Werkwijzer Vakmanschap door intervisie
|
|
- Lotte van de Brink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Werkwijzer Vakmanschap door intervisie November
2 Inhoud Inleiding 3 Hoofdstuk 1 Wat is intervisie? 4 Hoofdstuk 2 Een methode kiezen Tienstappenmethode Dominante Ideeën Leren van successen De Dialoogmethode Hoe verder met intervisie? 11 2
3 Inleiding Als het je vak is om mensen te activeren en te motiveren naar werk loop je soms tegen je eigen grenzen of die van een ander aan. Hoe ga je daarmee om? Intervisie is een doeltreffende en plezierige manier om je vakmanschap te ontwikkelen. Door goede vragen te stellen en een situatie diepgaand te onderzoeken, kom je op eigen kracht tot nieuwe inzichten en oplossingen. Het wordt steeds belangrijker dat sociale diensten aantoonbaar effectief werken. Dat vraagt om vakmanschap en lerend vermogen. Eén van de manieren om persoonlijk vakmanschap naar een hoger niveau tillen is intervisie. Door je werk in je team bespreekbaar te maken en lering te trekken uit elkaars aanpak ontwikkel je een meer methodische en eenduidige werkwijze. En je wordt je bewust van je eigen overtuigingen en ethische uitgangspunten. Inzet van intervisie binnen een sociale dienst levert dus veel op. In deze werkwijzer lees je wat intervisie is, hoe het werkt en wat je er aan hebt. Ook zet de werkwijzer vier intervisiemethodes op een rij die bijzonder geschikt zijn om het vakmanschap bij sociale dienst te versterken. Er zijn er nog veel meer. Heb je zelf goede ervaringen met een andere methode of andere tips voor intervisie? Stuur je feedback naar 3
4 Hoofdstuk 1 Wat is intervisie? Het doel van intervisie is om vraagstukken in je werksituatie te onderzoeken en je aanpak te verbeteren. Intervisie is het best voor te stellen als een methodisch gesprek met collega s. Het heeft een systematische opbouw en een strakke regie. Intervisie geeft ook inzicht in je eigen manier van leren en problemen oplossen. In elke sessie worden één of meer door de deelnemers zelf ingebrachte praktijkvoorbeelden grondig bij de kop gepakt. De deelnemer die het vraagstuk inbrengt, wordt geholpen door adviezen van collega s en kiest daaruit zelf een oplossing. Intervisie is iets anders dan een vrijblijvend praatje met de benen op tafel (al heeft dat ook een functie). Het is een strak geregisseerd proces waarin mensen met elkaar bespreken hoe ze hun werk eigenlijk doen. Hierdoor leren ze in korte tijd veel van en met elkaar. Door intervisie kun je persoonlijke ervaringen vertalen naar algemeen geldende principes. Daardoor werk je aan een meer eenduidige en onderbouwde werkwijze. Waarom zou je het doen? Socrates en de oude Grieken wisten het al: met zijn allen kun je meer vragen stellen dan je in je eentje kunt bedenken. Socrates vond dat alle kennis al aanwezig is in ieder mens en alleen nog maar ontsloten hoeft te worden. Door goede vragen te stellen en een situatie diepgaand te onderzoeken, kom je op eigen kracht tot nieuwe inzichten en oplossingen. Dat is de kracht van goede intervisie. Randvoorwaarden Intervisie is relatief makkelijk te realiseren. Het begint met het bijeenbrengen van collega s die mee willen doen. Een effectieve groep bestaat uit vijf tot acht personen. Regel dat jullie eens per zes weken een dagdeel tijd kunnen besteden aan intervisie. Maak goede afspraken over het volgende: > Tijdsinvestering: Spreek af hoe lang elke sessie duurt (minimaal twee, maximaal vier uur) en hou je daaraan. > Planning: Plan alle bijeenkomsten ruim van tevoren en leg ze vast in de agenda. > Duidelijke rollen: Bepaal wie wanneer een casus inbrengt en wie gespreksleider is. > Vertrouwelijkheid en leerklimaat: Maak afspraken als wat je hier zegt blijft hier. > Goede sfeer: Besteed aandacht aan de inhoud en het proces; intervisie werkt alleen als iedereen zich op zijn gemak voelt. > Ruimte en materiaal: Zorg voor een prettige werkruimte met een flipover en stiften. > Focus: Vermijd de afleiding van telefoons en laptops; laat ze in je tas. > Afsluiten: Neem aan het einde even tijd om na te praten over wat de sessie voor iedereen heeft opgeleverd en hoe het is verlopen (inhoud en proces). 4
5 Intervisie moet je leren Het opbouwen van een goed werkende intervisie kost tijd en aandacht. Hoe meer ervaring je hebt met een werkvorm, hoe meer je intervisie gaat waarderen. Het is daarom aan te raden om de intervisie te laten begeleiden door iemand die daarin getraind is. De begeleider helpt de groep de juiste methode te kiezen en een stapsgewijze en methodische aanpak te volgen. De begeleidingsrol is met enige training ook goed door deelnemers zelf te leren. Als je wilt beginnen met intervisie en een groep bij elkaar hebt, biedt Divosa de mogelijkheid om kosteloos een training voor intervisiebegeleiders te volgen. Daarbij leer je in enkele dagdelen de verschillende methodieken te begeleiden en krijg je ondersteuning bij vragen die je in de praktijk bij het begeleiden van de eigen intervisiegroep tegenkomt. Lees meer over de training op de website van Divosa. Wanneer doe je het goed? Van goede intervisie krijg je energie. In een effectieve intervisie krijg je inzicht in je eigen handelen en dat van anderen. Je bouwt met elkaar aan vertrouwen om onderlinge verschillen te bespreken. Je leert om buiten je eigen denkraam te denken en ontdekt nieuwe manieren om oude en taaie vraagstukken op te lossen. Je kunt met enige oefening de principes waarmee je in de intervisie vraagstukken oplost ook daarbuiten toepassen. Je doet het goed als: > je steeds makkelijker tot de kern van de zaak weet te komen; > je meer inzicht krijgt in de manier van werken van anderen en van jezelf; > je steeds vaker het eureka-gevoel hebt; > je de opgedane inzichten in de praktijk gebruikt; > je de intervisiegesprekken als plezierig ervaart. In het ideale geval vind je ook in de dagelijkse praktijk een manier om met elkaar in alle openheid je manier van werken te bespreken. 5
