Blowen op Zuid. Rapid Assessment en Response naar het gebruik van cannabis door buurt- en risicojongeren in Rotterdam-Zuid

Transcriptie

1

2 2

3 Blowen op Zuid Rapid Assessment en Response naar het gebruik van cannabis door buurt- en risicojongeren in Rotterdam-Zuid Colofon Opdrachtgever : GGD Rotterdam-Rijnmond Uitgave : Bureau BP&O, juni 2009 Tekst : W.M. (Wouter) de Jong Tekst bijlagen A en B : H. van den Berg en W.M. de Jong Uitvoering : Bureau BP&O in samenwerking met GGD Rotterdam-Rijnmond, Stichting Jong, Bouman GGZ, Youth for Christ, Charlois Welzijn Contactgegevens: Bureau BP&O Beleid, Projecten & Onderzoek t: w: e: info@bpeno.nl 3

4 4

5 Inhoudsopgave Blz. Samenvatting Inleiding Risicojongeren en blowen Prevalentie van blowen Kenmerken van risicojongeren die blowen Samenvatting Risico's en problemen door het blowen Riskant blowen en afhankelijkheid Problemen door blowen Strategieën om risico s te beperken Samenvatting Beleid en interventies Beleid op hoofdlijnen Voorlichting en preventie Begeleiding en hulpverlening Regelgeving en handhaving Conclusies Het actieplan 45 Bijlagen A. Enquête CannabisRAR 51 B. De RAR als methode van onderzoek en de uitvoering in Rotterdam Zuid.65 C. Lijst met geconsulteerde organisaties..71 D. Literatuur. 73 5

6 6

7 Samenvatting In het rapport Blowen op Zuid worden de uitkomsten beschreven van een Rapid Assessment en Response (RAR) naar blowen door buurt- en risicojongeren in Rotterdam-Zuid. Het project was gericht op het in kaart brengen van de problematiek van blowen bij risicojeugd, de op (voorkomen van) blowen gerichte interventies, en op het adviseren over gewenst gemeentelijk beleid en interventies. In opdracht van de GGD Rotterdam-Rijnmond heeft in de maanden februari, maart en april van 2009 een voor dit doel samengesteld projectteam de RAR uitgevoerd. Veel buurt- en risicojongeren blowen. De gemiddelde leeftijd bij het roken van de eerste joint is 15 jaar. In deze groepen wordt vaker en meer geblowd dan onder scholieren. Voor velen in Rotterdam Zuid is blowen een maatschappelijk geaccepteerd verschijnsel: Blowen is normaal. Voor blowen door minderjarigen is minder begrip. Een aanzienlijke groep risicojongeren blowt riskant, in de zin van dagelijks gebruik of verslaving. Dagelijks blowen komt bij de risicojongeren vaker voor dan dagelijks drinken van alcohol. Naarmate jongeren op vroegere leeftijd beginnen met blowen en naarmate zij frequenter blowen nemen de risico s op schadelijke gevolgen toe. Minderjarige blowers lopen de grootste risico s. Het op jonge leeftijd veel blowen verstoort de sociaal-emotionele ontwikkeling en kan leiden tot schade aan de hersenen, met als gevolg verminderde cognitieve prestaties. Jonge blowers lopen een groter risico om afhankelijk te worden. Risicojongeren met achterliggende problematiek zijn extra kwetsbaar voor afhankelijkheid als gevolg van het roes-effect van cannabis. Frequent blowen kan leiden tot lichamelijke klachten en psychische complicaties, verminderde prestaties op school en werk en risico s in het verkeer. Er zijn geen aanwijzingen dat blowen op grote schaal overlast of criminaliteit veroorzaakt. Risicojongeren die frequent blowen lopen risico op ernstige gezondheidsproblematiek. Zij hebben dit zelf vaak niet of te laat door, omdat veel jongeren niet goed op de hoogte zijn van de risico s. Voor jongeren die frequent blowen is het moeilijk om te stoppen of minderen met blowen. Wanneer de hulp van anderen wordt ingeroepen, wordt de meeste steun gevonden in de kring van ouders, familie en vrienden. Professionals en (buurt-)agenten kunnen cannabisproblematiek bij jongeren signaleren, maar deze taak wordt niet consequent opgepakt. Veel jongeren met afhankelijkheidsproblemen zoeken niet actief hulp, maar zij weten in toenemende mate de weg naar de gespecialiseerde verslavingszorg te vinden. In de RAR zijn geen aanwijzingen gevonden dat minderjarige blowers hun cannabis aanschaffen bij straat- of 06-dealers die ook in hard-drugs handelen. De scheiding der markten in Rotterdam Zuid lijkt dus nog steeds in tact. De RAR maakt de urgentie duidelijk van een gemeentelijk cannabisbeleid, dat is gericht op de vraagzijde van cannabis en waarin prioriteit wordt gegeven aan het terugdringen van blowen door minderjarigen. Rotterdam zet sterk in op cannabispreventie via het onderwijs. Het motto voor minderjarigen is Blowen is niet normaal. Volwassenen worden in beginsel bereikt door een preventieaanbod in de coffeeshops. Voor volwassenen geldt het motto: Blow met mate en voorkom risico s. Het belang van deze (twee-sporen) benadering wordt door de RAR bevestigd. Wel is 7

