SECUNDAIR ONDERWIJS FUNDAMENTEEL GEDEELTE

Transcriptie

1 SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: BSO Graad: derde graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Mechanica-elektriciteit FUNDAMENTEEL GEDEELTE Optie(s): Lassen-constructie Vak(ken): PV Praktijk/stages lassen-constructie/ mechanica 18 lt/w Vakkencode: IT-m Leerplannummer: 2002/198 (vervangt 97276(H)) Nummer Inspectie: 2002/64//1/N/SG/1/III/ /D/

2 BSO 3de graad optie Lassenconstructie 1 INHOUD Visie...2 Beginsituatie...3 Algemene doelstellingen...4 Leerplandoelstellingen / leerinhouden...6 Plannen voorbereiden - werkmethode- veiligheid/gezondheid/hygiëne...6 Gassmeltlassen en snijbranden...8 Beklede elektrodelassen...10 Mig/mag - lassen...11 Tig - lassen...12 Projecten en montagetechnieken uitvoeren...13 Pedagogisch-didactische wenken en timing...15 Timing...19 Minimale materiële vereisten...20 Evaluatie...22 Toelichting bij gebruik van het leerplan...25 Jaarplan...25 Bibliografie...27

3 BSO 3de graad optie Lassenconstructie 2 VISIE Er is tewerkstelling als uitvoerder in constructiebedrijven, in het onderhoud, als traceerder, pijpfitter, plaatbewerker, lasser - monteerder. De afgestudeerden kunnen een specialisatiejaar volgen om zich te vervolmaken en zo het diploma SO te behalen. Het doen ligt de beroepsleerling beter dan het theoretische, dit wil zeker niet zeggen dat deze leerlingen minder kansen hebben dan ASO leerlingen, zij kiezen voor een beroepsgerichte opleiding. Toch zijn niet alle leerlingen per definitie handig. Het praktische - technische geeft hen niet zo n vrees omdat zij voelen dat dit een terrein is dat hen ligt. Het leertempo is meestal wisselvallig, van leerling tot leerling afhankelijk, hiermee zal rekening gehouden worden tijdens de opleiding. De eisen moeten zodanig gesteld zijn dat de leerlingen vele kansen krijgen om opdrachten tot een goed einde te brengen. Aanmoediging is dan ook een middel om hun prestaties gunstiger te beïnvloeden. Groepswerk en thematische opdrachten worden aanbevolen in het belang van de leerling. De moeilijkheidsgraad van de opdrachten moeten geleidelijk opgevoerd worden. Te hoge eisen stellen kan nefaste gevolgen hebben. Toch moet de kwaliteit van het onderwijs zo hoog mogelijk gehouden worden, zowel wat de inhoud als de aanpak betreft (pedagogisch). De opdrachten moeten boeiend, zinvol en nuttig zijn. De leraar als pedagoog zal alles in het werk stellen om de leerlingen goed te begeleiden zodat deze beroepsleerlingen met tevreden resultaat de opleiding kunnen volbrengen. Vereiste algemene kennis betreft enkele basiselementen uit wiskunde (hoofdbewerkingen, regel van drie, rekenkundig gemiddelde, % berekening, enkele meetkundige figuren), begrijpend lezen, eenvoudig rapporteren en elementaire begrippen uit de (toegepaste) wetenschappen.

4 BSO 3de graad optie Lassenconstructie 3 BEGINSITUATIE de grootste groep leerlingen komt uit de 2de graad BSO metaalbewerking of nijverheidstechnieken. daar ook andere leerlingen die de 2de graad met vrucht beëindigd hebben tot de studierichting lassen -constructie toegelaten worden kan het opvangen en bijwerken van deze leerlingen geen noemenswaardige problemen scheppen; De voorkennis van de leerlingen is uiteraard verschillend; vanuit de drie hoeken; de cognitieve, de psychomotorische en de affectieve, wordt de beginsituatie toegelicht. Cognitief. De specifieke opleiding steunt op kennis en vaardigheden die in de 2de graad tot stand kwamen, er mag gesproken worden van een heterogene situatie en de aanpak op cognitief gebied moet daarop afgestemd worden; Iedere leerling moet anderzijds de beste kansen krijgen, afgestemd op zijn eigen kunnen, zijn dynamiek en zijn aspiraties; de aanpak moet zodanig gedifferentieerd zijn dat er ook individuele toppers zijn in vorming en opleiding. Psychomotorisch. Het is normaal dat er op psychomotorisch gebied een grote verscheidenheid is. Daarom zou het totaal verkeerd zijn eenzelfde kunnen, eenzelfde ritme en eenzelfde tempo te eisen van alle leerlingen; De stelregel moet zijn dat de activiteiten zo verdeeld worden dat iedere zijn eigen maximum - kunnen zo dicht mogelijk benadert en dit dan ook succesvol ervaart. Affectief. Bij de aanvang van de 3de graad is de beroepsleerling heel wat rijper dan in het 2ste leerjaar van de 2de graad. Het speelse, het nukkige en het dwars zijn meestal verdwenen als meest opvallende karaktertrek, toch moet de leerling affectief nog kunnen doorgroeien in een daartoe geëigende situatie. Naast de technisch -opleidende functie heeft de werkplaats nog een belangrijke opvoedende dimensie als ruimte waar gevoel, karakter en temperament kunnen worden getoond, weerspiegeld en gemeten; De leerling moet zichzelf kunnen situeren en evalueren op gebied van zelfvertrouwen, kritische zin en in zijn verhouding tot de buitenwereld. Hij moet zich eveneens ten opzichte van de groep kunnen situeren op het gebied van realiteitszin en sociale participatie.

