Kennisatelier Onderwijs, Arbeidsmarkt en Vergunninghouders

Transcriptie

1 Startnotitie Kennisatelier Onderwijs, Arbeidsmarkt en Vergunninghouders Deze notitie is het vertrekpunt voor het kennisatelier over vergunninghouders, werkgelegenheid en onderwijs. Dit kennisatelier vindt plaats in maart 2016 en is georganiseerd door Platform31. Nederland staat voor de grote uitdaging om de groeiende groep statushouders zo snel mogelijk naar een plaats in de samenleving te geleiden. De deelname aan onderwijs en arbeid zijn daarbij belangrijke factoren die de integratie van de nieuwkomers kunnen bevorderen. Vooralsnog, zo wijzen ook het SCP en de WRR (2015) uit, verloopt de integratie van statushouders op de arbeidsmarkt nog maar moeizaam. Slechts een op de drie statushouders tussen de 15 en 64 jaar heeft een betaalde baan en veel statushouders zijn duurzaam afhankelijk van de bijstand (Vluchtelingenwerk, 2014). Als we terugkijken naar de asielzoekers die hier eerder zijn gekomen, wordt gesproken over marginale en verbrokkelde loopbanen waarbij er een blijvende onderbenutting van de competenties te zien is (van Warmerdam & van den Tillaart, 2002). Desain & Hello, 2006 (2006) concluderen dat de arbeidspositie van hoogopgeleide migranten niet gunstig is en twee derde van de vluchtelingen onder het niveau werkt waarvoor zij in het herkomstland zijn opgeleid, een derde werkt zelfs in een beroep op elementair of basisniveau. Ze zijn vaker werkloos en hun arbeidsmarktpositie blijkt gevoeliger voor conjuncturele schommelingen (Desain & Hello, 2006). De literatuur over werkloosheid laat zien dat langdurige werkloosheid de arbeidsmarktkansen op twee manieren verslechtert. Werklozen verliezen hun vaardigheden naarmate zij langer werkloos zijn en werkgevers beschouwen langdurige werkloosheid vaak als een signaal voor een relatief lage productiviteit (De Graaf-Zijl & Josten, 2015). Als we dit lezen, is er een realistische vrees voor hoe de huidige groep vergunninghouders het op de arbeidsmarkt zal doen de komende jaren. Vanuit alle hoeken worden suggesties gedaan om zoveel mogelijk preventief te investeren in het versterken van het arbeidspotentieel van vergunninghouders. Daarbij komen de woorden regionale aanpak, parallelle trajecten en geen tijd te verliezen! vaak terug. We willen graag laten zien hoeveel we hebben geleerd van wat er eerder mis is gegaan en dat we het nu beter zullen doen. Uit de beleidstukken, onderzoeken en krantenartikelen blijkt dat we het liefst alles tegelijk willen aanpakken. In de policy brief van de WRR wordt erop gewezen dat het cruciaal is om het leren van de taal, het volgen van een opleiding en het vinden van werk niet na elkaar, maar op hetzelfde moment plaats te laten vinden. Het mes snijdt zo aan twee kanten, zo wordt gesteld: de taal wordt sneller geleerd en het integratieproces wordt versneld. Voorbereiding op participatie Om het integreren soepeler te laten verlopen, worden er verschillende initiatieven genomen. Zo heeft het Rode Kruis bijvoorbeeld een speciale app om vluchtelingen praktische informatie te geven over hun omgeving. Deze Refugee Buddy App voorziet vluchtelingen tijdens de eerste periode van hun verblijf in Nederland van informatie over hun verblijfplaats, faciliteiten in de buurt en relevant nieuws. Voor vergunninghouders bestaan er verschillende maatjesprojecten bij AZC s (bijvoorbeeld met Nederlandse

2 2 vrijwilligers) om hen de taal te leren en wegwijs te maken in de omgeving en bekend te maken met de Nederlandse normen en waarden. De effecten van deze maatjesprojecten zijn nog niet veel onderzocht, wel is gebleken dat hoe meer het sociale netwerk dankzij de hulp van het maatje vergroot wordt, des te groter de mate van culturele integratie (Hanekamp, 2012). Echter, zegt dit nog niet veel over de economische en politieke integratie van vergunninghouders, waarvan we eerder hebben geconstateerd dat dit nog niet zo makkelijk verloopt. Verder is ook besloten dat vergunninghouders een participatieverklaring moeten tekenen 1. In hoeverre deze verklaring ook echt invloed zal hebben op de integratie van statushouders, of meer symboolpolitiek is, moet onderzoek uitwijzen. Competenties in beeld Gemeenten moeten daarnaast inzicht krijgen in de opleiding, werkervaring, competenties, ziekten en zorgbehoeften van vergunninghouders en daarbij een betere aansluiting creëren met de ontvangende gemeenten. Om sneller een beeld te krijgen van de mogelijkheden van vergunninghouders worden op dit moment bijvoorbeeld apps ontwikkeld 2, waarmee mensen in AZC s zelf hun profiel kunnen aanmaken. Matches op de arbeidsmarkt Als de competenties eenmaal in beeld zijn, is een belangrijk aandachtspunt de beschikbaarheid van werk in de regio en daarmee de koppeling tussen statushouders en regionale arbeidsmarkten om tot een goede match te komen (WRR). Vergunninghouders hebben uiteraard een grotere kans op betaalde arbeid als zij terechtkomen in gebieden met een lage werkloosheid en relatief laaggeschoolde arbeid. 1 Met het participatieverklaringstraject worden vergunninghouders gewezen op zowel hun rechten en plichten als op de fundamentele kernwaarden van de Nederlandse samenleving. De bedoeling is om vergunninghouders wegwijs te maken in Nederland en vergunninghouders en de gemeente waarin zij zich vestigen in aanraking te brengen met relevante voorzieningen ten dienste van een snelle inburgering en integratie (zoals potentiële werkgevers, vrijwilligerswerkorganisaties, verenigingen, clubs en welzijnsorganisaties) (TK brief SZW). 2 PWC is een app aan het ontwikkelen waarmee mensen in een azc zelf hun profiel kunnen aanmaken. De Gemeente Almere wil dit samen met het COA gaan inzetten.

