Activeringsplan nieuwkomers, een eerste aanzet om te komen tot een integrale aanpak

Transcriptie

1 Activeringsplan nieuwkomers, een eerste aanzet om te komen tot een integrale aanpak 1

2 Waarom dit plan? In de gemeente Opsterland hebben wij de afgelopen drie jaar hard gewerkt om aan onze wettelijke verplichting tot huisvesting van nieuwkomers te voldoen. We hadden een tijd een achterstand, maar hadden deze op een bepaald moment zo goed als ingelopen. Vervolgens werden we geconfronteerd met een verhoogde instroom van asielzoekers door de diverse brandhaarden in de wereld. Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat we de afgelopen jaren een verhoging van de groep statushouders in de bijstand hebben gezien. Was het eerst nog een beperkt aantal mensen, inmiddels is de doelgroep in de bijstand die een allochtone achtergrond heeft gestegen tot 115 personen. Dit maakt de omvang van de groep zodanig, dat het gerechtvaardigd is er nader op in te zoomen en te bekijken wat er in het kader van re-integratie en activering gedaan wordt of gedaan zou moeten worden. Vanuit de beleidsontwikkeling, uitvoering en het maatschappelijk veld is al een tijd het besef dat de huidige aanpak erg passief en niet stimulerend is. Dit willen we graag veranderen. Dit plan voorziet in de behoefte om te komen tot een meer activerende aanpak waarbij zoveel mogelijk te verbinding met aanpalende beleidsterreinen wordt gezocht. Wat komt er in het plan aan de orde en wat niet? In dit plan beschrijven wij de acties die we gaan ondernemen in de activering van de doelgroep nieuwkomers en waarom dit noodzakelijk is. Wat er in dit plan niet wordt beschreven zijn de stappen die we (extra) moeten zetten in de huisvesting van deze groep en wat hierbij komt kijken. Dit wordt in een ander plan uitgewerkt. Daarnaast wordt in dit plan niet beschreven welke activiteiten er op het gebied van onderwijs, vve, zorg, gezondheidszorg e.d. er aanvullend gerealiseerd moeten worden. Ook dit wordt, met afstemming van de uitgangspunten en actiepunten in dit plan, ergens anders uitgewerkt. Doelgroepenbeleid? In onze gemeente is het niet gebruikelijk doelgroepenbeleid te voeren. Dit willen we voor de nieuwkomers ook niet. Temeer omdat veel van de zaken die aangegeven zijn voor de nieuwkomers (lage participatiegraad, grote afstand tot de arbeidsmarkt) ook van toepassing is voor de autochtone uitkeringsgerechtigde. We denken ook dat we, voor het behoud van het draagvlak voor de huisvesting en integratie, niet allemaal extra dingen voor de nieuwkomers moeten gaan doen. Het is echter wel zo dat de nieuwkomer een aantal extra stappen moet zetten ten opzichte van de autochtone Nederlander. Bij vestiging in onze gemeente kunnen we ervan uitgaan dat de nieuwkomer, in ieder geval in het begin, niet de zelfredzaamheid heeft die nodig is om zelfstandig te functioneren in de Nederlandse samenleving. Wij willen in ieder geval faciliteren dat hiervoor instrumenten worden aangedragen om dit wel te leren. Wij doen dit door middel van maatschappelijke begeleiding die heel duidelijk een einddoel heeft en in tijd is afgebakend. Na afloop van de periode kan ook een nieuwkomer een beroep doen op de ondersteuningsstructuur die voor alle inwoners van onze gemeente beschikbaar is. Ook tov de participatie en de toegang tot de arbeidsmarkt zal de nieuwkomer een aantal extra stappen moeten zetten o.a. door het niet (voldoende) beheersen van de Nederlandse taal. Ook hier willen we, tot een bepaalde hoogte, een faciliterende rol vervullen. De situatie tot nu toe Net als in heel veel andere gemeenten, is het beleid tot nu toe geweest dat de nieuwkomer eerst het inburgeringstraject doorloopt en daarna benaderd wordt om stappen te zetten richting werk. De leidende gedachte is heel lang