5 BSO 3de graad optie Lassenconstructie 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN De leerling komt in contact met industriële apparatuur, op school of in de werkplaats van het stagebedrijf; Gezien hun belangrijke meerwaarde, ook op administratief, sociaal vlak, zijn stages (in een industriële omgeving) bijna onontbeerlijk; De nabijheid van één of meer bedrijven, waarmee de school samenwerkt is noodzakelijk; De leerlingen worden geconfronteerd met de laatste nieuwe technieken van verbindingen maken van pijpfittingen en lastechnieken zowel automatische als handbediende uitvoeringen; Contacten (permanent) met juryleden van de geïntegreerde proef zorgen voor constante bijsturing in functie van de vragen van de nijverheid; De opleiding is aangepast aan de vraag van de industrie; zij geeft in de meeste regio's een hoge kans op tewerkstelling; De praktijkopdrachten sluiten aan bij de realiteit van de industrie. Met betrekking tot attitudes. Kwaliteitszorg en zin voor nauwkeurigheid nastreven. Kritisch ingesteld zijn ten opzichte van het eigen werk. Verantwoordelijkheidszin betrachten bij het afleveren van het werk op school en op de stageplaats. Economisch verantwoord omgaan met materialen. Bewust veiligheidsbevorderend en preventief optreden. Zin voor samenwerking aan de dag leggen. Groeien naar zelfstandigheid, zodat de leraar slechts ondersteunend moet optreden. Met betrekking tot vaardigheden en kennis. Zelfstandig kunnen werken naar een tekening of schema; Eenvoudige technische handelingen uitvoeren in functie van de optie; De eigen werkpost kunnen inrichten; Oordeelkundig monteren, demonteren en afstellen van mechanische constructies en elektrische installaties. Werken kunnen uitvoeren waarvoor duidelijke informatie of een verantwoorde werkmethode wordt gegeven. Inzichten hebben over het te kiezen materiaal. Inzichten hebben in de werking en het doel van mechanische componenten. Op het einde van deze 3de graad een veelomvattende praktische kennis bezitten; deze praktische kennis moet worden ondersteund door een minimum aan beroepsgerichte theoretische kennis.

6 BSO 3de graad optie Lassenconstructie 5 Het doel van de verschillende leerplanonderdelen zijn voor: Gassmeltlassen en snijbranden omvat basistechnieken waarbij het zelfstandig handelen primeert; lassen omvat de beginselen en de uitbreidingen van de meest voorkomende las en soldeerprocédés. Hier worden enkel de basisvaardigheden en dito kenniselementen met betrekking tot het gassmeltlassen en hardsolderen bijgebracht; het is de bedoeling dat men ervaart dat lassen een verbindingstechniek is waarbij de beheersing van het smeltbad een grote handvaardigheid vraagt. Veilig leren omgaan met de lastoestellen en gasflessen is hier van het grootste belang; de verder doorgedreven vaardigheid in het autogeenlassen heeft tot doel de leerling voor te bereiden op het zelfstandig opdrachten uitvoeren en daarbij beslissingen kan nemen om de gewenste kwaliteit en productiviteit te garanderen. Beklede - elektrodelassen hier wensen we de noodzakelijke handvaardigheid te bereiken om kwalitatief en productief verantwoorde verbindingen te realiseren. Te benadrukken is dat de veiligheid in dit domein van de techniek een bijzonder belangrijke rol speelt; de opleiding bevat het hoeklasser voor plaat -plaat en buis -plaat. De leerling kan een duidelijk geformuleerde opdracht uitvoeren, met inbegrip van tekeninglezen. Zij/hij kan instellingen uitvoeren en maatregelen nemen om lasfouten en vervorming te voorkomen, dit met een permanente aandacht voor veiligheid; MIG- / MAG lassen de opleiding omvat de noodzakelijke handvaardigheid te bereiken om kwalitatief en productief verantwoorde Mig/Mag-lasverbindingen te realiseren. Te benadrukken is dat de veiligheid in dit domein van de techniek een bijzonder belangrijke rol speelt; de leerinhouden bevatten het plaat- hoek- en buislassen. De leerlingen kunnen een duidelijk geformuleerde opdracht uitvoeren, met inbegrip van tekeninglezen en kunnen instellingen uitvoeren en maatregelen nemen om lasfouten en vervorming te voorkomen. Dit met een permanente aandacht voor veiligheid; TIG- lassen hier wensen we de noodzakelijke handvaardigheid te bereiken om kwalitatief en productief verantwoorde tig-lasverbindingen te realiseren. Te benadrukken is dat de veiligheid in dit domein van de techniek een bijzonder belangrijke rol speelt; heeft tot doel de leerling voor te bereiden op het zelfstandig uitvoeren van een lasopdracht. Projecten en Montagetechnieken uitvoeren samen met het handmatig uitvoeren van bewerkingen op verschillende materialen wordt hier de basis gelegd voor het bedienen van bewerkingsmachines eigen aan het vak en kiezen van het juiste gereedschap; de leerling realiseert, met inachtneming van de veiligheid voorschriften en volgens plannen en/of bondige richtlijnen: de montage en/of samenstelling; voert in het algemeen manueel en machinaal repetitieve bewerkingen uit in functie van de opdracht, taak of project; voert bewerkingen uit zoals zagen, vijlen, knippen, handmatigslijpen, plooien, verbinden, thermisch snijden, snijbranden ; demontage en montage technieken toe met aandacht aan de werkmethoden, technieken en het gebruik van aangepast gereedschap; plaatonderdelen bevestigen door middel van weerstandlastechnieken aan de hand van een tekening een buisinstallatie samenstellen en monteren;

7 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 6 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN PLANNEN VOORBEREIDEN - WERKMETHODE- VEILIGHEID/GEZONDHEID/HYGIËNE Integreren in de praktijklessen Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN 1 op basis van een werkopdracht het eigen werk plannen de stappen voor het opzetten van een werkplan toepassen hun werk evalueren; gereedschappen en machines kiezen, onderhouden en toepassen in functie van de werkopdracht; de instructies van onderhoudsschema s raadplegen met de staat van de samenstellende onderdelen rekening houden om een planning op te stellen; een maximale rentabiliteit te verzekeren door de meest adequate middelen op te sporen; werkplaatsdocumenten lezen en begrijpen; 2 informatie van de werkopdracht inwinnen en toepassen; opbouw van de lasinstallatie en de terminologie eigen aan de lasinstallatie toepassen technische documentatie raadplegen een werkfiche en montageplannen lezen; een technische tekening en samenstellingen lezen; uit te voeren onderdelen schetsen; 1 Plannen 2 Informatie LEERINHOUDEN 3 de voor de opdracht geschikte materialen, producten, en het gereedschap herkennen en bepalen; volgens plan, traceergereedschap kiezen en gebruiken; beschikbare documenten gebruiken en naleven; gereedschappen volgens de noden aanmaken; eenvoudige werkstukken aftekenen; courante ferro -, non-ferrometalen en kunststoffen onderscheiden; een eenvoudig werkstuk/onderdeel visueel controleren; metingen uitvoeren; 3 Werkvoorbereiding Materialen en producten herkennen

