Visies op de problematiek rond het Binnengasthuisterrein

Transcriptie

1 Visies op de problematiek rond het Binnengasthuisterrein Een verslag van de kwalitatieve interviews met belanghebbenden, behorende bij het rapport Wonen, studeren en werken op het Binnengasthuisterrein: op weg naar een ontwerp op basis van gedeelde belangen (rapport van de wetenschapswinkel van Wageningen Universiteit Rapport nr 315, januari 2015) Casper Kruizinga Redactie: Francien de Jonge en Jeroen Kruit november

2 Visies op de problematiek rond het Binnengasthuisterrein 1 Inleiding Achtergrond Opzet en analyse van de interviews Voorgeschiedenis Periode tot Jaren 90, stedenbouwkundige verkenning De ontwerpfase Structuurontwerp Conclusie Het Binnengasthuisterrein Het karakter van het BG-terrein Een mono- of multifunctioneel BG-terrein? Campus, Universiteitskwartier en Binnenstadscampus Conclusie De nieuwe UB Van toren tot monument, naar studiecentrum Leefbaarheid van het BG-terrein Bezoekersaantallen De fietsenkelder Conclusie Overleg en communicatie Achtergrond Beleving van de samenwerking Visies op de voortgang van het overleg Conclusie

3 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Het Binnengasthuisterrein is een groen en rustig stukje stad midden in Amsterdam tussen het Rembrandtplein en de Wallen. De Universiteit van Amsterdam (UvA) bezit veel panden op het terrein. Het BG-terrein ligt midden in het Beschermd Stadsgezicht en de gebouwen en de stedenbouwkundige structuur zijn Rijksmonument. Het Binnengasthuisterrein wordt intensief gebruikt door bewoners, studenten en medewerkers van de UvA, toeleveringsbedrijven, passanten en toeristen. Om hun belangen beter te kunnen behartigen, hebben de bewoners zich in 2001 verenigd in de Vereniging Openbaar en Leefbaar Binnengasthuisterrein en omgeving (VOL-BG). VOL-BG is een vereniging met leden die in de buurt wonen. Daarnaast vertegenwoordigt de vereniging de bewonerscommissies van de twee complexen met huurwoningen op het terrein. VOL-BG zet zich in voor het behoud van de leefbaarheid, de groene hovenstructuur en het cultureel erfgoed van het Binnengasthuisterrein. Na jarenlange discussie met de UvA over de geplande bouw en gebruik van nieuwe panden, over voorgenomen sloop van oude panden en over het gebruik en de inrichting van het BG terrein, trekt de UvA in 2012 hun geplande bebouwingsplannen in. Het planvormingsproces wordt nu opnieuw vorm gegeven. Daarbij wordt afgezien van de sloop van monumentale panden. Bovendien worden de bewoners uitgenodigd mee te denken over de nieuwe inrichting van het terrein. In dit planvormingsproces houdt de UvA echter vast aan haar wensen tot het bouwen van de nieuwe universiteitsbibliotheek midden op het BG terrein en de twee grote collegezalen in de Oude Manhuispoort. Wel wordt hierbij aan de architecten gevraagd de bewoners serieus te nemen en ervoor te zorgen dat de nieuwe ontwerpen passen in de omgeving. Om het gesprek met de UvA succesvol aan te gaan heeft de VOL-BG in het voorjaar van 2013 een aanvraag ingediend bij de Wetenschapswinkel van Wageningen UR. Enerzijds omdat externe hulp bij het integreren van zoveel verschillende wensen en belangen in een integraal ontwerp onontbeerlijk lijkt. En anderzijds omdat VOL-BG na jarenlange juridische strijd ondersteuning nodig heeft om de omslag van de belanghebbende partijen naar een constructief perspectief te faciliteren en/of strategieën daartoe te ontwikkelen. De eindrapportage van dit wetenschapswinkelproject kan worden gedownload op de website van de wetenschapswinkel van Wageningen Universiteit ( Als onderdeel van dit wetenschapswinkelproject werd door Casper Kruizinga (masterstudent internationale ontwikkelingsstudies) onderzoek uitgevoerd om de eerste procesgerichte vraag te beantwoorden, nl : Vanuit welk perspectief (frame) benaderen de verschillende stakeholders de problematiek rond de herinrichting van het BG terrein, welke vertegenwoordigers en probleemeigenaren kunnen binnen deze stakeholders onderscheiden worden en waar liggen kansen voor betrokken partijen om tot een constructieve samenwerking te komen? Hiertoe heeft Casper Kruizinga aan de hand van 4 gespreksthema s semigestructureerde kwalitatieve interviews gehouden met vertegenwoordigers van UvA, VOL-BG en het Stadsdeel Centrum (SDC). Op grond van de interviews is vervolgens een zogenaamde framing analyse uitgevoerd (Aarts e.a., 2014). De resultaten van deze framing analyse zijn te vinden in hoofdstuk 3 van de eindrapportage van de wetenschapswinkel (rapport nr 315). 3

4 In het onderhavige document Visies op de problematiek rond het Binnengasthuisterrein: interviews wordt in een systematisch verslag van de interviews, de diversiteit aan perspectieven op de problematiek rond het Binnengasthuisterrein in kaart gebracht. 1.2 Opzet en analyse van de interviews. De UvA en het Stadsdeel Centrum zijn de aanspreekpunten voor overleg voor VOL-BG in het planningsproces van het Binnengasthuisterrein. Omdat de nieuwbouwplannen van de Universiteitsbibliotheek grote impact lijken te hebben op het BG terrein als geheel, lopen de spanningen tussen bewoners enerzijds en UvA en SDC anderzijds, soms hoog op. Vertegenwoordigers van alle drie de partijen zijn daarom geïnterviewd om hun visie op de problematiek in kaart te brengen. Informanten van VOL-BG (n=8), van UvA (n=9) en van SDC (n=3) zijn bevraagd over de volgende vier thema s: Thema 1: voorgeschiedenis Thema 2: het karakter van het BG terrein Thema 3: de nieuwe UB Thema 4: overleg en communicatie Deze vier thema s zijn gekozen op grond van een eerste verkennend onderzoek van de wetenschapswinkel. Voor alle thema s wordt het perspectief van elk van de drie partijen uitgewerkt. Het thema voorgeschiedenis is gekozen om te achterhalen of (en hoe) de visie op de voorgeschiedenis het perspectief op de huidige problematiek beïnvloedt. Bij de thema s 2, 3, en 4 is steeds voor ieder van de informanten nagegaan a) wat is de visie op het probleem, b) wat is de visie op de oorzaak en c) wat is de visie op de mogelijke oplossing. Alle interviews werden uitgevoerd, opgenomen, getranscribeerd en geanalyseerd door Casper Kruizinga. Er is voor gekozen de citaten letterlijk, dus in spreektaal weer te geven. De hieronder gebruikte citaten zijn eerst ter goedkeuring voorgelegd aan de informanten voordat ze in het rapport opgenomen zijn. Informant UvA-H stond erop de citaten niet in spreektaal weer te geven. Deze citaten zijn dus in dit stuk aangepast. 2 Voorgeschiedenis 2.1 Periode tot 1990 De betrokkenheid van bewoners bij het BG-terrein gaat terug naar eind jaren 70. Vlak voor het vertrek van het ziekenhuis van het BG-terrein is op initiatief van het College van Bestuur (CvB) en de Universiteitsraad (UR) een participatieproject opgestart. In het kader van 700 jaar Amsterdam wordt ook een werkgroep opgericht waarin door UvA en bewoners wordt onderzocht of gezamenlijk initiatieven op het terrein ontwikkeld kunnen worden (VOL-BG-A, 2014). Volgens informant VOL-BG-A ligt er op dat moment een plan van het CvB om na vertrek van het ziekenhuis het BG terrein af te breken. De UR is hier tegen en organiseert met de werkgroep een bijeenkomst om de buurt hierover te informeren: en toen hoorden we dus ook van het plan dat alles plat zou gaan. En we hadden nog 6 jaar tot het ziekenhuis ging vertrekken. Het was kraaktijd, het was een tijd van power to the people zal ik maar zeggen. Dus het klopte helemaal in dat tijdsbeeld gezien, dat daar een grote groep mensen zich mee bezig ging houden. (VOL-BG-A) 4

