de nieuwe realiteit Verfmarkt maakt zich op voor

Transcriptie

1 verf&inkt magazine van de vereniging van verf- en drukinktfabrikanten VVVF maart 2015 Verfmarkt maakt zich op voor de nieuwe realiteit Ons beroep op: Kunstenaar Johnny Beerens: Verf veel veranderd in 20 jaar De mens achter Ron Hulst, wetenschapper in het MKB: Heldere definitie biobased nodig Ben Berkel vertrekt na 15 jaar en km Start nieuwe cao-ronde Onderhandelaars laden zich op na akelige periode Valspar maakt serieus werk van veiligheid

2 Vision on quality NEDERLANDS ENIGE FABRIKANT VAN TEST- EN MEETAPPARATUUR VOOR DE VERFINDUSTRIE TQC AUTOMATISCHE FILM APPLICATOR Voor het aanbrengen van een uniforme, reproduceerbare filmlaag. Geschikt voor folies en /of glazen, papieren, metalen ondergronden Geschikt voor spiraalapplicatoren en / of standaard blok applicatoren Intuïtieve bediening Vele instelmogelijkheden TQC AUTOMATISCHE CUPPING TESTER Voor het testen van coatings bij verschillende stadia van deformatie conform ISO Ergonomisch: tester instelbaar naar werkhouding Led verlichting instelbaar in kleur en hoek voor optimale beoordeling testplaat Deformatie vooraf instelbaar in mm TQC WASBAARHEID / SLIJTVASTHEIDTESTER Voor het testen van bijv. coatings, inkten, textiel, hout en plastic op slijtvastheid. Voor droge en natte testen Test tot vier proefstalen tegelijk Dubbele pomp voor simultaantest met twee verschillende testvloeistoffen TQC GLANSMETERS Voor het meten van mat, zijde- en hoogglans oppervlakten Drie modellen: SoloGloss 60, Duogloss 20 /60, Polygloss 20 /60 /85 Uniek in stabiliteit en robuustheid Geïntegreerde kalibratie standaard Voldoet aan alle gangbare normen (muv 45 hoek) Incl. Ideal Finish Analysis software TQC AUTOMATISCHE VISCOSITEITSMETERS Diverse modellen voor het bepalen van de viscositeit in mpa s, cp, cst en KU (Krebs Units). Volledig automatisch, dus zeer hoge reproduceerbaarheid Ook handmatig instelbaar TQC TQC PRODUCEERT INSTRUMENTEN EN TOEBEHOREN VOOR HET TESTEN VAN ONDER ANDERE viscositeit dekkracht lopersvorming droogtijd slagvastheid natte laagdikte TQC is dé RAL distributeur van Nederland! densiteit vloeiing maalfijnheid elasticiteit metamerie adhesie TQC B.V LL Capelle a/d IJssel +31(0) info@tqc.eu Molenbaan 19 Nederland +31(0)

3 ons beroep op verf & inkt Johnny Beerens herschilderde zijn Oostburgse watertoren In deze rubriek komen mensen aan het woord die beroepsmatig met verf & drukinkt van doen hebben en daar enthousiast over vertellen. Deze keer: Johnny Beerens uit Breskens. De kunstenaar verwierf landelijke bekendheid met de beschildering van de markante watertoren van Oostburg. Zeeuws-Vlaming Johnny Beerens geniet landelijke bekendheid door zijn intrigerende beschildering van de watertoren van Oostburg. In 1995 bracht hij met Sigma-verf een water lekkende wond aan. Vorig jaar restaureerde hij het werk. Bijna zestig meter hoog, in een glazenwassersbak. Tekst: Jos de Gruiter Fotografie: Peter Nicolai Verf is in 20 jaar veel veranderd Van 2 mei tot en met 6 september is werk van Johnny Beerens te zien in het Gorcums museum op de Grote Markt in Gorinchem. Titel van de expositie, waar twintig Nederlandse kunstenaars voorbeelden van papierkunst tonen, is Papier in de hoofdrol. We woonden er een paar straten vandaan. Als kind zag ik door mijn slaapkamerraam de grote witte watertoren van Oostburg. In 1994 vroeg de gemeente kunstenaars een voorstel in te dienen voor een kunstwerk. Ik dacht meteen aan de toren. Vanuit de religieuze traditie van de schilderkunst maakte ik een ontwerp dat refereerde aan de wond van Christus aan het kruis. Omdat het bedoeld was voor een watertoren sijpelde er geen bloed