8 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 7 Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN 4 een technische tekening lezen; werkvoorbewerkingen uitvoeren; lasmethodebeschrijvingen toepassen; met werkomstandigheden rekening houden; een werkvolgorde opvolgen een handslijpgereedschap gebruiken; 5 visueel de gebreken van een las vaststellen de oppervlaktescheurtjes vaststellen een buigproef uitvoeren op een gelast werkstuk een werkstuk voorbereiden op een etsproef en uitvoeren goede en slechte lasnaden onderscheiden 6 de werkplek zo inrichten dat de werkopdracht veilig en vlot kan uitgevoerd worden; de hef-, til- en verplaatsingstechnieken toepassen. 7 het gereedschap en de apparatuur werkklaar houden; het gereedschap controleren; onderhoudsinstructies raadplegen; lasmallen controleren en toepassen. LEERINHOUDEN 4 Werkmethode opvolgen tijdens het lassen 5 Lasonderzoek 6 De werkplek inrichten 7 Gereedschappen 8 de werkplek ordelijk en proper houden. 8 Orde en netheid (werkplek) 9 afval volgens instructies sorteren. 9 Afval en recyclage 10 de richtlijnen inzake welzijn (veiligheid, hygiëne, gezondheid) en milieu uitvoeren; het persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken; de risico s aanduiden en veiligheidsmaatregelen eigen aan de sector toepassen; risico s aangeven en veiligheidsmaatregelen bij het gebruik van materiaal, gereedschap, machines en producten toepassen; 10 Veiligheid, hygiëne, gezondheid Richtlijnen Persoonlijke beschermingsmiddelen Risico s Veiligheidsmaatregelen Ergonomie

9 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 8 GASSMELTLASSEN EN SNIJBRANDEN 1ste jaar: 6 lestijden/week 2de jaar: 4 lestijden/week Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN Gassmeltlassen 11.1 smeltlasprocessen gebruiken; druklas - en gutsprocessen gebruiken; het vlamtype instellen; lasinstallaties onderhouden; visuele controle van de lasinstallatie uitvoeren Las- snijapparatuur instellen en onderhouden 11.2 met laseigenschappen rekening houden; de elementen die invloed hebben op de lasbaarheid aanpassen; het aangepaste toevoegmateriaal en brandersamenstelling gebruiken; 11.3 in diverse posities lasnaden op plaat-, hoek- en buislasverbindingen uitvoeren; plaatlasverbindingen volgens G1 en G2 uitvoeren (U) buislasverbindingen volgens G2 en G5 uitvoeren; hoeklaswerk op verbindingen volgens G1 eng2 uitvoeren; hoeklaswerk op verbindingen volgens G3 en G4 uitvoeren; (U) de kwaliteit van lasverbindingen visueel beoordelen; bij lasfouten herstellingen uitvoeren; 11.4 een soldeerverbindingen uitvoeren; mof - buisverbindingen monteren en solderen; (U) in alle posities buisverbindingen van staal/ staal en koper/ koper uitvoeren; (U) de kwaliteit van gesoldeerde buislasverbindingen visueel beoordelen. (U) de geschikte vloeimiddelen kiezen en gebruiken (U) 11.2 Met het materiaal rekening houden 11.3 Lasverbindingen uitvoeren Plaat Hoek Buis 11.4 Solderen Zacht Hard Plaat plaat Buis plaat Buis buis Met hard - en zachtsolderen mof - buisverbindingen uitvoeren (U)

10 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 9 Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN 11.5 de snijbrander instellen en onderhouden het snijbranden uitvoeren; de kwaliteit van lasverbindingen visueel beoordelen; bij snijfouten herkennen en herstellingen uitvoeren; plaatmateriaal snijbranden met een plasmasnijder 11.5 Snijbranden LEERINHOUDEN

11 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 10 BEKLEDE ELEKTRODELASSEN 1ste jaar: 8 lestijden/week 2de jaar: 6 lestijden/week Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN Beklede elektrodelassen 12.1 lasparameters instellen; vlamboog processen gebruiken; transformator gelijkrichter-, lasinstallaties onderhouden Lasapparatuur instellen en onderhouden 12.2 lasnaadvormen en lasprocédés toepassen; met laseigenschappen rekening houden; maatregelen nemen bij de elementen die invloed hebben op de lasbaarheid; de juiste elektrode kiezen en gebruiken; met krimpverschijnselen rekening houden; met restspanningen rekening houden lasverbindingen met verschillende elektroden uitvoeren; plaatlasverbindingen volgens E1, E2, E3, E4 uitvoeren hoeklasverbindingen volgens E1- E2 en E3uitvoeren buislasverbindingen volgens E1, E2 uitvoeren de kwaliteit van lasverbindingen visueel beoordelen; bij onvolkomenheden de lasuitvoering bijsturen; lasnaden op plaat- hoek en buislasverbindingen in diverse posities uitvoeren; (U) bij lasfouten herstellingen uitvoeren Met het materiaal rekening houden 12.3 Lasverbindingen uitvoeren Plaat Hoek Buis