8 geconstateerd dat de aanpak nog te weinig handen en voeten heeft om daadwerkelijk effect te sorteren bij buurt- en risicojongeren. De gemeente Rotterdam wordt aanbevolen om een expliciete beleidsvisie op jeugd (inclusief risicojeugd) en blowen te ontwikkelen, waarbij gezondheid, onderwijs en gezin de centrale elementen vormen. Op basis van een gedeelde beleidsvisie kan een sluitende gemeentelijke aanpak worden ontwikkeld, waarbij het zaak is alle deelgemeenten en (wijk)raden actief te betrekken. Om buurt- en risicojongeren effectief te bereiken wordt het aanbevolen om naast de school georiënteerde interventies de preventie in de buurt te intensiveren en uit te breiden, door programma s uit te voeren die zijn gericht op de normstelling in de buurt (van jongeren, ouders en buurtbewoners) en op het deskundiger maken van de professionele omgeving van buurt- en risicojongeren: buurtagenten en medewerkers van jongerencentra en verblijfsvoorzieningen voor risicojongeren. Voor sommige jongeren die frequent blowen en met de politie in aanraking komen kan de aanpak minder vrijblijvend zijn door een betere benutting van Bureau HALT. In het kader van de groepsaanpak overlastgevende jeugd wordt aanbevolen aanvullende instrumenten te ontwikkelen die problematisch blowgedrag onder de jongeren verminderen, zonodig met hulp van drang en dwang wanneer dit het beste resultaat geeft. Tenslotte wordt aanbevolen om door middel van onderzoek na te gaan welk effect kan worden bereikt met eventuele aanvullende regelgeving (en handhaving) op blowgedrag van minderjarigen. 8

9 1 Inleiding De gemeente Rotterdam stelt zich ten doel het cannabisgebruik onder jongeren te ontmoedigen en de aan het gebruik gerelateerde problematiek bij jongeren te verminderen 1. Enerzijds wordt ingezet op het terugdringen van het aanbod van cannabis en anderzijds wordt het gebruik ontmoedigd door strikte handhaving en voorlichting. De voorlichting over cannabis is gericht op het algemeen publiek, op scholieren van het basis- en voortgezet onderwijs en op bezoekers van coffeeshops. Een categorie jongeren die via deze kanalen mogelijk niet of onvoldoende wordt bereikt zijn de risicojongeren. In Rotterdam zijn naar schatting risicojongeren, ofwel 20% van de jongeren tot 23 jaar. Het betreft jongeren die op enig moment hinderlijk, overlastgevend of crimineel gedrag vertonen. Een deel van deze jongeren is niet of weinig op school te vinden (drop-outs, spijbelaars, zwerfjongeren), werkt niet, hangt veelal in groepjes op straat rond, is sterk overlastgevend en is nauwelijks aanspreekbaar voor de directe omgeving. Er zijn aanwijzingen dat relatief veel jongeren cannabis gebruiken en daar problemen bij ondervinden. Er bestaat echter nog veel onbekendheid over de problematiek van cannabisgebruik bij risicojongeren, terwijl het belang van actie en interventies al wel wordt onderkend. In opdracht van de GGD Rotterdam-Rijnmond heeft BP&O het project CannabisRAR op Zuid ontwikkeld en uitgevoerd, hetgeen heeft geresulteerd in het onderhavige rapport. De vooraf gestelde doelen van het project zijn: Rapid Assessment en Response (RAR) is een vorm van actieonderzoek, waarmee in een betrekkelijk korte periode (twee tot vier maanden) goed onderbouwde interventies en beleidsmaatregelen worden ontwikkeld. Internationaal is de methode veelvuldig toegepast op ondermeer de problematiek van kwetsbare jongeren en druggebruik. 2 In Nederland is de methode incidenteel toegepast en beschreven. 3 Voor een uitgebreidere beschrijving van de CannabisRAR als methode wordt verwezen naar bijlage B van dit rapport. De opbouw van het rapport is als volgt. In de hoofdstukken 2 en 3 wordt een beschrijving gegeven van de bevindingen uit de assessment van het blowen door (risico)jongeren (2) en de met het blowen samenhangende problematiek (3). Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een samenvatting van de bevindingen. 1 Gemeente Rotterdam (2007), Het Rotterdamse Coffeeshopbeleid. Nota van Directie veiligheid 2 Zie o.a. Tim Rhodes, Gerry V. Stimson, Chris Fitch, Andrew Ball, Adrian Renton, Rapid assessment, injecting drug use and public health. Lancet, Vol 354:65-68, Een methodische beschrijving van een RAR-proefproject naar druggebruik onder hangjongeren in de gemeente Spijkenisse is beschreven in Wouter de Jong, Tineke Bouchier, Van onderzoek naar interventies: Rapid Assessment and Response in het lokale drugbeleid. Kwalon 14 (2000), jrg 5, nr. 2:

10 Hoofdstuk 4 is het sleutelhoofdstuk, waarin de assessment van de Response (beleid en interventies) centraal staat. Op basis van de bevindingen in de voorgaande hoofdstukken en een assessment van het bestaande beleid zijn aanbevelingen voor beleid en interventies geformuleerd. Hoofdstuk 5, waarin de conclusies uit het voorgaande hoofdstuk zijn samengevat, is uitgangspunt voor het Actieplan in het afsluitende hoofdstuk 6. Het Actieplan bevat twee beleidsadviezen, zeven voorstellen voor interventies en een voorstel voor nader onderzoek. 10