uit, maar water, het symbool voor terugkerend leven. Daarom ook liet ik de zee terugkomen in de druppels. Ik noemde het Levensbron. Het ontwerp werd uitverkoren en in 1995 bracht ik het aan. De toren was toen nog in gebruik. Er was koud water in de bassins opgeslagen, buiten brandde de zon op de wand. Daardoor stond het oppervlak steeds onder spanning. De verf moest blijven meebewegen met het uitzetten en krimpen van de buitenwand. Ik kwam uit bij Sigma Façade Elastocoat, de verf die ook was gebruikt voor de witte ondergrond. De eigenschappen daarvan zijn niet te vergelijken met olieverf of acrylverf waarmee kunstschilders doorgaans werken, maar het viel me niet tegen. De gevelverf was smeuïg, ik kon nat in nat werken. Ik moest alleen rekening houden met een korte droogtijd. De toren is 55 meter hoog, ik moest werken vanuit zo n glazenwassersbak. Dat was best angstig. Ik kreeg instructies van een Italiaan en een Fransman die geen Engels spraken en ik stond te schilderen bij windkracht vijf. De eerste keer bleef ik uit veiligheid op mijn knieën zitten, later wende het. Ik had een schaalmodel gemaakt op basis van de bouwtekeningen. Daarop had ik het ontwerp getekend. Op de torenwand zette ik punten van waaruit ik op het zicht de rest schilderde. Natuurlijk ging het niet allemaal in één keer goed. Ik moest vaak omlaag om het resultaat te zien en weer omhoog om het aan te passen. Bij elkaar heb ik er drie weken over gedaan. Gek genoeg kostte de restauratie me afgelopen jaar een week méér. Dat had onder meer te maken met de veranderde samenstelling van de verf, waartoe de fabrikant verplicht was door gewijzigde wetgeving. Twintig jaar geleden had ik de mengverhoudingen zorgvuldig gedocumenteerd, maar de uitkomst was nu heel anders. De kleuren zelf waren onveranderd, maar andere bindmiddelen en andere pigmenten leidden tot andere resultaten bij het mengen. Een paar jaar nadat ik het beeld op de watertoren had aangebracht, kreeg ik een vergelijkbare opdracht in Breskens. In de vissershaven bracht ik een autonoom beeld aan op een hoge graansilo: vijf broden en twee vissen. De verf werd toen beschikbaar gesteld door Caparol. De toren en de graansilo hebben mijn naamsbekendheid vergroot, maar het waren projecten die afwijken van mijn gebruikelijke werk. Ik maak hoofdzakelijk werken die zijn opgebouwd uit verschillende lagen zelfgeschept aquarelpapier. Vaak zijn mijn werken geïnspireerd op de natuur aan de Zeeuwse kust of plekken in de Noorse natuur waar ik een paar keer per jaar aan het werk ben. Het is arbeidsintensief werk, dus ik heb geen hoge productie. Ik rijd geregeld langs de watertoren en ik ben trots op het eindresultaat. Ik weet hoeveel ik heb afgezien tijdens het herschilderen. Het is bovendien een geesteskind van me, een visitekaartje. Het was daarom goed te ervaren dat er een actie van de bevolking op touw werd gezet om de restauratie mogelijk te maken. De gemeente stelde geld beschikbaar op voorwaarde dat er draagvlak was. Dat bleek gelukkig het geval. Ik had de schildering niet graag zien verloederen. Ik vind het resultaat mooi geworden: de vorige verf was erg mat, die nieuwe is semiglanzend. Daardoor is hij dieper van kleur. Bovendien zal hij waarschijnlijk minder vuil aantrekken. Ik heb het materiaal ingekocht bij verfgroothandel Luijten-VVZ. Allemaal blikken van tien liter, bij elkaar 280 liter. Van sommige blikken gebruikte ik maar een klein deel. Alles bij elkaar heb ik ongeveer de helft van die 280 liter verwerkt. Wat ik onrechtvaardig vind is dat muurschilderingen onder het hoge btw-tarief vallen, terwijl op gewoon schilderwerk het lage tarief van toepassing is vanwege de crisis. Dat zou voor de kunstenaar, die erg arbeidsintensief werk levert, ook mogen gelden, lijkt me. verf&inkt

