de Bollenstreek Wonen in een watertoren verkort financieel verslag 2008

Transcriptie

1 ichterbij 1 rabobank aanbieding de Bollenstreek verkort financieel verslag 2008 Wonen in een watertoren Rabobank Bijzondere Bollenstreek panden populair Verenigingfietsdag: Architect Jo Coenen: zaterdag De Nederlander 6 juni is geen stedenbewoner Architect Verenigingfietsdag: Jo Coenen: zaterdag De Nederlander 6 juni is geen stedenbewoner I have a dream zo maakt u uw droom waar magazine voor leden van Rabobank Bollenstreek- voorjaar

2 3 rabobank Bollenstreek jaarverslag Vertrouwen in de toekomst Coöperatieve Rabobank Bollenstreek U.A. gevestigd te Lisse Aangesloten bij de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A. Wilhelminalaan CA Hillegom Datum oprichting: 15 februari 1907 Raad van commissarissen: C.K. Buis, voorzitter ir. H.G.M. Stol, vice-voorzitter mr. W.P. van Berkel (vanaf 25 februari 2009) W.J.C.A. Broersen (van januari - 15 december 2008) W.A.J. van Haaster mr. M.C. Kal-Telkamp drs. J.G.M van Rhijn (vanaf 25 februari 2009) S.M. Schrader prof. drs. J. Weitenberg Directie: J.A. Ram MBA, voorzitter directie H.W. Hartman QC MFE (vanaf 1 juni 2008) A.J.M. Selhorst drs. P.C.C. Verhoeff-den Dubbelden MBA drs. W.C. Walter a.i. (van 1 januari-31 mei 2008) Overige vestigingen: Nassaustraat 31, Lisse Dorpsstraat 10, Noordwijkerhout Kerkstraat 49, Noordwijk Keyserswey 89, Noordwijk J.P. Gouverneurlaan 20, Sassenheim Herenstraat 96, Voorhout 2008 gaat de geschiedenis in als het jaar van de kredietcrisis. Interbancair vertrouwen was niet meer vanzelfsprekend, spaarders en leners werden zeer voorzichtig, het consumentenvertrouwen nam af en een recessie was geboren. In deze moeilijke tijden blijven wij achter onze klanten staan. Wij hebben onze sterke reputatie in 2008 niet alleen behouden, maar ook versterkt. Johan Ram, directievoorzitter van Rabobank Bollenstreek heeft de ontwikkelingen van het afgelopen jaar uiteraard op de voet gevolgd: De kredietcrisis, die in Amerika begon als hypotheekcrisis, sleepte in korte tijd de rest van de wereld met zich mee. Ondanks een aantal snelle reddingsacties van overheden en centrale banken kon niet worden voorkomen dat de crisis oversloeg op de reële economie, waarvan veel mensen momenteel de gevolgen ondervinden. Onze belangrijkste opgave is nu de stabiliteit en het vertrouwen in het financiële systeem terug te brengen en verder te bouwen aan economisch herstel. Tijd gunstig voor coöperatie Natuurlijk wordt ook de Rabobank geconfronteerd met de crisis. Maar veel minder dan de beursgenoteerde banken. Ram: Wat deze kredietcrisis ons vooral geleerd heeft, is dat banken geen onderwerp moeten zijn van speculatie, van beurskoersen. Rabobank is van oudsher een bank van degelijke en voorzichtige bankiers. Nu blijkt de waarde van een dergelijke opstelling. De coöperatie is gebaseerd op duurzame relaties met onze klanten, waarbij onze leden ons controleren en dus meesturen. Hierdoor kunnen we goed inspelen op lokale situaties en mogelijkheden voor individuele klanten. Dit is juist nu een heel grote waarde die we moeten koesteren. Overheidsmaatregelen nodig Het vertrouwen in de Rabobank is volgens Ram groot. Landelijk, maar zeker ook lokaal. Toch zullen ook wij er alles aan moeten doen om het vertrouwen in de economie weer te herstellen. Want hoewel wij als bank niet direct iets merken van de kredietcrisis, geldt dat helaas niet voor veel van onze klanten. Juist in moeilijke tijden blijven wij achter onze klanten staan. Rabobank richt zich daarom vooral ook op kansen en is een sparringpartner van de ondernemer. Daarnaast is het belangrijk dat de overheid maatregelen neemt om het vertrouwen en de economie te stimuleren. Rabobank speelt daarin een actieve rol. Bijvoorbeeld door voor te stellen om de export naar kansrijke markten te stimuleren met exportfinancieringen, om de woningmarkt te ondersteunen door de Nationale Hypotheek Garantie te verhogen, innovaties te stimuleren en belangrijke investeringsprojecten van de overheid naar voren te halen, aldus Ram. Vertrouwen in klanten Op de vraag hoe lang de crisis zal duren kan Ram slechts antwoorden dat eerst duidelijk moet zijn waar de slechte risico s zitten en de markt ervan overtuigd moet zijn dat de verliezen in voldoende mate zijn genomen. Er is tijd nodig om de banken van voldoende kapitaal te voorzien en om onevenwichtigheden uit het economische systeem te halen. Eigenlijk is deze crisis dus het omslagpunt naar een gezondere economie. Dat doet op korte termijn pijn, heel veel pijn. Maar het is nodig. Ondanks de crisis staat onze bank nog steeds als een huis. In 2008 hebben we zowel in de particuliere als in de zakelijke kredietverlening een gezonde groei kunnen noteren, ondanks verslechterde omstandigheden in de laatste maanden. Voor goede ondernemingsplannen zal er bovendien altijd krediet zijn. Onze klanten hebben vertrouwen in ons. En dat vertrouwen is wederzijds.