5 Volgens dezelfde informant hebben bewoners in deze periode samen met de UR gestreden voor het behoud van het BG-terrein. Het CvB heeft vervolgens van sloop afgezien waarna er door een nieuwe werkgroep 1 een alternatief stedenbouwkundig plan wordt ontwikkeld: het College van Bestuur heeft er vanaf gezien, klaar. En toen is dat hele proces begonnen. ( ) Uit het stedenbouwkundige plan kwam voort dat er dus woningen moesten komen. Er werd gezegd van het is dus altijd een enclave geweest door het ziekenhuis. Hekken er omheen, portiers dag en nacht. Je kon er dus niet doorheen. Ziekenhuis was natuurlijk fantastisch. Een goede functie voor een stad, zo n binnenstad ziekenhuis. Maar goed, dat is in 81 weggegaan. In alle gebouwen kwam er dus tijdelijk gebruik. Er werd gekraakt, flink gekraakt. Uit het stedenbouwkundige plan kwam 60% van het bouwvlak voor de UvA en 40% voor andere functies. Daaruit is voortgekomen dat er woningen moesten komen. (VOL-BG-A) In de jaren 80 veranderen de ideeën over de stad en binnenstedelijke gebieden. In deze periode verandert de stad steeds meer in een leefstad. De re-urbanisatie uit deze periode heeft zich vertaald in een stedenbouwkundig plan. Bewoning speelt hierin een belangrijke rol om de leefbaarheid op het BG-terrein te bewaken. Een informant van de VOL-BG zegt hier het volgende over: Wat doen we met het terrein op het moment dat het ziekenhuis weg is? Toen is de keus gemaakt om het terrein terug te geven aan de stad zoals dat dan heette. Als je dat dan serieus neemt betekent dat dan dat het openbaar toegankelijk moet worden. Dat het echt een onderdeel moet worden van de stad, dat ook het sociaal beheer op pijl moet zijn. Dat betekent dat er mensen moeten gaan wonen. Dat een deel van het terrein, en dat is ik meen dat er een keuze is gemaakt van 40% bewoners, 60% universiteit, en dat dan bewoners ingevuld moet worden door een blok dat zo gepositioneerd wordt dat het hele terrein zoveel mogelijk onderdeel wordt van de stad. Dat de bewoners zoveel mogelijk ook de sociale controle over het terrein uit kunnen voeren (VOL-BG-B) 2.2 Jaren 90, stedenbouwkundige verkenning in 1995 wordt het eigendom van universiteitsgebouwen geprivatiseerd. Hiermee krijgen universiteitsbesturen de verantwoordelijkheid voor onderhoud, renovatie en eventuele functievervanging van de gebouwen. Voorheen moesten universiteiten voor iedere verbouwing of aankoop toestemming vragen aan het ministerie van Onderwijs. Deze verandering heeft ervoor gezorgd dat universiteiten voor het eerst huisvestingsplannen gaan ontwikkelen. Dit geldt ook voor de UvA die in deze periode actief is geworden in het opstellen van visies op huisvesting (UvA-A, 2014). Volgens een informant van de UvA heeft de UvA zich hierbij met name gericht op de vraag hoe zich in de toekomst te ontwikkelen. Een informant zegt hier het volgende over: Eigenlijk alle universiteiten van Nederland zijn toen in eerste instantie begonnen een huisvestingsplan op te stellen. Van wat willen we nou eigenlijk in de toekomst? Er waren ook veel veranderingen in het onderwijs aan de gang en dat is voor de UvA precies zo geweest. Er waren twee hele grote knelpunten binnen de UvA. Dat was de bèta faculteit die hier op het Roeterseiland zat. Die mochten vanwege allerlei milieuwetgevingen niet in de binnenstad ** 1 Deze werkgroep bestond uit een divers gezelschap. Hierin waren de UvA en bewoners vertegenwoordigd, maar ook stedenbouwkundigen, juristen en architecten maakten o.a. deel uit van deze groep (Ruigrok, 2014) 5

6 blijven zitten en moesten dus naar de rand van de stad verhuizen. En de UB Singel was een groot knelpunt. Daar was in 1993 een onderzoek van Tauber geweest en daaruit was gebleken dat het pand eigenlijk niet meer aan te passen was aan de huidige normen die aan een UB gesteld werden. (UvA-A) In dezelfde periode vonden ook de eerste veranderingen op het BG-terrein plaats: De Universiteit kreeg meer zelfstandigheid. Dat was gekoppeld aan de ministeries die eerst alles deden, alles beslisten. Er ging toen meer macht naar het CvB en noem maar op. De tijd van de managers, de grote dromen. ( ) toen kwamen er weer nieuwe dromen en toen hebben ze een deel van de kinderkliniek afgebroken. Nou dat vonden we heel erg. Heel erg. Hebben we heel hard tegen gestreden 2. Dat hebben we verloren en zo is het in de tijd gezien steeds verder gegaan. Dus toen werd die kinderkliniek gesloopt. Daar kwam dat ronde gebouwtje van Theo Bos. Toen begonnen ze te denken aan sloop van panden aan de Grimburgwal dus die grote wat sombere gebouwen. Gebouw 1 en 2. Toen is de buurt weer actiever geworden, want je zakt in als het de goede kant op gaat. Dan gaan mensen zich weer met andere dingen bezig houden. Toen kwamen we weer tot de ontdekking: He, er dreigt gevaar. Toen kwamen we dus weer in actie. (VOL-BG-A) Afbeelding 1: Voormalige kinderkliniek, Gebouw Theo Bos Afbeelding 2: Zijaanzicht BG-2, Grimburgwal In de periode na 1995 is er een haalbaarheidsonderzoek verricht naar het functioneren van de toenmalige bibliotheek van de UvA, de UB Singel. Naar aanleiding van deze haalbaarheidsstudie en het opgestelde programma van eisen voor de UB heeft de UvA besloten deze te concentreren aan de Oude Turfmarkt. In dit plan kunnen de UB en de centrale organisatie van de UB op het BG-terrein goede aansluiting vinden bij de faculteit Geesteswetenschappen welke zich ook op het BG-terrein zou concentreren (UvA-A, 2014). In deze periode is ook het SDC bij het proces betrokken geraakt: Het bleek dat in diezelfde tijd het SDC, toen nog gemeente Amsterdam, nieuwe bestemmingsplannen moest gaan maken, want Amsterdam was voorgedragen, althans het centrum, als beschermd stadsgezicht. Vanuit de regering moesten ze dus nieuwe bestemmingsplannen maken, zo ook voor het BG-terrein en omgeving. Toen is er contact ** 2 In deze periode hadden de gebouwen nog geen monumentenstatus. Hierdoor kon de sloopvergunning van een gedeelte van de Kinderkliniek niet worden aangevochten op basis van deze monumentenstatus. Een ontwikkeling waar later in het proces bij de sloopt van het Zusterhuis en de 2 e Chirurgische kliniek wel gebruik van is gemaakt. 6