4 The difference between a packaging supplier and a value added packaging partner is the difference between spending money and saving money Want to know why and how? Contact us! Packaging Management From Another Perspective Coldenhovenseweg EC Eerbeek - Postbus AC Eerbeek - Tel: +31 (0) Fax: +31 (0) bark@bark-verpakkingen.com - Internet:

5 inhoud 34 - maart 2015 De nieuwe realiteit Hoe ziet de wereld er voor de verf- en drukinktindustrie uit na een lange en diepe crisis? Goed, maar niet uitbundig, lijkt de conclusie na een blik op de cijfers en een rondje deskundigen. Het herstel zet door, maar de tijden van voor de crisis komen niet terug. Het is zaak te leren leven met de nieuwe realiteit. Pagina 12 Na kilometer Hij heeft het nagerekend: in vijftien jaar reed hij autokilometers voor de VVVF. Ben Berkel is gestopt als bestuurslid en - hij was het de afgelopen twee jaar - voorzitter van de VVVF. Hij kijkt terug op een hectische periode, waarin de VVVF veranderde van een Heerensociëteit in een echte belangenorganisatie. Bovendien werd de verf- en drukinktindustrie geconfronteerd met steeds strengere wetgeving en met de zwaarste crisis uit haar bestaan. Pagina 18 Verder in dit nummer: 3 Beroep op: Johnny Beerens, kunstenaar 5 Inhoudsopgave 7 Branchenieuws en voorwoord 9 Branchenieuws en colofon 20 De mens achter: Ron Hulst 22 Verfindustrie werkt aan stoffen 24 Kluijtmans 27 Coatings Innovatie Dag 31 Gastcolumn: Annet Sluer over CLP 33 VVVF-Nieuws 34 Valspar en veiligheid 38 VVVF-nieuws Nieuwe ronde, nieuwe kansen Volgende maand start een nieuw rondje cao-overleg in de verf- en drukinktindustrie. Een overleg dat is belast met de gebeurtenissen van afgelopen najaar, toen de bonden vanuit het niets eisten dat de overeengekomen cao ook zou gelden voor de fabrikanten met een eigen ondernemings-cao. De onderhandelingen waren heel constructief, blikt VVVF-onderhandelaar Robbert van der Eijk terug, maar we moeten even nieuwe motivatie vinden na deze akelige periode. Pagina 28 Het volgende nummer van Verf&Inkt verschijnt in juni verf&inkt

6 verlengtuiten aluseal DIN balgsluiting kinderveilig opzetstukken kunststofsluiting REL gemonteerde kwast voor blik, aerosols en plastic verpakkingen Mus Verpakkingen cans & closures Bekijk al onze sluitingen tijdens de Empack 2015 in Den Bosch, stand A209 Mus Verpakkingen BV Herfordstraat EX NL - Deventer T +31 (0) info@musverpakkingen.nl

7 Branchenieuws voorwoord AkzoNobel wint kort geding over illegaal gebruik software AkzoNobel heeft begin deze maand het kort geding gewonnen tegen Kirs over het illegale gebruik van AkzoNobel verfmengsoftware. Enige tijd geleden heeft AkzoNobel geconstateerd dat Kirs, zonder hiertoe gerechtigd te zijn, beschikte over de software en kleurendatabases van AkzoNobel. Kirs installeerde deze op verfmengmachines van haar klanten. AkzoNobel stapte naar de rechter om haar intellectuele eigendomsrechten en know-how op de software te beschermen en het ongerechtvaardigde gebruik daarvan tegen te gaan. Dit doet AkzoNobel mede om klanten die deze software legaal gebruiken te beschermen. AkzoNobel heeft voor het mengen van haar verven unieke software ontwikkeld, die ervoor zorgt dat de juiste kleurrecepten worden gebruikt, en dat de verf met de juiste basispasta en in de juiste percentages wordt gemengd. De software is alleen geschikt voor het afmengen van AkzoNobel-verf, niet voor verf van andere fabrikanten. De software is beschermd door het auteursrecht en deze rechten zijn eigendom van AkzoNobel. Alleen verfwinkels aan wie AkzoNobel deze software levert