geweest om de nieuwkomer eerst rust te gunnen en alle ruimte te geven de inburgeringscursus te volgen. Na verloop van tijd is het besef gegroeid dat deze aanpak ertoe bijdraagt dat veel nieuwkomers in een stand terecht komen die ertoe bijdraagt dat ze daarna weer erg moeilijk te activeren zijn. De meeste inburgeringstrajecten kenmerken zich door erg weinig lesuren per week, voor de rest van de tijd bestaat in de meeste gevallen geen invulling. Dit heeft voor een bepaalde groep verveling tot gevolg. De ervaring heeft ook geleerd dat door de opbouw van de meeste inburgeringstrajecten het goed leren van de Nederlandse taal moeizaam verloopt. Juist het veelvuldig oefenen draagt bij aan het goed leren beheersen van de taal. In landelijke onderzoeken en een recente brief van minister Asscher over de inburgeringsresultaten wordt een beeld geschetst van inburgering en integratie die voor ons niet als een verrassing komt en wat wij ook wel herkennen. We moeten echter ook toegeven dat we niet een compleet beeld hebben van de nieuwkomers die van ons een uitkering ontvangen, wat hun mogelijkheden zijn en waar de belemmeringen liggen. 2

3 De situatie van nieuwkomers in Nederland (en we hebben geen reden aan te nemen dat dit voor Opsterland erg zal afwijken) laat het volgende beeld zien. Er is sprake van een lage participatiegraad Uit diverse onderzoeken blijkt dat personen met een allochtone achtergrond door de bank genomen minder participeren dan autochtone Nederlanders. Deze lage participatiegraad wordt vooral veroorzaakt door het meestal lage inkomen. Ook het niet (voldoende) spreken van de Nederlandse taal speelt een belangrijke rol. Het lage inkomen wordt vooral veroorzaakt door de bijstandsafhankelijkheid. Er is sprake van een grote afstand tot de arbeidsmarkt Door een beperkte kennis van de Nederlandse taal en een gemiddeld laag opleidingsniveau of een opleiding die niet aansluit bij de Nederlandse arbeidsmarkt heeft het grootste deel van de nieuwkomers een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Analfabetisme speelt vooral bij personen uit Afrikaanse landen. Een klein percentage heeft een redelijk tot goed perspectief op de arbeidsmarkt. Het gaat hier dan vooral om personen die uit Iran en Syrië komen. Wat met betrekking tot de arbeidsmarkt ook speelt is dat we in Friesland te maken hebben met een ruime arbeidsmarkt. Dit betekent dat er veel werkzoekenden zijn in relatie tot het aantal vacatures. Bovendien zijn er diverse moeilijk(er) bemiddelbare doelgroepen die graag aan het werk willen. Het geschikte werk (meestal laaggeschoold) voor deze doelgroepen is, zeker in onze regio, maar beperkt beschikbaar. Het is wat dat betreft sowieso dringen op de Nederlandse arbeidsmarkt, waarbij het niet voldoende beheersen van de Nederlandse taal een gedeelte van de nieuwkomers een extra achterstand geeft. De inburgering verloopt moeizaam In de brief van minister Asscher (brief aan de Tweede Kamer met kenmerk ) wordt het volgende gemeld. Van de instroom in 2013 heeft 32% aan de inburgeringsplicht voldaan (het diploma gehaald) en heeft 1% vrijstelling gekregen. De meerderheid heeft dus nog niet voldaan aan de inburgeringsplicht. Ondanks dat wij sinds de wetswijziging van 1 januari 2013 geen bemoeienis meer hebben met de inburgering en de handhaving hiervan komen de bevindingen overeen met het beeld wat wij hebben. Nader onderzoek (zie verderop) moet uitwijzen of dit beeld klopt. Inzet bij vrijwilligerswerk Een zeer beperkt deel van de doelgroep verricht vrijwilligerswerk. Dit heeft een aantal oorzaken. In de eerste plaats is onze aanpak er tot nu toe niet op gericht (geweest) hier actief in te bemiddelen. Dit is een direct gevolg van het beleid om eerst de inburgering op te pakken en daarna de activering en