12 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 11 MIG/MAG - LASSEN 1ste jaar: 4 lestijden/week 2de jaar: 6 lestijden/week Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN MIG/MAG-lassen 13.1 lasparameters instellen; lasinstallaties samenstellen; (U) de gasinstallatie aansluiten, instellen en controleren; lasinstallaties onderhouden De lasapparatuur instellen 13.2 met laseigenschappen rekening houden; maatregelen nemen om de elementen die invloed hebben op de lasbaarheid; de diameter van het lastoevoegmetaal bepalen in alle posities stompe lasnaden op lasverbindingen uitvoeren; hoeklasverbindingen volgens M1 en M2 uitvoeren; plaatlasverbindingen volgens M3 en M4 uitvoeren; buislasverbindingen volgens M5 en M2 uitvoeren; de kwaliteit van lasverbindingen visueel beoordelen; bij onvolkomenheden de lasuitvoering bijsturen; de insteltabellen aflezen en gebruiken; bij lasfouten herstellingen uitvoeren Met het materiaal rekening houden 13.3 Lasverbindingen uitvoeren Plaat Hoek Buis

13 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 12 TIG - LASSEN 1ste jaar: 0 lestijden/week 2de jaar: 2 lestijden/week Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN TIG - lassen 14.1 lasparameters instellen; de gasinstallatie aansluiten, instellen en controleren; lasinstallaties samenstellen. (U) 14.1 De lasapparatuur instellen 14.2 met laseigenschappen rekening houden; maatregelen nemen om de elementen die invloed hebben op de lasbaarheid; de diameter van het lastoevoegmetaal bepalen; het type en de diameter van de wolfram elektrode bepalen wolfram elektrodes aanslijpen; in alle posities lasnaden op verbindingen uitvoeren; hoeklasverbindingen volgens T1 en T2 uitvoeren; buislasverbindingen volgens T5 en T6 uitvoeren; (U) plaatlasverbindingen volgens T3 en T4 uitvoeren; bij lasfouten herstellingen uitvoeren; de kwaliteit van hoeklasverbindingen visueel beoordelen; de uitvoering van hoeklasverbindingen visueel beoordelen; onderzoeksmethoden toepassen; lasverbinding uitvoeren op verschillende metariaalsoorten (U) bij onvolkomenheden de lasuitvoering bijsturen Met het materiaal rekening houden 14.3 Lasverbindingen uitvoeren Plaat Hoek Buis

14 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 13 PROJECTEN EN MONTAGETECHNIEKEN UITVOEREN Integreren in de opleiding Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN Metaalbewerking 15.1 eenvoudige werkstukken klemmen, plooien en rechten; vijlen, knippen, boren, schroefdraad snijden, slijpen; een numeriek bestuurde machine bedienen; (U) koelsmeermiddelen gebruiken; aan de hand van tabellen snijsnelheden kiezen; 15.1 Handmatige en machinale bewerken uitvoeren; 15.2 tekeningen van leidingdelen lezen (isometrisch); buisuitslagen tekenen; (U) aan de hand van de buisuitslag de buisvorm construeren; (U) leidingdelen opmeten en schetsen; (U) fittingen, buizen en ondersteuningen bewerken; (U) 15.3 flensverbindingen monteren en demonteren; (U) leidingdelen hechten; (U) schroefdraadverbindingen uitvoeren en gebruiken; (U) leidingdelen richten, passen en monteren; (U) lektesten uitvoeren. (U) 15.4 onderdelen samenstellen en monteren; eenvoudige projecten realiseren; eenvoudige laskalibers maken en gebruiken de afgewerkte producten controleren, beoordelen en registreren; corrigerende maatregelen nemen; 15.6 de positie van de aan te brengen puntlas aftekenen; (U) puntlaselektroden kiezen, instellen en monteren; (U) onderdelen door puntlassen samenstellen; (U) 15.2 Leidingdelen construeren (U) 15.3 Leidingdelen samenstellen (U) 15.4 Onderdelen uit platen en profielen construeren 15.5 Meten en controleren 15.6 Onderdelen door puntlassen samenstellen (U)

15 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 14 Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN Montage en démontage 16.1 werkdocumenten en montageplannen lezen; montage demontage fasen bepalen; de montage voorbereiden 16.1 Bewerkingsvolgorde opvolgen 16.2 montageregels toepassen; spanmethoden gebruiken; traceergereedschappen gebruiken; samenstellingen demonteren en monteren defecten in machines en uitrustingen opsporen; (U) het geheel in bedrijfstellen; (U) gereedschappen en machines gebruiken eigen aan de herstelling; (U) defecte onderdelen vervangen. (U) 16.4 elementair onderhoud van machines uitvoeren; (U) eigen gereedschap onderhouden; (U) de werkplek netjes houden.machines onderhouden; (U) slijtage vaststellen. (U) 16.2 Montage uitvoeren in functie van de lasopgave 16.3 Herstellingen uitvoeren (U) 16.4 Onderhoud uitvoeren (U)