3 4 rabobank Bollenstreek jaarverslag 5 rabobank Bollenstreek jaarverslag Leden maken het verschil Het lidmaatschap van de Rabobank geeft de klantrelatie een extra dimensie. Klanten krijgen de best mogelijke financiële diensten om hun ambities te realiseren: leden delen daarbovenop kennis en ervaring. Ze ontvangen voordelen én kunnen meepraten over belangrijke onderwerpen én invloed uitoefenen. W We zeggen het vaak, zegt Johan Ram. Maar we kunnen het niet genoeg herhalen: leden zijn heel belangrijk voor ons. Eind 2008 had Rabobank Bollenstreek ruim leden. Als coöperatie bieden wij onze leden de kans om hun stem te laten horen en mee te bepalen welke maatschappelijke projecten we steunen. Steeds meer leden maken gebruik van dit recht. In ruil voor hun betrokkenheid organiseert Rabobank Bollenstreek regelmatig seminars, workshops en andere ledenactiviteiten. Ook profiteren leden van voordelen via ledencertificaten, een extra service op de zorgverzekering en een hogere rente op de levensloopspaarrekening én natuurlijk het succesvolle ledenvoordeelprogramma Bol van Voordeel. Bovendien ontvangen leden vier keer per jaar het magazine Dichterbij de Bollenstreek. Meer leden, grotere betrokkenheid Ram ziet het aantal leden graag groeien naar in Leden werven blijft een speerpunt, zegt hij. We richten ons komend jaar vooral op jongeren en klanten die ons als huisbankier zien. Tegelijkertijd willen we meer leden actief betrekken bij onze dienstverlening. Om de betrokkenheid te vergroten, gaan we onder meer virtuele kanalen inzetten. Dit werkt laagdrempelig en verhoogt volgens de eerste ervaringen de deelname aan bijvoorbeeld polls en discussies. Directeuren - Petra Verhoeff, Erik Hartman, Johan Ram en Ton Selhorst Marktaandeel Erik Hartman, directeur Bedrijfsmanagement, beaamt net als Johan Ram dat Rabobank Bollenstreek in 2008 prima heeft gepresteerd. In het jaar waarin de kredietcrisis begon, vergrootte onze bank haar marktleiderschap op tal van fronten en nam het financiële resultaat toe. De nettowinst over 2008 bedroeg ruim 20 miljoen. Rabobank Bollenstreek had en heeft een goede positie als marktleider. Het marktaandeel hypotheken kwam in 2008 uit op 25,3%. Op spaargebied kwam het marktaandeel uit op 48,2%. In de handel, industrie en dienstverlening bezit onze bank een marktaandeel van 36,1%. Balans Ook het balanstotaal van Rabobank Bollenstreek liet in 2008 een stijgende lijn zien. Het balanstotaal is met 7% toegenomen tot 2,74 miljard, aldus Hartman en hij legt uit: De balansgroei wordt aan de activazijde veroorzaakt door de stijging van de vorderingen op cliënten en is aan de passivazijde het gevolg van de toename van de toevertrouwde middelen. De rentewinst steeg in 2008 met 10,5% tot ruim 50 miljoen. De provisiebaten waren nagenoeg gelijk aan 2007 en de opbrengsten uit deelnemingen stegen explosief door een éénmalige baat als gevolg van de verkoop van een deelneming. De bedrijfskosten namen met 4,6 miljoen toe, wat resulteerde in een nettowinst van 20 miljoen. Van dit resultaat is beschikbaar gesteld voor verschillende fondsen en ons ledenvoordeelprogramma Bol van Voordeel. Onze ledenactiviteiten in 2008 Bestaande leden weten al langer dat een deel van de meerwaarde van het lidmaatschap van de Rabobank tot stand komt door deelname aan activiteiten. Ram: Elk jaar organiseren we een aantal activiteiten speciaal voor onze leden. In maart 2008 was dat bijvoorbeeld een lezing met als bijzondere spreker Daphne Deckers. Bijna 800, voornamelijk vrouwelijke, leden genoten van haar humoristische wijze van vertellen. In de zomer bezochten ruim leden een uniek openluchtconcert, met onder andere een spetterend optreden van Dennis samen met haar liveband. Naast entertainment, organiseerde Rabobank Bollenstreek ook informatieve bijeenkomsten zoals de lezing Uw kind & Internet, Inzicht in de jaarcijfers en de workshop digitale fotografie. Ledenvoordeelprogramma Bol van Voordeel In 2007 zijn we als eerste en enige lokale bank gestart met het ledenvoordeelprogramma Bol van Voordeel. Exclusief van en voor leden van Rabobank Bollenstreek, vertelt Ram. Leden profiteren op vertoon van hun voordeelpas van aantrekkelijke aanbiedingen van inmiddels meer dan 100 deelnemende bedrijven. In tijden van crisis is juist de eigen regio een belangrijk afzetgebied voor ondernemers. Met het ledenvoordeelprogramma wil Rabobank Bollenstreek een extra impuls geven aan de economische bedrijvigheid in de Bollenstreek. vervolg op pagina 6

