Overzichtsnotitie integratie van asielzoekers en statushouders

Transcriptie

1 Overzichtsnotitie integratie van asielzoekers en statushouders September

2 0. Aanleiding, uitgangspunten en opbouw Aanleiding Als Mensenrechtenstad wil Utrecht een bijdrage leveren aan de opvang en integratie van mensen die hun land ontvluchten. Sinds de zomer 2015 ging de aandacht met name uit naar het organiseren van crisis- en noodopvang. In het najaar van 2016 is het tijd verder vooruit te kijken. Hoe gaan we ervoor zorgen dat deze nieuwe bewoners zo snel mogelijk Utrechters zijn, weten wat hun mogelijkheden zijn en wat ook van henzelf verwacht wordt? Op 1 juni 2016 organiseerde de gemeente mede op initiatief van de commissie Mens en Samenleving een Stadsgesprek over de integratie van vluchtelingen in Utrecht. Tijdens het gesprek waren 150 bewoners, vluchtelingen, statushouders en professionals aanwezig. De resultaten van het Stadsgesprek zijn gebruikt voor het opstellen van deze overzichtsnotitie. Ook is hierin opgenomen wat in Utrecht al gebeurt op dit terrein en vormt het Plan Einstein (zie hieronder) een belangrijke bron. Op deze wijze is overzichtelijk in beeld gebracht wat de stand van zaken op het gebied van de integratie en asielzoekers en statushouders in Utrecht is. Op 29 september 2016 is een vervolggesprek gepland met alle betrokkenen. Deze notitie dient dus als onderlegger om op 29 september a.s. met inwoners en maatschappelijke organisaties verder over dit onderwerp te spreken. Opbouw en uitgangspunten De notitie is opgebouwd aan de hand van vier hoofdthema s die binnen het onderwerp een belangrijke rol spelen: (1) opvang en huisvesting, (2) maatschappelijke begeleiding naar participatie, (3) werk en inkomen en (4) inburgering en scholing. In Utrecht staan in de toekomstige aanpak van integratie van vluchtelingen en asielzoekers drie uitgangspunten centraal: - Een doorgaande lijn waarbij asielzoekers die in Utrecht worden opgevangen, gedurende hun aanvraagprocedure en na het verkrijgen van een status, indien mogelijk en gewenst, in Utrecht gehuisvest worden. Utrecht streeft bij integratie naar een continu proces zonder onderbrekingen en/of belemmeringen met een doorgaande lijn in zorg, opleiding, sociale inbedding en activering. - Met activering vanaf dag één, benut Utrecht de wachttijd in de opvang door direct aan de slag te gaan met een assessment van opleiding, beroepskwalificaties, werkhouding en toekomstverwachting. Zo gaat er geen tijd meer verloren en zullen de integratietrajecten na statusverlening hierop voortbouwen. Dit alles met als doel snellere, succesvolle integratie, arbeidstoeleiding en versterking van sociale cohesie in de stad. - Inclusieve stad resulteert in een aanpak die niet alleen voor statushouders is, maar ook voor wijkbewoners die baat hebben bij bijvoorbeeld toeleiding naar werk en 2

3 scholing. Samen leven en samen leren; als er activiteiten en cursussen zijn voor asielzoekers en statushouders, zijn deze waar mogelijk ook toegankelijk voor Utrechters in een vergelijkbare positie. De bovenstaande uitgangspunten vormen ook de kern achter de opzet van de tijdelijke opvanglocatie aan de Einsteindreef (kortweg Plan Einstein ) en worden daar dus binnenkort in de praktijk gebracht. 3