16 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 15 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING Het leerplan is opgesteld voor 25 lesweken/schooljaar. De overige lestijden moeten door de leerkracht besteed worden aan uitbreidings- en/of verdiepingsitems in functie van de specifieke klassituatie De waarde van de les hangt af van de waarde van de voorbereiding. De leraar zal zich bezinnen over wat en waarom van de les, wanneer en hoe hij ze zal aanbrengen. Het middelpunt van het didactisch gebeuren is de praktijkoefening, het werkstuk dat de leerlingen zullen moeten vervaardigen. De theoretische - technische kennis wordt zo mogelijk geconcentreerd rond dit onderwerp. Het is de betrachting de theoretisch - technische vakken niet meer als afzonderlijke vakken te beschouwen. Het is de taak van de leraar de nodige informatie en documentatie te verschaffen, die het de leerlingen moet mogelijk maken zelf de oplossing van een probleem te vinden. De leerstof zal aan de leerlingen worden gegeven door het gebruik van een leerboek of nota s door de leraar opgesteld. In GEEN geval zal de cursus gedicteerd worden. Een goede raad: - spreek eenvoudige taal; - benut de zintuigen; - laat de leerlingen participeren in het lesgebeuren; controleer de vorderingen. De leraar zal zich bezinnen over welke leerstof noodzakelijk is, welke er gewenst is. Pas dan zal hij in staat zijn de lessen zo op te bouwen dat zij aan de werkelijke behoeften van de leerlingen tegemoet komen. Bij het opstellen van de vragen zal hij door voorgaande ondervindingen alleen vragen opstellen die verder peilen dan het weten, doch eveneens het inzichtelijke binnen het toepassingsgebied nagaan. Het internationaal eenhedenstelsel SI- systeem is van toepassing bij de wet van 16 juni Het gebruik van de boekjes Selectie van Belgische normen uitgegeven door Belgische Vereniging Werktuigkundigen BVW evenals de tekenbundels K.VIV wordt aanbevolen. Niet vermeld als afzonderlijk vak in de lessentabel, is het vanzelfsprekend dat iedere leraar beroepspraktijk bij de aanvang van een nieuwe oefening de werkmethode in al zijn aspecten bespreekt. De werkmethode is een onmisbare bijdrage bij het ontwikkelen van de kennis, het inzicht en het denkvermogen van de leerling. Waar het mogelijk is, en dit voor alle vakken, zal de leraar de differentiatie toepassen. Dit betekent dat de leraar zijn onderwijs en de bijhorende oefeningen zal aanpassen aan de INDIVIDUELE verschillen tussen zijn leerlingen zoals: - de begaafdheid, de interesse, de leermotivatie en het leertempo. Een leerplan is geen handboek, maar een document dat doelstellingen bevat die de leerkracht continu voor ogen moet hebben, zowel bij de redactie van zijn jaarplan als bij de voorbereiding van zijn lessen. De verschillende soorten van doelstellingen zoals cognitieve affectieve en psychomotorische, worden niet afzonderlijk gerubriceerd omdat ze ook in de praktijk in elkaar verweven zijn, al hebben ze elk hun specifieke eigenheden. Leerplandoelstellingen geven een nadere differentiatie van de einddoelstellingen. Ze geven duidelijk aan wat er in een bepaald leerjaar dient te worden bereikt. De leerplandoelstellingen vormen een tussenschakel tussen de einddoelstellingen en de concreet - observeerbare lesdoelen. Ze zijn het uitgangspunt van de lesdoelstellingen en vormen als het ware een overkoepeling ervan. Een goed geformuleerd leerdoel omvat steeds twee componenten: het gedragsniveau en de (leer) inhoud.

17 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 16 In tegenstelling tot de leerplandoelstellingen, worden de lesdoelstellingen geformuleerd in concreet observeerbaar gedrag (inhouds- en gedragsniveau`s). In een lesdoelstelling drukt de leerkracht uit wat hij in een welbepaalde les wil realiseren. Dat moet zeer concreet zijn, zodat het leer- en vormingsproces ( de didactische methode, de leerstof en de media) er goed op afgestemd kunnen worden. Methodologische richtlijnen : Telkens het gepaste didactisch materiaal inschakelen. Het is belangrijk van in het begin de leerlingen een goede en juiste werkmethode aan te leren. In het geheel van de uitvoering staat het inzicht centraal. Bij het creëren van een onderwijssituatie wordt bijzondere aandacht besteed aan de evenwichtige opbouw van de opeenvolgende lesfases. Elke lesfase wordt beëindigd met een duidelijke synthese. De gehanteerde werkvormen staan doordacht in functie van de leerinhouden en doelstellingen. Ze bevatten de principes van aanschouwelijkheid, geleidelijkheid en leerlingenmotivatie. Een goede coördinatie tussen de verschillende leervakken is van belang voor een gestructureerde aanpak mogelijk te maken gedurende volledige 3 de graad. Attitudevorming bij de opleiding : Gericht zijn op het onderscheid tussen details en essentie Gericht zijn op structureren van opdrachten Gericht zijn op planmatig werken Zin voor orde, netheid en veiligheid In alle omstandigheden moet er gebruik gemaakt worden van didactische ondersteuning: Didactische voorbeelden - uitrustingen; Bezoeken aan bedrijven, beursen, tentoonstellingen, ; Voor de ganse procesaanduiding is het noodzakelijk dat de leerling over de nodige informatie beschikt van de overige vakdomeinen. Deze werkwijze houdt in dat de volgorde van de leerinhouden niet bindend is, maar dat moet ingespeeld worden op de behoeften in functie van de specifieke opdrachten.

18 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 17 De leerlingen zullen volgende vaardigheden ontwikkelen tijdens de opleiding: VEILIGHEIDS- EN MILIEUBEWUSTZIJN in staat zijn om actief en pro-actief in te staan voor de veiligheid en om situaties te voorkomen die mens en milieu kunnen schaden. maatregelen treffen ter voorkoming van situaties die personen en omgeving kunnen schaden persoonlijke beschermingsmiddelen toepassen; het werkplaatsreglement naleven; de eigen werkplek onderhouden; gevaarssymbolen interpreteren. FUNCTIONELE REKENVAARDIGHEID het begrip percent functioneel gebruiken; grootheden schatten, meten en berekenen in functionele situaties de schaal functioneel gebruiken; een schematische voorstelling lezen en interpreteren; elektronische hulpmiddelen gebruiken om berekeningen uit te voeren; FUNCTONELE INFORMATIEVERWERVING onder begeleiding relevante en voor hen toegankelijke informatie in herkenbare concrete situaties vinden, selecteren en gebruiken informatie uit uiteenlopend voor hen bestemd tekstmateriaal en voor hen bestaande formulieren begrijpen en gebruiken; ORGANISATIEBEKWAAMHEID individuele opdrachten van beperkte omvang onder begeleiding organiseren, uitvoeren en evalueren bij groepsopdrachten onder begeleiding: overleggen en actief deelnemen; instructies uitvoeren; reflecteren; omgaan met formele en informele afspraken, regels en procedures; hulp inroepen. ACCURATESSE in staat zijn binnen de voorgeschreven tijd een taak nauwkeurig te voltooien leerlingen kunnen werkstukken nauwkeurig aftekenen, bewerken en afwerken volgens de vooropgestelde eisen RECEPTIEVE TAALVAARDIGHEID MOEDERTAAL In staat zijn om als luisteraar en/ of lezer in de moedertaal op adequate wijze een gesproken, geschreven of audiovisuele boodschap te ontvangen en te verwerken De instructies begrijpen en opvolgen FUNCTIONELE TAALVAARDIGHEID Informatief luisteren en lezen; hanteren gepaste taal en omgangsvormen; KRITISCHE INGESTELDHEID in staat zijn zichzelf en zijn omgeving in vraag te stellen, de waarde van een bewering of een feit, de haalbaarheid van een vooropgesteld doel te verifiëren, alvorens een stelling in te nemen;