11 2 Risicojongeren en blowen De rapportage in dit hoofdstuk heeft betrekking op de omvang en aard van het blowen door risicojongeren, de kenmerken van de jongeren die blowen, de redenen om te blowen en de wijze waarop jongeren die blowen omgaan met de risico s 2.1 Prevalentie van blowen Blowen door de algemene bevolking Na alcohol en tabak is cannabis het meest populaire genotmiddel in Nederland. In alle lagen van de Nederlandse bevolking wordt geblowd, voor het merendeel door mannen en in (groot)stedelijke gebieden meer dan op het platteland. Meer dan een kwart van de Rotterdammers heeft ooit geblowd. Het aantal volwassenen in Rotterdam dat actueel blowt is twee maal zo hoog als het landelijk gemiddelde. In Charlois en Feijenoord blowen meer personen dan gemiddeld in Rotterdam. Eén op de vijf volwassen Nederlanders tussen 15 en 65 jaar (22,6%) heeft ooit cannabis gebruikt (Rodenburg, 2005). Circa 1 op de 30 volwassen Nederlanders (3%) is actueel blower (Rodenburg, 2005). Er blowen ongeveer twee tot drie keer zo veel mannen dan vrouwen In Rotterdam heeft 27,7% ooit geblowd (Gezondheidsenquete 2005) Circa 1 op de 15 volwassen Rotterdammers (6,8%; personen) is actueel blower (Gezondheidsenquete 2005) In IJsselmonde is het actueel blowen gelijk aan het stedelijk gemiddelde (6,8%), in Charlois (7,7%) en Feijenoord (8,3%) is het actueel blowen hoger dan gemiddeld. De actueel meeste blowers wonen in Delfshaven (9,7%) (Gezondheidsenquete 2005) Circa 6000 Rotterdammers blowen dagelijks. Gemiddelde leeftijd van blowers is de afgelopen jaren toegenomen van 27,3 (1997) naar 30,5 jr. (2005). Blowen door jongeren Bij jongeren is blowen populairder dan ouderen, maar een minderheid van de jongeren heeft daadwerkelijk ervaring met blowen. Landelijk onderzoek onder scholieren heeft uitgewezen dat op 16 jarige leeftijd 1 op de 3 scholieren ooit cannabis heeft gebruikt. Het aandeel van scholieren die recentelijk hebben geblowd (de actueel blowers) ligt op circa 7% onder derdeklassers. Onder scholieren is de trend zichtbaar dat de verschillen in prevalentie tussen jongens en meisjes kleiner worden. Door autochtoon-nederlandse en Antilliaans/Arubaanse jongeren wordt vaker en op jongere leeftijd geblowd dan Marokkaanse en Turkse jongeren. Er is geen informatie gevonden die er op wijst dat jongeren in bepaalde deelgemeenten of wijken meer kans lopen dat zij gaan blowen of cannabisgerelateerde problemen ontwikkelen. Blowen is bij jongeren in alle onderzochte wijken populair, omgeacht de afkomst van de bewoners en de mate van maatschappelijke voorspoed of achterstand in een wijk. Wanneer wordt gekeken naar de individuele woonsituatie, dan blijkt dat niet-blowers vaker thuis wonen bij hun ouders dan blowers. 11

12 Het gemiddelde actuele gebruik van cannabis onder scholieren in Rotterdam (brugklassers en derdeklassers) is 4 procent, onder de jarigen (derdeklassers) heeft 7% recentelijk geblowd. Dit komt overeen met het landelijk gemiddelde. (Jeugdmonitor 2008) Onder derdeklassers blowen relatief meer jongeren van Nederlandse en Antilliaanse herkomst (9% en 10%) dan jongeren van Marokkaanse herkomst (2%). (Jeugdmonitor 2008) Tussen 2000 en 2006 is het aantal derdeklassers dat blowt gedaald (Jeugdmonitor Rotterdam, rapportage 2008) Het aantal scholieren dat blowt in IJsselmonde, Charlois en Feijenoord komt overeen met het stedelijk gemiddelde (5%).(GGD Rotterdam-Rijnmond, Uitvoeringsprogramma Cannabispreventie ) Het aantal scholieren dat blowt is het hoogst in de deelgemeente Hillegersberg- Schiebroek (7%) (Uitvoeringsprogramma Cannabispreventie ) Blowen door buurt- en risicojongeren Uit diverse studies blijkt dat de omvang van blowen onder buurt- en risicojongeren aanmerkelijk hoger is dan onder scholieren en de algemene bevolking. In sommige groepen van risicojongeren is blowen minstens zo populair als het roken van tabak en het drinken. In deze groepen komt het dagelijks en riskant blowen vaker voor dan dagelijks drinken. Zwerfjongeren, gedetineerde jongeren en jongeren in spijbelprojecten blowen het vaakst. Van een aantal specifieke subcategorieën van risicojongeren is uit onderzoek bekend dat de prevalentie van actueel blowen hoog is (> 30%). buurtjongeren Heerlen, 35% (Kramer c.s. 2006) buurtjongeren Venlo, >50% (Hollands c.s. 2005) jongeren van jr. op speciale scholen en spijbelprojecten, 32% (Trimbos Instituut 2009) gedetineerde jongeren van jr., 59% (Korf c.s a) jongeren Amsterdamse jeugdzorg, 45% (Nabben 2007) school drop-outs van jr., 55% (Nabben 2007) zwerfjongeren, 87% (Nabben 2007) thuisloze jongeren, 50% blowt regelmatig ( Hekelaar 2008) coffeeshopbezoekers, > 85% (de Jong 2008) licht verstandelijk gehandicapten jaar, 33% gebruik in afgelopen jaar (Steenhuis 2009) Naast de kenmerken van de hier genoemde risicogroepen bestaat er een licht verband tussen etnische achtergrond en de kans op blowen. Al eerder is genoemd dat jongeren van autochtoon- Nederlandse en Antilliaans/Arubaanse relatief vaker blowen en op jongere leeftijd beginnen met blowen. Verder zijn het vaker jongens dan meisjes die blowen. Jongeren beschouwen blowen als normaal, wanneer het blowen dusdanig vaak voorkomt, dat bijna iedereen wel een of meerdere blowers in de directe omgeving kent, zonder dat er iets met deze mensen aan de hand is. Wij hebben geconstateerd dat blowen onder buurtjongeren en specifieke groepen risicojongeren in Rotterdam Zuid de normaalste zaak is geworden; vele jongeren zeggen letterlijk wanneer daar naar wordt gevraagd: Blowen is normaal. 12