4 1. Opvang en huisvesting Utrecht levert al jaren een bijdrage aan de opvang van asielzoekers. In de zomer van 2015 nam de landelijke instroom toe, waarop Nederland noodopvang realiseerde. In Utrecht resulteerde dit in tijdelijke noodopvang in de Jaarbeurs (september - november 2015) en aansluitend op de Amerikalaan (november mei 2016). In september 2016 breidt het asielzoekerscentrum op de Joseph Haydnlaan uit met 150 plaatsen. Dit asielzoekerscentrum kreeg in mei 2015 voor twee jaar een dependance aan de Ravellaan. Er komt een tijdelijke opvanglocatie aan de Einsteindreef. De gemeente Utrecht wil een evenredige bijdrage leveren aan opvang van asielzoekers en statushouders die wachten op koppeling aan en uitplaatsing naar de gemeente Utrecht dan wel regio Utrecht. Hiermee voorkomt Utrecht afhankelijk te worden van toekomstige, onvoorspelbare fluctuaties in aantallen asielzoekers. Een convenant daartoe met regiogemeenten en het COA is in voorbereiding. Taakstelling Gemeente Utrecht kende in de eerste helft van 2016 een taakstelling van 393 nieuwe statushouders en voor de tweede helft 452 (zie bijlage voor de afgelopen 5 jaar). Utrecht streeft naar het behalen van deze taakstelling. Om de wettelijke taakstelling en integratie vanaf dag één in een doorgaande lijn te organiseren, is het van belang dat Utrecht huisvesting effectiever organiseert. Huisvesting Statushouders moeten passend worden gehuisvest. Met woningbouwcorporaties zet Utrecht in op verbreding van de sociale woningmarkt voor alle Utrechters, waaronder bijzondere doelgroepen zoals statushouders, en zoekt daarbij ook naar creatieve oplossingen. Door de huidige lange beslistermijnen van de IND op gezinsherenigingsaanvragen, blijft huisvesting voor alleenstaanden die wachten op familieleden in 2016 en 2017 een lastige opgave. Om de taakstelling te halen, onderzoekt Utrecht in 2016 de mogelijkheden van tijdelijke, gedeelde woningen. Het gaat hierbij om een kleinschalige pilot met duo-bewoning en om varianten binnen de voor Utrecht al bestaande jongeren huisvesting. Daarnaast neemt Utrecht deel aan het project Play the City waarbij beleidsmakers in simulaties worden uitgedaagd met andere ogen naar de bestaande vierkante meters en stenen in Utrecht te kijken en met creatieve oplossingen voor huisvesting te komen. Bij het huisvesten van statushouders houdt de gemeente Utrecht zoveel mogelijk rekening met spreiding over de stad. In de nieuwe opvanglocatie aan de Einsteindreef levert SOCIUS circa 35 woningen voor Overvechtse jongeren. Dit gespikkelde wonen, draagt bij aan zowel sociale cohesie als aan de integratie van statushouders. 4

5 2. Maatschappelijke begeleiding naar participatie Vanwege ervaring en deskundigheid met de doelgroep heeft de gemeente Utrecht de maatschappelijke begeleiding van statushouders structureel belegd bij Vluchtelingenwerk Midden-Nederland. De begeleiding van Vluchtelingenwerk begint al in opvanglocaties. Vanaf dag één vindt dossieropbouw plaats en op het moment van vestiging worden deze gegevens overgedragen aan Vluchtelingenwerk Utrecht. Vluchtelingenwerk heeft een één-loketfunctie, informeert over rechten en plichten, adviseert over een taalschool, stimuleert de eigen (financiële) verantwoordelijkheid en begeleidt naar zelfstandigheid. Na de maatschappelijke begeleiding van gemiddeld anderhalf jaar vindt in Utrecht tussen Vluchtelingenwerk en het Buurtteam Sociaal een warme overdracht plaats. Het buurtteam neemt dan de regie over en wordt, net als voor andere Utrechters, het aanspreekpunt voor de statushouder. In navolging op het succesvolle ex-ama team gaat Vluchtelingwerk de maatschappelijke begeleiding door vrijwilligers verder professionaliseren en stelt hiervoor maatschappelijk werkers aan. Proeftuin voor (ex-) alleenstaande minderjarige asielzoekers in Utrecht Nidos begeleidt alleenstaande minderjarige asielzoekers jongeren naar zelfredzaamheid. Hierbij werken zij met een interculturele pedagogische visie. De gedachte is dat sterkere jongeren zo snel mogelijk tussen andere Utrechters gaan wonen en aansluiting vinden bij Utrechtse jongeren. Het ex-ama team, die afspraken heeft met Nidos over de overdracht van 18+ jongeren, heeft jarenlange ervaring met de begeleiding van deze doelgroep. Gezondheidszorg Vluchtelingen die in Nederland aankomen, worden direct gescreend op infectieziekten. Zolang zij in asielzoekerscentra verblijven, zijn ze voor medische basiszorg verzekerd via de Regeling Zorg Asielzoekers. Na huisvesting, ziet Vluchtelingenwerk erop toe dat zij zich inschrijven bij reguliere zorgverzekering en het medische dossier van het Gezondheid Centrum Asielzoekers wordt overgedragen. Daarnaast maakt Vluchtelingenwerk statushouders bekend met het Nederlandse zorgstelsel omdat ons systeem van huisartsen als eerste lijn vaak onbekend is. Kinderen in reguliere opvanglocaties krijgen Jeugdgezondheidszorg (JGZ) aangeboden. Hier krijgen zij bijvoorbeeld vaccinaties. Na huisvesting wordt de zorg overgedragen aan de reguliere JGZ in de gemeente. SyriërsGezond GGD regio Utrecht, Pharos en een groep Syrische zorgprofessionals richtten in april 2016 de Facebookpagina Syriërsgezond op, een digitaal platform met informatie over Nederlandse gezondheidszorg. De gemeente Utrecht vindt dit project interessant omdat zij gebruik maken van expertise van statushouders, expertise van (zorg)professionals en van bestaande digitale communicatiekanalen van vluchtelingen en statushouders. 5