4 6 rabobank Bollenstreek jaarverslag vervolg van pagina 5 Ledenraad Om de ledeninvloed effectief te organiseren is in 2006 de ledenraad ontstaan. Deze raad neemt de bevoegdheden van de algemene vergadering over, legt Ram uit. De ledenraad stelt bijvoorbeeld de jaarrekening vast, verleent decharge voor het gevoerde beleid en het toezicht daarop, beslist over de besteding van een deel van de winst voor plaatselijke doelen en benoemt de leden de raad van commissarissen. Daarnaast is de ledenraad een belangrijk klankbord voor de directie als het gaat om de kwaliteit van de dienstverlening en de maatschappelijke betrokkenheid van de Rabobank. Verschil in de maatschappij De Rabobank draagt bij aan de verbetering van de economische, sociale en culturele omgeving. Dit doen we via ons coöperatief dividend. Daarmee willen we de lokale verwevenheid versterken. 7 rabobank Bollenstreek jaarverslag Klanten kiezen voor zekerheid en vertrouwen Consumenten kiezen in moeilijke tijden voor zekerheid en vertrouwen, zo is in 2008 gebleken. Bestaande klanten brachten meer bankzaken en verzekeringen bij de Rabobank onder. Ook mochten we veel nieuwe particuliere klanten, private bankingklanten en ondernemers verwelkomen. Het in ons gestelde vertrouwen betalen wij uiteraard graag terug. Op de Rabobankmanier: dichtbij, betrokken en toonaangevend. Met het coöperatief dividend maken we een verschil in de maatschappij, vertelt Erik Hartman. Het draagt bij aan blijvende verbeteringen in de leefomgeving van onze klanten. Belangrijke maatschappelijke projecten komen mede daardoor van de grond. De ondersteuning bestaat meestal uit een donatie, maar kan bijvoorbeeld ook bestaan uit de kennis en inzet van medewerkers, het beschikbaar stellen van ruimtes en communicatiemiddelen, het openstellen van ons netwerk of een combinatie van deze vormen. Tijdens de afdelingsvergaderingen zijn de volgende ledenraadsleden herkozen: Noordwijk-Noordwijkerhout: Jaap de Moor, Kees van der Zalm en Martien Zandwijk Lisse: Henriëtte van Beynum en Mart Duineveld Hillegom-Bennebroek: John Boot en Peter Wiegel afd. Teylingen: Karin Batenburg-van der Lans, Peter Melman, Marcel Filippo. Nico Koomen besloot zich niet langer herkiesbaar te stellen. Door de ledenraad is kandidaat gesteld Anja Schrage. Op de afdelingsvergadering op 1 oktober is zij verkozen. Daarnaast zoeken we steeds meer actief naar knelpunten en oplossingen in de lokale maatschappij. Het regionale Bollenstreekfonds richt zich met name op innovatie en onderzoek. Met dit fonds hebben we in 2008 een tweetal wetenschappelijke onderzoeken gefinancierd en is er een wandelnetwerk bij de Keukenhof tot stand gekomen. Lokale projecten Landelijk zijn er in Nederland in 2008 meer dan duizend projecten gesteund. Hartman: Via de coöperatiefondsen van Rabobank Bollenstreek hebben we in 2008 bijna 50 projecten kunnen ondersteunen. Allemaal projecten die van belang zijn voor (een deel van) de inwoners van de Duin- en Bollenstreek. Een aantal projecten die dankzij een donatie uit het Coöperatiefonds gerealiseerd is: Hospice Duin- en Bollenstreek in Voorhout heeft de tuin kunnen aanleggen, Jeugdcentrum Magnifiosi in Lisse heeft nieuwe toneelgordijnen kunnen aanschaffen, EHBO-vereniging Noordwijk/Noordwijkerhout heeft een nieuwe AED-trainer kunnen kopen en Scouting Tjarda uit Hillegom/Sassenheim heeft een nieuwe steiger kunnen realiseren. Hartman: Het zijn stuk voor stuk geweldige voorbeelden van projecten die dankzij een donatie uit het Coöperatiefonds één van hun doelen hebben bereikt. De Rabobank onderscheidt zich van andere banken door de lokale worteling en de kennis van de lokale markt. We zijn altijd dichtbij en betrokken bij onze klanten en hun leefomgeving. De klant staat centraal, zegt Petra Verhoeff-Den Dubbelden, directeur Cliënten Advies en Bedrijven Advies. Door onze instelling, gecombineerd met onze toonaangevende dienstverlening, slagen wij er beter dan andere banken in om klanten aan ons te binden. Rabobankklanten brengen de meeste bank- en verzekeringszaken bij de eigen bank onder en zijn loyaler dan klanten bij andere banken. Marktaandelen stijgen Doordat veel klanten in 2008 voor Rabobank Bollenstreek kozen, zag Verhoeff-Den Dubbelden de marktaandelen op veel fronten stijgen. Het marktaandeel sparen steeg tot ruim 48,2% en in de hypotheekmarkt nam het marktaandeel toe tot 32,9% eind Ook in de zakelijke markt deed Rabobank Bollenstreek het goed: over de hele linie van klein naar groot hebben we onze marktpositie weten te verbeteren. Het marktaandeel in de sector handel, industrie en dienstverlening steeg naar recordhoogte 36,3%, terwijl we voor de agrarische sector onveranderd dé bank zijn gebleven (marktaandeel 97,4 procent).