13 De helft van de thuisloze jongeren in Rotterdam blowt regelmatig, hiervan blowt driekwart dagelijks (Maaskant 2005) Ruim de helft van een groep Rotterdamse jongeren uit buurthuizen, spijbelprojecten en werk- en scholingsprojecten heeft geblowd en 18% blowt dagelijks (Wits c.s.1999) Uit de RAR enquête: 53% heeft wel eens geblowd (verder aangeduid als de blowers ), 24% van de blowers is meisje 75% van de blowers heeft vaker dan 5 keer geblowd (40% van de totale groep; de actuele blowers ), 34% van de blowers heeft minstens 10 keer in de afgelopen 4 weken geblowd (18%; de frequente blowers ) 17% van de blowers heeft dagelijks in de afgelopen vier weken geblowd (9%; de riskante blowers ) Van de licht verstandelijk gehandicapte (LVG) jongeren heeft 8 van de 26 jongeren geblowd (31%). In vergelijking met buurtjongeren stellen de LVG-jongeren vaker, dat zij blowen niet normaal vinden. Jongeren en sleutelinformanten in Rotterdam bevestigen dat blowen onder buurtjongeren en subgroepen van risicojongeren wijdverspreid is (RAR interviews en sleutelinformanten) 2.2 Kenmerken van risicojongeren die blowen Wie, waar, wanneer en wat De eerste joint word in de regel gerookt met vrienden. De gemiddelde startleeftijd van de eerste joint bij de onderzochte jongeren in Rotterdam Zuid ligt met 15 jaar anderhalf jaar lager dan de gemiddelde leeftijd in Nederland waarop jongeren tussen de jaar voor de eerste keer blowen. Het hebben van vrienden die blowen hangt samen met het ontstaan van een patroon van riskant blowen. Jongeren die riskant blowen hebben vaker vrienden die blowen dan jongeren die incidenteel of niet blowen. Ook hebben jongeren die veel blowen meer moeite met het weigeren van een joint dan jongeren die minder vaak of niet blowen. Voor de meeste jonge blowers in Rotterdam Zuid is het blowen een sociaal gebeuren. De jongeren blowen bij voorkeur s avonds met vrienden op straat, maar er kan ook op een andere locatie en moment worden geblowd. Minderjarige blowers blowen bijna uitsluitend op straat. Met het stijgen van de leeftijd wordt vaker in de coffeeshop of thuis geblowd. Normen en sociale rituelen lijken bij het kiezen van plaats en moment van blowen geen grote rol te spelen. Plaats en moment zijn meer pragmatisch ingegeven (geld beschikbaar, ouders niet in de buurt). s Ochtends een joint op weg naar school ligt dan meer voor de hand dan in het weekend thuis een joint roken. Blowen op straat is vooral populair bij jongeren die niet thuis kunnen of mogen blowen. Een aantal blowers is selectief als het gaat om de vraag waar op straat wordt geblowd. De thuiswonende jongeren die van de ouders niet mogen blowen lopen eerst een straatje om voordat een joint wordt opgestoken. Het combineren van een joint met een ander genotmiddel komt geregeld voor. De meeste blowers kiezen dan voor alcohol. Maar enkelen hebben belangstelling in harddrugs. 13