re-integratie. In de tweede plaats blijkt het niet voldoende beheersen van de Nederlandse taal een grote belemmering in het doen van vrijwilligerswerk. Bovendien vraagt het ook veel van de inlenende organisaties en wordt er niet altijd voldaan aan wederzijdse verwachtingen. Tenslotte nog een aantal cijfers specifiek voor onze gemeente: personen ontvangen op dit moment een uitkering op grond van de Participatiewet. Van deze 115 personen is 60% man en 40% vrouw. Hierbij kan de volgende uitsplitsing worden gemaakt: 55% is alleenstaand; 32% is gehuwd; 13% is alleenstaande ouder. - De leeftijdsopbouw heeft het volgende beeld: 28% is tussen de jaar 32% is tussen de jaar 18% is tussen de jaar 13% is tussen de jaar 9% is 60 jaar of ouder Al met al is de conclusie dat het roer om moet! We willen een meer activerende aanpak introduceren waarin vanaf het allereerste begin het in beweging komen het uitgangspunt is. De diverse stappen die gezet moeten worden in het kader van inburgeren en participatie/re-integratie gaan niet langer na elkaar plaatsvinden, maar op hetzelfde moment. 3

4 Welke uitgangspunten hanteren we bij het (activerings)beleid van de nieuwkomers? Activering vanaf het begin. Wij introduceren een activerende aanpak waarbij het vanaf het moment van vestiging in de gemeente in beweging komen het vertrekpunt is. Wij willen vanaf het allereerste moment de nieuwkomer uitdagen om zelf na te denken over de manier waarop hij zijn leven wil vormgeven. Wij nemen hiermee afscheid van de oude werkwijze dat eerst de inburgering afgerond kan worden en daarna de activering opgepakt wordt. Werk is het beste integratie-instrument maar is voor een groot gedeelte van de nieuwkomers (nog) niet weggelegd. Mede vanwege het niet voldoende beheersen van de Nederlandse taal is vrijwilligerswerk voor een bepaalde groep in het begin ook niet mogelijk. Als beide sporen nog niet mogelijk zijn, wordt de beweging gerealiseerd door met de taal aan de slag te gaan. Wij zoeken hierbij de verbinding met het aanvalsplan laaggeletterdheid. Het voldoende leren beheersen (spreekvaardigheid) van de Nederlandse taal is een randvoorwaarde en heeft hoge prioriteit. Het niet voldoende beheersen van de Nederlandse taal is van grote invloed op de mogelijkheden om te participeren en zelfstandig in het levensonderhoud te voorzien. Maatwerk: de individuele situatie is bepalend voor wat ingezet wordt. We hebben wel een bepaald vertrekpunt in de ondersteuning, maar willen ook zoveel mogelijk ruimte geven voor individuele situatie. We gaan hierbij gebruik maken van nieuwe instrumenten. In eerste instantie gaan we aan de slag met het Werkblad zoals dit in het kader van de leergang Vakmanschap door de VNG ontwikkeld is. Positieve (integratie)boodschap: niet vanuit het moeten, maar vanuit het willen De regelgeving vanuit het rijk kenmerkt zich door een strak kader wat er moet gebeuren en kent een pittig sanctiebeleid. Uiteraard moeten wij als gemeente de wet uitvoeren. Wij zijn echter van mening dat de manier waarop wij uitvoering geven, ruimte geeft voor gemeentelijke vrijheid. Wij pakken deze vrijheid op door ons participatie- en integratiebeleid vorm te geven vanuit een positieve houding. Ons uitgangspunt is dat iedereen die nieuw in Nederland komt zich in wil spannen om de taal te leren en zich actief opstelt om in Nederland een maatschappelijke bijdrage te leveren. Zoals gezegd: niet vanuit het moeten, maar vanuit het willen. Ondersteuning is gericht op het bevorderen van de zelfredzaamheid en de eigen verantwoordelijkheid. Elke vorm van ondersteuning die wordt ingericht heeft een duidelijke beschrijving van het te bereiken doel en heeft een einddatum. Net als de andere onderwerpen binnen het sociaal domein is de uiteindelijke insteek de inwoners van onze gemeente