6 Hoofdstuk 2 Een methode kiezen Om intervisie goed uit te voeren is het noodzakelijk om een methode te gebruiken. Het is even wennen, maar een methode helpt om systematisch te werk te gaan en niet te snel conclusies te trekken. De waarde van intervisie zit ook in het samen de tijd nemen om tot nieuw denken te komen. Er is een groot aanbod van intervisiemethodes. Sommige zijn vooral gericht op individuele verdieping en reflectie, andere meer op het vinden van gemeenschappelijke waarden en principes in een team. Niet elke methode leent zich voor elke onderwerp en sommige methoden zijn zo complex dat ze veel ervaring of voorbereiding vragen. Deze werkwijzer beschrijft vier methodes om bij sociale diensten toe te passen. Bij elke methode is vermeld waarvoor de methode wel en niet geschikt is en op welke manier de methode je vakmanschap verdiept. Je hoeft niet altijd dezelfde methode te gebruiken, maar kunt dat laten afhangen van het onderwerp en doel van een intervisiebijeenkomst. Het is wel aan te raden om te beginnen met eenvoudiger werkvormen. Vier methodes voor intervisie eenvoudige werkvorm LEREN VAN SUCCESSEN TIENSTAPPEN- METHODE achterhalen werkzame principes reflecteren en motiveren DIALOOG- METHODE DOMINANTE-IDEEËN- METHODE complexere werkvorm 6
7 2.1 Tienstappenmethode De Tienstappenmethode is een methode die uitnodigt om vragen te blijven stellen en je oordeel uit te stellen. Door de heldere structuur is deze methode ook geschikt voor een beginnende intervisiegroep. Belangrijkste doel inzicht geven door een vraagstuk opnieuw te definiëren Vooral geschikt voor onderzoek van actuele vraagstukken Minder geschikt voor onderzoek naar achterliggende normen en waarden van de casusinbrenger Werkwijze Stap 1: Stap 2: Stap 3: Stap 4: Stap 5: Stap 6: Stap 7: Stap 8: Stap 9: De inbrenger beschrijft de feitelijke waarnemingen en de beleving van de casus beknopt en formuleert de vraagstelling. De andere deelnemers mogen feitelijke verhelderingsvragen stellen en dan elk twee of drie verdiepende open vragen bedenken. De vragen worden op de flip-over geschreven. De inbrenger doet nog even niets. De inbrenger beoordeelt in hoeverre elke vraag de essentie van de casus raakt, door er een K (koud), W (warm) of N (neutraal) bij te schrijven. Dit gebeurt in stilte. De inbrenger beantwoordt nu alle vragen kort en bondig (dus ongeacht de beoordeling). Alle deelnemers stellen nu aanvullende en verdiepende vragen. Deze vragen worden niet opgeschreven, de inbrenger beantwoordt ze direct. De andere deelnemers herdefiniëren het vraagstuk: Mijn probleem is. De herdefinities worden weer op flipover genoteerd. De inbrenger waardeert ook deze probleemdefinities met koud, warm of neutraal en voegt een eigen definitie toe. Alle deelnemers bespreken samen de nieuwe situatie en mogelijke gedragsalternatieven voor de inbrenger. De deelnemers krijgen nu de gelegenheid praktische tips en adviezen te geven als ze als daar behoefte aan hebben. Stap 10: De deelnemers houden een nabespreking en evaluatie. Wat heeft iedereen geleerd van de casusbespreking? 7
8 2.2 Dominante Ideeën De Dominante-ideeënmethode is een krachtige en verrassende intervisiemethode die confronterend kan zijn door de focus op onderliggende overtuigingen. De casusinbrenger staat centraal. Vanwege de diepgang is deze methode minder geschikt voor een eerste of tweede bijeenkomst. Belangrijkste doel inzicht krijgen in aannames die je vaak onbewust hanteert en hoe die je gedrag beïnvloeden Vooral geschikt voor het bekijken van vraagstukken door een andere bril en het zoeken van nieuwe oplossingen voor vraagstukken waar je regelmatig tegenaan loopt Minder geschikt voor analyse van een probleem Werkwijze Stap 1: Stap 2: Stap 3: Stap 4: Stap 5: Stap 6: Stap 7: De inbrenger introduceert de casus en geeft toelichting bij de vraagstelling. De andere groepsleden proberen de dominante ideeën van de inbrenger te achterhalen door vragen te stellen en aandachtig te luisteren, ook tussen de regels door. Wat stuurt het denken van de inbrenger? Welke opvattingen, idealen, normen en waarden zijn in het verhaal te horen? Ze maken voor zichzelf aantekeningen. De deelnemers noemen de gevonden dominante ideeën en inventariseren ze op de flip-over. De inbrenger luistert aandachtig, maar reageert nog niet. De inbrenger reageert. Wat herken ik? Wat herken ik niet? Waar liggen aanknopingspunten voor verandering? De inbrenger omcirkelt de dominante ideeën om verder te onderzoeken. Met hulp van de andere deelnemers probeert de inbrenger nu voor alle omcirkelde ideeën een alternatief te vinden. Bijvoorbeeld door het idee om te keren. Welke andere handelingsmogelijkheden levert de omkering op? De inbrenger bespreekt wat het onderzoek heeft opgeleverd. Welke aanknopingspunten grijp ik aan om het anders te doen? Hoe ziet het andere gedrag er uit? De hele groep kijkt terug. Hoe verliep het gesprek en wat heeft het voor iedereen opgeleverd? 8