14 Ook uit andere studies in Nederland onder buurtjongeren en risicojongeren blijkt dat de belangstelling voor harddrugs zeer beperkt is. De gemiddelde leeftijd in Nederland waarop jongeren tussen de jaar de eerste keer blowen ligt op 16,4 jaar (NDM jaarbericht 2007). Uit de RAR enquête: De gemiddelde leeftijd bij het roken van de eerste joint is 15 jaar. Bij 71% van de blowers bestaat een voorkeur om samen met vrienden te blowen, 17% blowt meestal alleen. De straat is de meest favoriete plaats om te blowen (55%), gevolgd door thuis (19%). 21% zegt regelmatig op school of werk te blowen, 23% doet dit soms. De meeste blowers roken hun joints s avonds (81%), van hen blowt tweederde ook op een ander moment van de dag. Een kwart van de blowers (25%) rookt in de ochtend de eerste joint. 43% van de blowers zegt gelijktijdig met het blowen wel eens alcohol te drinken. Een kleine 6% van de blowers (allemaal meerderjarig) gebruikt wel eens harddrugs in combinatie met een joint. Kennis en beleving van de effecten De kennis van de effecten is het meest uitgebreid en uitgesproken bij de tijdens en direct na het blowen beleefde effecten. Deze worden in de regel als positief wordt ervaren. Jongeren zijn niet goed op de hoogte van minder zichtbare en langere termijn effecten van het blowen, zoals vermindering van het geheugen of achteruitgang van het concentratievermogen. De meeste jongeren die blowen vinden het effect prettig. Het meest genoemde effect is ontspanning. Een tweede veelgenoemde effect is dat het stoned of high zijn een lekker gevoel geeft. Een derde vaak genoemd effect is dat het blowen problemen (tijdelijk) helpt te vergeten: blowen als zelfmedicatie. Driekwart van de blowers (75%) zegt dat blowen regelmatig of altijd ontspant (RAR enquête). Jongeren benoemen het ontspannende effect van blowen als relaxed, rustgevend, tegen de stress, ontspannend, even aan niks anders denken (RAR interviews jongeren) Ruim tweederde van de blowers (68%) vindt het stoned/high zijn een lekker gevoel dat zij regelmatig of altijd ervaren (RAR enquête) Bijna de helft (46%) van de blowers ervaart regelmatig of altijd dat zij bij het blowen niet aan problemen denken (RAR enquête) Het niet aan problemen denken als reden om te blowen wordt diverse keren genoemd in interviews met jongeren en sleutelinformanten. Dit effect wordt ook benoemd als: de zorgen vergeten, de tijd sneller voorbij laten gaan, ontsnappen aan de realiteit. (RAR interviews) Ongeveer de helft van de blowers meent dat blowen het concentratievermogen verslechtert, terwijl een derde het daar niet mee eens is. (RAR enquête) Sommige scholieren blowen voor het examen in de verwachting dat het de prestatie verbetert. (RAR- interview) Aanschaf: waar en bij wie De meeste jongeren die blowen kopen hun cannabis bij de coffeeshop. Minderjarige blowers krijgen hun cannabis meestal van anderen, een deel ziet toch kans om via de coffeeshop aan cannabis te komen. Opvallend is dat relatief veel minderjarigen zeggen hun cannabis bij de coffeeshop te 14

15 halen, omdat minderjarigen niet zijn toegestaan in coffeeshops. Een mogelijke verklaring is dat de jongeren groepsgewijs cannabis inkopen, waarbij de aankoop wordt gedaan door een jongere van 18 jaar of ouder uit de groep. Als aankoopcriterium is kwaliteit belangrijker dan prijs.. Van straatdealers wordt door risicojongeren die blowen weinig gebruik gemaakt, ook niet van dealers die in harddrugs handelen. Voor cannabishandel op of nabij school zijn geen aanwijzingen gevonden. Tweederde van de blowers (67%) koopt cannabis voornamelijk bij de coffeeshop. (RAR enquête) 40% van de minderjarige blowers koopt cannabis bij de coffeeshop en 53% koopt het niet zelf maar krijgt het altijd (RAR enquête) Geen van de blowers zegt cannabis op of in de buurt van school te kopen. (RAR enquête) 6% koopt bij een straatdealer, van de minderjarige blowers koopt 7% bij een straatdealer. (RAR enquête) Bij coffeeshopbezoekers hebben de koopcriteria met name te maken met kwaliteit: effect, smaak en sterkte zijn de belangrijkste koopcriteria. Prijs is geen belangrijk criterium (Korf 2004) Kosten en bekostiging De kosten van het blowen zijn afhankelijk van hoe vaak en hoe veel wordt geblowd. De door de jongeren genoemde cannabiskosten variëren tussen een tientje en enkele honderden euro s per maand, met enkele uitschieters tot 600 euro per maand. De meeste jonge blowers vinden het geen groot probleem om de prijs van blowen te betalen. Uit de interviews is ook niet gebleken dat de prijs een belangrijk aankoopcriterium is. Veel jongeren werken (al dan niet naast hun studie), hetgeen kennelijk voldoende inkomsten genereert. Van de minderjarigen die blowen, en vaker niet werken, betaalt de helft meestal niets voor hun cannabis; zij krijgen het meestal van anderen. De helft van de minderjarige blowers koopt de cannabis niet zelf maar krijgt deze meestal. (RAR enquête) Bezoekers van coffeeshops besteden gemiddeld rond de 100 euro per maand aan cannabis (Korf 2004). Tweederde van de blowers werkt (64%), al dan niet in combinatie met het volgen van een studie. Ter vergelijking: 23% van de niet-blowers werkt. (RAR enquête) 2.3 Samenvatting - Het blowen onder risicojongeren is wijdverbreid en komt aanmerkelijk vaker voor dan in de algemene bevolking of onder scholieren. Prevalentie van actueel blowen varieert van 30% onder straat- of buurtjongeren tot 80% in specifieke subgroepen van risicojongeren - In de algemene bevolking is blowen veel minder populair dan tabak roken of drinken. Landelijk blowt naar schatting 1 op de 30 volwassenen; in Rotterdam 1 op de 20. Bij jongeren is blowen aanzienlijk populairder dan ouderen. 15