7 geweest tussen de UvA en het SDC. UvA met het idee van we willen daar een bibliotheek plaatsen en de gemeente die meteen een goed bestemmingsplan wilde maken en niet een bestemmingsplan dat op het moment van in werking stellen al achterhaald is. Plus dat de gemeente natuurlijk ook in zekere zin mee wilde denken van hoe kunnen de dat nou het beste op dit terrein doen. (UvA-A) In samenwerking met het SDC heeft de UvA eind jaren 90 een stedenbouwkundige verkenning uitgevoerd 3. Hierbij is de mogelijkheid voor een UB op het BG-terrein onderzocht. Dit is ook de periode waarin de VOL-Bg is opgericht: De aanleiding om de VOL-BG op te richten is destijds geweest dat de UvA nog niet precies wist wat ze wilden. Ze wilden eigenlijk het allerliefste dat het gebouw van de bijzondere collecties, en de plek waar mijn woning nu staat, dat daar de nieuwe bibliotheek zou komen. Dan konden ze een groot gebouw met zowel het museale gedeelte van de bijzondere collecties als het studiegedeelte van de UB combineren. (VOL-BG-B) Een andere informant van de VOL-BG bevestigt deze motivatie en geeft aan dat met name de mogelijke sloop op het terrein een motivatie was om de VOL-BG op te richten. De stedenbouwkundige verkenning van UvA en SDC resulteert in het rapport: Stedenbouwkundige Verkenning Binnengasthuisterrein Amsterdam. Dit rapport is eind 97 aan bewoners gepresenteerd: ( ) toen in 97 had de UvA dus grootse plannen in het hoofd en waarschijnlijk ook op papier uitgedacht. En daar was dus, toen de panden nog niet op de monumentenlijst stonden en er geen beschermd stadsgezicht was, toen kwam de UvA dus met een voorlichtingsavond dat ze daar dus een bibliotheek wilden. Wij hadden dus nog geen echte poot om op te staan. ( ) En dat zou binnen zeg 16 of 18 meter hoog worden. Beperkte sloop maar wel het Zusterhuis en de 2 e Chirurgische kliniek moesten dan gesloopt worden. En dat hadden ze dus eigenlijk in huis naar mijn idee. Dat had door kunnen gaan. Toen werden hun ambities naar mijn idee steeds groter. (VOL-BG-A) De UvA en SDC zijn deze plannen vervolgens gaan door ontwikkelen. In 1999 organiseert de lokale PvdA een bijeenkomst waar het definitieve resultaat van de stedenbouwkundige verkenning aan de buurt wordt gepresenteerd. Een informant van de VOL-BG beschrijft dit als volgt: Toen is er weer een voorlichtingsbijeenkomst gekomen en ik geloof dat dit in 99 is geweest. ( ) de buurt was er bij uitgenodigd en toen was voorzitter CvB Noorda. Die had een flip-over dinges en er hing een plattegrond op van het BG-terrein en hij wijst met een stok aan wat ze dus willen, de sloop van het zusterhuis, dat was ons bekend. En toen ging hij met zijn stok over de nieuwe woningen die er toen zeg maar tien jaar stonden. ( ) Toen gingen bewoners die er waren die rechtten hun rug, en toen werd er gevraagd: u wijst de woningen aan?. Ja zei hij, dan willen wij de woningen slopen. Dus dat plan was zover uitgebreid. Toen kwamen de bewoners van de nieuwbouw, die kwamen ontzettend in het geweer. En toen is het begonnen. Opnieuw. Heel erg, het verzet. Dat is een cruciaal moment geweest. Dat zij de woningen erbij zijn gaan betrekken. (VOL-BG-A) ** 3 In het rapport: Stedenbouwkundige verkenningen Binnengasthuisterrein Amsterdam staat weergegeven hoe deze samenwerking in praktijk is gebracht. Hierin is af te lezen dat de stuurgroep en commissies werden bestuurd door representanten van zowel de UvA als het SDC. 7

8 Dat dit een cruciaal moment is geweest in het proces blijkt ook uit het citaat van de volgende VOL-BG informant: Dat kwam via zo n PvdA bijeenkomst ( ) waar plotseling iemand met het plan kwam van: dan gooien we de nieuwbouw achter plat. En toen wilden ze het vier, vijfvoudige van wat ze nu uiteindelijk krijgen. En toen is het gaan rollen. ( ) Toen kwam er meer protest. (VOL-BG- D) Een informant van de UvA zegt het volgende over de resultaten van de stedenbouwkundige verkenning: Een van de modellen, daar zouden de woningen aan de Binnengasthuisstraat voor gesloopt worden. Wat was daar namelijk de achtergrond van? Dat... vanuit cultuurhistorisch en monumentale waard stellingen werd dat altijd beschouwd als een fout in het weefsel van de stad. Want van origine is dat klooster geweest. Later ziekenhuis. Het hele BG-terrein is semiopenbaar gebied geweest met een functie in het midden, en aan de randen de openbare functies waaronder wonen en ondernemingen die ook inkomsten genereerden voor het ziekenhuis. ( ) Met name de bouw van de Kei (bedoeld wordt: woonstichting De Key (CK)) werd door Monumentenzorg, Rijksdienst en stedenbouwkundige planners als een fout gezien omdat er in de 400 jaar daarvoor nooit echt in het gebied zo n openbare functie was geweest. Dat was dus de reden dat de woningen in dat ene model afgebroken zouden worden. Die zouden dan aan de randen weer herbouwd worden. (UvA-A) Naar aanleiding van de stedenbouwkundige verkenning hebben de UvA en het SDC vier mogelijke toekomstige modellen gepresenteerd (UvA-A, 2014). Eén van deze modellen betekent de sloop van de jaren 80 nieuwbouw op het BG-terrein. Volgens informant UvA-A heeft dit model ondanks dat het niet gekozen is destijds voor veel commotie gezorgd: Dat heeft natuurlijk veel commotie veroorzaakt. En dat is de commotie waar we tot op de dag van vandaag last van hebben. En dat wordt heel erg bij de UvA neergelegd. Maar ja, die stedenbouwkundige verkenning was een gezamenlijke opdracht van de UvA en de gemeente. Het is dus niet alleen de UvA. En het was natuurlijk ook maar een model. Het is ook niet het model dat gekozen is. Er is een ander model gekozen en dat was de locatie van de 2 e Chirurgische kliniek en het Zusterhuis. Dat daar de nieuwe bibliotheek zou komen. ( ) dat is uiteindelijk de locatie die gekozen is. Er zijn ook allerlei randvoorwaarden in het bestemmingsplan gekomen wat toen opgesteld is door de gemeente. Door de gemeente is een kwaliteitsteam ingesteld dat met de architectenselectie mee moest doen en gedurende het hele ontwerpproces mee liep. Deze adviseerden aan wat inmiddels het SDC geworden was. (UvA-A) 2.3 De ontwerpfase Inmiddels is de UvA zich gaan richten op de architectenselectie voor de realisatie van het project: Er is een grote architectenselectie geweest en uiteindelijk is daar Cruz y Ortiz uitgekozen. Eén van de redenen waarom de UvA voor Cruz y Ortiz heeft gekozen, en daarom heeft ook het kwaliteitsteam ermee ingestemd, omdat zij juist aan de rand van de Nieuwe Doelenstraat het Zusterhuis lieten staan en alleen in het midden sloop van de 2 e chirurgische kliniek om daar de nieuwbouw te creëren. Vanaf 2002 t/m begin 2005 is het hele ontwerpproces zelfs tot twee keer toe helemaal aangepast omdat het kwaliteitsteam het op bepaalde onderdelen niet eens was. Toen is het uiteindelijk voorgedragen. (UvA-A) 8