5 8 rabobank aanbieding 9 rabobank Bollenstreek jaarverslag Kredietcrisis te lijf De kredietcrisis komt hard aan, ook in Nederland. Al in juli 2008 waarschuwde de Rabobank voor zwakke buitenlandse banken die mogelijk het spaargeld niet zouden kunnen terugbetalen. Helaas bleek de waarschuwing van de Rabobank in het najaar meer dan terecht te zijn geweest. Het bankenlandschap veranderde sterk in 2008: banken werden door de overheid overgenomen of kregen net als sommige verzekeraars en leasemaatschappijen steun van de regering. De Rabobank heeft zich als coöperatie met eigen funding staande weten te houden. In 2008 is dat opnieuw bekrachtigd met de Triple A-rating, zegt Ton Selhorst, directeur Zakelijke Relaties en Private Banking. Lichtpunt voor starters Ook de huizenmarkt lijdt onder de kredietcrisis: de verkoop stokt, nieuwbouw wordt uitgesteld en de woningprijzen staan onder druk. Selhorst: Een lichtpunt is er voor starters op de huizenmarkt: omdat de lonen nog stijgen, de inflatie laag is en de rente stabiliseert, worden woningen beter betaalbaar. Om de onrust onder Nederlandse huizenbezitters weg te nemen, pleitte de Rabobank eind 2008 voor een verplichte collectieve verzekering tegen de dalingen van de huizenprijzen. Een dergelijke verzekering kan voorkomen dat Nederlanders bij een eventuele recessie uit hun huis worden gezet. Rabobank Bollenstreek biedt starters op de woningmarkt een speciaal tarief. Zij krijgen maximaal tien jaar lang korting op het rentepercentage, aldus Selhorst. Private Banking met beide benen op de grond Bestendiger dan Rabobank Private Banking kan een bank niet presteren. Klant heeft bij Rabobank de zekerheid van een uitmuntende private banking. Voor het vierde jaar op rij zet Rabobank Private Banking een superprestatie neer. Citaten uit het jaarlijkse onderzoek van het blad Incompany naar private banken in Nederland. Rabobank Private Banking werd tweede in We doen zaken met beide benen op de grond, zegt Selhorst. We doen geen gekke dingen met het vermogen van onze klanten. We zijn altijd dichtbij en bieden persoonlijke oplossingen met innovatieve producten en diensten. Onze klanten waarderen dat. En door de onzekere tijden kiezen steeds meer vermogende particulieren en ondernemers voor Rabobank Private Banking. Handige nieuwe producten voor bedrijven Datzelfde geldt voor bedrijven. Om het overstappen voor bedrijven makkelijk te maken, introduceerde Rabobank in 2008 de Rabo WelkomService. De service maakt het lastige overstaptraject overzichtelijk. Een persoonlijke accountmanager coördineert en bewaakt het hele proces en is het aanspreekpunt voor de ondernemer, legt Selhorst uit. Ook handig is de in 2008 geïntroduceerde Meegroeigarantie van Interpolis ZekerVanJeZaak. Deze verzekering groeit met bedrijven mee. Eén keer per jaar vragen we een update; tussentijds zijn bedrijven gegarandeerd verzekerd, zonder rompslomp en gedoe. Rabobank helpt beter te ondernemen Ondernemers hebben behoefte aan een bank die hun bedrijf en de markt begrijpt en achter ze blijft staan. De Rabobank helpt ondernemers graag om beter te ondernemen. Selhorst: Wij delen onze kennis en ervaring en brengen ondernemers onderling met elkaar in contact om van elkaar te leren. Via workshops, seminars en programma s als de Wereld van Jip dat agrarische ondernemers helpt om strategische keuzes te maken. Maar ook via bijvoorbeeld branchestudies en Rabobank Cijfers & Trends, onze visie op tachtig branches. In 2008 introduceerde de Rabobank ook Uw Cijfers & Trends. Daarmee kunnen ondernemers hun eigen financiële kengetallen vergelijken met de gemiddelden in de branche. De persoonlijke accountmanager koppelt daaraan actuele trends en ontwikkelingen, zodat ondernemers direct zien waar kansen liggen, aldus Selhorst. Nieuw is ook de Starterscommunity op internet. Starters kunnen hier snel advies inwinnen en kennis, ervaringen en contacten uitwisselen.

6 10 rabobank Bollenstreek jaarverslag Fleur van Duivenboden van Royal Fleur: Deze prijs is voor mij een mooie opsteker om op de ingeslagen weg verder te gaan 11 rabobank Bollenstreek jaarverslag Duurzame sponsorrelaties geven vertrouwen De Rabobank kiest bij de lokale en landelijke sponsoring al jaren voor duurzame relaties en hechte samenwerkingen. Dat geeft vertrouwen. Want ook in lastige tijden zullen wij onze steun niet zomaar intrekken. Met de sponsorprojecten tonen we onze maatschappelijke betrokkenheid, maar ze leveren ons ook commercieel voordeel op. Onze lokale sponsorprojecten concentreren zich veelal rond sport en cultuur. We hebben langdurige partnerships in het wielrennen en het hockey. De Rabo sportzomer 2008 was een mooi sportjaar met als hoogtepunt de Olympische Spelen in Beijing. Johan Ram volgde de Rabosporters op de voet en is trots dat zijn sporters het daar goed hebben gedaan. Op ons eigen tv-kanaal op internet hebben we uitgebreid verslag gedaan van onze sporters. Rabosport.nl brengt de sporter en zijn weg naar de top dichter bij onze klanten en de sportconsument. In 2008 zijn 2,3 miljoen items bekeken op deze site. De climax van de sportzomer was de Rabofandag, de olympische afterparty in het Olympisch