwereld van de ander. Het versterkt een interculturele attitude, hetgeen cruciaal is voor de toekomst van jonge Brusselaars. Het Nederlands en het Frans hebben een bevoorrechte plaats in de stad. De beheersing van het Nederlands en het Frans is het toegangskaartje van zowat alles wat Brussel te bieden heeft. De laatste jaren is het aantal personen met eentalig Franstalige achtergrond toegenomen, net als het aantal nieuwe tweetaligen. Het Nederlands wordt steeds meer erkend en het Engels krijgt een stijgende aanhang. 1 Binnen Europa wordt meertaligheid als een belangrijke meerwaarde gezien en actief gepromoot. Ook ons regeerakkoord wil van onze kinderen meertalige burgers maken. Onderwijs is hiervoor een goed instrument. Vooral omdat blijkt dat meertaligheid stimuleren in het onderwijs voor veel meer positieve effecten zorgt dan enkel taal. Met deze nota geven we een aanzet om te discussiëren over taalrecepten in het Brussels onderwijs. We geven eerst een korte beschouwing over de huidige plaats van talen in het onderwijs, vervolgens stellen we een aantal alternatieve modellen voor en doorprikken we een aantal mythes die vaak gekoppeld worden aan deze discussie. Talen in het onderwijs De leerlingenpopulatie wordt steeds meertaliger. Het aantal leerlingen uit volledig Nederlandstalige thuismilieus in het lager onderwijs is in ons gewest gevoelig gedaald, van meer dan 80% in 1980 tot iets meer dan 10% in Het aandeel van homogeen anderstaligen (die dus noch Nederlands noch Frans als thuistaal hebben) heeft daarentegen in 30 jaar een aanzienlijke stijging gekend, namelijk van bijna 2% tot meer dan 30%. 2 Anderstalige kinderen leven veel vaker in kansarmoede dan Nederlandstalige kinderen. Het is net deze kansarmoede die een struikelblok vormt voor succes in het onderwijs. Ons onderwijs behoort op vele vlakken tot de wereldtop. Dat komt duidelijk naar voren uit de PISA-resultaten. Maar er is ook een keerzijde: de kloof tussen de zwaksten en de sterksten, de ongelijkheid in het onderwijs is bijna nergens in de wereld zo groot. Qua prestaties op school is er een immense kloof tussen zij die het financieel goed hebben en over het nodige culturele kapitaal beschikken en de groep die het met heel wat minder moet stellen. Deze kloof dichten is een collectieve opdracht en de school is daar de hefboom bij uitstek voor. Taalbeleid op school is nog te vaak enkel en alleen gericht op de positie en het gebruik van het Nederlands in en buiten de klas. De thuistaal van de leerling wordt volledig uitgeschakeld en iedere communicatie in die thuistaal wordt verboden en vaak gesanctioneerd. Dit staat haaks op het pedagogische principe dat er vanuit gaat dat voor een succesvol onderwijs de leefwerelden van de leerlingen aanwezig moeten zijn binnen de schoolmuren en dat iedere leerling zich thuis moet kunnen voelen op school erwijs/overzichtlager.htm

3 Stuk 448 ( ) Nr. 1 3 Er is nood aan een degelijke en doordachte visie op taalonderwijs. De doelstelling van meertalig onderwijs is enerzijds van onze Nederlandstalige en anderstalige kinderen, tweetalige en/of meertalige kinderen maken en anderzijds ervoor zorgen dat ieder kind, ongeacht zijn of haar socio-economische achtergrond, mee is en dezelfde mogelijkheden krijgt. Bestaande projecten Onder de noemer meertalig onderwijs, vallen verschillende vormen en methodieken: het functioneel inzetten van de thuistaal in de klas, moedertaalonderwijs, CLIL (Content and Language Integrated Learning) waarbij studenten een vak als geschiedenis of aardrijkskunde in een vreemde taal krijgen, of