Woord vooraf. perspectief. Vandaar onze keus ook voor de titel van deze kadernota: Rijke historie, nieuw elan.

Transcriptie

1 1

2 Inhoud Woord vooraf Inleiding: focus op uitvoering Op weg naar het Delftse perspectief in Het financieel kader De stresstest Actueel meerjarenbeeld De strategie Nu samen werken aan de transformatie van de stad Koersvast Motor van de economie De laatste kilometer Transformatie van de stad Must see Delft Het sociaal domein De Omgevingswet De financiële positie van de gemeente Herijking Bestuursprogramma De Staat van Delft: transparant en integraal Actualisering van het bestuursprogramma...25 Noten

3 Woord vooraf Halverwege onze bestuursperiode kijken we terug op twee enerverende jaren. We realiseren ons dat de komende twee jaar niet minder intensief zullen zijn. Het tweede deel van deze bestuursperiode staat in een ander licht: we zijn goed op weg met onze resultaten, financieel is het dieptepunt achter de rug en is er perspectief met Delft, Parel in de Randstad. Terugkijkend op de afgelopen jaren stellen we vast dat er positieve fysieke veranderingen in de stad zichtbaar zijn. Ook is er beweging op gang gekomen die we nog steeds zien groeien. Wij ervaren steun, daadkracht en de wil om samen te werken samen te werken aan de stad en aan de regio. Delft heeft een rijke historie en een prachtig perspectief. Vandaar onze keus ook voor de titel van deze kadernota: Rijke historie, nieuw elan. De komende tijd staat in het teken van het intensiveren van onze samenwerking en het versterken van verbindingen tussen sectoren. Bij elkaar brengen van de initiatieven in de stad, gebruikmaken van het sociaal kapitaal van Delft en samenwerken met partners om ons heen zo maken we van Delft een nog aantrekkelijker stad, waarin mensen graag wonen en werken, waar de basisvoorzieningen op orde zijn en waar bedrijven zich willen vestigen en willen investeren. Het college van burgemeester en wethouders 3

4 1. Inleiding: focus op uitvoering In de Kadernota 2015 lag het accent op een plan voor financieel herstel van Delft. Het doel: een gezonde stad die ook in de toekomst zijn aantrekkingskracht behoudt. Inmiddels is de eerste stap gezet, nu de begroting vanaf 2017 sluit. Delft staat niet meer onder preventief toezicht. Er is sprake van herstel, maar het is nog broos. We verwachten dat er een meerjarige periode nodig is om tot duurzaam herstel te komen van de gemeentelijke financiën. Advies voor herstel De financiële positie van de gemeente was aanleiding om in overleg met provincie, metropoolregio, Rijk, regiogemeenten te onderzoeken hoe Delft een vitale en aantrekkelijke stad kan blijven, met gezonde financiën. Het college heeft in september 2015 de adviesgroep Delft Herstelt gevraagd om hierover advies te geven. Namens de adviesgroep presenteerde voorzitter Wim Deetman op 28 januari 2016 het rapport Delft, Parel in de Randstad aan de gemeenteraad en overhandigde het aan het college. Delft heeft goud in handen. Dat is uw kracht. Nu moet u aan de slag. De adviesgroep stelt geen nieuw beleid voor, maar geeft aan waar de kracht vandaan moet komen om Delft vitaal en aantrekkelijk te doen zijn. Wim Deetman Het adviesrapport bevat waardevolle aanbevelingen voor de stedelijke ontwikkeling van Delft. Uitvoering van de aanbevelingen helpt Delft om de economische basis van de stad verder te versterken. Dat is nodig voor een stad waar de bewoners prettig leven, bedrijven floreren, mensen werk hebben en bezoekers graag komen. Onze aandacht blijft ook uitgaan naar maatregelen die helpen om de leefbaarheid en sociale veiligheid in wijken, zoals de Buitenhof, te verbeteren. Het advies geeft focus op de uitvoering en het wordt ingezet als handelingskader om onze ambitie te bereiken: een vitale en aantrekkelijke stad met gezonde gemeentelijke financiën. In deze kadernota schetsen we de lijnen voor deze uitvoering en beschrijven we hoe we dit samen met partners gaan oppakken. Bestuursprogramma geactualiseerd We zijn nu halverwege deze college- en raadsperiode. Dit is het moment om stil te staan bij wat we hebben bereikt, te kijken naar waar we nu staan en te bepalen wat ons de komende jaren te doen staat. We doen dat onder meer door De staat van Delft 2016 en het adviesrapport Delft Parel in de Randstad naast het Bestuursprogramma te leggen. De lijnen uit het adviesrapport verwerken we in onze bestaande bestuurlijke doelstellingen. Op deze manier actualiseren we het Bestuursprogramma. De activiteiten die worden ondernomen om de stedelijke ontwikkeling van Delft te versnellen kosten extra geld. Via deze Kadernota 2016 en de Programmabegroting leggen we voorstellen ter besluitvorming voor aan de gemeenteraad. In de komende jaren krijgt dit proces een vervolg. Zo krijgen en houden we Delft in 2025 vitaal en gezond. Leeswijzer Bovenstaande maakt dat deze kadernota 2016 lijviger is dan anders. Zowel de uitvoering van het advies Delft, Parel in de Randstad als de herijking Bestuursprogramma zijn geïntegreerd. Hoofdstuk 2 van deze kadernota geeft het inhoudelijk kader voor de stedelijke ontwikkeling van Delft, op basis van Delft, Parel in de Randstad met inachtneming van het lopende beleid. Dit completeren wij met opgaven die we hebben in het sociaal domein en de transformatie die de Omgevingswet met zich meebrengt. Hoofdstuk 3 bevat het financiële kader. Hoofdstuk 4 is de opmaat naar uitvoering voor de periode tot 2018 en met perspectief tot De actualisering van het Bestuursprogramma verdiepen we in hoofdstuk 5. We geven hierbij aan wat we gewijzigd hebben. Overnemen van adviezen uit Delft, Parel in de Randstad geeft een nieuwe focus. Begrippenkader In het advies Delft, Parel in de Randstad is sprake van de aanbeveling om een uitvoeringsagenda te maken. Deze aanbeveling is bevestigd door de motie Uitvoeringsagenda, die het college heeft omarmd. En wij hebben eerder aangegeven te werken aan een strategische agenda of toekomstagenda. Om verwarring te voorkomen, maken we expliciet hoe we hier in deze kadernota mee omgaan. De genoemde agenda s worden gezamenlijke producten van gemeente en partners. De kadernota geeft er een eerste inhoud aan in hoofdstuk 4. Onder de kopjes Focus tot 2018 staat de aanzet tot de uitvoeringsagenda, onder de kopjes 4

5 Perspectief 2025 de aanzet tot de toekomstagenda. Tijdens het raadsdebat op 31 maart is vastgesteld dat er verschil is in het abstractieniveau van de opgaven en dat sommige opgaven sneller uitgevoerd kunnen worden dan andere. Vanwege de verschillende niveaus en vanwege het onderscheid in korte- en lange-termijnopgaven is de uitvoeringsagenda dynamisch van aard. 5

6 2. Op weg naar het Delftse perspectief in 2025 Visie op de stad is belangrijk, om strategie te bepalen en koers te houden. Delft beschikt over de Stadsvisie 2030, die uitgaat van Delft als innovatieve stad, een kenniscentrum van wereldformaat, van Delft als duurzame stad, een parel in de Randstad, en van Delft als gastvrije stad, waar iedereen meedoet. We hebben de stadsvisie concreter uitgewerkt in Perspectief: Delft in 2025, waarmee we nu samenwerking aangaan met partijen in en buiten de stad. Dit toekomstperspectief gaat over een vitale en aantrekkelijke stad, met gezonde gemeentelijke financiën. Een stad die zijn rol in de regio volop kan nemen en invullen, en zo ook nationale betekenis heeft. Opgaven voor de stad De bestaande beleidskaders en de drie verbindende opgaven mensen aan het werk, zelfstandige mensen die meedoen en ertoe doen én een aantrekkelijk leefklimaat blijven uitgangspunt. Maar het is nodig hier focus in aan te brengen. Het rapport Delft, Parel in de Randstad geeft hier inhoud aan met vijf kritische succesfactoren. Realisatie hiervan schept betere voorwaarden voor het functioneren van de stad, voor de lokale economie, en voor het werken, wonen en verblijven in de stad. Het adviesrapport spreekt hier over hoofdopgaven: Delft, Parel in de Randstad Laat de motor sneller draaien Zorg voor de laatste kilometer Werk samen in nog te ontwikkelen regionale programma s voor Delft als must see-bestemming Zorg voor een integrale aanpak van de transformatie van de stad Versterk het verdienmodel Factoren voor succes Op weg naar 2025 zien wij een aantal stedelijke opgaven die moeten worden opgepakt en waarin geïnvesteerd moet worden. 6