krijgen een gebruiksrecht. Kleurconverter van Sikkens De kleurconverter van Sikkens maakt het mogelijk om snel en eenvoudig kleurcombinaties op te zoeken die zelfs iemand met kleurenblindheid kan zien. De kleurencirkel toont kleurcombinaties zoals ze worden waargenomen door mensen die kleurenblind zijn maar ook door anderen die geen gezichtsbeperking hebben. Dankzij de draaifunctie zijn kleuren uit te zoeken die niet verkeerd kunnen worden geïnterpreteerd. Een matrix op de achterzijde van de converter geeft aan welke combinatie men moet mijden in het geval van kleurenblindheid. Koopmans Verf in Durf te vragen Na een optreden in De Succesfactor en een wekelijkse verschijning in Robs Grote Tuinverbouwing is Koopmans Verf ook te zien geweest in het RTL4 programma Durf te vragen. In dat programma worden kijkers uitgedaagd vragen in te sturen zodat de redactie aan de slag kan met het antwoord. De presentator trekt vervolgens het land door om alles te weten te komen over het onderwerp. Op deze manier komen de meest bijzondere, grappige en interessante vragen aan de orde. De vraag die in de uitzending met Koopmans Verf centraal stond, was: Hoe herken je een goede verf? Door middel van een rondgang door de fabriek gaf Ad Verbree (R&D bij Koopmans Verf) antwoord op deze en andere vragen en werd een kijkje achter de schermen geboden. Het programma werd uitgezonden op 1 maart en herhaald op 7 maart. De uitzending is nog een jaar te zien via durf-te-vragen De nieuwe realiteit De nieuwe realiteit. Daarover gaat het verhaal verderop in deze Verf&Inkt. Onze branche komt uit een lange en diepe crisis en we staan aan de vooravond van een voorzichtig herstel. Dat is tenminste wat alle deskundigen ons vertellen en vanuit de praktijk kan ik dat beeld bevestigen. De nieuwe realiteit houdt in dat de marktomstandigheden verbeteren, maar voorlopig niet zo Himmelhoch jauchzend zullen zijn als in de jaren voor de crisis. Het is de vraag hoe erg dat is, maar we zullen het ermee moeten doen. Het wordt dus hard werken om afzet en omzet op peil te houden en toch tijd en geld te vinden om te blijven innoveren, want daarvan zullen we het op de langere termijn moeten hebben. Maar een branche die zo n lange crisis heeft doorstaan, zal ook aan de nieuwe realiteit wennen en zijn weg erin vinden, is mijn overtuiging. In dit nummer staat ook het afscheidsinterview met Ben Berkel. Ben was vijftien jaar bestuurslid en van december 2012 tot december 2014 voorzitter van de VVVF. Dat was een moeilijke periode voor de vereniging: net als veel lidbedrijven moest ook de organisatie de tering naar de nering zetten. Onder voorzitterschap van Ben is dat proces in goede banen geleid. Vanaf deze plek wil ik hem daarvoor hartelijk dank zeggen. En niet alleen daarvoor. Ben heeft zich vijftien jaar op verschillende plekken ingezet voor de verf- en drukinktindustrie. Hij heeft dat, net als andere bestuursleden, gedaan in zijn vrije tijd, in uren die hij niet kon besteden aan zijn bedrijf of aan privé-activiteiten. Als ik om me heen kijk, dan zie ik steeds meer jonge ondernemers aan het roer staan van bedrijven in onze sector. Jonge honden die met kennis van zaken en enthousiasme aan de slag zijn om hun bedrijf op te stoten in de vaart der volkeren. Geweldig om te zien. Ook al omdat ze vaak nieuwe ideeën hebben over markten, producten en hun betekenis voor de samenleving. Ik heb er alle vertrouwen in dat dat goed gaat komen. Aan de andere kant zie ik de gezichten van bestuursleden om me heen. Ik ken ze allemaal en sommigen ken ik al een hele tijd. Ze vervullen hun bestuursfunctie met enthousiasme en plichtsbetrachting, maar soms maak ik me zorgen. Een