volledig uitgebouwde immersieprogramma s. Bij immersieonderwijs wordt een deel van het totale wekelijkse lessenpakket in een vreemde taal aangeboden. Binnen Brussel wordt al in een aantal scholen gewerkt met vormen van veeltalig onderwijs. Het STIMOB-project (Stimulerend Meertalig Onderwijs Brussel) is een concrete uitvoering van CLIL in de Brusselse context. Het biedt aan leerlingen van het Nederlandstalig onderwijs de mogelijkheid om een deel van het curriculum in het Frans of het Engels te krijgen. Het gaat om een beperkt aantal proefscholen, namelijk Hendrik Conscience in Schaarbeek, t Regenboogje in Etterbeek, de Zonnewijzer in Sint-Pieters-Woluwe en t Plantzoentje in Laken. Sinds kort maakt het atheneum van Sint-Pieters-Woluwe daar ook deel van uit. Het opzet is om dezelfde lessen tweemaal aan te bieden. Eerst wordt de les door de leerkracht gegeven, nadien in het Frans of het Engels door een native speaker of een volstrekt tweetalige leerkracht. De resultaten van dit project zijn positief. De leerlingen zijn ten eerste beter in de doeltaal. Ten tweede is ook hun Nederlandse taalvaardigheid beter. Ten derde scoren deze kinderen beter op andere vakken, zoals wiskunde. En tot slot zijn de kinderen gemotiveerder en voelen ze zich beter op school. Sedert 1981 is het integratiecentrum Foyer promotor van biculturele onderwijsprojecten in het Nederlandstalig kleuter- en basisonderwijs in Brussel. Bicultureel meertalig onderwijs is een vorm van onderwijs in eigen taal en cultuur (OETC), waarbij anderstalige leerlingen gedeeltelijk les kunnen volgen in hun moedertaal. Na verloop van tijd stijgt het aantal uren Nederlands en daalt het aantal lesuren moedertaal. Er lopen Italiaanse, Spaanse en Turkse programma s in 6 verschillende scholen voor meer dan 500 leerlingen. Foyer is al 30 jaar bezig met deze projecten, net omdat de effecten er duidelijk zijn. Het aanleren van een vreemde taal gaat vlotter als de moedertaal voldoende ontwikkeld is. Het erkennen en valideren van de moedertaal zorgt bovendien voor een positief zelfbeeld van de anderstalige kinderen. 3 Hoewel de Brusselse taalprojecten heel positieve resultaten kunnen voorleggen, is meertalig onderwijs niet per definitie een succes. Cruciaal bij ieder project is dat er een goede omkadering is. Dit bleek nogmaals uit het rapport over immersie van de inspectie van het Franstalig onderwijs dat eind vorig jaar verscheen. Het was een duidelijke oproep om meer ondersteuning, opleiding en aangepast materiaal. 3

4 4 Stuk 448 ( ) Nr. 1 Enkele mythes doorprikt Anderstalige kinderen doen het slecht op school Het is niet de thuistaal die voor leerachterstand zorgt, maar kansarmoede. Anderstalige kinderen leven vaker in armoede dan Nederlandstalige. Het is opvallend dat Nederlandstalige kansarme kinderen evenzeer kampen met moeilijkheden op school en dat anderzijds kansrijke anderstalige kinderen wél goede schoolresultaten neerzetten. Uit nationaal en internationaal onderzoek blijkt de socio-economische status nog steeds de doorslaggevende factor te zijn. Criteria hiervoor zijn het opleidingsniveau van de ouders (vooral de moeder), het beroep van de ouders en factoren als inkomen en culturele bagage. Klassen of scholen met hoge concentraties van anderstalige leerlingen doen het dus niet per definitie slechter. 4 Het is eerder het verschil tussen GOK- en niet-gok-kinderen dat de doorslag geeft, dan het verschil tussen Nederlandstalige versus niet-nederlandstalige kinderen. 