7 De adviesgroep bevestigt dat de ligging tussen Rotterdam en Den Haag, in het hart van de metropoolregio, Delft een unieke positie geeft. De gewenste versterking van de economie is haalbaar door betere samenwerking in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de Zuidelijke Randstad. De Technologische Innovatiecampus Delft is een campus van internationale betekenis. De kwaliteit van de TU Delft trekt studenten en wetenschappers uit de hele wereld. De adviesgroep stelt dat de vervoersas Rotterdam- Den Haag verder versterkt moet worden. De stad, de campus en de bedrijven moeten tot en met de laatste kilometer goed bereikbaar zijn. En gelijktijdig heeft Delft behoefte aan leefbare wijken met meer differentiatie in woonmilieus. Mensen die in Delft werken moeten meer dan nu het geval is ook in Delft willen en kunnen wonen. Daarmee versterkt de stad het vestigingsklimaat voor nieuwe bedrijvigheid én de lokale economie. De hele stad wordt hier beter van. De boodschap van de adviesgroep is drieledig: Aan de slag! Samen! In samenhang! Uitvoering in samenhang De kracht van de uitvoering zit in de samenhang. In onze aanpak zorgen we voor een evenwichtige uitwerking. Er is een start gemaakt met de uitwerking van de aanbevelingen. Dat doen wij samen met partijen in en buiten Delft in het programma Nieuw Elan, binnen de vijf thema s uit het rapport. Vanuit het programma zorgen we voor samenhang en verbinding met de andere grote opgaven voor de komende tijd: verdere ontwikkelingen in het sociaal domein en de implementatie van de Omgevingswet. waarop we dingen doen, dus samenwerken, lobby en aansluiten op de agenda s van anderen. We kunnen en moeten als gemeente meer en slimmer gebruik maken van het sociaal kapitaal in de stad. We werken aan een gezamenlijke uitvoering. De gekozen aanpak vraagt om een bewuste rolneming, van partijen in de stad en de regio maar vooral ook van ons zelf. Het college is doorlopend en gericht in gesprek met stakeholders over de opgaven van Delft. Zo werken we met de MRDH al concreet aan de bereikbaarheid en de economie van Delft in de regio. Ook op gebied van toerisme en wonen verkennen we in dit verband kansen. Met de TU Delft werken we aan een convenant voor samenwerking op meerdere thema s. Met partijen in de stad werken TU Delft en gemeente aan een programma dat ook in de stad plaatsvindt. Het Techniek Ontmoetingspunt (TOP) organiseert de komende periode een nieuwe reeks stadsdebatten. Aan dergelijke initiatieven neemt het college van harte deel. In april 2016 hebben wij nog verschillende bijeenkomsten gehad met meerdere partners in de stad over de betekenis van Delft, Parel in de Randstad. Als we het afwegingkader van de overheidsparticipatietrap toepassen op de uitvoering, dan komen we voor de gemeente uit op de rol van regisseur: op het totale programma willen we de regie voeren. Onze rol bij de verschillende thema s verschilt, maar de rode draad is die van een actieve gemeente die faciliteert, stimuleert en samenwerkt. Rolneming De gekozen koers nodigt uit en geeft een helder signaal naar onze samenwerkingspartners en andere partijen. Het rapport Delft, Parel in de Randstad geeft duidelijk aan dat de sleutel van het succes misschien wel het meeste ligt in de manier 7

8 3. Het financieel kader Met de Programmabegroting is een cruciale stap gezet op weg naar financieel herstel van onze stad. Voor een duurzaam financieel gezonde gemeente moet sprake zijn van een structureel begrotingsevenwicht, een eigen vermogen dat toereikend is om risico s op te vangen, een beheersbare stadsschuld en voldoende investeringsruimte om de stad te kunnen blijven ontwikkelen. Daarnaast moet de lastendruk voor burgers en bedrijven redelijk zijn ten opzichte van het landelijk gemiddelde, is er geen sprake van kapitaalvernietiging bij het onderhoud van kapitaalgoederen en is er ruimte voor bijsturing van de begroting als dat noodzakelijk is. De jaarlijkse stresstest bevestigt het financieel herstel van de gemeente Delft. Tegelijkertijd zien wij dat we er nog niet zijn. Op basis van het actuele financieel meerjarenbeeld kunnen we een keuze maken over de te volgen financiële strategie. Hierbij houden we rekening met de pijlers voor een financieel gezonde stad en de noodzakelijke verbetering van het verdienmodel van Delft. Het gehanteerde perspectief strekt zich uit t/m De stresstest Voor inzicht in onze financiële positie is de stresstest geactualiseerd. Voor de pijlers van de stresstest zijn indicatoren gedefinieerd. Op basis van de scores per indicator kunnen we vaststellen of de begroting en balans voldoende weerbaar (voldoende buffers), stabiel (structureel evenwicht) en flexibel (beïnvloedbaar) zijn. STRESSTEST GEMEENTE DELFT Pijler Indicator voor Delft Norm Score A. Begrotingssaldo - Structureel evenwicht begroting - Jaarrekening resultaat B. Weerstandsvermogen - Weerstandsratio: beschikbare weerstandscapaciteit vs. risicoprofiel C. Schuldpositie - Omvang stadsschuld - Schuldevolutie - Schuld per inwoner - Bruto rentequote: rentedruk opgenomen leningen - Netto rentequote: rentedruk opgenomen minus uitgezette leningen - Renterisiconorm - Kasgeldlimiet Meerjarig evenwicht Positief resultaat Evenwicht D. Investeringsopgave - Ruimte voor investeringen vs. investeringsagenda Evenwicht Netto schuldquote Afwijking t.o.v. gemiddelde Afwijking t.o.v. gemiddelde < 5,0% < 2,5% Max. 20% begroting Max. 8,5% begroting E. Beïnvloedbaarheid begroting - Lokale lastendruk (positie op de COELO lijst 35 grote gemeenten) - Onbenutte belastingcapaciteit - Kostendekkendheid leges - Onderhoud kapitaalgoederen - Kapitaallastenquote: kapitaallasten vs. exploitatie - Personeelsquote (vast en inhuur): personeelslasten vs. exploitatie - Subsidiequote (S/I): vaste en variabele subsidies vs. exploitatie - Investeringen t.o.v. schulden: boekwaarde investeringen vs. netto schuld Afwijking <5% t.o.v. gemiddelde lastendruk Ruimte t.o.v. norm art. 12 < 100% Geen achterstallig onderhoud < 8% 15% en 5% < 15% Relatieve ontwikkeling 8