6 3. Werk en inkomen Statushouders ontvangen bij vestiging in Utrecht een uitkering voor levensonderhoud en bijzondere bijstand voor de inrichting van een woning. Recent zijn mede op grond van financiële problemen van jonge statushouders de uitkeringen, voor alle Utrechtse jongeren die gedwongen zelfstandig wonen, verhoogd. Net als bij andere uitkeringsgerechtigden, wil de gemeente de toeleiding naar werk zo snel mogelijk in gang zetten. Vanaf 1 oktober voert de afdeling Werk en Inkomen en Vluchtelingenwerk een gezamenlijke intakegesprek met de statushouder. Zij maken hierbij gebruik van een assessment, die ook in project Einstein en in G4-verband wordt toegepast. Het assessment levert informatie op over arbeidsverleden, gevolgde opleidingen, eventuele diploma's en mogelijkheden voor de toekomst. Voor de toeleiding naar werk heeft de gemeente Utrecht het team van werkmatchers in de eerste maanden van 2016 uitgebreid om het toegenomen aantal statushouders in hun bestand 404 per januari 2015 maar 800 per januari te kunnen begeleiden. De werkmatcher zoekt met de statushouder naar het opheffen van belemmeringen zoals: taalachterstand, langdurige loopbaanonderbreking, (erkende) diploma s niet kunnen aantonen, het ontbreken van een sociaal netwerk, geringe gerichtheid op werk door psychische problemen en de eventuele discrepantie tussen verwachtingen van de statushouder en mogelijkheden op de arbeidsmarkt. Het combineren van het leren van de Nederlandse taal met toeleiding tot de arbeidsmarkt is voor alle statushouders van belang. Van de huidige circa 1000 statushouders in het bestand Opleidingsmogelijkheden van Werk en Inkomen, beheerst ongeveer 80% nog niet Voor statushouders tussen de taalniveau A2. Werk en Inkomen werkt intensief samen met 18 en 30 jaar zijn Vluchtelingenwerk om taal- en netwerk ondersteunende opleidingsmogelijkheden in activiteiten, voor én door statushouders, te ontwikkelen. het reguliere onderwijs, waar Van de instroom sinds september 2015 zijn circa 100 mogelijk met inzet van statushouders in samenwerking met het Werkgeverspunt studiefinanciering. Voor de groep > 30 kent Utrecht een geplaatst binnen diverse trajecten zoals werktrainingen, convenant met UAF. geïntegreerde trajecten van het MBO en bij initiatieven als Inmiddels zijn daar 70 restaurant SYR. In het najaar van 2016 neemt Utrecht het statushouders in begeleiding. initiatief om te stimuleren dat Utrechtse bedrijven meer werkervaringsplaatsen creëren voor Utrechters met een beperkt taalniveau. De werkgelegenheidsinstrumenten, zoals werkervaringsplekken, ondersteuning van werkmatchers en voorzieningen ter stimulering van ondernemerschap zijn voor iedere Utrechter met een grote afstand tot de arbeidsmarkt toegankelijk. In project Einstein kunnen asielzoekers, statushouders en Overvechtse inwoners deelnemen aan cursussen internationaal ondernemerschap en lessen (zakelijk) Engels. Op deze manier wordt de kans op werk, zowel nationaal als internationaal, voor iedereen vergroot. 6