Stadion. Drieduizend klanten van de Rabobank tussen 8 en 15 jaar zagen daar van dichtbij hun idolen in actie, vroegen ze het hemd van het lijf en sportten met ze. Verenigingen fietsdag De Rabobank draagt het verenigingsleven een warm hart toe en sponsort traditiegetrouw al jarenlang verschillende verenigingen en stichtingen. In 2008 organiseerde Rabobank Bollenstreek voor het eerst de verenigingen fietsdag. Elke vereniging en stichting, die bankiert bij Rabobank Bollenstreek, krijgt zo de kans om een extra zakcentje te verdienen voor hun clubkas. Leden van verenigingen konden kiezen voor een fietstocht van 15, 30 of 60 kilometer om zo maximaal 500 bij elkaar te fietsen Starter van het jaar 2008 Rabobank Bollenstreek maakt twaalf keer per jaar een Starter van de maand bekend. Dit bedrijf kan onder meer rekenen op publiciteit in de regionale media. Elke Starter van de maand wordt genomineerd voor Starter van het jaar. Met dit initiatief wil Rabobank Bollenstreek het ondernemerschap in de Bollenstreek verder stimuleren. In 2008 werd Fleur van Duivenboden van Royal Fleur uit Sassenheim door Rabobank Bollenstreek uitgeroepen tot Starter van het jaar Op 11 maart 2009 nam zij onder toeziend oog van vele collega-ondernemers uit de Bollenstreek de bijbehorende prijs een cheque van 2.500,- in ontvangst. Sluiting kantoor Bennebroek De rol van het bankkantoor is de laatste jaren sterk veranderd. Voor dagelijkse bankzaken maken klanten gebruik van geld- en betaalautomaten, telefoon en internet. En bij zaken als hypotheken, beleggingen of verzekeringen verwacht men deskundigheid, tijd en aandacht. Vooral vanwege het geringe aantal bezoekers per week kon Rabobank Bollenstreek deze verwachting niet langer waarmaken in het kantoor in Bennebroek. Het kantoor in Bennebroek sloot op 1 april 2008 zijn deuren. Voor leden uit deze plaats organiseerde de bank vooraf een informatiebijeenkomst om de beslissing uitgebreid toe te lichten. Nederland op de fiets De Rabobank sponsort niet alleen het professionele wielrennen, maar wil nadrukkelijk ook de jeugd in beweging krijgen. Ton Selhorst is enthousiast over de Rabo Dikke Banden Race, die in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Wielren Unie wordt georganiseerd. Selhorst: Het is een fietswedstrijd voor jongens en meisjes op een gewone fiets en daarnaast is er nog de Go Biking! Tour, waarbij scholen kennismaken met de wielersport. Verder nodigen we klanten en leden ook uit voor toertochten als de Toerversie Amstel Gold Race, de Jan Janssen Classic en de Erik Dekker Classic. Daarnaast brengen we samen met de Nederlandse Toer Fiets Unie ieder jaar de Fietsmeerdaagse- en Veldtoertochtkalender uit.

7 12 rabobank Bollenstreek jaarverslag 13 rabobank Bollenstreek jaarverslag Nederlandse economische groei valt stil in 2008 De Nederlandse economie heeft flink gas teruggenomen in Verwacht was dat de economische groei een stapje terug zou doen, maar door de onrust op de financiële markten, de gestegen inflatie, de groeivertraging van de belangrijkste handelspartners én een dalend consumentenvertrouwen viel de economie stil. Toch bedroeg de groei van het reële bruto binnenlands product nog 2%. In 2009 zal de Nederlandse economie niet groeien. Succesvol bij hockey en paardensport Langdurige partnerships bieden de mogelijkheid om veel voor elkaar te betekenen en om producten te ontwikkelen die de sport op een hoger plan tillen. Dat blijkt bij de sponsoring van zowel het hockey als de paardensport, die beiden een flinke groei hebben doorgemaakt. Ram: Maar liefst 172 hockeyverenigingen hebben een relatie met een lokale bank. Rabobank Bollenstreek sponsort onder andere het G-Hockeyteam van Hockeyclub HiSaLis uit Lisse. In dit team Hockeyen kinderen en jongeren van 7 tot en met 18 jaar, die door een verstandelijke beperking niet mee kunnen komen met leeftijdgenootjes binnen een regulier hockeyteam. Met de Rabobank Hockey Bonus kunnen clubs hun kunstgras of clubhuis voordelig financieren, met het Rabo Hockey Elektronisch Betaalpakket kunnen leden van de club eenvoudig en veilig met de chipknip in het clubhuis betalen, en voor de jeugd worden talrijke clinics gehouden onder begeleiding van internationals. Voor de paardensport is een stimuleringspakket ontwikkeld om op lokale evenementen het paardrijden onder de jeugd te stimuleren. Winnaars van het pakket maken kennis met hun topsportidolen, zoals Anky van Grunsven, en krijgen tips om hun eigen rijkunsten te verbeteren. Het jaar 2008 markeert een ommekeer in de Nederlandse economische ontwikkeling, zegt Erik Hartman. Aan jaren van groei en dalende werkloosheid kwam in de loop van 2008 een eind. Dit lag in de lijn der verwachting, omdat de productie boven een houdbaar niveau was uitgestegen. De gespannen arbeidsmarkt zorgt in zo n situatie voor oplopende lonen en een verslechterende internationale concurrentiepositie en daarmee voor een rem op de economische ontwikkeling via een dalende exportgroei. Figuur 1: Consumentenvertrouwen en beurskoers j-o-j groei, % Bron: CBS Consumentenvertrouwen (I, seizoensgecorrigeerd) AEX-index (jaar-op-jaar mutatie, r) Consumenten al somber voor het echt tegenzit Het