9 De VOL-BG strijdt in deze periode nog altijd tegen de voorgenomen plannen van de UvA om de UB op het BG-terrein te realiseren waarbij twee gebouwen gesloopt gaan worden. Daarnaast is de VOL-BG ook niet tevreden over het beoogde ontwerp. Een VOL-BG informant reageert als volgt op het voorgedragen ontwerp: er komt hier toen was het volgens mij een 28m hoog gebouw, het eerste ontwerp. Nou daar zijn we tegen gaan knokken en dat hebben we van tafel gekregen. Vervolgens kwam er een nieuw gebouw. Dat was nog steeds spuuglelijk en er moesten monumenten verdwijnen. (VOL-BG-A) Samenvattend, is de reden waarom de VOL-BG zich heeft georganiseerd tegen de ontwerpen van de UvA terug te brengen tot twee punten, nl 1) De sloop van de monumenten, en: 2) Het ontwikkelen van een functie met een te zware belasting op het terrein. Een informant van de VOL-BG zegt hier het volgende over: De strijd was voortdurend ook heel helder. Wij willen best de UvA als buurman, want dat zijn ook onze buren, klaar. Maar niet als er dus monumenten gesloopt zouden worden. En ook niet in zo n volume, want dat past niet binnen de kleinschaligheid hier in de binnenstad. Dat was eigenlijk voortdurend ons argument. (VOL-BG-A) De visie van een informant van de UvA op de sloop van de gebouwen is als volgt: ( ) in deze periode heeft er een hele omslag gevonden in het denken over monumenten. Toen wij begonnen is er heel duidelijk gezegd door de Rijksdienst monumentenzorg, dat hebben wij zelfs op schrift, dat als er iets beters voor in de plaats kan komen, dan is sloop van een monument mogelijk. ( ) Het denken over monumenten is heel erg veranderd in die tijd. Veel meer naar: nee, je moet altijd proberen te transformeren zodat het weer bruikbaar is voor een functie in deze tijd. En wij als UvA hebben dus echt wel het gevoel dat we daar last van hebben gehad eigenlijk. Dat dat tegen ons heeft gewerkt in dit project. (UvA-A) Een andere informant van de VOL-BG benadrukt de vrees voor een te zware belasting van het terrein: als de UvA met dit soort plannen komt, dan wordt dat opnieuw een zware belasting van het terrein. En het terrein wordt al zo zwaar belast. Wat voor consequenties heeft dat voor het terrein? De leefbaarheid, de openheid, het groene karakter en het rustige karakter? De sociale veiligheid van het terrein? Want het ligt tussen de Wallen en het Rembrandtplein in. Als daar een hele grote dominante functie komt, waarbij de bewoners in het gedrang komen, dan wordt dat de uitbreiding van een gebied waar geen sociale controle meer is. (VOL-BG-B) In 2006 wordt de omgevingsvergunning ingediend door de UvA waarna het SDC een omgevingsvergunning verleent. Deze vergunning betekent dat de 2 e Chirurgische kliniek en het Zusterhuis gesloopt mogen worden ten behoeve van de bouw van de UB. Verschillende organisaties hebben hier beroep tegen aangetekend (UvA-A, 2014). De VOL-BG werkt hierbij samen met het Cuypersgenootschap, bond Heemschut, Initiatiefgroep Burgwallen Zuid (IGBZ) 9

10 en de Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad (VVAB). Deze monumentenorganisaties sluiten zich aan bij de bezwaren van de VOL-BG tegen het ontwerp. Het resultaat is een volgens VOL-BG informanten succesvolle samenwerking: Deze samenwerking was bijzonder goed. Ieder heeft steeds op eigen titel bezwaar-, beroepen verweerschriften ingediend en verdedigd bij het Stadsdeel, de Provincie, de Raad van State en de Rechtbank. ( ) Alle relevante informatie werd met elkaar uitgewisseld. Er was regelmatig mondeling overleg. Ieder had een eigen advocaat. ( ) De vijf organisaties verwoordden hun eigen uitgangspunten op hun eigen wijze maar uiteindelijk hadden we samen een doel en dat was het behoud van de monumenten. (VOL-BG-A) De bezwaarprocedure bij de Rechtbank van Amsterdam heeft in totaal twee jaar geduurd. De uitspraak is negatief voor de UvA waardoor de verleende monumentenvergunning nietig is verklaard. De rechter acht de onderbouwing voor de sloopvergunning niet voldoende. Daarnaast vraagt de rechtbank zich af of het programma van eisen vanwege de digitalisering nog wel relevant is. Is er nog wel zo n grote bibliotheek nodig in het huidige tijdsbeeld (UvA-A, 2014)? Inmiddels ligt er al wel een volledig ontwikkeld bouwplan, ontworpen door het Spaanse architectenbureau Cruz y Ortiz. De UvA onderzoekt vervolgens, met name vanwege deze grote investering, wat haar kansen zullen zijn voor een eventueel beroep (UvA-A, 2014): toen zijn er door de UvA een aantal onderzoeken gedaan om te kijken of wij de motivering konden versterken 4. Dat was onder andere een onderzoek van Toornend die heeft gekeken of het programma van eisen ook in de bestaande gebouwen kon. We hebben het programma in eerste instantie ook al verkleind. ( ) Er is een onderzoek geweest van een prof. van de TU Delft die heeft gekeken op hoeveel afstand je een UB van de Campus af kunt plaatsen wil deze nog als centrum kunnen functioneren. ( ) uiteindelijk is de motivering niet zodanig versterkt dat wij op basis daarvan naar de RvS een herziening van de nietigverklaring van de monumentenvergunning wilden aanvragen. Dat is niet gebeurd. Wij zijn nooit bij de RvS geweest. (UvA-A) Een informant van de VOL-BG zegt het volgende over dit proces: De UvA en het SDC gingen bij de RvS in beroep tegen de nietigverklaring van de monumentenvergunning door de Rechtbank. Toch kwam er in de loop van de tijd in de stadsdeelraad een meerderheid tegen de sloop van de monumenten. In februari 2012 werd in Predu 5 het debat gehouden, georganiseerd door PvdA jongeren. GroenLinks en de PvdA hebben zich toen duidelijk tegen sloop van monumenten uitgesproken en aan de UvA gezegd dat verdere medewerking aan het verlenen van diverse vergunningen zou worden gegeven als de monumenten werden behouden. In mei 2012 heeft het Dagelijks bestuur van het SDC het beroep bij de RvS ingetrokken. Toen stond de UvA alleen. ( ) Uiteindelijk trok ook de UvA het beroep bij de RvS in nadat er met het SDC een convenant gesloten was. (VOL-BG- A) De uitspraak van de rechter waarin de sloopvergunning wordt ingetrokken, heeft het SDC in een naar eigen zeggen moeilijke positie gebracht. Door het verlenen van een sloopvergunning had het SDC zich tenslotte eerder gecommitteerd aan de realisatie van de UB: ** 4 De onderzoeken van Asselbergs, Toorned en de Hoog staan gepubliceerd op de website van de VVAB: 5 Predu is een podium voor literatuur en dichtkunst aan het BG-terrein ( 10