9 2.3 Leren van successen Bij deze stimulerende intervisiemethode is de aandacht gericht op successen en op de ingrediënten die bijdragen aan succes. Het is een vorm van waarderend onderzoek (appreciative inquiry). Belangrijkste doel leren van successen en opsporen van succespatronen Vooral geschikt voor groepen die nieuwe wegen willen inslaan en nieuwe oplossingen zoeken Minder geschikt voor groepen die graag onderzoeken wat er misging Werkwijze Stap 1: Stap 2: Stap 3: Stap 4: Stap 5: De inbrenger beschrijft het vraagstuk en vertelt uitgebreid over een succeservaring daarbij: de context van het succes en de gevoelens en emoties die het opleverde. De andere deelnemers noteren welke factoren en gedragingen hebben bijgedragen aan het succes. Alle succesfactoren worden op flip-over geïnventariseerd, waarbij de deelnemers onderscheid maken tussen acties van de inbrenger zelf en van de omgeving. Iedereen (ook de casusinbrenger zelf) doet mee en vult aan. Ze bespreken alleen de successen en houden de toon positief. Ronde van vragen stellen en luisteren om nog meer onderliggende succesfactoren te vinden. De deelnemers noteren deze nieuwe vondsten op een tweede flip-overvel. De casusinbrenger reflecteert op het proces en benoemt de opbrengst. De deelnemers bespreken met elkaar wat de groep leerde van deze manier van kijken. 9
10 2.4 De Dialoogmethode De Dialoogmethode (ook wel Socratische dialoog) is een manier om systematisch onderliggende waarden en opvattingen te onderzoeken en antwoorden te vinden op fundamentele vragen. Het bijzondere is dat de casus slechts dient als middel om in gesprek te komen over de principes en regels die je hanteert. Alle deelnemers doen onderzoek naar eigen opvattingen door zich te verplaatsen in de casus. De methode maakt gebruik van vertraging en slow thinking om tot resultaten te komen. Belangrijkste doel samen de essentie van een belangrijke kwestie onderzoeken en erover nadenken, zonder te oordelen Vooral geschikt voor groepen die op zoek zijn naar een gezamenlijke visie Minder geschikt voor > groepen die snel tot oplossingen willen komen > groepen waar niemand ervaring heeft met het begeleiden van deze methode Werkwijze Bij de Dialoogmethode staat een praktijkgeval centraal dat de inbrenger als problematisch heeft ervaren. Deze vorm van intervisie spitst het praktijkgeval toe op een cruciaal moment, het hittepunt. Daarna verbreden de deelnemers dat hittepunt weer naar een algemeen geldend principe. Het proces van convergeren en divergeren kun je weergeven als een zandloper: THEMA/VRAAG VOORBEELD HITTEPUNT REGELS PRINCIPES De Dialoogmethode kent zes stappen: Stap 1 (bevragen): De groep neemt de inbrenger een interview af om vast te stellen welke vraag onderzocht moet worden: a. Wat is het verhaal, het voorbeeld dat we onderzoeken? b. Waar zit in dit voorbeeld het hittepunt, hoe ziet dat cruciale moment er precies uit? c. Wat waren de gevoelens en gedachten die de inbrenger op dat moment had? d. Wat heeft de casusinbrenger precies gedaan? De begeleider let er op dat de deelnemers geen vragen overslaan. Stap 2 (verheldering): De deelnemers stellen verhelderingsvragen, zodat ze voldoende inzicht hebben in de situatie en zich later goed kunnen inleven in het cruciale moment. 10
11 Stap 3 (verplaatsing): De andere deelnemers verplaatsen zich zo goed mogelijk in de schoenen van de inbrenger. Ze vragen zich af hoe ze zich in die situatie zelf zouden voelen, wat ze zouden denken. En hoe ze zelf zouden handelen en wat hun onderliggende redenering zou zijn. Stap 4 (essentie): Stap 5 (houding): Stap 6 (terugblik): De deelnemers voeren nu een gesprek met elkaar over de verplaatsingen en onderzoeken zorgvuldig de onderliggende redeneringen. Alle deelnemers zeggen wat voor hen de essentie van dit gesprek is. Waar draait het hier eigenlijk om, wat moeten we ter harte nemen, welke algemeen geldende principes zijn hier aan de orde? Welke houding is nodig om in zo n situatie juist of verstandig te handelen. Wat moet je onder ogen zien en welke moed is daarvoor nodig? Moet je iets opgeven of loslaten? Deel deze inzichten en bespreek het belang voor vakmanschap. De deelnemers kijken samen terug op de dialoog. Hoe kun je verder met de uitkomsten? 2.5 Hoe verder met intervisie? Als de intervisie goed loopt en je de smaak te pakken krijgt, wil je er misschien meer over weten of heb je behoefte aan andere methodes en werkvormen. Voor deze werkwijzer hebben we geput uit de volgende twee boeken: Leren met collega s door Erik de Haan (Van Gorcum 2006) Vrije ruimte praktijkboek door Jos Kessels, Erik Boers en Pieter Mostert (Boom 2008) Het is de moeite waard om deze boeken helemaal te lezen. Ze geven meer uitleg en voorbeelden bij de in deze werkwijzer genoemde methodes en bevatten andere werkvormen waarmee je je repertoire kunt uitbreiden. Ook het volgende boek is aan te raden: Praktijkboek intervisie door Monique Bellersen en Inez Kohlman (Kluwer 2013) Maar het is vooral de kunst je eigen weg te vinden in vormen van intervisie die het beste passen. En dat leer je in de praktijk, door vaak intervisiebijeenkomsten te houden en met samen collega s te bedenken hoe je intervisie verder kunt gebruiken om je professionaliteit en vakmanschap te vergroten. 11
12 Colofon Divosa Kon. Wilhelminalaan LA Utrecht Postbus GT Utrecht T E info@divosa.nl Redactie Erica Koch (Parresia* Training & Advies) Chris Goosen (Divosa) Eindredactie Anneke Nunn Vormgeving Marion Klerken, YON-Vormgeefwerk Versie November 2013 Deze werkwijzer is een onderdeel van het Programma Effectiviteit en Vakmanschap van de VNG en Divosa, mede gefinancierd door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het doel van dit programma is het versterken en stimuleren van methodisch werken binnen de sociale zekerheid. De Werkwijzer Vakmanschap door intervisie valt binnen de Programmalijn Organisatie & Ontwikkeling. In de Programmalijn Uitvoerders verschenen al een vierluik werkwijzers over het Bbz, de Werkwijzer Omgaan met belemmeringen, de Werkwijzer Handhaving rechtmatigheid en arbeidsverplichting, de Werkwijzer Groepsgewijs werken met klanten, de Werkwijzer Diagnose-instrumenten en de Werkwijzer Integere en veilige dienstverlening. 12