9 De scores in de stresstest laten een wisselend beeld zien: de begroting is structureel in evenwicht, het weerstandsvermogen is op orde en de stadsschuld is groot, maar beheersbaar. Voor de nieuwe investeringsambities op basis van het advies Delft, Parel in de Randstad is onvoldoende financiële ruimte beschikbaar en de beïnvloedbaarheid van de begroting is beperkt zeker op de korte termijn. Gegeven de financiële ruimte zijn er mogelijkheden om een volgende stap te zetten op weg naar een duurzaam financieel gezonde stad. Een toelichting op de uitkomsten per pijler: A. Begrotingssaldo De Programmabegroting heeft vanaf 2017 een structureel positief begrotingssaldo. Het rekeningresultaat in de Jaarstukken 2015 is positief. B. Weerstandsvermogen Na verwerking van het rekeningresultaat 2015 is de Algemene reserve ultimo 2015 ruim 64,5 miljoen positief. Tegenover de weerstandscapaciteit staat een risicoprofiel van 25,9 miljoen (o.b.v. Jaarverslag 2015). Hiermee is de verhouding tussen beschikbare weerstand en risicoprofiel positief en is een aanzienlijk deel van de Algemene reserve niet bestemd (i.c. 38,6 miljoen). Wel moeten we hierbij bedenken dat de Algemene reserve geen vrij besteedbare middelen betreft, maar tot uitdrukking brengt in hoeverre er geen schulden op het bezit rusten. Over het algemeen betekent een aanspraak op de Algemene reserve dat de schuldpositie groeit. C. Schuldpositie Op basis van de balans in de Jaarrekening 2015 is de schuldpositie 1 ultimo miljoen. Dit jaar stijgt de stadsschuld naar 403 miljoen, met name door leningen voor OBS en HNK. In vergelijking met de Programmabegroting is sprake van een lagere schuld. De daling wordt verklaard door wijzigingen in de administratieve verwerking van het project Spoorzone. Naast de eerder genomen besluiten over beëindiging spaarmodel en activering van investeringsbijdragen is nu ook de verslaggeving van OBS in de Jaarrekening 2015 aangepast. Met als uitgangspunt administratieve eenvoud in de presentatie en de financiële relatie met OBS zijn vorderingen op OBS en hiermee samenhangende schulden gesaldeerd 2. In de onderstaande tabel is het effect op de omvang van de schuld in 2016 en op de schuldquotes zichtbaar gemaakt. De schuldquote is het saldo van de schuldpositie gedeeld door het totaal van de baten. De gemeente Delft streeft naar een schuldquote die onder de 100% ligt. In 2016 is de schuldquote 108%. Als we de schuld corrigeren voor verstrekte leningen (dit is circa 90 miljoen) daalt de ratio naar 72%. Stadsschuld 2016 (bedragen x 1.000) PB 2016 Jaarrekening 2015 voor saldering na saldering Stadsschuld Schuldquote 124% 138% 108% Gecorrigeerde schuldquote 102% 93% 72% Vanaf 2018 daalt de stadsschuld. Hierbij geldt een bandbreedte waarvan de bovengrens is gebaseerd op herfinanciering van de verplichte aflossingen (schuld daalt niet). Voor de ondergrens is de aanname dat alle leningen conform het aflossingsschema worden afgelost. De meest realistische prognose houdt rekening met de daadwerkelijk beschikbare aflossingscapaciteit en komt uit op een schuld van 359 miljoen in Hierbij is de schuldquote lager dan de norm. In de volgende grafiek is de ontwikkeling van de stadsschuld sinds 2010 in beeld gebracht. Omdat de schuld de komende jaren nog hoog blijft is in de begrotingsscan van het ministerie van BZK en de provincie Zuid-Holland de aanbeveling opgenomen om prioriteit te geven aan beheersing van de schuldpositie en te sturen op de ontwikkeling daarvan de komende jaren. Om opvolging te geven aan de aanbevelingen van de provincie gaan we in de stresstest de schuldontwikkeling monitoren. Dit doen we enerzijds door de benodigde aflossingscapaciteit in beeld te brengen en anderzijds door bij de investeringsbeslissingen de gevolgen voor de stadsschuld mee te wegen. Voor een beoordeling van de schuldpositie zijn ook de kosten van de schuld van belang. Dit komt tot uitdrukking in de rentelasten in de begroting en die zijn circa 10 miljoen (3% van de exploitatie). Gecorrigeerd voor verstrekte leningen is de rente 7 miljoen (2% van de exploitatie). Met deze scores voldoen we aan de hiervoor geformuleerde 9

10 normen. Ook scoort Delft positief op de wettelijke normen voor beheersing van de renterisico s bij kortlopende schulden (kasgeldlimiet) en herfinanciering (renterisiconorm). Conclusie: de stadsschuld is hoog maar daalt vanaf 2018 en voldoet volgens een realistisch scenario in 2022 aan de afgesproken norm. Door de lage rente zijn de rentelasten relatief beperkt, in de begroting is rekening gehouden met een marge voor rentestijgingen. Doordat renterisico s grotendeels zijn afgedekt, is de rentegevoeligheid beperkt. Het risico van de hoge schuld is vooralsnog beheersbaar. De meerwaarde van het inzetten van ruimte in de begroting voor aflossingen op de stadsschuld is beperkt. Een extra beheersmaatregel is de jaarlijkse monitoring van de schuldontwikkeling. De monitor brengt de aflossingscapaciteit, renterisico s en het effect van investeringsbeslissingen in beeld. D. Investeringsopgave Het positieve weerstandsvermogen en de positieve saldi in de meerjarenbegroting bieden een basis om investeringen te kunnen doen. Voor de meerjarige opgaven zoals opgenomen in Delft, Parel in de Randstad en rekening houdend met de stadsschuld, is echter onvoldoende eigen ruimte beschikbaar in het financieel meerjarenbeeld. Voor een duurzame financiële positie is deze ruimte wel noodzakelijk. In de financiële strategie (zie 3.3) doen we een voorstel om hiervoor middelen beschikbaar te stellen. E. Beïnvloedbaarheid begroting Tot nu toe is inzicht geboden in de beïnvloedbaarheid van de begroting door overzichten te geven van de beleids- en budgetflexibiliteit op doelstellingsniveau en per kostensoort. In de praktijk blijkt deze informatie onvoldoende bruikbaar om bijsturingsmaatregelen op te baseren. Om inzicht te krijgen in de flexibiliteit van de begroting laten we nu, als aanvulling op indicatoren over de stadsschuld, ratio s zien over belastingen, onderhoud van kapitaalgoederen en over de bedrijfsvoering en exploitatie. Belastingen De woonlasten zijn hoog in Delft. In het overzicht van 35 grote gemeenten is Delft de duurste gemeente (bron: Kerngegevens belastingen grote gemeenten 2016, COELO). De OZB is voor 2016 verhoogd en zit boven het landelijke gemiddelde. De onbenutte belastingcapaciteit dat wil zeggen het verschil tussen de OZB-tarieven en het tarief dat wordt geheven indien de gemeente onder 10

11 toezicht van artikel 12 komt te staan is beperkt. Voor de leges geldt een hoge mate van kostendekkendheid. Onderhoud van kapitaalgoederen In de begroting hebben we voldoende middelen opgenomen om geen achterstallig onderhoud te laten ontstaan. Er is geen sprake van kapitaalvernietiging bij het onderhoud van kapitaalgoederen. Bedrijfsvoering en exploitatie Het aandeel van de kapitaallasten en de personele lasten (vast en inhuur) zit ongeveer op de norm. Dit betekent dat de flexibiliteit beperkt is. De verleende subsidies scoren relatief laag ten opzichte van de norm. Het deel van de investeringen dat met schulden is gefinancierd, bedraagt ruim 80%. Voor deze score is geen norm beschikbaar, omdat de ontwikkeling in de loop der tijd relevant is, wordt deze indicator gevolgd in de monitor van de stadsschuld. Conclusie stresstest 2016: Met de motie Criteria verlaging OZB en houdbaarheid stadsschuld (d.d. 5 november 2015) is gevraagd om een analyse van de stadsschuld, mede in relatie tot de weerstandscapaciteit en het begrotingssaldo. Gevraagd is om het resultaat te benutten voor een politieke afweging of OZB-verlaging verantwoord is. De resultaten van de stresstest laten zien dat het begrotingssaldo structureel positief is en er extra ruimte ontstaat als gevolg van het positieve rekeningresultaat. De weerstandscapaciteit is toereikend en de stadsschuld daalt vanaf De schuldontwikkeling is beheersbaar vanwege de lage rente en wordt verder verbeterd door middel van een monitor. De beïnvloedbaarheid van de begroting is beperkt, zeker op de korte termijn. Over de hele linie is sprake van bestendiging van het financieel herstel en ontstaat ruimte om nadere strategische keuzes te maken, onder meer over de OZB Actueel meerjarenbeeld Het meerjarenbeeld dat is gepresenteerd in de Programmabegroting ziet er inmiddels anders uit. Dit komt door de effecten van de Jaarstukken 2015, en wijzigingen in de businesscase van de Spoorzone (onder meer herijking spaarmodel). Hierboven is een overzicht opgenomen van het actuele meerjarenbeeld. Wat opvalt is de verbetering van het begrotingssaldo in 2016 en 2017 en de daling van het positieve begrotingssaldo in 2018 e.v. De verbetering van het beeld in 2016 en 2017 wordt met name verklaard door de herijking van het project Spoorzone. Vanaf 2018 is het begrotingssaldo lager als gevolg van tegenvallers in bestaand beleid. Een toelichting van de belangrijkste wijzigingen: 1. Begrotingssaldo PB 2016 Uitgangspunt voor de actualisering is het begrotingssaldo van de Programmabegroting Toegevoegd is het jaar 2020, omdat dit onderdeel is van de meerjarenramingen in de nieuwe Programmabegroting Exogeen of reeds besloten (incl. effecten Jaarstukken 2015) Deze posten zijn veelal financieel-technisch van aard. Zo zijn stelposten geactualiseerd en is rekening gehouden met loonontwikkeling op basis van de cao Ook is een aanpassing van de rentetoerekening voor grondexploitaties verwerkt. Dit hangt samen met de vernieuwing van het BBV; een compleet beeld van de effecten van het nieuwe BBV volgt bij de Programmabegroting. Tevens is rekening gehouden met de kosten voor opvang van status-houders en vluchtelingen die in eerste instantie zijn gedekt uit de reserve Sociaal domein 3 en met al genomen besluiten, zoals de voorbereidingskosten St. Sebastiaansbrug, afkoopvergoeding voor beëindiging GR Grondwater en de Taskforce Participatiewet. 3. Gemeentefonds/nominale ontwikkelingen De uitkering uit het gemeentefonds wordt gebaseerd op de meicirculaire 2016, die waarschijnlijk eind mei wordt gepubliceerd. De effecten 11