organisatie moet niet te lang steunen op een beperkt aantal goedwillenden. Zo nu en dan is de toevoer van vers bloed in een bestuur wenselijk of zelfs noodzakelijk. Vers bloed ontlast de mensen die al lang hun beste krachten inzetten voor de vereniging en - minstens zo belangrijk - brengt nieuwe meningen en gezichtspunten met zich mee. Ik realiseer me dat het je inzetten voor een vereniging een prijs vraagt, maar gezien het belang voor de collectiviteit en daardoor ook voor individuele bedrijven, durf ik een beroep te doen op onze jonge honden. Houd de VVVF sterk en modern, zodat we de nieuwe realiteit aankunnen. Michel Kranz, voorzitter VVVF verf&inkt

8 ADVANCED MIXING SOLUTIONS april 2015 Nürnberg, Duitsland Wij staan in hal 6 stand 209 MULTI SHAFT DISSOLVER MENGMACHINES PLANETAIRE MENGMACHINES MENGMACHINES MET DRUK- EN VACUÜM SYSTEEM HYDRAULISCHE PERSMACHINES ZET-KNEADER MACHINES HORIZONTALE (PLAMUUR) MENGMACHINES Solvica B.V. De Rijnlandse Roe JS Dronten The Netherlands +31 (0) info@solvica.com

9 colofon Branchenieuws Sigma S2U Nova: verlenging open tijd resulteert in optimale verwerkbaarheid Verf&Inkt is een uitgave van de Vereniging van Verf- en Drukinktfabrikanten VVVF. De VVVF behartigt de belangen van de Nederlandse verf- en drukinktindustrie. Het blad wordt verspreid onder leden van de branche-organisatie en externe relaties. Verf&Inkt verschijnt vier keer per jaar. Verf&Inkt wil een opinieblad zijn. Dat betekent dat van VVVF-standpunten afwijkende meningen niet uit het blad geweerd worden. Redactie Jos de Gruiter (hoofdredactie), Adriaan van Hooijdonk, Annet Huyser (eindredactie), Dorine van Kesteren en Anton Stig. Redactieadres Loire AK Den Haag Postbus AE Leidschendam Vormgeving GrafischeZaken, Den Haag Druk Impressed, Pijnacker Advertentie-acquistitie Mooijman Marketing & Sales, Julius Röntgenstraat KS Den Haag Telefoon Sigma Coatings introduceert een nieuwe, watergedragen lak, Sigma S2U Nova met LTA+-technologie. Door de unieke combinatie van bindmiddelen is het geverfde oppervlak beter beschermd tegen krassen, huidvet en vuil. De hardheid van de watergedragen lak is vergelijkbaar met de hardheid van een alkydlak. Daarnaast is de laagdikte van de lak verhoogd met 5 µm naar 35 µm. Dat zorgt voor een betere dekking. Door de bindmiddelcombinatie en de hogere laagdikte is de open tijd van de lak verdubbeld. Dit zorgt ervoor dat de lak lange tijd goed blijft vloeien en dus beter te verwerken is. Bovendien is Sigma S2U Nova zeer kleurvast. Dit alles is het resultaat van de verbeterde samenstelling en de unieke LTA+-technologie. Deze maakt gebruik van een speciale bindmiddeltechnologie, aldus fabrikant PPG. De zogenaamde cross-linking zorgt voor een sterkere verbinding van de polymeren (onder andere polyurethan) in de lak, aldus technical manager Architectural Coatings Gerard van der Worp bij Sigma. De lak heeft een DUBO-keur. Hierdoor is de watergedragen Sigma S2U Nova een van de milieuvriendelijkste lakken op de markt. Balkenende onderscheidt duurzame ideeën Van Wijhe Onder de naam Groene Kikker Contest schreef Van Wijhe Verf vorig jaar een wedstrijd uit onder zijn medewerkers. In teams konden zij een duurzaam idee inleveren. Een jury, bestaande uit oud-premier Jan Peter Balkenende, wethouder Economische Zaken René de Heer van Zwolle en oprichter Jan van Betten van duurzaamheidsplatform Nudge maakte een keuze uit meer dan 50 ideeën. Het winnende idee is een ontwerp voor het reinigen van blikken met een hogere efficiency en minder restafval. Van Wijhe brengt het idee ten uitvoer. De ingediende ideeën varieerden van een concreet plan voor een nieuw, duurzamer verfproduct tot het beter en efficiënter