consumentenvertrouwen daalt al sinds september 2007 gestaag. Dit staat grotendeels los van de gerealiseerde economische prestatie. De werkgelegenheid verbeterde in de achterliggende periode, evenals de loonontwikkeling en bovendien stelde de regering voor 2009 lastenverlichtingen in het vooruitzicht. Maar door de continue stroom van slecht nieuws over de kredietcrisis ziet de consument het ondanks de verbeteringen in zijn persoonlijke situatie weinig rooskleurig in, aldus Hartman. De ongunstige ontwikkelingen op de aandelenbeurzen hebben dit verergerd. Beleggende consumenten hebben hun vermogen in 2008 gemiddeld met zo n 50% zien dalen. Veel mensen gaan dan ook eerst weer sparen voor ze uitgeven. Deze spaarreflex, hoewel begrijpelijk en verstandig op het niveau van het individu, is slecht nieuws voor de economie: de consumptie zal in 2009 dalen. Investeringen en export krimpen Aan het begin van 2008 waren ondernemers in de verwerkende industrie uitermate optimistisch. Het producentenvertrouwen bereikte een historisch hoog niveau, hetgeen tot uiting kwam in hoge investeringsgroei. Maar in het derde kwartaal

8 14 rabobank aanbieding 15 rabobank Bollenstreek jaarverslag kwam de omslag. Hartman: Bedrijven zagen hun orderportefeuille verslechteren en hun voorraden toenemen. De export biedt geen redding. In 2009 zal deze voor het eerst in 25 jaar een negatieve bijdrage leveren aan de economische groei. Omdat de economieën van diverse belangrijke handelspartners in recessie raken, krijgen zowel de uitvoer van Nederlands product als de wederuitvoer het zwaar te verduren. Door minder export en minder consumptie daalt de totale vraag in 2009 en zal de bezettingsgraad sterk afnemen. De kredietcrisis maakt de financiering van nieuwe investeringen bovendien duurder door hogere risico-opslagen. Gezien de slechte vooruitzichten hebben bedrijven alle reden om minder te investeren. Inflatie blijft nog even hoog Terwijl de inflatie in 2009 wereldwijd snel afneemt als gevolg van sterk gedaalde grondstof- en brandstofprijzen en de laagconjunctuur, zal de geldontwaarding in Nederland eerst nog stijgen. Dit komt omdat energieprijzen in Nederland slechts elk half jaar worden aangepast en de energiebedrijven, ondanks de forse olieprijsdaling van eind 2008, nog een prijsstijging in het vat hebben, legt Hartman uit. Ook de relatief hoge loonstijging als gevolg van de krapte op de arbeidsmarkt werkt door in de kerninflatie. In de loop van 2009 nemen deze beide effecten af en zal de inflatie weer gaan dalen. Door het forse ingrijpen van de overheid om additionele problemen in de financiële sector te voorkomen, loopt de staatsschuld in de komende periode fors op. Omdat ook de gasbaten dalen nu de olieprijs daalt en de belastinginkomsten tegenvallen door de conjuncturele tegenwind, slaat het met Prinsjesdag 2008 gepresenteerde begrotingsoverschot snel om in een aanzienlijk tekort. Hartman: Dat het kabinet zijn ambitie van goed rentmeesterschap even naar de achtergrond laat verdwijnen, is gezien de economische omstandigheden begrijpelijk. Het zal echter niet eenvoudig zijn om de staatsschuld later weer in het gareel te krijgen. Dit vergt ongetwijfeld bezuinigingen en lastenverzwaringen die politiek moeizaam te introduceren zijn. Het is echter de prijs die moet worden betaald om een langdurige economische neergang af te wenden. Groeicijfers In de Bollenstreek is het aantal bedrijven in 2008 nog iets gegroeid (0,3%) ten opzichte van De teller staat op bedrijven die ingeschreven zijn bij de Kamer van Koophandel. Grootste stijger is de sector Horeca en recreatie met een stijging van ruim 11%. Grootste daler is Transport met -/- 6,3%. Deze sector heeft het zwaar door de crisis. Binnen de sector wordt zoveel mogelijk bezuinigd op onder andere ICT, om de terugloop in orders het hoofd te bieden. Verder is de groothandel die afhankelijk is van de export, zoals in de Bollenstreek bijvoorbeeld groothandels in bloembollen en planten, sterk teruggevallen. De groothandel is in 2008 in de Bollenstreek gekrompen van 457 bedrijven naar 448 bedrijven. Huizenmarkt Het eigen woningbezit ligt in de Bollenstreek gemiddeld boven de 60%, wat neerkomt op bijna koopwoningen. Hetzelfde geldt voor het gemiddelde van de koopprijzen van woningen in de Bollenstreek. 70% van de koopwoningen heeft een verkoopprijs van > euro. Rabobank voorziet voor 2009 een nominale huizenprijsdaling met 5% en in 2010 met 1%, zegt Hartman. We verwachten dat de effecten op de woningmarkt gering zullen zijn, aangezien op korte termijn geen soelaas wordt geboden voor het lagere aantal transacties. Kopers zijn afwachtend in een woningmarkt die gekenmerkt wordt door negatief sentiment en veel onzekerheid. Ook in de Bollenstreek staan woningen langer te koop. De tendens is: eerst verkopen en dan pas kopen. Hierdoor komt de markt tot stilstand. Bovendien leeft in de markt dat de banken strenger zijn als het gaat om kredietverstrekkingen en dat daardoor minder makkelijk hypotheken worden verstrekt. Rabobank verstrekte echter altijd al hypotheken conform wet- en regelgeving. Wij waren als het ware al streng, waardoor er voor ons nu eigenlijk weinig is veranderd.