16 - Onder buurt- en risicojongeren is blowen normaal geworden. In sommige groepen is blowen populairder dan het roken van tabak en het drinken van alcohol. - De gemiddelde leeftijd bij het roken van de eerste joint is 15 jaar. - Een substantiële groep risicojongeren blowt riskant. Frequent en dagelijks blowen komt onder de jongeren vaker voor dan dagelijks drinken. - Risicojongeren blowen bij voorkeur met hun vrienden op straat. Voor de meeste jonge blowers is het blowen een sociaal gebeuren. Minderjarige blowers blowen bijna uitsluitend op straat, met het stijgen van de leeftijd wordt vaker in de coffeeshop of thuis geblowd. - Jongeren blowen omdat ze het ontspannend en prettig vinden. Opvallend veel jongeren blowen ook om niet aan problemen te hoeven denken. - De kennis van de effecten is bij de meeste jonge blowers beperkt tot de vaak positieve effecten die zij zelf ervaren. - De meeste jongeren, die blowen kopen hun cannabis bij de coffeeshop. Minderjarige blowers krijgen hun cannabis meestal van anderen, een deel ziet toch kans om via de coffeeshop aan cannabis te komen. Van straatdealers wordt door risicojongeren die blowen weinig gebruik gemaakt, ook niet van dealers die in harddrugs handelen. - Risicojongeren die blowen roken vaak tabak en drinken alcohol. Voor harddrugs als cocaïne en heroïne bestaat weinig belangstelling. - Er is geen duidelijk verband tussen etnische achtergrond en de kans op blowen. Ook de kans op dagelijks blowen door risicojongeren lijkt niet in verband te staan met etnische achtergrond en geslacht. Jongeren van autochtoon-nederlandse en Antilliaans/Arubaanse afkomst hebben beginnen vaker op jonge leeftijd met blowen. Het zijn vaker jongens dan meisjes die blowen. - Er is geen informatie gevonden die er op wijst dat jongeren in bepaalde deelgemeenten of wijken meer risico lopen op blowen en cannabisgerelateerde problematiek. Wanneer wordt gekeken naar de individuele woonsituatie, dan blijkt dat niet-blowers vaker thuis wonen bij hun ouders dan blowers. - Jongeren blowen bij voorkeur samen met vrienden. Jongeren die blowen en vrienden hebben die ook blowen, hebben meer kans op een riskante blowstijl. - De meeste risicojongeren die blowen doen dat meestal op straat en s avonds. In tegenstelling tot het drinken van alcohol is de invloed van regels en sociale rituelen bij de keuze van plaats en moment van blowen beperkt. Tweederde van de blowers die meestal savonds blowen blowt ook op een ander moment van de dag. Een kwart van de blowers rookt (ook) s ochtends. - Jongeren op Zuid kunnen betrekkelijk eenvoudig aan cannabis komen tegen een prijs die voor hen goed te betalen is. 16

17 3 Risico s en problemen door het blowen 3.1 Riskant blowen en afhankelijkheid Kwetsbaarheid voor risico s De keuze van jongeren om te beginnen met blowen lijkt niet samen te hangen met opleiding, woonbuurt of sociaal economische positie van het gezin. In alle sociale lagen wordt geblowd. De eerste joint wordt in de regel met vrienden gerookt. Voor de jongeren is blowen in eerste instantie een ritueel om te socialiseren onder vrienden in het proces van volwassenwording, vergelijkbaar met de functie van de eerste sigaret of glas bier (zie ook Korf, 2003). Blowen is genormaliseerd in brede lagen van de samenleving. Risicojongeren verschillen wat dat betreft niet van andere jongeren. De kwetsbaarheid van risicojongeren speelt een rol bij de keuze van de jongeren om het blowen te continueren, of om van sociaal blowen door te schieten naar afhankelijkheid of een riskant blowpatroon. Voor een deel zit dat in het effect van cannabis als pijnbestrijder. Risicojongeren die te kampen hebben met achterliggende problematiek (sociaal, psychosociaal, psychiatrisch, somatisch, gezinsproblematiek) kunnen ervaren dat blowen de pijn verlicht. Een aantal geïnterviewde jongeren heeft expliciet aangegeven dat het blowen voor hen een vorm van zelfmedicatie is. Door stoned te zijn worden problemen vergeten en passeert de tijd sneller. Een blowpatroon, waarbij het streven is om van s-ochtends tot s-avonds stoned te zijn, zijn wij bij diverse jongeren tegengekomen. Het patroon is vergelijkbaar met het gebruikspatroon van een alcoholist, die drinkt om te vergeten. Het middel en de vorm van de joint is anders dan alcohol, en door velen wordt dit patroon als zodanig niet herkend. Extra kwetsbaar voor risico s zijn jongeren die op jonge leeftijd beginnen met blowen (voor het 17 e jaar). Omdat het brein op die leeftijd nog niet is uitontwikkeld bestaat kans op blijvende cognitieve schade. Bijna de helft (46%) van de blowers ervaart regelmatig of altijd dat zij bij het blowen niet aan problemen denken (RAR enquête) Het niet aan problemen denken als reden om te blowen wordt diverse keren genoemd in interviews met jongeren en sleutelinformanten. Dit effect wordt ook benoemd als: de zorgen vergeten, de tijd sneller voorbij laten gaan, ontsnappen aan de realiteit. (RAR interviews) Docenten van twee verschillende scholen voor voortijdige schoolverlaters zien een verband tussen het blowen van de jongeren en de (soms vele) problemen die deze jongeren hebben; zij menen dat een aantal scholieren blowt om problemen te vergeten. (RAR sleutelinformanten) In een vergelijkend onderzoek naar abstinente blowers die vóór en ná hun 17 e jaar zijn begonnen met blowen, bleken de blowers die voor hun 17 e jaar waren begonnen cognitief minder goed te presteren (Van den Brink 2006) De gemiddelde leeftijd van de eerste joint is 15 jaar (RAR enquete) 17