12 zijn nog niet bekend. Over de consequenties volgt na publicatie een aparte brief. Gezien de economische ontwikkelingen houden we rekening met een marginale aanpassing voor het financieel meerjarenbeeld. De tussentijdse circulaires verwerken we in het lopende jaar. De verwachte ruimte vanaf 2017 is gereserveerd voor nominale ontwikkelingen en bijstellingen in de meicirculaire. In het financieel meerjarenbeeld is tot nu toe rekening gehouden met de rijksbezuiniging als gevolg van de gemeentelijke opschaling (zie regeerakkoord Bruggen bouwen van het kabinet- Rutte II). Ondanks het niet effectueren van de beoogde schaalvergroting is de opschalingskorting gehandhaafd en in de decembercirculaire 2015 meerjarig in beeld gebracht. Voor Delft leidt dit vanaf 2019 tot een nadeel van circa 0,36 miljoen, oplopend tot 4,4 miljoen in Op basis van de meicirculaire 2016 werken we een voorstel uit om dit risico te verwerken in de Programmabegroting Bij de afronding van de tweede ronde groot onderhoud van het gemeentefonds is vorig jaar 33% van de nieuwe verdeling voor het cluster Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Stedelijke Vernieuwing (VHROSV) doorgevoerd (nadeel Delft: 0,7 miljoen) en een nader onderzoek aangekondigd naar de herverdeeleffecten van het complete verdeelmodel. Dit onderzoek ligt nu voor advies bij de VNG en de Raad voor de Financiële verhoudingen en leidt in de meicirculaire 2016 mogelijk tot een extra nadeel voor Delft van 1,5 miljoen. Op dit nadeel hebben we geanticipeerd in het meerjarenbeeld door de reservering voor herverdeeleffecten groot onderhoud te handhaven. Bij de nominale ontwikkelingen houden we dit jaar ook rekening met de herijking van pensioen- en wachtgeldverplichtingen voor de post Gewezen wethouders. 4. Spoorzone Als gevolg van de activering van de bijdragen aan de spoortunnel en actualisatie van de gemeentelijke administratie kunnen de bijdragen aan het spaarmodel voor de jaren 2016 en 2017 vrijvallen. Daarnaast moeten we rekening houden met structurele kapitaallasten van 2017 als gevolg van de extra investeringen die geactiveerd moeten worden. NB: in de openbare ruimte van de Spoorzone zijn extra (nog te realiseren) investeringen aan de orde. Wij onderzoeken de omvang hiervan in samenhang met al geactiveerde investeringen. Na de zomer is bekend wat de gevolgen zijn voor de vermogenspositie en de kapitaallasten. 5. Bestaand beleid Bij het bestaande beleid is een financieel kader voor mee- en tegenvallers opgenomen. Voor 2016 houden we hier rekening met extra kosten voor uitstroom (flankerend beleid bij de personele taakstelling) en het verder optimaliseren van de bedrijfsvoering. Ook is uitvoering gegeven aan de motie Stadsbouwmeester (d.d. 17 december 2015) en zijn middelen gereserveerd voor een begrotingstekort bij Werkse!, veroorzaakt door rijksbezuinigingen op de SW en re-integratie. Op basis van financiële scenario s doen we een nader voorstel bij de Programmabegroting Van het bestaande bezuinigingsprogramma staat nog een gelabeld bedrag van 6,1 miljoen open in In het meerjarenbeeld is uitgangspunt dat de bezuinigingen worden ingevuld en gerealiseerd. Bij de voorbereiding van de Programmabegroting worden eventuele knelpunten en risico s bij de realisatie van het bezuinigingsprogramma in beeld gebracht en zo nodig voorzien van alternatieve dekkingsvoorstellen. Gemeentelijke belastingen In de paragraaf over de financiële strategie gaan we nader in op de woonlasten. Met name de voorgenomen tariefstijging OZB in 2017 en 2018, de mogelijkheid van een tariefdaling vanaf 2018 en de invoering van de hondenbelasting in 2017 zijn daarbij aan de orde. Hierna wordt de context voor de te maken keuzes geschetst. In de Programmabegroting is een tijdelijke stijging van de OZB aangekondigd van voor het jaar 2017 en voor Deze stijging is nodig om de kosten te dekken van het flankerend beleid. Voor de reiniging stijgen de kosten, als in 2017 de tariefstructuur van Avalex wordt gebaseerd op de werkelijke kosten per gemeente. We bezien nader hoe we dit effect verwerken in de woonlasten. Bij riolering verwachten we op termijn hogere kosten als gevolg van vervangingsinvesteringen. We bezien of we de tariefstijging kunnen afvlakken door bijvoorbeeld te kiezen voor een andere methode van afschrijven. Nieuw is de introductie van hondenbelasting in 2017, aangekondigd in de Programmabegroting Het meerjarenbeeld houdt nu rekening met de extra inkomsten bij OZB en hondenbelasting. Naar aanleiding van de motie Precario op kabels en leidingen (d.d. 5 november 2015) is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om precariobelasting te heffen op kabels en leidingen, met 12

13 name bij de ondergrondse netwerken van de netwerkbeheerders Evides en Stedin. Op grond van de uitkomsten van het onderzoek hebben wij besloten een bestaande aandeelhoudersovereenkomst met de rechtsvoorganger van Stedin, die heffing van precariobelasting uitsloot, op te zeggen. In aansluiting hierop werken we voor de Programmabegroting een concreet voorstel uit voor precarioheffing vanaf NB: Hierbij geldt een voorbehoud vanwege de aankondiging door het ministerie van Binnenlandse Zaken (februari 2016) van een wetsvoorstel voor dit voorjaar, bedoeld om deze vorm van precariobelasting te beperken. Wij kunnen pas aan de hand van de tekst van het wetsvoorstel beoordelen of het voor Delft juridisch mogelijk blijft tot heffing over te gaan in 2017 en volgende jaren. Door het toepassen van tariefdifferentiatie willen we voorkomen dat heffing van precariobelasting leidt tot extra lasten voor huishoudens, gerelateerd aan de levering van water. De nader te ramen opbrengst reserveren we vooralsnog, vanwege het onzekere karakter en de voorziening die mogelijk nodig is voor kosten van gerechtelijke procedures in verband met de heffing. Vanaf de Programmabegroting kunnen we beoordelen of er sprake is van een structurele opbrengst, die we dan kunnen inzetten voor (onder andere) het schrappen van de voorgenomen hondenbelasting. Voor de mutaties in het meerjarenbeeld is bij deze kadernota een begrotingswijziging gevoegd. Daarin zijn de taakmutaties vanuit het gemeentefonds verwerkt en de mutaties in 2016 van het meerjarenbeeld. Ook is rekening gehouden met een aantal budget-neutrale reservemutaties voor onder meer de inzet van het transitiefonds (cofinanciering), de bijdrage aan het YES!Delftdoorgroeigebouw, uitvoeringskosten Groen Blauw in 2016 en compensatie van een rijksbezuiniging op het Participatiebudget. Een voorstel voor actualisering van het Investeringsprogramma volgt bij de Programmabegroting Conclusie actueel meerjarenbeeld: Het actuele meerjarenbeeld laat in alle jaren een positief begrotingssaldo zien en bevestigt de uitkomsten van de stresstest. Met name de ruimte in de jaren geeft mogelijkheden om een volgende stap te zetten voor het financieel herstel De strategie Op basis van de stresstest over de financiële positie en de ruimte in het meerjarenbeeld formuleren we hierna de optimale financiële strategie. Hierbij is een afweging gemaakt tussen de gewenste verbeteringen in de financiële positie, de termijn waarbinnen dit moet gebeuren en de vraag welke maatregelen het meeste rendement opleveren voor de stad. In de Programmabegroting sturen we op een structureel positief begrotingssaldo en op een weerstandscapaciteit die toereikend is voor het risicoprofiel. Ten aanzien van de stadsschuld kiezen wij voor het nu niet verder verkleinen van de schuld. De belangrijkste argumenten hiervoor: de stadsschuld gaat zonder bijsturing vanaf 2018 al dalen (op voorwaarde dat voldoende aflossingscapaciteit aanwezig is; de monitor bewaakt dit); de stadsschuld is (veel) minder hoog na correctie voor de balansneutrale geldstromen met OBS (zoals ook de provincie Zuid-Holland heeft geconcludeerd in de begrotingsscan); de kosten van de stadsschuld zijn relatief laag (als gevolg van de lage rente) en afgedekt in de begroting (inclusief een opslag voor het risico van rentestijging). Een jaarlijkse monitor verbetert de beheersing van de schuldontwikkeling. De monitor brengt de aflossingscapaciteit, renterisico s en het effect van investeringsbeslissingen in beeld. Bij de woonlasten draaien we de voorgenomen stijging van de OZB in 2017 en 2018 terug en komen we volgend jaar met een voorstel voor een verlaging vanaf Hierbij wordt een balans gezocht tussen de omvang van de investeringsruimte en de mate van lastenverlichting. Het precieze percentage van deze verlaging wordt volgend jaar vastgesteld in de Programmabegroting Dan zijn ook de lokale effecten van de meien septembercirculaire duidelijk. De introductie van de hondenbelasting stellen we een jaar uit. Nadat duidelijkheid bestaat over de mogelijkheden voor precarioheffing op kabels en leidingen, doen we een definitief voorstel. Voor uitvoering van de aanbevelingen uit het rapport Delft, Parel in de Randstad in het programma Nieuw Elan introduceren we voor de 13