9 16 rabobank Bollenstreek jaarverslag 17 rabobank Bollenstreek jaarverslag Visie op 2008 Elk jaar organiseert Rabobank Bollenstreek de bijeenkomst Visie op. Tijdens de bijeenkomst geven toonaangevende namen in de markt hun visie op de financiële en macro-economische vooruitzichten. Dit jaar was de eerste spreker Ronald Doeswijk, senior beleggingsstrateeg bij IRIS, vertelt Selhorst. Hij houdt zich onder andere bezig met de aandelenselectie binnen de asset mix. Hij liet de toeschouwers zien welke trends invloed hebben op beleggingsadviezen en welke regio s en sectoren opkomend zijn. Daarnaast gaf hij zijn visie op opkomende- en ontwikkelde markten. Inspireren Na Doeswijk nam trendteller René Boender de toehoorders op originele en humoristische wijze mee naar een multimediale presentatie over de kracht van communicatie. Selhorst: Boender stelde de vraag: de wereld verandert, verander jij ook? Volgens Boender maken mensen de wereld én het nieuws. Per dag Tabel X Kerngegevens Nederland wordt er meer naar YouTube gekeken dan naar het journaal. Boeder vertelde dat succes is zien wat anderen nog niet zien en je beste amigo is je imago. Zijn presentie zat vol met hilarische filmpjes afgewisseld door goede adviezen om consumenten te inspireren. Al met al was het zeer interessant om de verschillende visies op 2008 naast elkaar te horen. Stagnatie in 2009 Alles beschouwend wordt 2009 een moeizaam jaar voor de Nederlandse economie, waarin er van groei geen sprake zal zijn. Alleen de overheidsconsumptie stijgt. De investeringen, de uitvoer en de private consumptie zullen allemaal krimpen. Maar omdat de uitgangspositie van de Nederlandse economie relatief gunstig is ten opzichte van onze belangrijkste handelspartners, valt de economische teruggang hier nog mee. Er is dus geen reden om het vertrouwen in de toekomstige economische ontwikkeling van ons land geheel te laten varen. Het zal echter wel enige tijd duren voor de consument hiervan overtuigd is. Volumemutaties in % Bruto Binnenlands Product 3,4 3,5 2 0 particuliere consumptie* 3,5 2, Overheidsconsumptie* 1,8 3,0 1 2 Private investeringen 8,3 4,9 6-9 Uitvoer van goederen en diensten 7,3 6,5 4-1 Invoer van goederen en diensten 8,2 5,7 5-3 Niveaus Inflatie 1,1 1, Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,5 4, begrotingssaldo overheid (% BBP) 0,6 0,3 1-2 Overheidsschuld (%BBP) 47,4 44, Saldo handelsbalans (%BBP) 8,0 8,5 7 8 * Gecorrigeerd voor de administratieve effecten van de invoering van het nieuwe zorgstelsel per Medewerkers trots op hun bedrijf De ontwikkeling van talenten en de blijvende inzetbaarheid van medewerkers waren op personeelsgebied speerpunten in Dat blijft ook in de toekomst zo. Want efficiëntere processen en een snellere en nog betere klantbediening hebben ook consequenties voor onze medewerkers. Zowel in kwantitatieve als in kwalitatieve zin. D Door de kredietcrisis was 2008 ook een bijzonder jaar voor medewerkers, benadrukt Johan Ram. Enerzijds was er minder werk voor bijvoorbeeld hypotheken en beleggen, anderzijds moesten ze alle zeilen bijzetten om de toestroom van nieuwe klanten in goede banen te leiden. Uit onderzoek is gebleken dat Rabobankmedewerkers trots zijn op hun bedrijf, zeer gemotiveerd en tevreden. Rabobank is daarmee de aantrekkelijkste werkgever in de financiële sector. Talentontwikkeling blijft speerpunt De Rabobank streeft naar een blijvende en vitale inzetbaarheid van medewerkers. Het Persoonlijk OntwikkelingsPlan helpt daarbij, net als het ruime aanbod aan opleidingen. Rabobank Bollenstreek is daarnaast in 2007, samen met vijf collega-rabobanken, gestart met het traineeship. Ram: In totaal zijn er tien trainees gestart, waarvan er twee in dienst zijn getreden van Rabobank Bollenstreek. In 2008 werd het traineeship opgenomen in het Strategisch Project Ontwikkeling Talenten (SPOT) Midden-Holland. Zowel externe als interne kandidaten komen in aanmerking voor deze pool van talentvolle medewerkers. Vanuit dit project creëert Rabobank Bollenstreek optimale mogelijkheden voor een kwalitatief goede instroom, maar ook voor goede doorstroom en behoud van talentvolle medewerkers. Eerder Verworven Competenties In 2008 hebben circa duizend medewerkers gebruikgemaakt van de EVC-procedure. EVC staat voor Eerder Verworven Competenties, zegt Ram en hij licht verder toe: Het gaat om een traject voor medewerkers die op mbo-niveau werken, maar geen mbo-diploma hebben. Zij kunnen op basis van hun praktijkervaringen en deelopleidingen vrijstellingen krijgen om versneld een mbo-opleiding te volgen. Verder is in 2008 een opleidingsprogramma gestart dat speciaal gericht is op blijvende inzetbaarheid van medewerkers vanaf 45 jaar. De Rabobank blijft daarnaast flink investeren in talentontwikkelingsprogramma s voor managers. We blijven behoefte houden aan managers die de bank en onze medewerkers de toekomst in kunnen leiden, aldus Ram.