1.Doelstellingen van intervisie
Intervisie 1.Doelstellingen van intervisie Intervisie kent de volgende doelstellingen: - Professionals helpen elkaar om tot oplossingen te komen; - Het problematiseren, analyseren en verhelderen van het
Nadere informatieIntervisiemethodes. Methode 1: Incidentenmethode
Intervisiemethodes Methode 1: Incidentenmethode Bij de incidentmethode wordt een gebeurtenis uit de werksituatie van een van de deelnemers op gestructureerde wijze besproken. Stap 1 Introductie van het
Nadere informatieHandreiking Intervisie POH-GGZ
Handreiking Intervisie POH-GGZ Daniëlle Vissers programmamanager GGZ Januari 2017 Inhoud 1. Wat is intervisie?... 3 2. Hoe werkt intervisie?... 3 3. Hoe intervisie te organiseren?... 3 4. Keuze uit verschillende
Nadere informatieAAN DE SLAG MET INTERCOLLEGIALE CONSULTATIE HANDREIKING VOOR ZORGGROEPEN
AAN DE SLAG MET INTERCOLLEGIALE CONSULTATIE HANDREIKING VOOR ZORGGROEPEN Deze handreiking is opgesteld in samenwerking met: COLOFON InEen Leden van InEen kunnen dit document voor eigen gebruik vrijelijk
Nadere informatieworkshop: waardengericht leidinggeven mbv een socratische dialoog als intervisiemodel
Socratische dialoog workshop: waardengericht leidinggeven mbv een socratische dialoog als intervisiemodel Tijdens een socratische dialoog volgen we een vast patroon. Het gesprek begint met het opvragen
Nadere informatieVragen op de startdag intervisie 13-1-2015
Vragen op de startdag intervisie 13-1-2015 Op 13 januari jl. was de startdag intervisie. Voorafgaand aan de startdag zijn er bijeenkomsten geweest voor de facilitators en voor (nieuwe) leden die aan intervisie
Nadere informatieIntervisie
Intervisie 03-06-2013 Eigen ervaringen? Successen Welke? Waaraan te wijten? Minder positieve ervaringen Welke? Waardoor? Wat is intervisie? Definitie Leren met collega s door vragen/problemen uit de dagelijkse
Nadere informatieIntervisie
Intervisie 07-04-2014 Eigen ervaringen? Successen Welke? Waaraan te wijten? Minder positieve ervaringen Welke? Waardoor? Wat is intervisie? Definitie Leren met collega s door vragen/problemen uit de dagelijkse
Nadere informatieIntervisie Wat is het? Wanneer kun je het gebruiken?
Intervisie Wat is het? Intervisie is een manier om met collega's of vakgenoten te leren van vragen en problemen uit de dagelijkse werkpraktijk. Tijdens de bijeenkomst brengen deelnemers vraagstukken in,
Nadere informatieMet intervisie aan de slag. Programmagroep
Met intervisie aan de slag Programmagroep Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1 Wat is intervisie... 3 1.1 Leren leren van elkaar!... 3 1.2 Hoe wordt intervisie voor regio- en seniorcoaches georganiseerd?...
Nadere informatieReflectie #Zo dus! Hieronder vind je een aantal oefeningen om te leren reflecteren waar je zelf mee aan de slag kunt.
Reflectie #Zo dus! Hieronder vind je een aantal oefeningen om te leren reflecteren waar je zelf mee aan de slag kunt. In je eentje Time-out reflectie Time-out reflectie is een snelle manier om in je eentje
Nadere informatieEen effectieve stakeholdersdialoog
Een effectieve stakeholdersdialoog Maarten Rienks Het Nieuwe Trivium - filosoferen in organisaties maartenrienks coaching en organisatieontwikkeling Een effectieve stakeholdersdialoog Tijdens het jaarcongres
Nadere informatie3. Principes ophalen en groeperen: wat is voor de groep dus effectief samenwerken?
FCE / Stichting Opleidingskunde 2007 Een groep interviewen met de waarderende methode Bijvoorbeeld over samenwerken... 1. Thema scherp (het gaat in dit voorbeeld over effectief samenwerken ) 2. In kleine
Nadere informatie1. Doel en werkwijze intervisie
1. Doel en werkwijze intervisie Doel leren leren van elkaar. de groep gebruiken als oefensituatie themagerichte situaties bespreken de groep mee laten denken over een probleem en/of praktijksituatie experimenteren
Nadere informatieGespreksleidraad collegiaal reflectie moment
Gespreksleidraad collegiaal reflectie moment Wanneer gebruik je deze gespreksleidraad? op het jaargesprek willen we je uitnodigen om voor je eigen ontwikkeling een aantal mensen te vragen om mee te denken.
Nadere informatieINTERVISIE ALGEMEEN INLEIDING
INTERVISIE ALGEMEEN 1 INLEIDING Met deze waaier kunnen intervisiegroepen (en begeleiders daarvan) nieuwe, aantrekkelijke en dynamische werkvormen kiezen die intervisie tot een succes maken. Nieuwe werkvormen
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding 3. Hoofdstuk 1 Wat is intervisie 5
Naam: Peter de Graaf Opleiding: Coaching & Counseling Europees Instituut Periode: Januari 2006 September 2011 Inhoudsopgave Inleiding 3 Hoofdstuk 1 Wat is intervisie 5 1.1 Het begrip intervisie 5 1.2 Toelichting
Nadere informatie1 People Do Change/IVA Onderwijs
1 People Do Change/IVA Onderwijs 2 People Do Change/IVA Onderwijs 3 People Do Change/IVA Onderwijs 1 Dit vergt minimaal 1 dagdeel van 4 klokuren. De werkwijze kan tot 10 teamleden door 1 facilitator worden
Nadere informatieIntervisie: de 10-stappenmethode
Intervisie: de 10-stappenmethode Wanneer te gebruiken? De 10-stappenmethode is uitermate geschikt voor een beginnende intervisiegroep, waarin mensen participeren met weinig of geen intervisie-ervaring.