14 periode t/m 2018 het Parelfonds in de vorm van een bestemmingsreserve met een omvang van 7 miljoen. De benodigde middelen zijn beschikbaar vanuit de begrotingsoverschotten in 2016 t/m Voor de periode na 2018 reserveren we structurele middelen voor investeringen die voortvloeien uit het programma Nieuw Elan. Concretisering volgt bij nadere uitwerking van het programma. Dit jaar is 0,5 miljoen nodig om de belangrijkste onderwerpen voortvarend op te pakken. Een voorstel voor de nadere uitwerking en concretisering van bovenstaande onderwerpen volgt voor de commissie- en raadsbehandeling van deze kadernota. Hierbij hoort ook de begrotingswijziging waarmee de reserve Parelfonds wordt ingesteld en de onttrekking van de benodigde middelen voor Toelichting op Parelfonds De aanbevelingen uit het rapport Delft, Parel in de Randstad voeren we uit in het programma Nieuw Elan met een vitaal Delft als Perspectief voor Hiervoor introduceren wij het Parelfonds. Dit fonds is een bestemmingsreserve om intensiveringen/investeringen en cofinanciering (subsidies) van andere overheden en partijen mogelijk te maken. Een deel van het fonds is bedoeld om snel te reageren op aangeboden kansen (matchingsgeld) en om zelf nieuwe kansen te creëren (aanjaagbudget). Criteria voor bestedingen van het Parelfonds Inzet van middelen uit het Parelfonds moet passen binnen de hoofdopgaven uit het rapport Delft, parel in de Randstad, het sociaal domein en de invoering van de Omgevingswet. Daarnaast moet de inzet van middelen de kans op cofinanciering (subsidie) van andere partijen vergroten (in de bijlage een voorbeeld van projecten op het gebied van economie en bereikbaarheid waarvoor we financiering zoeken). Beeld van de werkzaamheden Het programma Nieuw Elan richt zich op het creëren en verzilveren van kansen. Het betekent het volgen en meewerken aan het beleid van andere overheden, het onderzoeken van mogelijkheden, het inbrengen en uitwerken van de voorstellen voor de focus tot Projecten die kansrijk blijken, werken we uit tot een ontwerp of een financieringsmodel. Omvang en verantwoording van het Parelfonds Het is noodzakelijk dat Delft met dit Parelfonds budget reserveert voor de uitvoering van het programma tot Het fonds heeft een langjarige doorlooptijd. Wij bestemmen voor de periode t/m miljoen van de vrije ruimte in de begroting 2016 en het meerjarenbeeld voor het Parelfonds. Het startbudget voor 2016 is De meerjarige uitwerking van het programma volgt in de loop van dit jaar. De financiële vertaling krijgt bij de Programma-begroting een nadere invulling. Samenvatting strategie Met het volgende overzicht wordt het effect van de gekozen strategie zichtbaar gemaakt. 14

15 De begroting is in evenwicht, de weerstandscapaciteit blijft positief omdat er geen beroep op wordt gedaan. De schuldpositie wordt niet negatief beïnvloed en met het Parelfonds is ruimte gecreëerd voor benodigde intensiveringen/investeringen in de stad. 15

16 4. Nu samen werken aan de transformatie van de stad In dit hoofdstuk concretiseren we de versnelling van de transformatie van de stad naar doelen en activiteiten. We werken dit op twee niveaus uit: de focus tot 2018 en het perspectief Focus tot 2018 Met onze aanpak in deze bestuursperiode willen we dat er over twee jaar een goede basis is gelegd voor de toekomst. Het kantelmoment is voelbaar. We zijn en gaan verder aan het werk voor en met burgers en de stad. Dit heeft onze prioriteit in de komende twee jaar. De uitvoering van dit programma faciliteren we door de instelling van het in hoofd-stuk 3 genoemde Parelfonds. Perspectief 2025 Ook komende bestuursperioden zijn nodig om de stedelijke transformatieopgaven voort te zetten. Concretisering vindt jaarlijks plaats in de kadernota en programmabegroting. De invulling krijgt stap voor stap vorm. We kijken ook naar de maatschappelijke trends waarvan we verwachten dat ze steeds belangrijker worden voor Delft. Door te werken met trends kunnen we scenario s opstellen, om de juiste beslissingen voor de toekomst te kunnen nemen. In het sociaal domein werken we hier al mee. 4 Dit gaan we voor de andere onderwerpen ook doen. In dit hoofdstuk komen de vijf kernopgaven aan bod uit het rapport Delft, Parel in de Randstad. Dat doen we in een brede context: het gaat om de volle breedte van de economie en transformatie die ook betrekking heeft op leefbaarheid. Verder gaat dit hoofdstuk in op de opgaven van de decentralisaties van het sociaal domein en de Omgevingswet. 4.1 Koersvast Onze koers is bepaald. Met een heldere richting en agenda vergroten we de bereidheid van derden om te investeren. Samenwerking is de basis. We werken de koers uit in concrete overeenkomsten en afspraken met bijvoorbeeld de TU Delft en corporaties, in investeringsprogramma s van de gemeente zelf, van medeoverheden en private partijen. Met deze koers en werkwijze willen we bereiken dat de transformatie van de stad van traditionele industriestad naar stad van innovatie doorzet. Ook willen we bereiken dat het voorzieningenniveau, het verblijfsklimaat en het sociaal klimaat in de stad goed zijn. Wonen en werken in Delft moet aantrekkelijk zijn, met meer balans in het woningbestand met meer woonruimte voor midden- en hogere inkomens en meer afgestudeerden die hier een woning en werk vinden. Delft is toeristisch (leisure en zakelijk) versterkt. Rijke historie, nieuw elan We willen bereiken dat de werkgelegenheid groeit, voor alle opleidingsniveaus in het MKB, het toerisme, de kenniseconomie, en de productiebedrijven. Dit bepaalt het verdienmodel van de stad: over 10 jaar is het gelukt om meer geld (van derden) in de stad te laten landen. En, ten slotte, willen we dat Delft financieel gezond is. De positie van steden wordt steeds meer erkend, met diverse decentralisaties en het besef dat steden de motor van de economie zijn. Dit uit zich onder andere in de zogeheten citydeals Motor van de economie Doel De motor sneller laten draaien via de verdere ontwikkeling van de technologische innovatiecampus en andere kennis-hotspots in de stad. Elke stad kent zijn economische specialisaties. Delft heeft twee pijlers voor de lokale economie. Ten eerste is de stad gespecialiseerd in kennisintensieve, creatieve, innovatieve sectoren. Delft is daarin een spil in de regio Den Haag-Rotterdam. Daarnaast is de historische binnenstad een belangrijke asset. Op het belang van toerisme als banenmotor wordt ingegaan in paragraaf