10 18 rabobank Bollenstreek jaarverslag 19 rabobank Bollenstreek jaarverslag Banenmarkt Door in-, uit- en doorstroom van medewerkers heeft Rabobank Bollenstreek regelmatig vacatures. Erik Hartman: We proberen deze vacatures in te vullen via uitzendbureaus en personeelsadvertenties in lokale en regionale kranten. Omdat hierop vaak weinig reacties komen is in het voorjaar van 2008 een banenmarkt georganiseerd. Het is gebleken dat de banenmarkt een goede manier is om met mogelijke nieuwe medewerkers in contact te komen. Inmiddels zijn via de banenmarkt al diverse nieuwe medewerkers aangenomen. Personele gevolgen in de toekomst In het programma Rabobank 2010 werkt de Rabobank aan een betere en snellere bediening van klanten. In 2006 en 2007 gaven vijf pilotbanken het startsein. In 2008 volgden twintig banken het programma, in 2009 zullen er nog zo n dertig bijkomen. Rabobank Bollenstreek zal vanaf eind 2009 met het programma van start gaan. Ram: Uit ervaringen bij de eerste banken blijkt dat Rabobank 2010 consequenties heeft voor managers en medewerkers. Sommige functies verminderen in aantal of verdwijnen, andere functies veranderen. Dit betekent niet alleen een andere houding van onze medewerkers, maar ook andere vaardigheden. In dat kader zetten we opleidingen en trainingen in om medewerkers en managers voor te bereiden op de veranderende rol in het contact met onze klanten. En wordt een medewerker boventallig, dan zoekt de bank samen met hem of haar naar een passende individuele oplossing. De centrale en lokale medezeggenschapsorganen zijn uiteraard nauw betrokken bij het project. JUBILARISSEN 25-en 40 jaar Vrijwilligerswerk Zaterdag 1 november verrichtten tientallen medewerkers van Rabobank Bollenstreek vrijwilligerswerk. Voor het derde achtereenvolgende jaar werden zeventien projecten in de streek de handen uit de mouwen gestoken!

11 20 rabobank Bollenstreek jaarverslag Verkorte jaarrekening rabobank Bollenstreek jaarverslag Aan de ledenraad, Bijgaand leggen wij u voor de verkorte jaarrekening 2008, voorzien van de accountantsverklaring en het advies van de raad van commissarissen. De verkorte jaarrekening is ontleend aan de jaarrekening 2008, welke voorzien van de accountantsverklaring en het advies van de raad van commissarissen ter inzage ligt ten kantore van de bank. De directie RAAD VAN COMMISSARISSEN C.K. Buis, voorzitter ir. H.G.M. Stol, vice-voorzitter mr. W.P. van Berkel (vanaf 25 februari 2009) W.J.C.A. Broersen (van 1 januari-15 december 2008) W.A.J. van Haaster mr. M.C. Kal-Telkamp drs. J.G.M. van Rhijn (vanaf 25 februari 2009) S.M. Schrader prof. drs. J. Weitenberg DIRECTIE J.A. Ram MBA, voorzitter directie H.W. Hartman QC MFE MBA A.J.M. Selhorst drs. P.C.C. Verhoeff-den Dubbelden MBA omtrent de financiële positie en de resultaten van Coöperatieve Rabobank Bollenstreek U.A. te Lisse en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle de verkorte jaarrekening dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 14 april 2009 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel. Utrecht, 31 augustus 2009 Ernst & Young Accountants LLP w.g. drs. P.J.A.J. Nijssen RA Advies raad van commissarissen Aan de ledenraad, Voor u ligt de verkorte jaarrekening Deze verkorte jaarrekening is ontleend aan de jaarrekening 2008, welke wij ter voldoening aan het bepaalde in de statuten hebben onderzocht. Mede op grond van de bij de jaarrekening 2008 door Ernst & Young Accountants LLP afgegeven accountantsverklaring, stellen wij u voor om de jaarrekening vast te stellen en de bestuurders te dechargeren. De raad van commissarissen Aan: De Raad van Commissarissen en de Directie van Coöperatieve Rabobank Bollenstreek U.A. ACCOUNTANTSVERKLARING Opdracht Wij hebben gecontroleerd of de in dit verslag opgenomen verkorte jaarrekening (op pagina 20 tot en met 23) van Coöperatieve Rabobank Bollenstreek U.A. te Lisse over 2008 op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2008 van Coöperatieve Rabobank Bollenstreek U.A. te Lisse. Bij die jaarrekening hebben wij op 14 april 2009 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. De leiding van de coöperatie is verantwoordelijk voor het opstellen van de verkorte jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2008 van Coöperatieve Rabobank Bollenstreek U.A. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de verkorte jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de verkorte jaarrekening op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel is de verkorte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening. Toelichting Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming Balans per 31 december 2008 (na winstbestemming) Activa (bedragen in duizenden euro s) Kasmiddelen Groepsmaatschappijen Vorderingen op cliënten Deelnemingen Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Overige activa Totaal activa Passiva (bedragen in duizenden euro s) Groepsmaatschappijen en maatschappijen waarin wordt deelgenomen Spaargelden Andere schulden aan cliënten Overige passiva Algemene reserve Totaal passiva Niet in de balans opgenomen verplichtingen

12 23 rabobank Bollenstreek jaarverslag Winst-en-verliesrekening over 2008 (bedragen in duizenden euro s) Baten Rentebaten Rentelasten Rente Opbrengsten uit deelnemingen Provisie Overige baten Totaal baten Lasten Personeelskosten Andere beheerskosten Afschrijvingen Totaal lasten Bedrijfsresultaat vóór waardeveranderingen van vorderingen Waardeveranderingen van vorderingen Bedrijfsresultaat vóór belastingen Belastingen bedrijfsresultaat Nettowinst

13 Colofon Het jaarverslag is een uitgave Rabobank Bollenstreek. Correspondentieadres: Postbus AA Hillegom Telefoon: (0252) Internet: Redactie & samenstelling: Afdeling Marketing & Communicatie Tekst: Linda Versteege en Rabobank Fotografie: Sven van der Vlugt, Rabobank, Stefanie Waaning Vormgeving & Realisatie: Briggs Mediamakers