18 De woonomgeving De woonomgeving van jongeren heeft invloed op het blowgedrag van jongeren. Jongeren die in een institutionele woonomgeving verblijven, zoals thuisloze, gedetineerde en LVG-jongeren, blowen vaker dan jongeren die thuis wonen. Ook zelfstandig wonende jongeren blowen vaker dan jongeren die bij de ouders thuis wonen, maar dat verschil kan ook worden verklaard door de jongere leeftijd van de thuiswonende jongeren. Anderzijds kunnen juist ouders bij thuiswonende kinderen het verschil maken door de controlerende rol die zij vervullen. De houding van ouders ten opzichte van cannabis en blowen heeft invloed op het blowgedrag van hun kinderen. (Jenkins 2006) Frequent en dagelijks blowen Naarmate jongeren vaker blowen, wordt het risico groter op het ontstaan van afhankelijkheid en lichamelijke, psychische en cognitieve problemen. In Rotterdam Zuid blowt een aanzienlijke groep risicojongeren frequent en riskant (dagelijks). Dagelijks blowen komt onder de jongeren vaker voor dan dagelijks drinken. Dit komt overeen met het landelijk beeld van diverse in andere steden uitgevoerde studies. Onder jongeren in de jeugdzorg in Amsterdam zijn de aantallen jongeren die drinken en blowen ongeveer even groot (54% is actueel drinker en 45% is actueel blower), maar het aantal dagelijkse blowers is aanzienlijk groter dan het aantal dagelijkse drinkers (15% versus 1% van de jeugdzorg jongeren). (Nabben 2007) Onder ruim 400 in 2008 geïnterviewde bezoekers van Rotterdamse coffeeshops bleek ruim 72% van alle geïnterviewde bezoekers dagelijks te blowen en 76% van de jongste groep bezoekers (18 21 jaar) blowde dagelijks. (De Jong 2008) Onder jarige jongeren van Rotterdamse buurthuizen en spijbelprojecten was 35% dagelijks blower, tegenover 4% dagelijks drinker. (Wits c.s. 1999) De sterkste roes Met name op jonge leeftijd kan het blowen een intensief en riskant patroon hebben, waarbij de jongere op zoek is naar de sterkste roes. Jonge blowers met dit patroon lopen het grootste risico op afhankelijkheid. Naarmate men ouder wordt stabiliseert het gebruik zich vaak. Jonge blowers (onder 25 jaar) zoeken vaker naar de sterkste roes, terwijl de oudere blowers (36 jaar en ouder) hun gebruik laten leiden door een stabiel gebruikspatroon, waarop de roes of de sterkte van wiet nauwelijks van invloed is (Korf 2004). 70% van de blowers jonger dan 20 jaar behoort tot het type dat de sterkste roes zoekt. (Korf 2004) Jongeren die blowen voor de sterkste roes consumeren vaker en/of meer wiet met een hoger THC-gehalte en inhaleren de cannabis dieper dan andere blowers. (Korf 2004) Diverse geïnterviewde jongeren melden dat zij na een onstuimige periode van veel blowen de hoeveelheid cannabis hebben geminderd tot een stabiel patroon. (RAR interviews) 18