delen van kennis. Ook waren er ideeën voor verduurzaming van interne processen. De Groene Kikker Contest is een vervolg op de themaweek duurzaamheid bij Van Wijhe uit oktober In die tijd werden veel duur- zame initiatieven geopperd, die inmiddels ten uitvoer zijn gebracht. De activiteiten worden gestimuleerd door het interne Greenteam, dat bestaat uit medewerkers die zich sterk maken voor een duurzame sector. Onlangs werd tevens de nieuwe corporate duurzaamheidsbrochure van Van Wijhe gepresenteerd. VVVF Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de VVVF.De bij toepassing van art. 16B en 17 Auteurswet 1912 wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 882, 1180 AW te Amstelveen.Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten of onvolkomenheden. Sikkens ipad app De Sikkens Designer-app is een gratis app voor de ipad voor professionele ontwerpers in de commerciële verfindustrie. Professionals kunnen de app gebruiken om conceptborden uit te werken en te delen met collega s en klanten. Dankzij een interactief canvas kunt u kleurstroken uit het 5051-kleurpalet kiezen of eigen kleuren selecteren en ze meteen integreren in uw schema met beelden en notities. De app bevat ook onze Colour Futures-lijn met opkomende trend- en stijlkleuren Interactief AkzoNobel AkzoNobel heeft zijn jaarverslag over 2014 online beschikbaar gesteld, inclusief uitgebreide informatie over de jaarresultaten en duurzaamheidsprestaties. De interactieve website is tevens beschikbaar als app voor de ipad en maakt gebruik van infographics en intuïtieve functies. Het verslag is te raadplegen via of via de te downloaden app in de app-store. De gedrukte versie bevat de interactieve Layartechnologie die linkt naar de online versie. Deze versie komt in april beschikbaar. verf&inkt

10 Bezoek ons op de European Coatings Show HAL 5, stand 110 Uw partner voor kunststof verpakkingen voor: Pigmentpasta Watergedragen autoreparatielak Verf Drukinkt Zowel standaard potten als speciaalverpakkingen. nagenoeg restloos leegbare speciaalverpakkingen. Kom voor informatie en voorbeelden van 7 t/m 9 oktober Voor meer naar informatie naar onze en stand voorbeelden 8408 op kijk de op Eurofinish 09 in Gent of kijk op Deltastraat 14, Tel RC Zierikzee info@bema.nl ERNAT 100 Lecithin based dispersing additives Pigments Fillers Minerals Innovative Ingredients Chemicals B.V. Stoomloggerweg KT Vlaardingen T info@eandr.nl Vert Ink AZO N5 ndl Pfade 96x indd :09

11 Branchenieuws Goud en zilver bij De Vos Verf De Vos Verf heeft twee loyale medewerkers onderscheiden. André Mientjes en André Vieselman waren respectievelijk 40 jaar en 25 jaar in dienst van het bedrijf. Kleurmaker André Mientjes (rechts) kreeg namens de VVVF uit handen van directeur Paul de Vos de gouden medaille uitgereikt. Logistiek medewerker en chauffeur André Vieselman (links) ontving de zilveren medaille. AkzoNobel breidt capaciteit in Indonesië uit AkzoNobel Performance Coatings investeert 2,5 miljoen euro in de uitbreiding van zijn fabriek in het Indonesische Cikarang. De investering zorgt voor extra capaciteit waardoor kan worden voldaan aan de verwachte groei in de vraag naar Internationalproducten van de onderdelen Protective Coatings en Marine Coatings. Naar verwachting is het project eind 2015 voltooid. De lokale markt is de afgelopen drie jaar gegroeid en er wordt een verdere toename verwacht nu Indonesië haar positie in de petrochemische en energiesector wil verbeteren, terwijl ook een toename van nieuwe scheepsbouwprojecten wordt verwacht, aldus managing director Mauricio Bannwart van het onderdeel Protective Coatings van AkzoNobel. AkzoNobel investeerde