19 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 18 KWALITEITSBEWUSTZIJN in staat zijn om in te schatten aan welke vereisten een product of dienst moet voldoen en in staat zijn om aan die vereisten tegemoet te komen; RESULTAATGERICHTHEID in staat zijn binnen een bepaalde tijd en budget een vooropgesteld resultaat te bereiken met in achtneming van gedefinieerde kwaliteitsstandaarden; een kwalitatief goed resultaat bij een vooropgestelde las- of soldeerbewerking met inachtneming van de gestelde eisen bereiken. CREATIVITEIT in staat zijn om persoonlijke ideeën en oplossingen te bedenken en uit te voeren; scheppen van randvoorwaarden om de werksituatie optimaal te houden. BESLISSINGSVERMOGEN in staat zijn een standpunt in te nemen of tot een handeling over te gaan, en er ook de verantwoordelijkheid voor op te nemen; MAATSCHAPPELIJK BEWUSTZIJN, WEERBAARHEID EN VERANTWOORDELIJKHEID verantwoordelijkheidszin hebben voor de eigen gezondheid en welzijn, en dat van anderen; spontaan een veilige houding aannemen in dagelijkse situaties; het belang inzien van levenslang leren. ZIN VOOR SAMENWERKING in staat zijn om gemeenschappelijk aan eenzelfde taak te werken; bereid zijn om het werk te bespreken. LEERBEKWAAMHEID via geëigende leerprocessen, zijn competenties te verbreden en te verdiepen; de nieuwe ontwikkelingen op gebied van lassen bij te houden. DOORZETTINGSVERMOGEN in staat zijn om, ondanks moeilijkheden, op een doel gericht te blijven.

20 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 19 TIMING het is moeilijk aan te geven hoeveel tijd er aan elk hoofdstuk besteed wordt, daar het tempo van de leerlingen afhankelijk is van de inzet, bereidwilligheid van de leerling, zelfstudie, leesvaardigheid, probleemstelling, soort project. Het is aangewezen de timing te bespreken in de vakgroep in functie van de opdrachten, taken en projecten. Deelvak 1 ste Leerjaar 2 de leerjaar Plannen voorbereiden - veiligheid/gezondheid/hygiëne Integreren in de opleiding Gassmeltlassen en snijbranden 1 ste jaar: 6 lestijden/week 2 de jaar 4 lestijden/week Beklede elektrodelassen 1 ste jaar: 8 lestijden/week 2 de jaar 6 lestijden/week MIG - / MAG lassen 1 ste jaar: 4 lestijden/week 2 de jaar 6 lestijden/week TIG - lassen 1 ste jaar: 0 lestijden/week 2 de jaar 2 lestijden/week Projecten en montagetechnieken uitvoeren Integreren in de opleiding

21 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 20 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN De uitrusting en de inrichting van de lokalen, inzonderheid de werkplaatsen, de vaklokalen en de laboratoria, dienen te voldoen aan de technische voorschriften inzake arbeidsveiligheid. Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: Codex, ARAB, AREI, Vlarem. Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden met betrekking tot de uitrusting en inrichting van de lokalen en de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist. Om het leerproces, gericht op de na te streven doelstellingen en beheersing van de leerinhouden lassen -constructie te realiseren is het noodzakelijk dat de theorielessen steeds gegeven worden in een daartoe bestemd lokaal. 6.2 Praktische vakken: Door zijn organisatie moeten de werkplaatsen de leerlingen inspireren tot een algemene attitude van netheid, zorg en veiligheid. Daarom zullen deze zo goed mogelijk ingericht moeten zijn. Machinale bewerkingen: ter beschikking zijn van een: - beugel cirkel - of lintzaagmachine; - universele draaibanken; - universele freesmachine; - tafel - boormachines; - slijpmolen; Bankwerk en spaanloze vormgeving: werkbank + bankschroeven; kapblok/aambeeld; hefboomplaatschaar; guillotineschaar;

22 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 21 Lassen: installatie voor het gassmeltlassen en snijbranden; booglasapparatuur (transformatoren en gelijkrichters); bikhamers en staalborstels; droogkast voor elektroden; TIG -lasapparatuur; individuele bescherming; MIG -MAG installatie; installatie voor het plasmasnijden; rookafzuiging; wettelijke voorzieningen en veiligheidsuitrusting