17 De unieke kennis van de instituten, kennisintensieve bedrijven en het talent in de stad geven de economie een impuls en versnelling die ten goede komt aan alle lagen van de bevolking. Van een levendige Technologische Innovatiecampus Delft, inclusief het TU Delft sciencepark en de Biotechcampus Delft op het DSM-terrein profiteert de hele stad en uiteindelijk iedere Delftenaar. Investeren in de (kennis-) economie betekent een integrale aanpak die verder gaat dan het faciliteren van kennisintensieve bedrijven en instellingen. We blijven inzetten op zichtbaarheid van techniek, Delft als proeftuin, het binden van kenniswerkers en op expatbeleid. Technisch onderwijs op alle niveaus is hierbij van groot belang. Focus tot 2018 Actieplan arbeidsmarkt Het actieplan Economie, Onderwijs, Arbeidsmarkt presenteren we in In dit actieplan verbinden we de kenniseconomie met de lokale economie. Het High Tech Center Delft, de Betafactory, het technisch VMBO dragen bij aan de kennis en vaardigheden die aansluit bij de behoeften van de grote werkgevers in Delft, zoals de Makro, IKEA, zorginstellingen en het onderwijs. Campus is Stad, Stad is Campus Er zijn al veel voorzieningen gerealiseerd op de campus. De verbinding van de campus met de stad vraagt aandacht. We starten in 2016 met de ontwikkeling van een plan om de slogan: Campus is Stad, Stad is Campus, vorm te geven. Het gaat hierbij om fysieke en programmatische zaken. Fysiek denken we aan de zichtbaarheid van onze parels zoals de TU Delft, TNO, Yes!Delft, de NEN, Deltares in de stad. Programmatisch denken we aan de stad als podium voor (kennisgerelateerde) festivals, zoals International Festival of Technology en het lustrum van de TU Delft in De parel zit nog wat vast in zijn oester. Ondernemers kunnen helpen kennisbedrijven naar Delft te halen en de doorgroei van bedrijven stimuleren. Dit zou onderdeel moeten zijn van een gezamenlijke uitvoeringsagenda. Techondernemers kunnen dankzij hun hands-on mentaliteit juist goed uit de verf laten komen wat Delft te bieden heeft. Deelnemer stadsgesprek TOP Delft, 2 maart 2016 Samenwerking onderzoekers en ondernemers Met de TU Delft en TNO is een begin gemaakt met het uitwerken van het concept van Fieldlabs. 6 De meest concrete Fieldlabs in Delft zijn momenteel: Green Village, RoboValley, Dutch Optics Center. Andere zijn in ontwikkeling. Voor deze fieldlabs zoeken we financiering voor de kwartiermakersfase bij de MRDH. De gemeente draagt hieraan bij. Deze werkwijze continueren we in het Parelfonds. Daarnaast werken we samen in de Delft Ehealth Academy en de Bouwcampus. Er moet meer interactie komen tussen Schie Oevers en TU Wijk, voor de doorstroom van maakindustrie vanuit Yes Delft naar Schieoevers. Schieoevers maakt momenteel een propositie. Deelnemer gesprek college en stad, 5 april 2016 Versterken Delft Technology Partners In 2016 versterken we Delft Technology Partners (DTP). De activiteiten van DTP zijn ondersteunend aan de activiteiten van Innovation Quarter : aantrekken en behouden van bedrijven en instellingen, samenwerking bevorderen, marketing. Een eerste stap hierin is de intensivering van het DTP-accounthouderschap en het ontvangen van in Delft geïnteresseerde bedrijven. Daarnaast is het ook belangrijk om de juiste woningen aan te bieden en aantrekkelijke voorzieningen te hebben. Hiermee versnellen we de ontwikkeling van Technologische Innovatiecampus Delft. We stimuleren hierbij de positieve rol die het MKB kan spelen als ambassadeurs van de stad. Gebruik maken van andere investeringsagenda s Er ligt een concrete opgave voor versnelling en uitbreiding van ruimtelijk-economische investeringen. Dit vergt eigen investeringen, maar ook de provincie, MRDH, Zuidvleugel, Rijk en Europa zijn belangrijke financiers en samenwerkingspartners. Wij gaan daarom met deze partners verder in gesprek over bijdragen aan de Investeringsagenda voor de ontwikkeling van de campus, de bereikbaarheid van Delft (de laatste kilometer) en de fieldlabs. Deze investeringsagenda ontwikkelen we in 2016 en werken we uit in businesscases. Het ontwerp van deze investeringsagenda is als bijlage bij deze Kadernota gevoegd. Verder blijven we inzetten op zichtbaarheid van techniek, Delft als proeftuin, het binden van kenniswerkers en op expatbeleid. Perspectief 2025 Trends zoals digitalisering, automatisering, robotisering, de energietransitie hebben effect op 17

18 economie, onderwijs en arbeidsmarkt en daarmee op welvaart en welzijn. Smart City en de Roadmap Next Economy geven hieraan inhoud en uitvoering. De instellingen in Delft hebben de kennis in huis om op trends te anticiperen. Als voorbeeld de robotisering: de introductie van robots in het arbeidsproces zal ten koste gaan van banen. Echter, als deze regio met Delft en Robovalley voorop, erin slaagt om de ontwikkeling, de fabricage en het onderhoud van robots hier te doen, creëert dat banen. Het opzetten van het fieldlab Robovalley is dan een eerste stap voor nu om daar mee te starten. Op de middellange termijn is meer ruimte voor bedrijvigheid nodig. We herijken daartoe ons beleid over de bedrijventerreinen en we blijven inzetten op bedrijfsverzamelgebouwen die we verder uitbouwen naar behoefte van start-ups. Het streven is de Schieoevers te revitaliseren, door het gebied te verduurzamen, te verkleuren en te verbinden met de campus, actief om te gaan met leegstand en (de nieuwe) maakindustrie te faciliteren. 4.3 De laatste kilometer Doel De bereikbaarheid van de technologische innovatiecampus optimaliseren door realisatie van de laatste kilometer. Bereikbaarheid van de Technologische Innovatiecampus Delft is randvoorwaarde om de functie van roltrap en broedplaats volop tot ontplooiing te brengen. Er is en wordt gewerkt aan grote infrastructuur in en rond de stad: spoortunnel, 4 sporen Rijswijk-Delft Zuid, tramlijn 19 en de A4 Delft-Schiedam. Met deze nieuwe infrastructuur is Delft veel beter bereikbaar, maar het is nog niet genoeg. De bereikbaarheid per openbaar vervoer met Delft als onderdeel van het OV-netwerk, naar Den Haag-zuid en het Westland en naar het Oostland met de luchthaven en noordrand Rotterdam, is onvoldoende. Binnen Delft en met name op de campus is het verkeersnetwerk overbelast. Dit is goed te zien op bijvoorbeeld de overvolle fietsroutes naar de campus. Maatregelen voor verbetering van de laatste kilometer zijn noodzakelijk. Fiets, OV en autoverbindingen kunnen sneller, completer en soms omvangrijker. Autobereikbaarheid van de campus vraagt maatregelen en fiets(enstallings)capaciteit moet worden opgevoerd. Deze maatregelen stemmen we af met de mobiliteitsvisie van de TU. Voor een aantrekkelijk leefklimaat en het stimuleren van toerisme is het van belang dat de binnenstad goed bereikbaar is, per auto, OV, fiets en voor voetgangers. Daar hoort bij: een goede geleiding naar de garages en in de binnenstad investeren in microbereikbaarheid. Focus tot 2018 Werken aan de laatste kilometer betekent dat Delft ernaar streeft dat de bekende infrainvesteringen zoals benoemd in het LVVP, het Fietsactieplan en de strategische agenda mobiliteit worden vervroegd, dan wel dat die investeringen worden uitgebreid voor verbetering van de bereikbaarheid van de campus. Dit levert een concrete opgave op voor Delft voor versnelling en uitbreiding van de investeringen. Gezamenlijk investeren met MRDH, de provincie, het Rijk en de TU Delft is nodig. De noodzakelijke Delftse investeringen moeten neerslaan in investeringsprogramma s van deze partijen. De vuistregel is: zonder eigen bijdrage van Delft geen cofinanciering door partijen. Het eerste resultaat de inventarisatie is online zichtbaar, op Momenteel loopt de MRDH-ronde van clustering en prioritering van projecten. Het rijkstracébesluit voor de realisatie het PHSproject (Programma Hoogfrequent Spoorvervoer) voor 4 sporen Rijswijk-Delft Zuid wordt in de zomer 2016 verwacht. Samen met ProRail en gemeenten langs de spoorlijn Rotterdam-Den Haag streeft Delft naar een positieve beslissing van het ministerie. Voor de realisatie van infrastructuur is Delft afhankelijk van de beleidsagenda en de financieringsmogelijkheden van andere overheden. Gezien de lange doorlooptijden is het onwaarschijnlijk dat in 2018 projecten gereed zijn. Doel is om alle projecten uit het Delftse beleid te laten realiseren. We geven prioriteit aan de maatregelen die de huidige verkeersproblemen oplossen. Op de korte termijn heeft meer ruimte voor de fiets, de agendering van de Faradaybrug en de Gelatinebrug prioriteit, evenals het verbeteren van de autobereikbaarheid van Technopolis, de uitbreiding van het openbaar vervoer richting Den Haagzuidwest en de noordrand Rotterdam en het verbeteren en uitbreiden van fietsinfrastructuur en fietsenstallingen in de hele stad. 18