recentelijk vijf miljoen euro in vergroting van de capaciteit bij de onderdelen Marine Coatings en Protective Coatings in Singapore en Sunshine (Australië). Amerikaans patent voor Baril Coatings Baril Coatings heeft een Amerikaans patent gekregen voor zijn Dual Cure Chemistry (DCC) coatingproducten. Deze lijn van producten is speciaal ontwikkeld om objecten op een duurzamer wijze te kunnen voorzien van een conserveringssysteem. DCC verbindt het beste van verschillende bindmiddeltechnologieën, zo claimt het bedrijf. De publicatie van dit patent onderstreept wederom het innovatieve karakter van onze gehele organisatie en meer specifiek het feit dat we blijvend streven naar het verschaffen van duurzame coatingoplossingen voor onze klanten, zegt algemeen directeur Geert Duijghuisen van de Baril Coatings Groep. We zijn met recht enorm trots op deze nieuwe mijlpaal in de historie van Baril. De gepatenteerde Dual Cure Chemistry technologie omvat de nieuwe generatie coatings met superieure duurzaamheid. Baril claimt dat de combinatie van een hoog vaste-stof-gehalte en dunne-laag-technologie een supersnelle droging zonder hulp van externe warmtebronnen oplevert. DCC presteert beter dan alle andere typische coatingtechnologieën en levert een ultieme bescherming tegen weersinvloeden en corrosie, zeer hoge flexibiliteit, slijt- en slagvastheid. Deze extreme eigenschappen zorgen voor een verdrievoudiging van de levensduur en daarmee voor enorme reducties van de totale onderhoudskosten voor eigenaren en gebruikers, aldus Baril. Met DCC coatings worden drastische reducties van de CO2- en VOS-emissies behaald. Hollandse lijnolie in Aquamarijn bio based Ursa Paint is gestart met de productie van bio based verven op basis van door de fabrikant zelf geteelde Hollandse lijnolie. De verffabrikant uit IJmuiden wil daarmee laten zien dat een circulaire economie mogelijk is in de Randstad. Ursa Paint produceert al 40 jaar Aquamarijn natuurverven, maar moest tot voor kort de grondstof lijnolie importeren uit Canada en Rusland. De fabrikant is continu op zoek naar verbeteringen in zijn natuurlijke grondstoffen en wil daarom onderzoeken of de vlasteelt in Nederland nieuw leven ingeblazen kan worden. Voor het verbouwen van het vlas werkt de verffabriek samen met onder meer boer Paul Bos uit Hoofddorp. De lijnolie die nu verwerkt wordt in de verven van Aquamarijn is de oogst van het vlas van 2013, die op braakliggende akkers rond Schiphol werd verbouwd. De oogst van 2013 levert de fabrikant liter lijnolie op, genoeg voor 25 procent van zijn jaarproductie aan lijnolieverven. Met ons Hier groeit verf -project zijn we weer een stap dichter bij het verduurzamen van onze productie, zegt directeur Machiel van Westerhoven van Ursa Paint. We kijken daarbij niet alleen naar de herwinbare oorsprong van onze grondstoffen, maar ook naar de herkomst. Daarmee kunnen we de milieu-impact van onze producten nog verder verlagen, en AkzoNobel verbetert rendement AkzoNobel heeft in 2014 een positieve volumegroei en een verbetering in het rendement op verkopen gerealiseerd. Exclusief incidentele posten bedroeg het rendement op verkopen 7,5 procent. Een jaar eerder was dat 6,1 procent. Het bedrijfsresultaat exclusief incidentele posten steeg met twintig procent tot miljoen euro (2013: 897 miljoen). verankeren in een regionale samenwerking. In 2014 werd de samenwerking uitgebreid met Bio Based Connections in Amsterdam en groeide het vlas op braakliggende terreinen in het westelijk havengebied van Amsterdam. De vezel van het vlas wordt verwerkt tot een bio based composiet, de zaden zijn verwerkt tot lijnolie. Aquamarijn verven geproduceerd met Hollandse lijnolie zijn te herkennen aan het blauwe zegel was een uitdagend jaar, gemarkeerd door negatieve valuta-effecten, een aanhoudend gebrek aan groei in Europa en een vertraging in enkele Aziatische en Latijns-Amerikaanse economieën. Tijdens het jaar bouwden we verder aan een solide basis en we blijven op koers om onze doelstellingen voor 2015 te behalen, zegt CEO Ton Büchner. verf&inkt