Nadere informatieIedere groep kan met de 10 stappen methode werken. Als een JGZ organisatie een andere methode voor intervisie gebruikt is dat ook mogelijk.
Bijlage 7 Intercollegiaal overleg Notitie Intervisiebijeenkomsten Doel De deelnemers verbeteren in twee bijeenkomsten hun eigen professionele handelen wanneer zij in de praktijk kindermishandeling vermoeden
Nadere informatieIntervisie. Het versterkt de impact leertrajecten
Intervisie Het versterkt de impact leertrajecten 1. Inleiding Hieronder geven wij bevindingen aan op basis van onze ervaring, in het starten, doorvoeren, voortzetten en evalueren van intervisietrajecten.
Nadere informatieHET GESPREK: KOP ROMP STAART
HET GESPREK: KOP ROMP STAART Elk effectief gesprek heeft een zogenaamde kop romp staart structuur: een begin, een kern en een einde. Voorafgaand aan deze drie fasen is het cruciaal om elk gesprek zorgvuldig
Nadere informatieBEGELEIDEN VAN INTERVISIE: VOOR MEDIATORS
BEGELEIDEN VAN INTERVISIE: VOOR MEDIATORS Life can only be understood backwards; but it must be lived forwards Søren Kierkegaard, Deens filosoof, 1813-1855 Begeleiden van intervisie voor mediators Introductie
Nadere informatieIntercollegiale Consultatie
Intercollegiale Consultatie Persoonlijk Advies Coaching en Training Materiaal Pagina 1 Intercollegiale Consultatie Intercollegiale Consultatie kan als werkwijze onderdeel zijn van de persoonlijke en professionele
Nadere informatieDUUR WAT HOE MATERIAAL
DUUR WAT HOE MATERIAAL 0.00 5 min Intro begeleiders Introductie thema agressiehantering Doelen simulatiespel Toelichting rollen Introduceer jezelf en het spel Introductie begeleiders Nodig deelnemers uit
Nadere informatieCOMMUNICEREN VANUIT JE KERN
COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie
Nadere informatieBEGELEIDEN VAN INTERVISIE: VOOR ADVOCATEN EN VFAS-LEDEN
BEGELEIDEN VAN INTERVISIE: VOOR ADVOCATEN EN VFAS-LEDEN Life can only be understood backwards; but it must be lived forwards Søren Kierkegaard, Deens filosoof, 1813-1855 Begeleiden van intervisie: voor
Nadere informatieSPELVARIANTEN. Heb je vragen, feedback of wil je op weg geholpen worden, neem contact met ons op. info@talentengenerator.nl.
SPELVARIANTEN Je ontdekt meer in een uur spelen dan in een jaar converseren Plato Het klinkt zo simpel we gaan bouwen aan het vertrouwen maar is het wel zo simpel? Zomaar vanuit het niets het thema vertrouwen
Nadere informatieIntervisie. Helpende Z&W versnelde leerroute. ROC Mondriaan, School voor Zorg en Welzijn, Leiden
Intervisie Helpende Z&W versnelde leerroute ROC Mondriaan, School voor Zorg en Welzijn, Leiden Reflecteren Eén van de definities van reflecteren: Reflecteren is het terugblikken op je handelen, nadenken
Nadere informatieHandleiding. Intervisie. KNOV 2009 Liesbeth Kool, Anneke van der Heijden
Handleiding Intervisie KNOV 2009 Liesbeth Kool, Anneke van der Heijden 1 Methodiek Intervisie is een vorm van overleg en samenwerking tussen collega s, waarbij vooral reflecties op eigen werkervaringen
Nadere informatieTrainingen die je in beweging brengen!
Trainingen die je in beweging brengen! Een training bij Caro van Roon brengt je in beweging. Dat levert je inzichten, ervaringen en kennis op over jezelf en de ander. Je leert vanuit je eigen persoonlijkheid
Nadere informatieOpleidingsprogramma DoenDenken
15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor
Nadere informatieMethode voor moreel beraad uit het moresprudentieproject
Methode voor moreel beraad uit het moresprudentieproject Moreel beraad is een dialogische werkvorm waarin het onderzoeken van een casus centraal staat. Het is een stappenplan waarin zowel houdingsgerichte
Nadere informatieLeren van ervaringen. Er volgt na een half jaar opnieuw een moreel beraad omdat de cliënt achteruit gaat.
Leren van ervaringen Inleiding Binnen Amerpoort vinden we het belangrijk om te leren van onze ervaringen. In het kwaliteitsrapport is te lezen dat we dit doen door met elkaar te praten over de kwaliteit
Nadere informatieintervisie de pot met goud
intervisie de pot met goud Uitgangspunten Wat is intervisie? Je vrij voelen om ervaringen te delen Niets is raar of onprofessioneel Twijfels toetsen Ideeën opperen Geslaagde voorbeelden inbrengen (zonder
Nadere informatieAls docent werk je vanuit een positie van autoriteit, als trainer vanuit een positie van gelijkwaardigheid
JOUW ROL ALS TRAINER Het klinkt misschien overbodig om het te hebben over de rol die je hebt bij het beïnvloeden van het denken en doen van anderen in groepssituaties. Iedereen weet toch wel wat die rol
Nadere informatieIntervisie Schatkist
Intervisie Schatkist Dit is een publicatie van FOCUS Leren & Ontwikkelen Dit exemplaar is verkocht aan: Dhr. W. Ezerman (Willem) / 2015-354 FOCUS Leren & Ontwikkelen T.a.v. Dhr. W. Ezerman Transvaalstraat
Nadere informatieWerk, moederschap en jij in balans
Werk, moederschap en jij in balans Ben jij een ambitieuze professional en moeder en herken je dat je het goed wilt doen: in je carrière, de opvoeding van je kind(eren), als partner en voor je vrienden;
Nadere informatieReflectie op besluitvorming en handelen
Reflectie op besluitvorming en handelen Methodiek Omschrijving: De kwaliteit van besluitvorming heeft een invloed op de kwaliteit van de hulpverlening en het gevoel van effectiviteit. Dit is een belangrijk
Nadere informatieFunctioneel meten en vakmanschap www.divosa.nl
De sociale dienst als lerende organisatie Functioneel meten en vakmanschap www.divosa.nl De sociale dienst als lerende organisatie Functioneel meten en vakmanschap Prof. dr. Roland Blonk, Chris Goosen
Nadere informatieEffectieve samenwerking: werken in driehoeken
Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere
Nadere informatieIntervisie voor de VPM 2013 Workshop Intervisie VPM 2013 Xtensys HRM-consultancy & training
Intervisie voor de VPM 2013 Wat is intervisie? Intervisie is een manier om met collega s te sparren over inhoudelijke thema's en over persoonlijke dilemma s in het werk. De frequentie voor de intervisie
Nadere informatieEindverslag stage jaar 1
Eindverslag stage jaar 1 In de stagegids jaar 1 kun je alle achtergrondinformatie over de stage vinden. In de bijlage van de stagegids staat ook een overzicht (tabel) met alle documenten die van belang
Nadere informatieIntervisie wat is het?