5 Door meer ruimte te geven aan de thuistaal, zal het Nederlands nog verder achteruit gaan Talrijke studies tonen aan dat het goed beheersen van de thuistaal een positief effect heeft op het aanleren van een tweede taal. De kennis van de thuistaal vormt dus geen belemmering voor het leren van een nieuwe taal, maar ze biedt kansen tot het overwinnen van de leerachterstand en ook tot sociale integratie. Kinderen beschikken immers over de mentale soepelheid om verschillende talen aan te leren. Door actief met een andere taal bezig te zijn, hebben kinderen de mogelijkheid een grotere taalvaardigheid te ontwikkelen. Het leren van een taal gaat zeker niet ten koste van de andere taal en het aanleren van de ene taal schaadt geenszins de ontwikkeling van de andere. Integendeel, het werkt volgens vele studies zelfs bevorderend. Onderzoek van professor Piet Van de Craen en collega s aan de VUB wijst bovendien op basis van hersenscans op de positieve impact van meertaligheid op wiskunderesultaten. 6 Meertalig onderwijs komt enkel de kinderen van de elite ten goede Uit de vele projecten in België en het buitenland blijkt steeds dat dit niet klopt. Kinderen uit bijvoorbeeld de Brusselse meertalige projecten, gaan er op vooruit qua taal, qua resultaten in andere vakken en qua motivatie en welzijn. Dit ongeacht hun socio-economische achtergrond. Ieder kind kan baat hebben bij vernieuwend taalonderwijs en vooral, ieder kind verdient dit. Door net met projecten te werken die de motivatie en het welzijn van kinderen verhogen, kunnen kansarme kinderen een vlucht vooruit nemen. Meertalig onderwijs is enkel goed voor kinderen die goed zijn in talen Kinderen die van heel vroeg met meerdere talen leren omgaan hebben een andere organisatie van hun hersenen dan eentaligen. Je moet niet geboren zijn met een of andere taalknobbel, het is net door van jongs af aan met talen bezig te zijn dat je taalvaardigheid erop vooruitgaat. Er zijn geen aanwijzingen dat taalzwakke leerlingen die meertalig onderwijs volgen, achterstand zouden oplopen. Meertalig onderwijs verarmt, verengelst of verfranst de moedertaal De moedertaal lijdt geenszins onder een meertalige aanpak, en ook vrees voor verengelsing of verfransing blijkt ongegrond. Alle talen gaan erop vooruit in meertalige projecten. Taal is een vaardigheid, je hersens kunnen leren omgaan met talen. Het is net door te oefenen met taal, door in contact te komen met meerdere talen, dat je taalvaardigheid erop vooruitgaat. Alle talen winnen dus met meertaligheid. 4 VAN DEN BRANDEN, K. en VERHELST, M., Naar een volwaardig talenbeleid. Omgaan met meertaligheid in het Vlaams onderwijs, p VBB-evaluatierapport , p

5 Stuk 448 ( ) Nr. 1 5 Meertalig onderwijs tast de kwaliteit van het onderwijs in het algemeen aan Net zoals alle onderwijsprojecten, staat of valt meertaligheid bij een goede omkadering. Goed begeleide en doordachte taalprojecten zijn geen bedreiging voor de kwaliteit van de school. Integendeel, de leerstof wordt even goed of zelfs beter beheerst, zeker bij diegenen die vroeg beginnen. Meertalige scholen blijken het juist bijzonder goed te doen. De leerlingen zijn enthousiast, de leraren zijn blij verrast en overwinnen al gauw hun aanvankelijke koudwatervrees, ouders vaak vragende partij vinden het prima. 