7 Teleurstellende inburgeringscijfers In april 2016 moesten van de inburgeringsplichtige 4. Inburgering en scholing statushouders hun inburgeringsexamen nog behalen. De Volwassen statushouders zijn inburgeringsplichtig. Voor de bekostiging van de cursus kunnen statushouders een inburgeringsplichtigen uit 2014 en lening aanvragen bij DUO, deze wordt omgezet in een 2015 hebben nog respectievelijk gift wanneer een statushouder binnen drie jaar slaagt twee en één jaar de tijd om aan voor het inburgeringsexamen. Sinds de Wet Inburgering hun plicht te voldoen. Minister Asscher heeft opdracht gegeven tot 2013 zijn statushouders zelf verantwoordelijkheid voor onderzoek naar de zorgwekkende hun inburgering. Het aanbod van taalcursussen ligt sinds cijfers volledig bij de markt. Voor statushouders is het soms lastig een weloverwogen keuze te maken uit de huidige veelheid van cursussen. Gemeentes hebben momenteel geen zicht op de voortgang tijdens het inburgeringstraject. Utrecht bereidt zich in VNG verband voor op een standpunt ten aanzien van een eventuele regie- of monitor functie bij de uitvoering van de inburgeringswet die aansluit op decentralisatie ontwikkelingen binnen het sociale domein. Vanaf januari 2016 is een participatie-verklaringstraject onderdeel van het inburgeringstraject. Utrecht start een traject waarbij statushouders via workshops bekend worden met de basisprincipes van de Nederlandse samenleving. Pas aan het einde van het traject zetten zij een handtekening onder de verklaring zodat zij bij ondertekening de inhoud kennen, weten wat hun mogelijkheden zijn en wat ook van henzelf verwacht wordt. Ter voorbereiding op het inburgeringstraject kunnen statushouders vanaf dag één deelnemen aan een voor-inburgeringsprogramma in asielzoekerscentra. Utrecht ziet toe op het gebruik van eenzelfde taalles-methodes. De Nederlandse taal leer je het beste wanneer je die kan toepassen. Utrecht streeft dan ook naar een intensieve samenwerking tussen taalscholen en vrijwilligersactiviteiten. Door actieve deelname leren statushouders sneller de taal en bouwen zij netwerken op. Hierdoor kunnen statushouders volwaardig meedoen en een bijdrage leveren aan de maatschappij. Het afgelopen jaar is een bijzondere energie losgekomen in de stad qua vrijwilligersinitiatieven ten behoeve van asielzoekers. Er wordt in vele verschillende vormen samen met Nederlanders gegeten, gesport, muziek gemaakt, taalondersteuning geboden, veel sociale contacten zijn tot stand gekomen soms met duurzaam karakter. De coördinatie van meer dan 120 vrijwilligersactiviteiten is vanaf medio 2016 belegd bij Vluchtelingenwerk, de Vrijwilligerscentrale Utrecht en Welkom in Utrecht. Utrecht zet in samenwerking met Vluchtelingenwerk en vrijwilligersorganisaties ex-vluchtelingen in als wegwijzers voor nieuwe Utrechters. Hierdoor worden initiatieven niet voor statushouders, maar mét statushouders ontwikkeld. Scholing voor kinderen Voor vluchtelingkinderen geldt dezelfde leerplicht als voor ieder kind in Nederland: zij gaan binnen maximaal 3 dagen na aankomst in asielzoekerscentra naar school. Om te voorkomen 7