Intervisie wat is het? Intervisie is: a. een gestructureerde methode om b. van elkaars c. werkvraagstukken d. te leren Ad a: Intervisie is een gestructureerd gesprek. De structuur is er om effectief en
Nadere informatieBeeldcoaching in het onderwijs
Beeldcoaching in het onderwijs Leren coachen met video V i s i e I n B e e l d H u z a r e n l a a n 2 4 7 2 1 4 e c E p s e Gebruik van video is de duidelijkste en snelste manier om te reflecteren op
Nadere informatieSPELVARIANTEN. Je ontdekt meer in een uur spelen dan in een jaar converseren Plato
SPELVARIANTEN Je ontdekt meer in een uur spelen dan in een jaar converseren Plato Inleiding Het klinkt zo simpel we gaan bouwen aan het vertrouwen maar is het wel zo simpel? Zomaar vanuit het niets het
Nadere informatieReflecteren= dé kern van een professionele kinderopvang - Waarderende praktijkanalyse in een notendop
Reflecteren= dé kern van een professionele kinderopvang - Waarderende praktijkanalyse in een notendop Wat heeft er je de laatste week geraakt/verwonderd? Baby slaapt moeilijk en huilt veel ouders houden
Nadere informatieEffectieve samenwerking: werken in driehoeken
Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie en in elk netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere
Nadere informatieIntervisie in het WijkLeerbedrijf HANDLEIDING VOOR COÖRDINATOREN
Intervisie in het WijkLeerbedrijf HANDLEIDING VOOR COÖRDINATOREN Inhoud Opwarmers... 2 Belangrijk... 2 Het kwaliteitenspel... 2 Waarom vind jij dat je dit hebt verdiend?... 3 Methodieken... 4 1 Intervisie
Nadere informatieIntervisie. 1. Wat is intervisie? 2. Wanneer en waarom intervisie? 3. Voor wie? 4. Wat levert het op? 5. Methodiek 6. De rol van de begeleider
Intervisie 1. Wat is intervisie? 2. Wanneer en waarom intervisie? 3. Voor wie? 4. Wat levert het op? 5. Methodiek 6. De rol van de begeleider 1. Wat is intervisie? Intervisie laat zich kort omschrijven
Nadere informatieLeren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen
Nurse Academy lustrumcongres 2014 Leren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen Amersfoort, 17 november 2014 Jos de Munnink, gespreksleider moreel beraad GGNet Contact: j.demunnink@ggnet.nl
Nadere informatieIn the spotlights een intervisiemodel
In the spotlights een intervisiemodel De inspiratie om de intervisiemethodiek In the spotlights te ontwikkelen, heb ik gevonden in de succesanalyse. Een oplossingsgerichte methodiek, die zoals de naam
Nadere informatieEFFECTIEF COMMUNICEREN MET NLP. Compacte introductie van NLP met focus op praktische toepassing in gespreksvoering en samenwerken
EFFECTIEF COMMUNICEREN MET NLP Compacte introductie van NLP met focus op praktische toepassing in gespreksvoering en samenwerken Effectief Communiceren met NLP Effectief communiceren is niet zo moeilijk,
Nadere informatieMETHODIEKEN VOOR INTERVISIE
METHODIEKEN VOOR INTERVISIE Inleiding In dit document zetten we een aantal methodieken uiteen als leidraad voor een goede intervisie. Door een of meerdere methodieken te gebruiken wordt de beschikbare
Nadere informatieAnnette Koops: Een dialoog in de klas
Annette Koops: Een dialoog in de klas Als ondersteuning bij het houden van een dialoog vindt u hier een compilatie aan van Spreken is zilver, luisteren is goud : een handleiding voor het houden van een
Nadere informatieD.1 Motiveren en inspireren van leerlingen
DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt
Nadere informatie111 super waardevolle quotes
Stel jezelf eens een doel waar je zowel zenuwachtig als enorm enthousiast van wordt. Je mag er natuurlijk even over nadenken, maar deel wel hieronder welk doel jij jezelf hebt gesteld! Je leert het meeste
Nadere informatieDe socratische methode. Iets meer over Socrates
De socratische methode De kunst van het vragen stellen Het is vaak beter om goede vragen te stellen dan zelf goede antwoorden te geven. Met vragen beweeg je anderen tot onderzoek van eigen ervaringen en
Nadere informatieKwalitatief te werk! Landelijke Bijeenkomst Meten Maatschappelijke Opbrengst 17 dec 2018 Mandy Goes & Roxanne de Vrede Panteia
Kwalitatief te werk! Landelijke Bijeenkomst Meten Maatschappelijke Opbrengst 17 dec 2018 Mandy Goes & Roxanne de Vrede Panteia Doel van de sessie what s in it for me? Je weet wanneer en waarom je een kwalitatieve
Nadere informatiePlan van Aanpak. Inleiding. Aanpak visie op leren
Plan van Aanpak Van Jos Kessels, Manon Ruijters, Dorine Wesel Datum 12 augustus 2015 Onderwerp Aanpak visie op leren Inleiding Natuurlijk zijn onze uitgangspunten op verschillende manieren om te zetten
Nadere informatieWie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg
Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Voor wie? Waarom? Wat? Hoe? Voor Omdat leiding Ervaringsgerichte Door middel van leidinggevenden, geven, adviseren en coaching en werkvormen waarbij het adviseurs
Nadere informatieDoel In de klas wordt middels de socratische methode het gesprek gevoerd over controversiële onderwerpen.