11 op dat moment kwam er een nieuwe rol voor de politiek, voor het stadsdeel omdat zij moesten kijken van wat doen we nou met die uitspraak? Zeggen we, we gaan in hoger beroep? Wetend dat de uitspraak tamelijk vernietigend was, dus de kans van slagen erg gering is. Maar als je niet in hoger beroep gaat dan loop je mogelijk een schadeclaim op tegenover de UvA omdat je je verbonden had om mee te werken. Als je dan niet in hoger beroep gaat dan laat je de UvA zitten. ( ) Toen heeft de UvA zijn knopen geteld want die zagen ook wel dat het juridisch lastig lag om te winnen. Dan ben je weer maanden verder en dan ben je bij elke deelbeslissing die je verder nodig hebt, dan zou je de hele santenkraam over je heen hebben gehad met allemaal procedures. Dus toen heeft de UvA zelf autonoom besloten om niet in hoger beroep te gaan en dus te accepteren en een alternatief plan te ontwikkelen. (SDC-A) 2.4 Structuurontwerp Doordat de sloop van de panden niet door kan gaan ontwikkelt de UvA een alternatief plan gaan. Volgens een SDC informant (SDC-A, 2014) wil de UvA haar risico s minimaliseren om te voorkomen weer in juridische procedures terecht te komen. Om deze reden verzoekt de UvA het SDC een convenant op te stellen waarmee de UvA zich bij het verder ontwikkelen van de plannen, verzekerd kan voelen van de steun van het DB. Dat convenant is ook terecht door de UvA aan ons gevraagd. ( ) De UvA wilde in ieder geval zeker weten dat het DB c.q. de Raad achter de nieuwe ontwikkelingen zouden staan en dat we niet weer hetzelfde truckje zouden krijgen als weer naar de RvS (SDC-A) Op het moment dat het voor de UvA duidelijk is dat haar kansen klein zijn om tegen de nietigverklaring in beroep gegaan wordt er besloten af te stappen van het Cruz y Ortiz ontwerp. Dit besluit betekent echter dat het ontwerp en planningsproces voor de UB van scratch af aan begint. Ook het programma van eisen herschreven worden. Architect Bierman Henket wordt gevraagd om een nieuw structuurontwerp 6 te ontwikkelen op basis van het nieuwe programma van eisen (UvA-A, 2014). Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat het programma van eisen zoveel mogelijk met behoud van bestaande historische panden plaatsvindt: In dit hele proces heeft zowel het Stadsdeel als Bureau monumentenzorg als Rijksdienst meegelopen. Bierman en Henket heeft dus een structuurontwerp gemaakt waaruit bleek dat het kon met behoud van de bestaande panden als de binnenhof overkapt werd. Dan zouden we dus voldoende vierkante meters kunnen realiseren om daar de bibliotheek te kunnen huisvesten. Dat is ook gebeurd. Dat hele plan is door alle partijen die ik net noemde, die hebben meegelopen, goedgekeurd. (UvA-A) Op basis van dit structuurontwerp wordt door de UvA en het SDC een convenant gesloten waarin een aantal zaken juridisch worden vastgelegd. Zo zal na ondertekening het SDC bijvoorbeeld haar uiterste best doen om te zorgen dat er een vergunning komt voor het nieuwe ontwerp. Ook wordt vastgelegd dat de UvA een inpandige fietsenstalling dient te ontwikkelen voor tenminste 800 fietsen. Daarnaast wordt overeengekomen dat de aanvraag omgevingsvergunning en partiële herziening bestemmingsplan plaatsvinden volgens een zogenaamde coördinatieprocedure 7 (UvA-A, 2014). De VOL-BG heeft zich uitgesproken tegen het ** 6 Dit structuur ontwerp staat online gepubliceerd op de website van de UvA: 7 Een coördinatie procedure wil zeggen dat de omgevingsvergunning en de partiële herziening tegelijkertijd ter visie liggen en dat er tegelijkertijd bezwaar gemaakt dient te worden. Dit houdt in dat mocht er een juridische procedure volgen, dit op dezelfde onderdelen gelijktijdig plaats moet vinden. Deze procedure kan alleen bij de Hoger Raad plaatsvinden. Voor een procedure tegen het 11

12 structuurontwerp. Volgens de VOL-BG is het document niet compleet en eenzijdig opgesteld. De VOL-BG is niet betrokken geweest bij totstandkoming van het document. Uit gesprekken met leden van de VOL-BG blijkt dat de voor de VOL-BG essentiële onderwerpen niet in het rapport zijn meegenomen (VOL-BG-4a). Een informant van VOL-BG over het convenant: in het eerste traject was er een gezamenlijk doel, het behoud van de monumenten. De VOL-BG en het IGBZ hadden tijdens het hele traject nog een doel, namelijk het bewonersbelang. Dat belang deed geen afbreuk aan de samenwerking met de monumentenorganisaties. Het onderschrijven van het convenant was voor de bewonersbelangen van VOL-BG en IGBZ een stap te ver. De IGBZ heeft zich in 2012 afwachtend opgesteld en doet dat nog steeds. VOL-BG doet het nu alleen. (VOL-BG-A) Nadat het convenant is opgesteld waarmee de handelingskaders voor de UvA op papier zijn gezet, wordt begonnen met een nieuwe architectenselectie. In juli 2013 wordt de opdracht toegezegd aan architectencombinatie MVSA architecten en architectenbureau J. van Stigt. De keuze voor deze bureaus is voornamelijk gebaseerd op hun ervaring binnen complexe binnenstedelijke gebieden. Zo hebben MVSA en van Stigt bijvoorbeeld heel goede referenties door de verbouw van het Conservatorium Hotel, een vergelijkbare situatie met het BG-terrein (UvA-A, 2014). 2.5 Conclusie Na een jarenlange juridische strijd lijken de plannen voor verdere sloop van monumentale panden op het BG definitief van de baan. Er worden nieuwe plannen ontwikkeld voor een UB op het BG terrein, nu binnen de bestaande bebouwing. VOL-BG is echter alleen komen te staan bij het verdedigen van haar bewonersbelangen. Bovendien heeft de UvA zich door een convenant weten te verzekeren van steun van het SDC. ** bestemmingsplan kan namelijk alleen de Hoger Raad uitspraak doen. 12