zelfredzaam te maken en zelf verantwoordelijk te laten zijn voor hun leven. De acties: De aanvraagprocedure voor een uitkering zodanig aan te passen dat er vanaf het begin ruimte is voor een activerende aanpak (uiterlijk 1 februari 2017 afgerond)) - Naast het regelen van de uitkering gaan we vanuit team werk en inkomen zo snel mogelijk aan de slag met het duidelijk krijgen van wat de nieuwkomer wil en wat hij kan. - De uitvoering van de wet Taaleis maakt hier onderdeel vanuit en start met ingang van 1 januari In de uitvoeringsinstructie over de wet Taaleis is aangegeven dat we met elke nieuwkomer (dus ook de personen die hier al langer zijn) in gesprek gaan. Enerzijds is dit gesprek bedoeld voor de uitvoering van de wet Taaleis. Anderzijds willen we de 4

5 gesprekken ook aangrijpen om het gesprek met de nieuwkomer aan te gaan over de activering en de ideeën die hij daar zelf over heeft. - We gaan heldere werkafspraken maken over de bemiddeling van de nieuwkomer naar werk, vrijwilligerswerk of activiteiten die met taalbevordering te maken hebben. Hierin moet expliciet aandacht besteed worden aan o.a. de taakverdeling tussen de accountmanager Werk, klantmanagers van werk en inkomen en Timpaan. - Een vorm van vrijwilligerswerk die heel succesvol is voor de nieuwkomer is het spelen van een rol in de maatschappelijke begeleiding. Het wegwijs maken van iemand die hier net is, het fungeren als tolk etc. We gaan, in overleg met Timpaan, kijken hoe we de nieuwkomer die hier al langer is, een rol kunnen geven in de maatschappelijke begeleiding. Er zijn momenteel gemeenten die nieuwkomers die een dergelijke rol vervullen hiervoor een vergoeding geven (bij één gemeente is zelfs sprake van verloning (een betaalde baan). We gaan de doelgroep (oud en nieuw) zodanig in kaart brengen dat we weten welke kenmerken de doelgroep heeft, hoe de situatie m.b.t. de inburgering is, of er voldaan wordt aan de taaleis etc. Doel is een beter beeld te krijgen van de feitelijke situatie in onze gemeente (afronding uiterlijk ). Een plan van aanpak opstellen hoe we het beheersen van de Nederlandse taal (vooral spreekvaardigheid) een prominente plek kunnen geven in het gehele traject. Hierbij gaan we in ieder geval de aansluiting zoeken bij het aanvalsplan laaggeletterdheid. Idealiter willen we een doorgaande taalleerlijn tot stand brengen (afronding uiterlijk ). Een plan aanpak opstellen om vrijwilligerswerkplekken te vinden om de vrijwilligerwerkcarrousel samen te stellen. Wij zoeken hierbij aansluiting bij de uitvoering van de tegenprestatie en de afspraken die hieromtrent zijn (en worden) gemaakt (afronding uiterlijk ). De arbeidsbemiddeling voor de statushouder overschrijdt de gemeentegrenzen en reikt verder dan wat je als individuele gemeente kunt realiseren. In de arbeidsmarktregio wordt samengewerkt op dit onderwerp. In de ESF hebben wij aangegeven dat wij voor de nieuwkomers een aantal specifieke stappen gaan zetten en daarvoor ESF middelen willen gebruiken. We gaan tbv de ESF de te nemen stappen uitwerken (aanvraag is al ingediend, uitwerken uiterlijk afgerond). Leren van andere gemeenten (doorlopend) Wij blijven doorlopend inventariseren welke aanpakken andere gemeenten ontwikkelen. Bij bewezen effectiviteit gaan we kijken of wij de aanpakken ook kunnen gebruiken c.q. in onze aanpak kunnen verwerken. Hoe nu verder? Met dit plan willen we een eerste aanzet geven tot een andere werkwijze. Wij kiezen er echter voor om dit gaandeweg vorm te geven en zo doorlopend verbeteringen kunnen aanbrengen. M.a.w. we hebben niet op voorhand een vast omlijnde werkwijze, maar willen deze gaandeweg ontwikkelen. Vanwege het formele karakter van de wet taaleis en de wettelijk verplichte participatieverklaring, zijn deze processen wel beschreven. 5