De socratische methode De socratische methode kan worden ingezet om met een groep studenten in het mbo het gesprek aan te gaan over controversiële onderwerpen. Kernbegrippen hierbij zijn: Zoeken naar een
Nadere informatieArtikel 2.1 De aspirantcounsellor en de registercounsellor dienen zelf zorg te dragen voor aansluiting bij een intervisiegroep.
1 REGLEMENT VOOR INTERVISIEGROEPEN VAN DE ALGEMENE BEROEPSVERENIGING VOOR COUNSELLING In dit reglement worden de volgende afkortingen gebruikt: - ABvC : de Algemene Beroepsvereniging voor Counselling -
Nadere informatieToelichting. Intervisie
Toelichting Intervisie December 2010 1. Wat is intervisie? Naast opleiding en training is gezamenlijke reflectie op het eigen handelen voor dierenartsen een goede manier om zich te ontwikkelen. Door in
Nadere informatieVerbindend Leiderschap. Info driedaagse training inside
Verbindend Leiderschap Info driedaagse training inside AAN HET WERKBOEK! Sommige situaties doen je wankelen. Je schrikt van de reactie van jezelf of de ander. Soms op je werk, soms privé. Hoe kan dat?
Nadere informatieLeren implementeren. Waar sta jij met Leren implementeren? Leren in de wijk 30 januari2017 Karlijn Stals, programmaleidervakmanschapnji
Leren implementeren Leren in de wijk 30 januari2017 Karlijn Stals, programmaleidervakmanschapnji Ik weet alles over implementeren en kan het ook heel goed! Ik sta voor een afgebakende, overzichtelijke
Nadere informatieeflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen
eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen Redactie: Marieke Haitsma en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie
Nadere informatieVERSLAG VAN EEN SOCRATISCH GROEPSGESPREK. Hoe bepaal je de normen met betrekking tot resultaat?
VERSLAG VAN EEN SOCRATISCH GROEPSGESPREK Hoe bepaal je de normen met betrekking tot resultaat? Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor de volledigheid
Nadere informatieVan werkdruk naar werkplezier
Van werkdruk naar werkplezier Het Programma Onze visie Werkdruk leidt tot minder werkplezier, wrijving in de samenwerking en op termijn mogelijk verzuim door stressklachten. Als medewerkers echter uitgedaagd
Nadere informatieMoreel Beraad. Roelie Dijkman, specialist ouderengeneeskunde SHDH
Moreel Beraad Roelie Dijkman, specialist ouderengeneeskunde SHDH Wat is goed handelen? Wat en wie bepaalt dat? Ethiek Het systematisch nadenken over normen en waarden die in handelings- en beslissituaties
Nadere informatie75 Helpende Vragen Spel
75 Helpende Vragen Spel handleiding kaartspel monique bellersen inez kohlmann Vragen bij intervisie en andere gesprekken 75 Helpende Vragen Spel_NL_handleiding.indd 1 27-07-2016 16:41 Inleiding Is je onlangs
Nadere informatie2.3 Wanneer ben je een goede werkbegeleider? Methodisch werken als werkbegeleider 18
15 De werkbegeleider Samenvatting De werkbegeleider heeft een belangrijke rol binnen zorg- en welzijnsorganisaties. Zij helpt de student zich het vak eigen te maken en leert tegelijkertijd zelf hoe zij
Nadere informatieAchtergrond info intervisie
Achtergrond info intervisie Voor een onderwijsprofessional helpt het om gebruik te maken van intervisie. Dit houdt in dat je regelmatig met collega s onderling bespreekt hoe het professioneel handelen
Nadere informatieOntwikkeling. Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling
Ontwikkeling Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Waarom? Ik heb het idee dat ik wel eens tekortschiet als het erom gaat anderen duidelijk te maken wat ik bedoel. Ik
Nadere informatieLeergang Ambtelijk Secretaris III De invloedrijke OR
Leergang Ambtelijk Secretaris III De invloedrijke OR Cursusdag 1 09:30 uur Kennismaking We starten deze module een kennismaking. We inventariseren de verwachtingen van alle deelnemers. U krijgt een toelichting
Nadere informatieSamenwerken in Procesmanagement ACE en Ancora
Samenwerken in Procesmanagement ACE en Ancora Het leertraject SPM bestaat vanaf 2014 uit 3 modules die verspreid over 2 jaar gevolgd kunnen worden. Iedere module heeft een omvang van 4 x 2 dagdelen, verspreid
Nadere informatieTeam Alignment. En als mensen nu echt hun verantwoordelijkheid nemen? Transformational Programs by TLC www.tlc-nederland.com
Team Alignment En als mensen nu echt hun verantwoordelijkheid nemen? Team Alignment Het gaat goed! Herkent u deze situatie: een collega of een medewerker presenteert vol vuur over de voortgang van een
Nadere informatieBehandel een kind zoals die is, en het zal zo blijven. Behandel het kind zoals het kan zijn, en het zal zo worden.