19 Perspectief 2025 Op de langere termijn is de campus verder tot ontwikkeling gekomen. Dit genereert meer verkeer. Het streven is om zoveel mogelijk verplaatsingen per fiets of openbaar vervoer te laten plaatsvinden. Dit vraagt om een kwaliteitsverbetering van de (nieuwe) openbaar-vervoerverbindingen, denk aan meer ritten en meer vrije busbanen. Daarnaast is ook extra capaciteit nodig voor het wegverkeer, extra capaciteit op de Kruithuisweg en een verbeterde ontsluiting van de campus via een tweede aansluiting op de A Transformatie van de stad Doel Transformatie van de stad. De woningvoorraad sluit onvoldoende aan bij de veranderingen in de werkgelegenheid en de arbeidsmarkt, die gepaard gaan bij de transformatie van een traditionele industriestad naar een stad van innovatie. De huidige woningvoorraad met veel naoorlogse woningbouw van portiek en galerijflats veroudert en is minder passend bij dit profiel en toekomstige woonbehoeften. Dit vertraagt de ontwikkeling van de economie. Er is een grote sociale voorraad, met veel kleine woningen in de lagere huurklassen, die geconcentreerd is in drie wijken en er zijn weinig duurdere grotere woningen. In enkele buurten is sprake van stapeling van sociale problematiek en een neerwaartse spiraal ten aanzien van leefbaarheid en veiligheid. Kwaliteitsverbetering en meer differentiatie in de sociale voorraad zijn maatregelen voor een betere aansluiting bij de veranderingen die Delft doormaakt. Maar ook meer aanbod aan vrije sector huur en koop in de buurten met grote concentratie sociale woningen. We willen een aantrekkelijke stad zijn, waarin mensen graag wonen, werken en verblijven. Met een goed sociaal klimaat waar de basisvoorzieningen op orde zijn en waar bedrijven zich willen vestigen en willen investeren. Hiervoor is een evenwichtiger woningbestand nodig: menging en diversiteit van woonmilieus, met meer woningen voor middengroepen en hoger-opgeleide starters. De ontwikkeling van Nieuw Delft kan een belangrijke vliegwielfunctie vervullen voor de stedelijke ontwikkeling van de stad als geheel. Focus tot 2018 In 2016 is de woonvisie gereed. Wij gebruiken het lopende proces van de woonvisie om de transformatieopgaven te definiëren, in regionaal perspectief en op hoofdlijnen. In de Startnotitie woonvisie Delft zijn de drie hoofdonderwerpen uitgewerkt: Delft in het hart van de regio, Delft Kennisstad en solidaire stad. De flats met veelal kleine woningen uit de jaren 50 en 60 verdienen bijzondere aandacht. De woningen hebben een lage huur en een hoge energierekening. Delft heeft veel woningen van dit type. Er zal onderzocht worden hoe dit woningtype vernieuwd en meer toekomstbestendig kan worden. Bundel krachten in de Buitenhof. De winst zit in het verbinden van mensen. Gebruik social media. Er is heel veel in de wijk, maar we moeten beter zorgen dat de kinderen het aanbod ook vinden, zoals de Horizon, communityschool. Deelnemers gesprek college en stad, 5 april We hebben de stadsbouwmeester gevraagd te adviseren over de relatie van de Spoorzone met de stad. Ons staat voor ogen een proceskaart te ontwerpen met een schets welke activiteiten (wanneer, door wie en wat is de rol van de gemeente daarbij) nodig zijn om invulling te geven aan het beeld van de stad over 15 à 20 jaar. Dit hoeven niet alleen ontwikkelingen in de woningvoorraad en de ruimtelijke inpassing te zijn, het kan hierbij ook gaan om aanpassingen van de voorzieningen en de openbare ruimte. Voor de uitvoering werken we samen. Het gaat om woningbouwcorporaties, particuliere projectontwikkelaars, zorginstellingen, bedrijven en de universiteit. We streven naar bindende afspraken met de Delftse corporaties waarin de wederzijdse prestaties worden vastgelegd. Hierbij is ook steun gevraagd van de provincie Zuid-Holland. Transformatie van de woningvoorraad en het huisvesten van huurders met een zorgvraag zal deel uitmaken van deze afspraken. De transformatie van de stad en de implementatie van nieuwe regelgeving van het Rijk vragen om extra inzet op het woningdossier. We versterken de relaties met de partners in de stad en zetten meer in op het starten van processen. 19

20 Perspectief 2025 De transformatie van de stad betekent de ontwikkeling van een industriestad naar een stad van innovatie. Er is een balans tussen wonen, werken, leefbaarheid en bereikbaarheid van voorzieningen en winkels. De transformatie moet zichtbaar worden in Buitenhof, TIC, Spoorzone en Schieoevers. In de ruimtelijke ordening is in 2025 afstemming gevonden tussen Spoorzone, binnenstad, campus en wijken. Bij een hoog groeiscenario van de TU tot 2025 moeten we regionale oplossingen vinden voor de huisvesting van studenten. 4.5 Must see Delft Doel De bestedingen in Delft vergroten door gezamenlijke (regionale) programma s voor marketing en toerisme. De toeristische sector is van belang voor de lokale economie van Delft. De toeristische slagkracht van Delft en van de gehele metropoolregio kan versterkt worden. Samen kunnen zij meer toeristen en zakelijke bezoekers langer laten verblijven. Dit is een banenmotor die we beter kunnen gebruiken. Delft heeft sterke iconen met de binnenstad, Vermeer, Oranje, Delftsblauw en technologie. De kennisinstellingen trekken (internationale) congresbezoekers. Het is de opgave om deze beter over het voetlicht te brengen, te versterken en de stad te profileren en de identiteit van de stad te laten zien. Partijen in de stad hebben een gezamenlijke visie en missie nodig. We moeten samen positief zijn. Deelnemer gesprek college en stad, 5 april 2016 Meer toeristen betekent: meer omzet, meer werk en dus meer geld voor de stad. Daaraan kan elke ondernemer overigens nu al aan bijdragen. We mogen positiever zijn over Delft. De stad is helemaal niet slecht bereikbaar, bijvoorbeeld. Ondanks alle werkzaamheden kun je overal komen. Dat mogen we meer laten horen. Deelnemer stadsgesprek TOP Delft, 2 maart 2016 De stad kan uitgroeien tot must see-bestemming voor toeristen waar ook onderzoek, ontdekkingen in en toepassingen uit de wetenschap zichtbaar worden gemaakt als ook het aanbod wordt versterkt. Ideeën worden hiervoor uitgewerkt met partijen in de stad. Gedacht wordt aan het organiseren van themajaren gericht op zijn (inter)nationaal bekende iconen. Deze bieden ook aanknopingspunten voor samenwerking in de regio. Focus tot 2018 We spreken met samenwerkingspartners over een gezamenlijke stip op de horizon voor toerisme: een nieuwe toeristische visie voor Delft, gericht op meer toerisme (leisure en zakelijk) naar de stad, mogelijk ook als onderdeel van een langer verblijf in de regio. Hieruit zullen nog nader te bepalen activiteiten en plannen voortkomen. Elementen hierin zijn: het verhaal van Delft en de klassieke iconen nationaal en internationaal beter uitdragen, en het aanbod in Delft beter verbinden. Daarnaast kan de stad zich nog beter profileren als congresstad. Daarvoor is versterking van de stadsmarketing en de gemeentelijke inzet. We verbinden de nieuwe toeristische visie met andere beleidsvelden: vooral met de binnenstadsvisie en het cultuurkader. De samenwerking met andere steden kan het beste haar beslag krijgen in concrete afspraken. Dit agenderen we ook in de MRDH. Het gaat dan niet alleen over marketing, maar ook over een verdeling van unieke proposities en de rol van die unieke kwaliteiten van ieder in aantrekkelijke pakketaanbiedingen voor bezoekers. Historie (ook industrieel), Oranje, techniek, stedelijk schoon en Blauw is Delfts, maar dat kan goed gecombineerd worden met kwaliteiten van andere steden, zoals Den Haag, Rotterdam en Amsterdam. Zo kunnen ze een toeristische propositie vormen die samen sterker is dan apart, met een aantrekkingskracht die sterk is in de regio, en tot in Azië reikt! In lijn met het advies Delft, Parel in de Randstad willen we als eerste verkennen hoe we de samenwerking met de stad Den Haag kunnen versterken. Perspectief 2025 Gezien trends en ontwikkelingen zoals meer actieve ouderen, meer internationale studenten, 20