13 3 Het Binnengasthuisterrein 3.1 Het karakter van het BG-terrein Op de vraag aan informanten hoe zij het BG-terrein karakteriseren benadrukken informanten van zowel de VOL-BG als de UvA de bijzondere identiteit van het terrein. Met name het kleinschalige karakter van het gebied wordt hierbij door informanten van de VOL-BG als kwaliteit genoemd. Eén van deze informanten beschrijft wonen op het BG-terrein als volgt: Het BG-terrein is midden in het centrum van de leukste stad van Amsterdam. (VOL-BG-B) Ook informanten van de UvA waarderen het BG-terrein als een uniek stuk van de binnenstad. Een van de UvA informanten geeft aan er trots op te zijn gebruik te mogen maken van een stuk erfgoed. Deze informant benadrukt het gemeenschappelijke belang van gebruikers op het BGterrein: de zorg voor een stuk erfgoed. : Het is een gebied waarin de gebouwen veelal in handen van de UvA zijn. Nou die krijgen een bestemming van de UvA en dat weten de bewoners ook. Aan de andere kant weet de UvA ook dat er bewoners zijn, en dat deze ook deel uitmaken van de buurt. Wat we delen is de zorg voor een stuk erfgoed. Ik ben er altijd heel trots op dat we daar mogen zitten. Ik vind het een van de mooiste stukken van de binnenstad. Het is de plek waar de UvA ooit ontstaan is, het is de geboortegrond van de UvA, dus dat is fantastisch. (UvA-D) Wanneer informanten van de VOL-BG vertellen over het BG-terrein, komt de kwetsbaarheid van het terrein regelmatig aan de orde. Een informant beschouwt het BG-terrein als een fragiel evenwicht waarbinnen verschillende gebruikers naast elkaar bewegen: Zoals de situatie nu is, vind ik het een bijzonder terrein waarbij die verschillende mensen die het gebruiken, dat kan allemaal naast elkaar. Maar het is een heel fragiel evenwicht. ( ) In het weekend staan er op het Rembrandtplein ME busjes om het uitgaanspubliek een beetje op orde te houden. Dat straalt uit op het BG-terrein. Er zijn mensen die daar lallend over heen komen en daar allerlei rare dingen willen doen. Gelukkig zijn het nog incidenten en hoeft er geen ME busje te staan, maar het duurt niet lang als die sociale controle minder wordt en die uitgaansdruk of de druk van mensen die er alleen maar zomaar even zijn zonder zich betrokken te voelen bij het terrein. Als die druk groter wordt dan kan dat subtiele evenwicht opeens volledig weg zijn. (VOL-BG-B) Een andere informant van de VOL-BG benadrukt de functie die de bewoning heeft op het BGterrein. Volgens VOL-BG ers is dit een belangrijk element dat het subtiele evenwicht op het terrein in stand houdt: Bewoning geeft stabiliteit aan een gebied. Mensen die letten op dingen, mensen zorgen voor dingen, mensen bemoeien zich met dingen. En dat is van belang want die UvA studenten zijn passanten. Zien ze iets raars, denken ze oh ja weet ik niet. Bewoners denken van: oh he, klopt niet. Moeten we even wat aan doen. Zo subtiel werkt het. En daarom werd er ook toen gezegd van 60% voor de UvA 40% andere gebruikers. Zodat je dus een soort functiemenging krijgt. Iedereen heeft zijn eigen gedrag in zo n klein stedelijk gebiedje. (VOL-BG-A) 13

14 Volgens een informant van de VOL-BG hangt dit evenwicht nauw samen met de mate waarin er toezicht is op het BG-terrein. Toezicht van fietscoaches en beveiliging zorgt er volgens deze informant voor dat het BG-terrein leefbaar blijft: De leefbaarheid is nu redelijk, maar dat is vooral te danken aan het feit dat er controle is, dat er toezicht is. Zou je dat niet hebben dan is het meteen weer een puinhoop. Dat blijkt, en dat weet de gemeente ook en de universiteit ook. Zodra ze de fietscoaches wegdoen of zodra ze de beveiliging weghalen, binnen een week is het een puinhoop. (VOL-BG-E) Informanten van de VOL-BG geven aan de UvA niet te zien als onwenselijke gebruiker van het gebeid. In tegendeel. Een informant vertelt het prima te vinden dat de universiteit een dominant stempel op het karakter van het gebied legt. Het is hierbij echter wel belangrijk om er samen voor te zorgen dat er een goed evenwicht is. Volgens een informant is dit evenwicht op het moment verstoord: ( ) de universiteit legt natuurlijk een heel zwaar stempel op het gebied. Dat geeft ook niet, want ze zijn massaler aanwezig dan bewoners. Maar, dan moeten we wel met elkaar praten over hoe we die balans meer in evenwicht brengen. Het evenwicht is wat mij betreft echt verstoord. ( ). In de wintermaanden dan valt het nog wel mee want dan hebben we hooguit de fietsenoverlast. Maar in de zomermaanden dan blijven al die studenten hangen en hebben terras buiten, en dat gaat tot diep in de nacht door. Plus, dat wat studentenverenigingen... die huren dan beide dingen en dat gaat tot diep in de nacht door en dan is er absoluut geen plek voor de bewoners. Dan wordt het alleen maar gebruikt door studenten die er absoluut geen oog voor hebben dat er mensen wonen. Volgens mij weten ze ook niet eens dat er mensen wonen. (VOL-BG-C) Volgens deze informant is het terrein door de jaren heen veranderd van een knus binnenterrein naar een fietsdoorgangsroute. Dit is volgens deze informant te wijten aan de verpaupering van de panden van de UvA op het terrein. Door het sinds 1999 uitstellen van de bouw van de UB is er aan het Zusterhuis, de 2 e Chirurgische kliniek en het BG2 gebouw nauwelijks onderhoud geweest: Het BG-terrein is wisselend. Het was vroeger een knus binnenterrein met bankjes waar mensen op bleven zitten. Toen was het nog open. Die hekken waren er nog niet dus mensen konden ook die binnentuin daar in. Er stonden nog meer bankjes. Later hebben we die weggehaald. In het begin was het een knus binnenterrein waar mensen ook gewoon hun rust konden pakken en waar ook wel veel studenten waren. Die bleven er ook gewoon lekker hangen. ( ) Volgens mij werd het gekenmerkt door rust. Het is later steeds meer een doorgangsroute geworden en door met name de verwaarlozing van die panden is het geen prettig rustig terrein meer. Want die verwaarlozing straalt ook op het terrein af. De mensen zitten daar niet zo heel veel meer, behalve dan in de zomer. Dan gaan studenten nog wel gewoon lekker daar op de grote stoepen zitten en zo. Er wordt dan ook nog jeu de boules gespeeld. Dat soort dingen gebeuren nu ook wel, maar het is nu veel meer gewoon een fiets doorgangsroute, een snelle verbinding van A naar B. En bovendien, wij hebben ook zelf bankjes verwijderd omdat die s nachts overlast gaven door junks en dronken mensen. Dus daar hebben we zelf ook aan meegewerkt. Maar de verpaupering van dat pand heeft ook een heel belangrijke rol. Die heeft het terrein overschaduwd eigenlijk. Het staat gewoon te verpauperen al jaren, dus dat maakt het ook niet gezelliger. (VOL-BG-C) 14