23 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 22 EVALUATIE Onderscheid moet gemaakt worden tussen de evaluatie van het leerproces en de evaluatie van het eindproduct. Bij de procesevaluatie wordt doorlopend gepeild naar de verwerking van het leerproces, met de bedoeling dit proces zo nodig bij te sturen, zodat elke leerling op de meest effectieve manier kan leren. De klemtoon ligt hierbij duidelijk op het optimaal functioneren van de leerling. Het verloop van het proces wordt, vooraf, door de leraar uitgetekend. Zij/hij bepaalt welke de verschillende stappen zijn; welke fouten op elk moment ontoelaatbaar zijn; welke fouten kunnen gemaakt worden. Afhankelijk van het resultaat van feedback -momenten (evaluaties na elke opdracht of deelopdracht) wordt het proces verder gezet of zo nodig bijgestuurd. Om de leerling te motiveren gebeurt dit in een constructieve, positieve sfeer. Productevaluatie gebeurt op het einde van het leerproces (bijvoorbeeld na een hoofdstuk, een opdrachtenreeks, een project, een trimester...). Hierbij wordt nagegaan in hoeverre de leerling de basisdoelstellingen bereikt heeft. Elke evaluatie dient te vertrekken vanuit duidelijke en operationele doelstellingen. Zowel het proces als het product moeten op een zo objectief mogelijke manier geëvalueerd worden. De evaluatie steunt altijd op een vaardigheid - en werkanalyse die het verloop, de verantwoording en de criteria weergeeft van de opdracht. Proces - en productgericht evalueren kan vier aspecten omvatten: de denkactiviteit (bijvoorbeeld instructies lezen, aantekeningen maken, ). de motorische handelingen (bijvoorbeeld verbindingen maken, ). de praktijk -attitudes (bijvoorbeeld nauwkeurig werken, scherp waarnemen, ). de uitvoeringstijd, waarbij gestreefd wordt naar een haalbaarheid voor 90 % van de leerlingen. Bij de evaluatie zal er in ieder geval rekening gehouden worden met het feit dat het om leerlingen gaat. Onnauwkeurig werken, kleine fouten maken, moet in zekere mate aanvaardbaar zijn. Belangrijk is de evolutie. Daarom zal de lerares/leraar voortdurend de vorderingen van de leerlingen controleren. Indien nodig zal zij/hij meteen remediërend optreden. Bij het begin van iedere praktijkopdracht zal de lerares/leraar (indien nodig aan alle leerlingen afzonderlijk) meedelen welke (sub)doelstellingen tijdens die les moeten bereikt of nagestreefd worden: iedere leerling moet bij het begin van iedere les weten wat van hem tijdens die les verwacht wordt. In het evaluatieproces kunnen 3 stappen onderscheiden worden: registreren (door middel van een evaluatieschema), interpreteren (door middel van een vierpuntenschaal), rapporteren.

24 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 23 Registreren Om zo objectief mogelijk te kunnen registreren, wordt voor elke praktijkopdracht (met de daarbij horende gedragsvaardigheden) een evaluatieschema opgesteld. Zo n schema bevat alle doelstellingen (met de daarbij horende subdoelstellingen) en attitudes die bij de opdracht zullen geëvalueerd worden. Het is niet noodzakelijk om bij alle opdrachten steeds alle mogelijke subdoelstellingen te evalueren. Sommige subdoelstellingen kunnen eventueel weggelaten worden als ze vroeger reeds vaker aan bod kwamen of later ruimschoots aan bod zullen komen. De selectie van de attitudes en de wijze van registratie, wordt in vakgroep overlegd. Bepaalde aspecten zijn objectief meetbaar (bijvoorbeeld een buis op lengte zagen binnen een aangegeven tolerantie), andere aspecten zijn subjectief waarneembaar (bijvoorbeeld een geschikte kleurcombinatie kiezen). De mate waarin een objectief waarneembare doelstelling bereikt werd, kan in het schema aangeduid worden door middel van een twee -puntenschaal: (maten en toleranties) + : doelstelling bereikt - : doelstelling niet bereikt Voor niet objectief meetbare doelstellingen wordt geadviseerd om te werken met een drie puntenschaal: + : doelstelling bereikt + : doelstelling niet helemaal bereikt - : doelstelling niet bereikt Door het evaluatieschema samen met de opgave ter beschikking van de leerling te stellen, kan de zelfevaluatie bij de leerling sterk aangemoedigd worden. Interpreteren Door middel van het evaluatieschema controleert de lerares/leraar bij het einde van iedere les in welke mate de leerlingen de vooropgestelde lesdoelstellingen bereikten. Dit wordt kort met iedere leerling individueel besproken. Aan de registraties in het evaluatieschema kunnen verschillende interpretaties gegeven worden. Enkele voorbeelden: + (doel bereikt) niveau is voldoende nagenoeg foutloos nagenoeg correct + (doel niet helemaal bereikt) voldoende maar leemten voor verbetering vatbaar aanvaardbare tekorten aanvaardbaar aantal lichte of detailfouten of leerproces fouten - (doel niet bereikt) niveau onvoldoende onaanvaardbaar niveau schadelijke fouten onvergeeflijke fouten zware inbreuken volledig kleine tekorten onvolledig zware tekorten behoorlijk, zinvol storingen, fragmentarisch onlogische uitvoering

25 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 24 + (doel bereikt) kan het en doet het vrijwel altijd, spontaan en zonder aarzelen + (doel niet helemaal bereikt) kan het en doet het af en toe, zonder overtuiging, wisselvalling - (doel niet bereikt) kan het niet, doet het niet of nooit, afwijzend en met tegenzin Om eenvormigheid te bekomen in verband met de gebruikte interpretatie, is een overleg binnen de vakgroep absoluut noodzakelijk. Rapportering Na iedere les (liefst uiterlijk bij het begin van de volgende les) worden de resultaten van het evaluatieschema omgezet op een vierpuntenschaal. Die quotatie wordt in de agenda van de leerling genoteerd, waarbij uiteraard voldoende aandacht moet besteed worden aan een eventueel noodzakelijke remediëring. De omzetting van de (eventueel gewogen) evaluaties kan op verschillende manieren gebeuren. Om eenvormig te kunnen omzetten, is een overleg binnen de vakgroep absoluut noodzakelijk. Hoe de omzetting zal gebeuren moet in ieder geval vooraf vastgelegd worden. Dit kan bijvoorbeeld als volgt gebeuren. Heel goed meer dan 80% van de sub -vaardigheden, subdoelstellingen zijn bereikt (nagenoeg) foutloos, uitstekend, enkel + codes volledig zelfstandig uitgevoerd vlotte uitvoering, met overtuiging, belangstelling, Goed 60 à 80 % van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt veel + en weinig + codes aanvaardbare kwaliteitsverschillen aanvaardbare proces -leerfouten geen schadelijke fouten zichtbare vorderingen Zwak 50 à 60 % van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt alleen een deel van de subdoelen zijn bereikt weinig + en veel + codes veel onnodige leerfouten soms zware schadelijke fouten geen zichtbare vorderingen Niet goed minder dan 50% van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt veel + codes of alleen maar + codes en - codes veel schadelijke of onvergeeflijke fouten, onlogisch handelingen Het rapportcijfer Naar het rapport toe moeten alle quotaties (vierpuntenschaal resultaat van remediëring) omgezet worden naar een cijfer. Ook die omzetting moet overlegd worden binnen de vakwerkgroep.