8 dat kinderen al met een (taal)achterstand beginnen aan de basisschool wordt voorschoolse educatie ingezet. Peuters van 2,5-4 jaar, die van het consultatiebureau een doorverwijzing hebben gekregen, kunnen vier dagdelen in de week spelen met leeftijdsgenootjes uit de buurt. De pedagogisch medewerkers zijn speciaal opgeleid om met de kinderen spelenderwijs en in kleine groepjes te werken aan de taalontwikkeling, motoriek en sociale emotionele ontwikkeling. Niet-Nederlandstalige leerplichtigen van 5-12 jaar gaan voor Primair Onderwijs naar de Taalschool het Mozaïek. Zij verblijven daar in principe één tot anderhalf jaar, waarna ze uitstromen naar regulier onderwijs. Niet-Nederlandstalige leerplichtige kinderen van jaar gaan voor het Voortgezet Onderwijs naar de Internationale Schakelklas (ISK). De duur van het schooltraject kan variëren van één tot drie jaar, in een enkel geval slechts een half jaar. Vanuit de Internationale Schakelklas stromen de meeste statushouders door naar het reguliere voortgezet onderwijs. Daarnaast stroomt een deel door naar een Geïntegreerd Traject (ROC Midden-Nederland), waar mogelijk op een hoger niveau dan de Entreeopleiding. Instroom op deze opleidingen kan vier keer per jaar. Utrecht gaat samen met het MBO werken aan een programma met meerdere in- en uitstroommogelijkheden, zodat leerlingen zo snel mogelijk aan de slag kunnen. Het onderwijs voor kinderen van statushouders is gericht op doorstroom naar regulier onderwijs. Canadees model Tijdens het Stadsgesprek werd gesproken over het Canadese model, waarbij private en georganiseerde sponsoren gedurende één tot drie jaar garant staan voor de integratie van asielzoekers. Deze sponsoren verenigen zich in zogenaamde groups of five om een kleine gemeenschap asielzoekers op te vangen. Hoewel deze vorm van het verkrijgen van een verblijfsstatus niet aansluit bij het Nederlandse beleid, is het vormen van een coachende gemeenschap rondom statushouders interessant. Deze aanpak sluit aan op de samenwerking tussen Vluchtelingenwerk, de Vrijwilligerscentrale en Welkom in Utrecht waarbij statushouders actief betrokken worden. In het najaar organiseert de gemeente een serie bijeenkomsten voor toezichthouders en handhavers om hen te informeren over vluchtelingen en hoe om te gaan met de angst van vluchtelingen voor overheden. Zowel bij het bedenken van dit initiatief als bij de uitvoering hebben voormalig vluchtelingen een actieve rol. InclUUsion De Universiteit Utrecht start vanaf de zomer 2016 met een initiatief genaamd incluusion. Binnen dit initiatief wordt een twintigtal cursussen opengesteld voor enkele statushouders. De diverse cursussen, waaraan ook andere Utrechtse studenten deelnemen, kennen een studiebelasting van ongeveer twintig uur per week en een duur van zes tot tien weken. 8

9 5. Samenvattend In Utrecht werken inwoners, partners en gemeente al intensief samen de opvang en integratie van statushouders goed te regelen. Deze samenwerkingsverbanden worden op verscheidene terreinen geïntensiveerd. Vanaf dag één na aankomst in de opvang staan activering en ontwikkeling centraal in de Utrechtse integratieaanpak van asielzoekers en statushouders. Beheersing van de Nederlandse taal is essentieel voor de toekomst. Daarom lobbyt Utrecht binnen VNGverband om als gemeente meer regie te krijgen op de inburgering en het taalonderwijs van de nieuwe Utrechters. Een belangrijke nieuwe stap is de gezamenlijke intake van Vluchtelingenwerk en de werkmatchers van Werk en Inkomen van de gemeente. Het helpt hen met een persoonlijk plan van aanpak voor een zelfredzame toekomst. Bovendien worden de mogelijkheden voor samenwerking met het Utrechtse bedrijfsleven verkend. Samen met deze professionals uit het bedrijfsleven en die uit het onderwijs wordt hieraan verder gewerkt als onderdeel van Plan Einstein. Via Plan Einstein wordt veel van de bovenstaande elementen in de praktijk gebracht: Asielzoekers, statushouders en jongeren wonen samen op een complex aan de Einsteindreef. Door middel van cursussen ondernemerschap en zakelijk Engels werken zij gericht aan hun ontwikkeling. Door ontmoetingen tijdens eten, muziek en sport ontstaat levendigheid in de wijk en worden duurzame contacten gelegd. 9