15 Wanneer er wordt gesproken over de functie van het terrein zijn informanten van beide partijen het onafhankelijk van elkaar eens: het is een terrein met een woonfunctie en een functie voor onderwijs en onderzoek. Een UvA informant zegt hier het volgende over: Kijk het BG-terrein is wel een plek waar mensen doorheen lopen en een plek waar hopelijk straks ook toeristen die geïnteresseerd zijn in monumenten en cultuurhistorie doorheen gaan. Maar die campus dat is wel een plek waar straks gestudeerd wordt. Waar studenten rondlopen. Want ook, het is geen echt stilte monument, maar het is wel een plek waar gewerkt en waar gestudeerd wordt. ( ) Die UB die er komt is een UB waar niet iedereen in kan. Het is geen openbare bibliotheek. Ja, het is vervelend maar je kan er alleen met een kaartje in. En mensen die daar rare dingen doen, die worden er uitgezet. Er wordt daar gewerkt en er wordt daar gestudeerd. En dat zal ook het karakter zijn van het BG-terrein. Er zit nu een café en de academische club zit er. En zover de UvA dat nu kan overzien komt daar ook geen café meer bij. Er komt een bibliotheek, er komt misschien een debatzaal maar er komt verder geen voorziening bij. Dus het trekt wel veel mensen aan die er een beetje rond gaan lopen maar het is eigenlijk met bewoning en studeren heeft het maar twee functies. ( ) deze plek imiteert niet de rest van de binnenstad. Er zijn geen cafés, het is geen evenementen terrein, er is geen prostitutie en er zijn geen coffeeshops. (UvA-B) Informanten van de UvA benaderen het karakter van het BG-terrein vanuit een ander perspectief dan het bewoners perspectief van de VOL-BG. De UvA informanten richten zich hierbij voornamelijk op het voor hen primaire doel, het onderwijs en onderzoek. Een UvA informant zegt het volgende over het karakter van het BG-terrein: Het openbare gebied dat tussen de gebouwen doorloopt, dat is ook echt openbaar gebied. In de letterlijke definitie van de gemeente. Het is van de gemeente. Zelfs de fietsroute loopt er doorheen. En ja, er staan ook woningen en we proberen daar op een aantal plekken, ik geloof dat de terreinen van ons zijn, daar zijn dan de speeltuintjes gemaakt. Dat is voor de omwonenden. Dus we proberen daar rekening mee te houden, maar het primaire doel, we willen dit hier faciliteren waardoor het onderwijs en onderzoek echt goed samen kunnen. (UvA-C) 3.2 Een mono- of multifunctioneel BG-terrein? Uit de interviews blijkt dat voor informanten van beide partijen geldt dat er twee dominante functies op het terrein liggen: ( ) er worden maar twee dingen gedaan: er wordt gewoond en gestudeerd. ( ) er zitten geen disco s en er zitten geen bioscopen. Het is geen uitgangscentrum, absoluut niet. Het is ook geen winkelstraat. Wat mij betreft zijn dat twee rustige functies: studeren en wonen. (UvA-E) Een andere informant van de UvA noemt juist het specifieke multifunctionele karakter van het terrein op dit moment: Het is per definitie een multifunctioneel gebied. Dat kan niet anders want er zijn allerlei functies nu ook al gevestigd. Van huisvesting tot horeca voorzieningen tot kantoren etc. ( ) Het is een open gebied met meerdere functies waarbij wel in dit specifieke stukje de wetenschappelijke dimensie dominant gaat worden naast het wonen. Als er straks 1000 studenten en medewerkers zitten, en er een UB is, dan is dat een dominante functie. Maar die is open. We noemen het ook een open gebied. (UvA-D) 15

16 Een informant van de VOL-BG ziet het BG-terrein als multifunctioneel, waarbij de multifunctionaliteit van het terrein voornamelijk voortkomt uit passanten die het terrein bezoeken: Het BG-terrein heeft zeker een multifunctioneel karakter waarbij de UvA wel dominant is. Maar er wonen mensen, er komen allerlei bezoekers. (VOL-BG-B) Een ander lid van de VOL-BG benadrukt het belang van het multifunctionele karakter voor het terrein. Volgens deze informant overstijgt de multifunctionaliteit het privé belang van bewoners en is een multifunctionele functie een publiekelijk belang. Volgens de informant zorgt het multifunctionele karakter van het terrein namelijk voor sociale controle in het gebied: Het gaat om een multifunctionele functie waar wonen een belangrijke component van is voor de samenleving. ( ) Het belang is een privé belang maar ook een algemeen belang. Het wonen daar is een publiekelijk belang. (VOL-BG-A) 3.3 Campus, Universiteitskwartier en Binnenstadscampus Het verschil in de wijze waarop informanten van de UvA en de VOL-BG het karakter van het BGterrein beschrijven wordt goed duidelijk wanneer het begrip campus aan de orde komt. Voor de UvA is het BG-terrein onderdeel van de binnenstadscampus, één van de vier campussen waarbinnen de UvA zich concentreert: Bij een campus wordt heel erg gedacht altijd aan Engelse of Amerikaanse campussen. Groen met hier en daar allerlei gebouwen. Een heel eigen gebied waar studenten wonen en studeren. Dat is dit natuurlijk niet. Het huisvestingsplan bestaat uit vier campussen en er is heel expliciet gekozen om waar mogelijk er stadscampussen van te maken omdat wij de relatie met de stad, tussen stad en universiteit heel erg belangrijk vinden. (UvA-A) Uit de interviews blijkt dat informanten van de VOL-BG zich niet kunnen vinden in het label campus dat de UvA aan het terrein hangt. Zo geven informanten aan dat ze het begrip campus te dominant vinden voor de positie van de UvA op het terrein. Voor leden van de VOL-BG staat een campus voor een afgesloten gebied waar studenten wonen en studeren. Dit vinden zij totaal niet bij het BG-terrein passen: ( ) de universiteit als totaal, als instituut, praat over het BG-terrein als: dat is onze campus. ( ) als zij het over bewoners hebben dan hebben ze het niet over mensen die daar hun huis hebben maar dan hebben ze het over hun werknemers die daar hun bureau hebben staan. ( ) en zijn dat slakken waar ik zout op leg? Ik weet het niet maar het idee van: het BG-terrein is onze campus, dat is wel heel dominant. (VOL-BG-B) Een andere informant noemt het aanwijzen van het gebied als campusterrein zelfs een vorm van kolonisatie door de UvA. Het feit dat er mensen op het terrein wonen is volgens deze informant een feit waar de UvA mee moet leven: "Ik vind dat een vorm van kolonialisme. Het is natuurlijk, dat kan natuurlijk helemaal niet. Wij hebben hier, nou laat ik het zo zeggen: het is natuurlijk vanaf 1985, voorheen werd er natuurlijk niet gewoond, dat was wel zo. Dit was Zusterhuis. Vanaf 85 is dat allemaal herschikt. Is daar bebouwing gekomen, dit is bewoonbaar, maar dat was gewoon realiteit, 16