26 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 25 Alle ernstige tekorten (cf. diverse evaluatieschema s) worden steeds vermeld in de rubriek commentaar, waarbij er steeds een duidelijk geformuleerde remediëring moet voorzien worden (geen algemene opmerkingen). TOELICHTING BIJ GEBRUIK VAN HET LEERPLAN In het leerplan zijn een aantal uitbreidingsdoelstellingen opgenomen. Uitbreidingsdoelstellingen worden aangeduid door een (U) na de doelstelling. Uitbreidingsdoelstellingen moeten enkel bereikt worden als het niveau van de leerlingen dit toelaat. Zij kunnen ook gebruikt worden indien een of meerdere lestijden complementaire activiteiten besteed worden aan de specifieke vakgerichte opleiding. JAARPLAN Van elke leraar wordt verwacht dat hij/zij in het begin van het schooljaar een jaarplanning maakt. Die planning kan gemaakt worden volgens het bijgevoegd model. Eenvormigheid is een noodzaak voor de verschillende collega's. De verschillende jaarplannen moeten zodanig gemaakt worden dat er - waar mogelijk - per week een coördinatie is tussen de verschillende vakken. Een overleg tussen de verschillende leraars zal absoluut noodzakelijk zijn! Tijdens het schooljaar zullen de vorderingen door de verschillende collega's samen regelmatig geëvalueerd worden met het doel de verschillende jaarplannen eventueel bij te sturen. De timing is gemaakt voor 25 weken per schooljaar. De resterende tijd kan door de lerares/leraar vrij gebruikt worden voor uitdiepingen en/of uitbreidingen. Ook nieuwe ontwikkelingen kunnen hier eventueel aan bod komen. De timing en de volgorde van de leerstofonderdelen zijn niet bindend. Indien afgeweken wordt, moet dit in overleg tussen de verschillende collega's gebeuren en moeten indien nodig de andere jaarplannen eveneens aangepast worden. Steeds moet erover gewaakt worden dat de noodzakelijke voorkennis aanwezig is.

27 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 26 Jaarplan Optie:... Leerkracht:... Vorderingsplan Onderwijsvorm:... Graad:... Jaar:... Schooljaar: /.. Vak:... Leerplannummer:... Handboek/cursus:... Lestijden/week:... JAARPLAN VORDERINGSPLAN Week nummer Nr in leerplan Leerinhouden Gegeven op (datum) Opmerkingen

28 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 27 BIBLIOGRAFIE Alonso M., Energiewerktuigen deel 1 en deel 2, Nijgh & Ditmar Educatief Belmans J., Eenvoudige mechanica, Wolters Plantyn, Belmans J., Mechanica leerboek, Wolters Plantyn, Belmans J., Mechanica werkboek en oplossingen, Wolters Plantyn, Belmans J., Pneumatische en elektropneumatische technieken, Standaard De Clippeleer W., Theoretische mechanica, Wolters Plantyn, De Clippeleir, Tabellenboek voor metaaltechniek, Plantyn De Lepeire e.a., Theoretische mechanica deel 1 en deel 2, Standaard Dreezen M., Lemmens M., Rutten, Werkboek 1, Dreezen M., Lemmens M., Rutten, Werkboek 2, Festo Didactic, Opleidingscursussen, Festo Belgium Heidenhain, Digitale uitlezingen Janssen W. e.a., Materialenkennis, Standaard M.B., Tijdschriften M.B. productietechniek, De Vey Mestdagh Drost A. e.a. Mechanica BSO, De Sikkel, Mechanica, Elsevier Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Educatieve software Philips, Handboek voor fijnmechanische tehnieken, Philips technische bibliotheek Ros F., Materialenkennis, Standaard SBM, Selectie van de Belgische normen Telemecanique, Handboeken vermogens- en besturingspneumatiek Van den Driessche, Fysische metaalkunde, Standaard Vercaigne W., Pneumatische automatisering, Vermeulen Roeselare Aanvullen met leerboeken derde graad of andere Budinski, Kenneth, G., Materialenkunde technici, Academic Service, Cremers F., Verspanende technieken, Wolters Plantyn, Evens, Janssens, Milis, Roels, Van Der Steen, Werkboek BSO & oplossingen, Evens, Janssens, Milis, Roels, Van Der Steen, Werkboek TSO & oplossingen, Gijbels J., Vermeiren C., Meettechniek en materialenleer, Wolters Plantyn, Heling A., Vakleer voor plaat- en constructiebankwerken, STAM, Kluiver H.R., Lassen, STAM, Tschätsch, Heinz, Verspaningstechniek, Academic Service, Technieken en machines Heeren, Leenders, Gereedschapsleer, STAM, Ingels H., Materialenleer, Standaard,

29 BSO 3de graad optie Lassen -constructie 28 Leenders J., Janssen H.J.F., Mechanische metaalbewerking, STAM, Matek Roloff, Machine-onderdelen, Academic Service, Quak A., Materialenleer/eigenschappen, Educaboek Toepassingen materialen Boonen, Stroobants, Mechanische meettechniek, Van In Claerbout J., Kunststoffen vandaag en morgen Declerck, Thoen, Technologie van het lassen, Standaard Duverger J.M., Metaal elektriciteit, De Sikkel, Ingels H., Verspaning, Standaard, Aanvullen met leerboeken over: Pneumatica hydraulica autotechniek-vaktechnieken praktijk, Catalogi cd-roms: Coro Guide Sandvik CREMMET, Frezen (Hugo Byl) S K F, Lagertechnieken WALTER, Snijgereedschap Andere Organisaties ter informatie: Agoria( Fabrimetal ) regels van goed vakmanschap Documentatie en leerboeken over C N C Instituut voor Normalisatie Veiligheidsinstituut Antwerpen Videofilms Links naar enkele interessante sites: energie mechanica thermodynamica - tools