3 3 Een andere stap die kan worden genomen om statushouders aan werk te helpen is om functionele netwerken te ontwikkelen in de regio waarin expertise over werkbegeleiding wordt gebundeld. Met buurgemeenten kan vervolgens gesproken worden over onderlinge financiële en regionale verrekeningen. Projecten waar job- en headhunting samenkomen zijn naar verwachting kansrijk; werkgevers die vacatures aanbrengen, een UWV of uitzendbureau dat kandidaten aanlevert en een partij die faciliteert, zoals de gemeente. Gemeenten kunnen dus een rol spelen bij de vormgeving van duale trajecten van leren en werken door inschakeling van werkgevers in hun gemeente. Door een aantal gemeenten zijn pilots gestart om vergunninghouders naar werk te begeleiden in samenwerking met, uitzendbureaus, universiteiten en bedrijfsleven 3. Maar ook uitzendbureaus nemen zelf het initiatief 4. Speciale banenmarkt Gemeente Eindhoven De gemeente Eindhoven organiseerde in 2015 een speciale banenmarkt voor bedrijven met personeelstekorten en werkloze asielzoekers met een verblijfstatus. De gemeente Eindhoven werkte daarvoor samen met het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) en het bedrijfsleven in Noord- Brabant. Het doel was niet alleen om bedrijven aan personeel te helpen, maar ook om asielzoekers met een verblijfsvergunning via werk zo snel mogelijk te laten integreren in de Nederlandse samenleving. De banenmarkt is vooral voor bedrijven in de technische sector en ict, die kampen met toenemende personeelstekorten bij gebrek aan technisch geschoold personeel op zowel mbo-, hbo- als universitair niveau. Eindhoven heeft mensen met een technische achtergrond die Engels spreken, gepolst of ze een aanvullende opleiding nodig hadden. Dit ging om openstaande vacatures (dus geen sprake van verdringing). Vrijwilligerswerk Tijdens de asielperiode mogen asielzoekers slechts voor een beperkt aantal weken per jaar betaalde arbeid verrichten. Hierdoor missen vluchtelingen actuele werkervaring op het moment dat ze formeel mogen toetreden tot de arbeidsmarkt en hebben ze een gat in hun cv (Desain & Hello, 2006). Aangezien de arbeidsmarkt erg is gericht op een coherent arbeidsverleden, vormt dit een belemmering voor intrede op de arbeidsmarkt. Zij mogen wel vrijwilligerswerk doen, het probleem hierbij is vaak dat vrijwilligers zelf liever betaald werk willen doen en niet voor niets willen werken. In hun herkomstlanden is vrijwilligerswerk vaak beperkt tot liefdadigheid (Geuijen, 1998). 3 Bijvoorbeeld in de gemeente Amsterdam en de gemeente Zwartewaterland 4 Zie bijvoorbeeld het project Startbaan op, talent-voor-uw-bedrijf?gclid=cjwkeaia9c- 2BRC_vaaJ0Ybps30SJABlqxDePrb8yCwXK0qrLVDh0a2nB3GmLaZCd_MnRWe6ofWpvxoCe2jw_wcB