21 en internationale medewerkers bij instellingen en bedrijven is groei van het aantal toeristische en zakelijke bezoekers mogelijk. De toeristische infrastructuur blijven we verbeteren en onderdeel maken van transformatie van de stad. Dit wordt zichtbaar in de toegangspoorten naar Delft. We gaan door met het organiseren van thematische samenwerking en liften mee op landelijke en regionale initiatieven. Het Agathaplein en directe omgeving moeten stedenbouwkundig beter worden verbonden als culturele en historische toegangspoort tussen Nieuw en Oude Delft. We versterken het toeristisch verblijfsgebied, onder andere door te investeren in het klassieke icoon Museum Prinsenhof. 4.6 Het sociaal domein Doel Een sociale stad met voor inwoners goede en toegankelijke samenlevingsvoorzieningen en met een goed sociaal klimaat. Een stad waarin mensen met eigen en gezamenlijke kracht doen, meedoen en meetellen. We willen de tweedeling verkleinen, met als belangrijke opgave werk en participatie. Focus tot 2018 De veranderingen in het sociaal domein vragen de komende jaren alle aandacht, de transformatie is een langdurend proces van alle partners... We werken samen met partners in een proces van innoveren aan een uitvoeringsprogramma van het sociaal domein voor de komende vier jaren en een perspectief 2025 voor de langere termijn. We houden hierbij bewust rekening met de relevante trends voor Delft. De financiële voorstellen komen bij de begroting 7. We blijven ontschotten, verbinden, vraaggericht en in samenhang ondersteuning en zorg bieden. We scherpen de sociale visie aan op de volgende punten: Bereikbaar maken van basis, maatwerk en vangnet voor wie zorg nodig heeft. Zo min mogelijk regels: we gaan uit van de leefwereld van mensen, zoeken grenzen van de regels op en creëren ruimte. Dit vraagt van professionals in de praktijk: zelfbewust je rol nemen en professionele lef tonen. We werken aan het verder versterken van de basis, het maatwerk en het vangnet. We maken een start met informatiegestuurd werken. We versterken de basis, met inzet op preventieve voorzieningen, vroegtijdige hulp en ondersteuning, eigen en gezamenlijke kracht, en meedoen. We verkennen in een pilot de preventieve waarde van integrale kindcentra voor 0-12-jarigen als een basisvoorziening (onderwijs, opvang, zorg) in de wijk. Met elkaar de tweedeling te lijf: Groenkracht wil een integrale aanpak in de wijken, re-integratiemogelijkheden scheppen, mensen begeleiden bij werk, werk creëren in de buurt. Door samenwerken doelen verbreden. Werkse! wil partijen bijeenbrengen om bijvoorbeeld statushouders direct met werk kennis te laten maken, en het concreet aanbieden. Nieuwe vormen van werk en win-win situaties creëren: kavels in Harnaschpolder, die tussen bewonersdelen en bedrijvendelen in liggen, benutten voor sociale start-ups. Vidomes wil over gemeentegrenzen heen samenwerking vinden, gezamenlijke belangen ontdekken. Heeft nu weer iets meer ruimte om te werken aan verduurzaming van woningen, het mee ontwikkelen van buurtapps stimuleren en uitdragen wat wil je als bewoner en corporatie betekenen voor je buurt. Zo hebben we een leegstand pand en dat zouden we kunnen gebruiken. Doel GGZ wil mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een rol laten spelen bij het speerpunt Toerisme (zie Tegenlicht, voorbeeld van de Koekjesfabriek). Denk aan de city shuttles die al door de stad rijden. Librijn zoekt nieuwe vormen om de samenwerking weer vorm te gaan geven. Werkwaardig is hiervoor een goed netwerk. Er zijn studenten die wat voor de buurt willen doen in ruil voor een lagere huur. Woonbron wil hier aan meewerken. In Delfthoven werkt dit. Deelnemers gesprek college en stad, 5 april

22 We versterken het maatwerk, met focus op werk en participatie. De Toegang wordt ontschot en vraaggericht doorontwikkeld. We versterken het vangnet, door hardnekkige problemen aan te pakken en aandacht te hebben voor groepen in kwetsbare situaties. We blijven regionaal samenwerken om onze lokale doelen te bereiken. We onderzoeken welk schaalniveau hiervoor toegevoegde waarde biedt. We besteden aandacht aan verbindingen van het sociaal domein met andere domeinen. Werk en participatie verbinding onderwijs, arbeidsmarkt, economie in een actieplan; duurzaam ander werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt; Zorg en preventie verbinden met technologische ontwikkelingen; verbinden met Veiligheid, in het bijzonder voor jeugdcriminaliteit en recidive; Kenniseconomie internationaal voortgezet onderwijs; Wonen verkenning wijkontwikkelingsmaatschappij 8 ; kleinschalige woonvoorzieningen; energiezuiniger wonen. Perspectief 2025 De innovatie van het sociaal domein loopt door over een langere periode. We houden rekening met onderstaande trends, omdat ze het belangrijkst zijn gebleken voor Delft. Wat willen we bereiken: Toegankelijke en bereikbare voorzieningen voor alle Delftenaren. De ISD doelen: minder minder mensen die een beroep hoeven doen; eerder zo vroeg mogelijk helpen; lichter lichtere vormen van ondersteuning zijn toereikend; korter kortere ondersteuning; beter betere verbindingen in de stad en in de regio. Armoede verminderen en de kloof verkleinen. 4.7 De Omgevingswet Doel Een mooie stad met evenwicht tussen ruimte en regels. Op 1 juli 2018 treedt de Omgevingswet in werking. De wet beoogt een verandering in het omgevingsrecht om minder en overzichtelijke regels, gelijke toegang tot informatie te bieden (burgers/ ondernemers beschikken over zelfde informatie als overheden), meer ruimte voor initiatieven en lokaal maatwerk mogelijk te maken en vertrouwen te geven en te vragen. De Omgevingswet bundelt en vervangt eerdere wetgeving en regels voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water en regelt daarmee het beheer en de ontwikkeling van de leefomgeving. Met de Omgevingswet wordt het stelsel van ruimtelijke regels volledig herzien. Het vraagt om een heel andere werk- en denkwijze van overheden, burgers en bedrijven. Open, samenhangend, flexibel, uitnodigend en innovatief zijn daarbij de kernwoorden. Aan de basis van de uitvoering van de wet staat de omgevingsvisie die lokaal uitgewerkt wordt. Het Rijk en de provincie leveren bij deze decentralisatie kaders in de vorm van een nationale en provinciale omgevingsvisie en bij de wet behorende Algemene Maatregelen van Bestuur. De lokale omgevingsvisie wordt vertaald in een omgevingsplan en is kaderstellend voor partijen. Voor de invoering van de Omgevingswet in Delft is recent een programma gestart. In de komende twee jaar werken we in overleg met de stad, college, raad, burgers, bedrijven en instellingen een omgevingsvisie en een omgevingsplan uit. Aan de basis van dit traject liggen een impactanalyse en een gedeelde visie op de Omgevingswet. Deze visie maken we op basis van trends en bevat gedeelde uitgangspunten, hoe we samen tot de nieuwe 22