19 Afhankelijkheid of blowen uit gewoonte Een minderheid van de risicojongeren die blowen is afhankelijk van cannabis, een groter aantal jongeren blowt frequent en loopt risico op afhankelijkheid. Jong beginnen met blowen in combinatie met achterliggende problematiek vergroot de kans op afhankelijkheid. Afhankelijkheid of verslaving als reden om te blowen wordt niet vaak genoemd. De meeste jongeren vinden zich zelf niet afhankelijk en verwachten ook niet dat zij zelf risico lopen om afhankelijk te raken. Daarnaast vinden jongeren het niet prettig om zich zelf als verslaafde te zien. Jongeren vinden wel vaker dat zij uit gewoonte blowen, maar de meeste jongeren zouden het geen afhankelijkheid willen noemen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat circa een op de tien blowers afhankelijk raakt (van den Brink 2006) Factoren die de kans op cannabisafhankelijkheid verhogen zijn: - gedurende een lange periode veel cannabis gebruiken (van den Brink 2006; Trimbos Instituut 2007) - op jonge leeftijd starten met blowen (Biesma 2007) - problemen met functionern, zoals delinquent gedrag en psychopathologie (Biesma 2007) - achterliggende motivatie, met name: blowen om je beter te voelen (Biesma 2007) - afhankelijk zijn van andere middelen (Trimbos Instituut 2007) Bijna tweederde van de blowers (63%) denkt dat zij niet afhankelijk van blowen kunnen raken. Voor één op drie geldt dus dat zij dat wel als een reëel risico zien (RAR enquête). Een minderheid van de blowers (16%) ziet zich zelf als verslaafd aan blowen. (RAR enquête) Vier op de tien blowers (39%) is van mening dat blowen een gewoonte voor ze is (RAR enquête) 3.2 Problemen door blowen Lichamelijke klachten De meeste blowers ervaren geen lichamelijke klachten van het blowen. Blowen leidt wel tot diverse directe lichamelijke effecten, die door blowers in de regel niet als klachten worden ervaren. Blowers die afhankelijk zijn en stoppen met blowen kunnen onthoudingsverschijnselen vertonen. Lichamelijk klachten kunnen ontstaan door het effect van blowen op het hart en op de longfunctie. Blowen heeft effect op het hart: de hartslag stijgt, de bloeddruk daalt en een draaierig en duizelig gevoel kan ontstaan. Soms kan dit leiden tot flauw vallen. Blowen kan leiden tot een verslechtering van de longfunctie. Veel jongeren zijn op de hoogte van dit effect maar hebben er geen last van. Wanneer jongeren actief sporten kan het achteruit gaan van de conditie reden zijn om te minderen of stoppen. 19

20 Van de blowers zegt 80% van de blowers dat zij nooit lichamelijke klachten hebben gehad door het blowen. (RAR enquête) Lichamelijke effecten van blowen: op de ogen (rood, verwijde pupillen), mond (droge mond/dorst, lachspieren), maag (vergrote eetlust), ledematen (zwaar, slappe spieren, lusteloos gevoel) en hart (stijging hartslag, daling bloeddruk, draaierig, duizelig). Blowers die stoppen kunnen een cannabisonthoudingssyndroom ervaren, met de volgende kenmerken: prikkelbaarheid, rusteloosheid, angst, slaapstoornissen, stoornissen in de eetlust en maagklachten (Van den Brink 2006) Enkele geïnterviewde jongeren noemen longklachten, hartkloppingen en flauw vallen als reden waarom zij geminderd/gestopt zijn met blowen. (RAR interviews) Blowen vermindert de longfunctie: Blowers hebben grotere kans op luchtweginfecties en chronische longaandoening COPD (Rigter 2004) Onder de blowers is 61% op de hoogte van het schadelijke effect van blowen op de longen. (RAR enquete) Voor jongeren die sporten kan de verslechtering van de conditie reden zijn om te minderen of stoppen met blowen. (RAR interviews) Cognitieve en psychische klachten Weinig jonge blowers hebben psychische of cognitieve klachten van het blowen. Veel jonge blowers blijken niet op de hoogte van het effect van blowen op het geheugen. Vast staat dat blowen lijdt tot stoornissen in de aandacht en het (korte termijn) geheugen. In de regel herstelt het geheugen zich geleidelijk, nadat men is gestopt met blowen (meestal binnen een maand). Soms kan blijvende schade aan de hersenen ontstaan. Bij het jong beginnen met blowen (voor het 17 e jaar) en bij langdurig (meer dan 10 jaar) en frequent blowen kunnen cognitieve prestaties blijvend achter blijven. Het risico bij jonge blowers is dat blowen de ontwikkeling van de prefrontale cortex beïnvloedt en de sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling van de jongeren wordt belemmerd. Uit diverse internationale studies blijkt een samenhang te bestaan tussen blowen en psychiatrische problematiek. Over wat oorzaak en gevolg is bestaat nog veel discussie, maar onderzoekers zijn in toenemende mate geneigd om het blowen als oorzaak te beschouwen voor het ontstaan van psychoses. Onder de blowers blijkt iets meer dan de helft (57%) op de hoogte te zijn van de verslechtering van het korte termijn geheugen door het blowen. (RAR enquete) In een vergelijkend onderzoek naar abstinente blowers die vóór en ná hun 17 e jaar zijn begonnen met blowen, bleken de blowers die voor hun 17 e jaar waren begonnen cognitief minder goed te presteren (Van den Brink 2006) De gemiddelde leeftijd van de eerste joint is 15 jaar (RAR enquete) Van de blowers zegt 8% regelmatig of altijd psychische klachten te hebben door het blowen (RAR enquête) Bij depressiviteit is het THC gehalte mogelijk van invloed. Maar ook: mensen met neiging tot depressie zijn eerder geneigd te blowen. (Biesma 2007). In een redactioneel commentaar in de Lancet stellen de auteurs dat een oorzakelijk verband tussen blowen en het hebben van een psychose niet 100% kan worden vastgesteld, maar dat er inmiddels voldoende argumenten zijn om jongeren die blowen te waarschuwen voor het risico van een psychose (Nordentoft en Hjorthøj 2007) Personen die cannabis hebben gebruikt hebben 40% meer kans op het krijgen van een psychose dan personen die nooit hebben gebruikt (Nordentoft en Hjorthøj 2007) 20