Het Kindgesprek. Behandel een kind zoals die is, en het zal zo blijven. Behandel het kind zoals het kan zijn, en het zal zo worden. 1 Inleiding. Door gesprekken met kinderen te voeren willen we de betrokkenheid
Nadere informatieCursushandleiding. Tja, wat zal ik zeggen, met cliënten in gesprek over spiritualiteit
Cursushandleiding Tja, wat zal ik zeggen, met cliënten in gesprek over spiritualiteit N.a.v. het gelijknamige boek van Elizabeth Johnston Taylor, in het Nederlands hertaald onder redactie van Peterjan
Nadere informatieREGLEMENT VOOR INTERVISIEGROEPEN VAN DE ALGEMENE BEROEPSVERENIGING VOOR COUNSELLING
1 REGLEMENT VOOR INTERVISIEGROEPEN VAN DE ALGEMENE BEROEPSVERENIGING VOOR COUNSELLING In dit reglement worden de volgende afkortingen gebruikt: ABvC : de Algemene Beroepsvereniging voor Counselling TRA-bureau
Nadere informatieAchter elk probleem schuilt het werkelijke probleem. Intervisie-gesprekken
Achter elk probleem schuilt het werkelijke probleem Intervisie-gesprekken De Jong en Vermeulen 2000 Intervisie Intervisie is een leervorm waarin leren met elkaar van elkaars ervaringen en inzichten centraal
Nadere informatie3.1 Persoonsgerichte werkvormen: leren van ervaringen, supervisie en intervisie
3.1 Persoonsgerichte werkvormen: leren van ervaringen, supervisie en intervisie Reflectie op het eigen handelen is voor de AVG een noodzakelijk element van zijn beroepsattitude (competentiegebied professionaliteit).
Nadere informatieObservatiekladblok ZIEN!
Het observeren/ waarnemen Het observatiekladblok is een hulpmiddel in de fase van het waarnemen. Door de ZIEN! begrippen te kennen, gedrag te herkennen kun je scherper observeren. Wanneer je weet waar
Nadere informatieLeren hoe je leren kunt
Leren hoe je leren kunt Als manager stimuleer je de ontwikkeling van medewerkers en draag je zorg voor een goede onderlinge communicatie. Managers en medewerkers wisselen ervaringen uit en leren van elkaar.
Nadere informatieFeedback. in hapklare brokken
Feedback in hapklare brokken Jan van Baardewijk Zorgteamtrainer Op zorgteamtraining.nl is de meest recente versie van feedback gratis beschikbaar. Mocht je willen weten of je de meest recente versie hebt,
Nadere informatieTekst: Carola van der Schrier
Beeldbegeleiding in het onderwijs kent meerdere toepassingsgebieden. In dit artikel beschrijft ib er en beeldcoach Carola van der Schrier de door haar ontwikkelde methodiek voor de professionalisering
Nadere informatieHele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig
De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar
Nadere informatieProfessionaliseren door gezamenlijke reflectie Intervisie en het Socratisch gesprek vergeleken
Uit: Het Socratisch Gesprek, red. Jos Delnoij en Wieger van Dalen (Damon, Budel, 2003) Professionaliseren door gezamenlijke reflectie Intervisie en het Socratisch gesprek vergeleken Erik Boers Jos Kessels
Nadere informatieOPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID
OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID Beleid is alleen nodig als je iets gaat veranderen. INLEIDING Het beleid van een organisatie bepaalt hoe je moet werken en wat de bestuurders belangrijk vinden. Dat beleid
Nadere informatieActief luisteren (De ander helpen zo duidelijk mogelijk te zijn)
Actief luisteren (De ander helpen zo duidelijk mogelijk te zijn) Laat de ander merken dat je echt luistert door je houding en ogen. Laat merken dat je aandacht op hem/haar gericht is. Stel zoveel mogelijk
Nadere informatieEen gesprek met impact
Een gesprek met impact Vergroot je eigen effectiviteit Nienke Jansen en Tjerk Risselada 4 oktober 2018 FOCUS van vandaag De kwaliteit van jouw gesprek bepaalt mede de impact Een goed gesprek is niet afdwingbaar,
Nadere informatieIntervisie Reader. Samengesteld voor de workshop Intervisie. Pagina 1 van 31. mc-training
Intervisie Reader Samengesteld voor de workshop Intervisie Pagina 1 van 31 Pagina Blank Pagina 2 van 31 Inleiding... 5 Wat is intervisie?... 5 Wat is de werkwijze in de intervisie?... 5 De spelregels van
Nadere informatieSPELVARIANTEN. Bonus: Ondertussen oefen je met het geven en ontvangen van feedback en bouw je aan het vertrouwen in jouw team.
SPELVARIANTEN Wil jij weten waar je in jouw huidige werk goed in bent? Hoe jij communiceert en je gedraagt en vooral hoe de ander dat ziet? En wil jij dit graag uitwisselen met je teamgenoten zodat jullie
Nadere informatiePOP Martin van der Kevie
Naam student: Martin van der Kevie Studentnr.: s1030766 Studiefase: leerjaar 1 Datum: 18 okt 2009 Interpersoonlijk competent Overzicht wat leerlingen bezig houdt dit kun je gebruiken tijdens de les. Verder
Nadere informatieLeadership By Responsibility
Leadership By Responsibility En als mensen nu echt hun verantwoordelijkheid nemen? Leadership By Responsibility! Het gaat goed! Herkent u deze situatie: een collega of een medewerker presenteert vol vuur
Nadere informatieUitgave maart Enexis formuleert leiderschapsbelofte met vier pijlers voor wendbare organisatie. Versterk mens & werk
Uitgave maart 2017 Enexis formuleert leiderschapsbelofte met vier pijlers voor wendbare organisatie Versterk mens & werk Enexis formuleert leiderschapsbelofte met vier pijlers voor wendbare organisatie
Nadere informatieGesprekstips: Open vragen
U wilt in gesprek met uw medewerker over een onderwerp dat (onder meer) gaat over de financiële situatie van uw medewerker. Maar hoe pak je dat aan? Als u uw medewerker goed kent, dan vindt u doorgaans
Nadere informatieHoofdstuk 3 Beoordeling en evaluatie. 3.1 Beoordelingsformulier beroepshouding. Instructie beoordeling: Beoordeling
. Hoofdstuk 3 Beoordeling en evaluatie 3.1 Beoordelingsformulier beroepshouding Instructie beoordeling: Het beroepshoudingformulier wordt voor de BOL leerlingen tijdens de schoolperiode door de SLBer beoordeeld
Nadere informatie