17 klaar. En nu de UvA dus grotere plannen aan het maken is, zullen ze toch ook met deze realiteit moeten leven. Inmiddels zijn er dus mensen komen wonen, en die mensen hebben er ook voor gezorgd dat het plein zoals het er nu is in ieder geval niet meer verpauperd is dan het dan al is, en het een beetje leefbaar is. (VOL-BG-C) Binnen de VOL-BG zijn er meer informanten die hierop aansluiten. Zo geeft een andere informant aan dat de UvA met de term campus duidelijk maakt het gebied te willen claimen: Zij zien het als een universiteitscampus, en daarmee maken zij volgens mij alleen maar duidelijk dat ze het gebeid willen claimen. Maar er zijn ook nog andere mensen die er gebruik van maken en ook mensen die daar wonen. (VOL-BG-G) Informanten van de UvA zijn op de hoogte van de kritiek van de VOL-BG om het terrein te karakteriseren als zijnde een campus. Een aantal van deze informanten geeft echter aan dit een irrelevante discussie te vinden omdat het hierbij niet zozeer gaat om de fysieke realisatie van een campus, maar om de internationale positionering van de universiteit: Wij praten er zo over en positioneren internationaal dat we vier campussen hebben. Het is niet een beeld wat heel veel mensen hebben als klassieke campus dat studenten er ook op wonen. Dus dat is het niet. Maar dat hebben we nauwelijks in dit land, dus het enige dat je doet is het proberen om de studenten en docenten, dat dat zo kort mogelijke lijntjes zijn. Dus daarom noemen wij het een campus. Dat is voor ons marketing technisch heel belangrijk. (UvA-E) Naast het internationaal in de markt zetten van de universiteit gaat het de UvA om het zo compact mogelijk concentreren van onderwijs. Door het huisvesten van de Geesteswetenschappen op één van de vier campussen wil de UvA een zo optimaal mogelijk onderwijs klimaat creëren: De bedoeling is dat de universitaire gebouwen van de Geesteswetenschappen allemaal bij elkaar komen om juist de hele interactie, de interdisciplinariteit tussen alle verschillende afdelingen waar de Geesteswetenschappen bestaan te bevorderen. En daar moet de bibliotheek het hart voor worden. Waar men elkaar ontmoet, waar uitwisseling plaatsvindt. (UvA-A) Volgens een informant van de VOL-BG zorgt het begrip campus ervoor dat er een model wordt neergezet dat niet past op het BG-terrein. Dit is de reden dat de VOL-BG kiest voor de term universiteitskwartier. Dit is een universiteitsomgeving waar belangen en partijen naast elkaar leven en er geen partij is die een te nadrukkelijke stempel op het terrein drukt, aldus een VOL- BG informant: Op het moment dat je het als campus benoemt, plant je dat model, die manier van omgaan met het terrein, op het BG-terrein. Daarom zeggen wij ook als vereniging: De UvA is hartstikke welkom. Daar twijfelen ook een hoop mensen aan, maar dat is niet zo. De UvA is hartstikke welkom. ( ) Alleen wij noemen het graag een universiteitskwartier waar de UvA naast bewoners en allerlei bedrijfjes en zaken en weet ik veel wat, in een heel gemêleerde structuur een onderdeel is van de stad, van de wijk, van ons buurtje. En als de UvA daar op een goede manier een buurman/buurvrouw wil zijn, hartstikke welkom. Maar het is geen campus. En de UvA zegt van: Ja maar wij vullen het begrip campus wat ruimer in. Ja dat is prima, maar noem het dat ook maar geen campus. En de UvA wil daar niet met ons over praten. We hebben dat 17

18 een paar keer aangedragen van: Zullen we het daar niet eens over hebben? Ja, misschien moeten we dat eens doen. Het is nu ander half jaar verder en het is nog steeds niet gebeurd. ( ) Wat het BG-terrein bijzonder maakt en waarom het in mijn ogen geen campus is, is omdat het een openbaar terrein is en dat daar mensen wonen die niets met de universiteit van doen hebben. Dat standaard beeld van een campus is een groene enclave waar een universiteit gevestigd is, gesloten. Alle campussen die ik ken, waar ze zich natuurlijk mee willen spiegelen zijn gesloten. In Amerika en Engeland staat er bij wijze van spreken een slagboom. Ga je door een poort. Ik ken geen campus waar geen slagboom staat. Alsof het een kazerne is. Alsof het een ziekenhuis is. ( ) Een afgesloten enclave die een vast onderdeel is alleen maar voor de universiteit. (VOL-BG-B) Informant VOL-BG-B is van mening dat een campus op het BG-terrein niet passend is. Volgens de informant is het BG-terrein geen afgesloten groene enclave maar een openbaar terrein. De wijze waarop de UvA het begrip campus op het BG-terrein interpreteert heeft volgens informanten van de UvA echter niets te maken met dit traditionele beeld van campussen zoals in Engeland of de Verenigde Staten. De UvA informanten geven in gesprekken aan dat de UvA de ambitie heeft om een open stadscampus te realiseren. Een campus die in verbinding staat met de stad, verre van de afgesloten enclave zoals de VOL-BG deze volgens UvA informanten voor ogen heeft: Het is een open stadscampus wat mij betreft. Dus niet een campus waar je een muur omheen doet en waar je een hek voor zet dat je op slot zet. ( ) Een open stadscampus is daar mijn visie op. Dus waar je omwonenden hebt, medewerkers van de UvA, studenten van de UvA maar ook ondernemers. Kleine ondernemers die zitten er natuurlijk ook nog best veel. Winkels, restaurants, cafés etc. Allemaal in de directe omgeving die hier ook mee te maken hebben. (UvA-F) Volgens informant VOL-BG-B wil de UvA niet met de VOL-BG praten over het begrip campus. Informanten van de UvA geven aan dat wat hen betreft deze discussie niet interessant is. Een informant zegt hierover: Wat mij betreft gaat in dit geval even wadi s in the name op, hoor. (UvA-G) Een andere UvA-informant sluit zich hierbij aan door te benadrukken dat de UvA zich ervan bewust is met een multifunctionele omgeving te maken te hebben. Het punt van deze informant is dat campus voornamelijk een woord is. Volgens deze informant zal niemand binnen de UvA denken dat dit woord betekent dat het BG-terrein van de UvA is. ( ) waarom ik campus of kwartier niet zo n interessante discussie vind, ja het is maar een woord. Het is een woord en geen mens aan de UvA zal denken dit is nu helemaal van ons. Nee. Een aantal gebouwen ervan is van de UvA en wordt gebruikt door de faculteit. Maar niemand zal ontkennen dat er ook andere functies zijn, en ook bewoners zijn. En wat ik al zei, bedrijvigheid. Horeca, hotels in de buurt. ( ) misschien komt het wel omdat ik niet uit die geschiedenis kom, ik ben daar volkomen neutraal in. Ik denk van dat is toch van ons allemaal hier? Het gebied is van ons allemaal. De gebouwen en de mensen die daar wonen, dat is hun huis. Dat is niet mijn huis. En zo is het met de gebouwen van de UvA, dat zijn niet hun gebouwen dat zijn gebouwen van de UvA. En zo is het. Je gaat de deur uit en dan ben je in de publieke ruimte. En dat er dan een functie dominant is, in dat stukje, dat is evident ja. (UvA-D) 18