4 4 Onderwijs Het dilemma waar gemeenten tegenaan lopen, is dat de instroom van vergunninghouders op dit moment zo hoog is dat scholen lastig uit de voeten kunnen met de bekostiging (VNG). Ook hebben vergunninghouders in de eerste jaren extra begeleiding nodig, niet alleen met hulp bij het leren van de taal, maar ook om te wennen aan een ander schoolsysteem en het verwerken van oorlogservaringen. Het gaat dus voor leerkrachten en schoolbesturen om het creëren van een veilige omgeving. Scholen die al ervaring hebben met het bieden van onderwijs aan de doelgroep adopteren andere scholen en staan hen bij met advies. Daarnaast komt er aanbod voor docenten (Asscher, 2015). Zij krijgen bijscholing waardoor zij expertise op posttraumatische stress en oorlogstrauma s opdoen. Zo zijn ze beter voorbereid op het lesgeven aan vergunninghouders. Online cursus Steun bieden aan vluchtelingenkinderen Leerkrachten van vluchtelingenkinderen kunnen de online cursus Steun bieden aan vluchtelingenkinderen volgen. Leerkrachten leren in de online cursus wat de effecten zijn van chronische stress en hoe zij in hun dagelijks werk kunnen bijdragen aan het herstel van kinderen na ingrijpende levenservaringen. Ook hier is het weer van belang om op regionaal niveau de toestroom van vergunninghouders te bundelen om bijvoorbeeld de uitstroom naar vervolgscholen te organiseren. Veel leerlingen zullen na het basisonderwijs terecht komen op het ROC. Hier zijn ook verschillende initiatieven te noemen, er worden bijvoorbeeld combinatietrajecten aangeboden waarbij taaltraining, gefinancierd vanuit inburgering wordt gekoppeld aan een beroepsopleiding die past bij de cognitieve competenties van vergunninghouders (Bussemaker, 2015). En er zijn buddyprojecten in het VO, zoals bijvoorbeeld in Utrecht op de Hogeschool waar een groep vergunninghouders van studenten leert hoe het onderwijs werkt, hen taalles geeft en stageplekken organiseert en zij samen met AFAS Software worden voorbereid op een ICT-baan in Nederland. Ook de Universiteit van Amsterdam ontwikkelt een nieuw programma voor het begeleiden van vluchtelingen waarbij zij worden ondersteund met (bij)scholing (Borren, 2016). Verbeteringen Er moeten ook lokaal keuzes gemaakt worden om dilemma s op te lossen waar gemeenten nu tegenaan lopen, zoals bijvoorbeeld vrijstelling van sollicitatieplicht en het studeren met een uitkering. Een ander knelpunt is het probleem dat het lang duurt om diploma s te waarderen en te erkennen, dit moet nog verbeterd worden (zie ook motie Roemer/Pechtold). Het gaat er dan ook om, om brede competentiegesprekken te voeren om de diploma s ook echt te kunnen duiden. Voor laaggeschoolde immigranten kan de overheid het vinden van een baan wellicht gemakkelijker maken. Bijvoorbeeld met een maatregel waarmee het voor werkgevers aantrekkelijker wordt vluchtelingen aan te nemen. Dit moet

5 5 voorkomen dat zij net als hun voorgangers langs de zijlijn blijven staan (Withagen, Hoe dit vorm zou moeten krijgen is nog niet helder. Het zou goed zijn om de enorme hoeveelheid van initiatieven en projecten goed te monitoren en te evalueren, zodat gemeenten ook echt de komende periode kunnen leren wat echt werkt. Literatuurlijst: Asscher, L. (2015). Integratie en Participatie van vergunninghouders. Kamerbrief 27 november Den Haag: ministerie van Sociale zaken en werkgelegenheid. Borren, B. (2016). UvA komt met nieuw programma voor vluchtelingstudenten, geraadpleegd op 29 februari, van Bussemaker, J. & Dekker, S. (2015). Onderwijs en asielzoekers. Kamerbrief 26 oktober Den Haag: ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap. Desain, E. & Hello, E. (2006). De arbeidsmarktpositie van hoger opgeleide vluchtelingen. Amsterdam: Regioplan Engbersen, G., Dagevos, J., Jennissen, R., Bakker, L. & Leerkes, A. (2015). WRR-Policy brief 4. Geen tijd verliezen: van opvang naar integratie van asielmigranten. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau & Sociaal Cultureel Planbureau. Geuijen, K. (1998). Wonen en werken in een asielzoekerscentrum. Migrantenstudies, 14 (4), Graaf-Zijl, M. de & Josten, E. (2015). De toekomst van de onderkant van de arbeidsmarkt, Sociaal Bestek augustus/september Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau. Henekamp, G. (2012). De kracht van een maatje (Masterthesis). Universiteit Utrecht: Utrecht. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap(2016). Informatiedocument voor gemeenten, scholen en schoolbesturen over onderwijs aan nieuwkomers bij de vestiging van een opvanglocatie of bij de komst van leerplichtige1 nieuwkomers. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en wetenschap. Vluchtelingenwerk (2014). Vluchtelingenwerk Integratiebarometer Een onderzoek naar de integratie van vluchtelingen in Nederland. Amsterdam: Vluchtelingenwerk Nederland. Warmerdam, J. & van den Tillaart, H. (2002), Arbeidspotentieel en arbeidsmarktloopbanen van vluchtelingen en asielgerechtigden. Een verkennend onderzoek naar ervaringen van nieuwkomers op de Nederlandse arbeidsmarkt, uitgevoerd in opdracht van de OSA, Tilburg Withagen, T. (2015). We mogen vluchtelingen niet laten verpieteren in kampen. Geraadpleegd op 29 februari 2016, van