7 Ouders zijn geen vragende partij voor meertalig onderwijs. Bij de Brusselaars is er een groot draagvlak voor meertalig onderwijs. Onder andere een studie van Rudi Janssens over taal en identiteit toont dit aan. 8 Brusselaars worden dagelijks geconfronteerd met de meertaligheid van hun stad en voelen de voordelen voor hun kinderen om meerdere talen te spreken. Momenteel slagen we er te weinig in om kinderen ook effectief meertalig op te voeden. Ouders merken dit en verwachten van het Brussels onderwijs dat het hier antwoorden op zoekt en vindt. Conclusie en voorstellen Deze nota pleit voor een positieve en maximale omgang met meertaligheid, zonder een goede beheersing en verwerving van (schools) Nederlands in vraag te willen stellen. In het licht van de onderwijs- en ontplooiingskansen van ieder kind, ongeacht zijn of haar afkomst en achtergrond, is maximale investering in een krachtig taalonderwijs van cruciaal belang. Positieve omgang met meertaligheid kan de kennis van het Nederlands versterken en is niet bij voorbaat onverenigbaar met een degelijke kennis van het Nederlands. Zoals reeds vermeld, moet er gezocht worden naar de meest efficiënte didactische aanpak, niet alleen rekening houdend met de noden en de verwachtingen van de kinderen en de ouders zelf, maar ook met wat haalbaar en wenselijk is voor het schoolteam. Ter afsluiting enkele concrete voorstellen: Het is van belang om scholen meer vertrouwd te maken met niet alleen de lasten, maar ook de lusten van meertaligheid. Heel wat scholen en leerkrachten staan er afkerig tegenover of hebben er schrik van. Ondersteuning van leerkrachten en directies is daarom van zeer groot belang. Hier is zeker ook een taak weggelegd voor de lerarenopleiding. Het vormen van meertalige leraars en hen leren omgaan met meertaligheid in hun klaslokaal is essentieel. Scholen moeten ondersteund worden om een constructief en open taalbeleid te voeren ten aanzien van alle talen die de leerlingen en hun ouders spreken. Succesvol omgaan met veeltaligheid moet breed gedragen worden en integraal deel uitmaken van het schoolproject. Scholen moeten gestimuleerd worden om te werken aan talensensibilisering. De leerkracht die zelf niet meertalig hoeft te zijn maakt bijvoorbeeld gebruik van de aanwezige talen in de klas bij het zingen van liedjes, bij het tellen, enzovoort. Talensensibilisering maakt leerlingen gevoelig voor een veelheid aan talen en brengt een positieve houding teweeg tegenover deze talen. Dit verhoogt het taalbewustzijn, het abstraherend vermogen groeit en het speelt in op de succeservaring van leerlingen. 7 Rondetafel meertaligheid, 29/01/2011 met o.m. Laurence Mettewie, Piet Van de Craen, 8 JANSSENS, R., colloquium Samenleven in een transculturele hoofdstad ( ), 11/12/2009.

6 6 Stuk 448 ( ) Nr. 1 Scholen die willen werken met meertalig projecten, moeten hiervoor de decretale ruimte krijgen. Verder moeten een aantal essentiële randvoorwaarden gegarandeerd worden, zoals het statuut van de leerkracht en de noodzaak om deze projecten in te bedden in een taalbeleid op school. De bestaande STIMOB- en OETC-projecten zouden verder ondersteund en uitgebouwd moeten worden. Om uitwisseling van leerkrachten tussen de verschillende taalgemeenschappen te vergemakkelijken moet er een samenwerkingsakkoord gesloten worden tussen de Vlaamse en de Franse Gemeenschap. Voor het aanleren van talen worden best zoveel mogelijk native speakers aangetrokken. Brussel heeft een sterk potentieel om hieraan tegemoet te komen. Het oprichten van een netwerk van leerkrachten, directies en lerarenopleiding rond meertaligheid dat uitwisseling van ervaringen, expertise en ideeën mogelijk maakt. Uitwerken van een plan rond Brussels onderwijs over de taalgrenzen heen, waarbij Brusselse ouders niet alleen de keuze hebben tussen Nederlandstalig of Franstalig onderwijs maar hun kinderen kunnen sturen naar tweetalig onderwijs. Elke VAN DEN BRANDT