12 verf & economie Verfindustrie krabbelt uit de krater Hoe ziet de nieuwe realiteit eruit? Hoe ziet de wereld er voor de verf- en drukinktindustrie uit na een lange en diepe crisis? Goed, maar niet uitbundig, lijkt de conclusie. De tijden van voor de crisis komen niet terug, het is zaak te leren leven met de nieuwe realiteit. Tekst: Jos de Gruiter Fotografie: Pet van de Luijtgaarden De nieuwe realiteit. Sectorspecialist bouw, vastgoed en ingenieursbureaus Leontien de Waal van Rabobank Nederland gebruikt de term een paar keer. Het dieptepunt van de economische crisis is gepasseerd, benadrukt ze was een overgangsjaar en vanaf 2015 lijkt de weg omhoog definitief ingeslagen. Maar het is een voorzichtig herstel, waarschuwt ze. We moeten accepteren dat we in een nieuwe realiteit leven. De groeipercentages van voor de crisis zullen niet meer zo gemakkelijk gehaald worden. De verf- en drukinktindustrie maakte een lange en diepe crisis door, met afzetdalingen tot 30 procent en verlies van zestien procent van de werkgelegenheid. De bouw stagneerde, de huizenmarkt stortte in en woningbouwcorporaties raakten in de knel, met alle gevolgen van dien voor de verfbranche. In het voorjaar van 2015 lijkt het verantwoord met optimisme naar de toekomst te kijken, al zijn mitsen en maren op zijn plaats. De verfindustrie heeft zware jaren gehad, zegt bijvoorbeeld René Vogels van onderzoekinstelling Panteia, en het lijkt beter te gaan, maar voor een deel hebben die mooie cijfers te maken met het diepe dal waarin de sector was terechtgekomen. En ook Vogels benadrukt dat nergens in de bouwketen het niveau van voor de crisis zal worden bereikt. Dat geldt voor de bouw, de huizenmarkt, maar de komende jaren ook voor alles wat daarmee samenhangt, zoals de keukenbranche, de woninginrichting, de schilderbranche en dus ook de verfindustrie. Volgens het kwartaalbericht Woningmarkt van de Rabobank van medio februari groeide de Nederlandse economie in 2014 met 0,8 procent ten opzichte van De analisten verwachten in 2015 een versnelling van de groei door een aantrekkende 12

13 verf & economie EIB: werkgelegenheid bouw groeit De werkgelegenheid in de bouw zal dit jaar voor het eerst weer groeien na zes jaren van krimp. Dat voorspelt het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). De totale werkgelegenheid zal in 2015 toenemen met zo n vijfduizend voltijdbanen, daarna vindt een versnelling plaats. De komende zes jaar komen er bijna banen bij. Tijdens de crisis zijn er ongeveer verdwenen. In totaal nam de bouwproductie, dankzij de groei van de utiliteitsbouw en de grond-, water- en wegenbouw, toe met één procent. Voor dit jaar wordt een plus van drie procent voorzien en zal de nieuwbouwproductie van woningen toenemen met ruim elf procent, aldus het EIB. De groei moet wel worden bezien in het licht van de uitzonderlijk lage niveaus die inmiddels zijn bereikt. Werden er voor de crisis nog woningen per jaar opgeleverd, in 2014 waren dit er nog maar zo n In het segment onderhoud en renovatie in de woningbouw gaat het nog minder goed. Hier bedraagt de groei dit jaar anderhalf procent, mede doordat het verlaagde btw-tarief van zes procent halverwege dit jaar afloopt. Pas na 2016 zal deze negatieve impuls wegebben. In de utiliteitsbouw en de grond-, water- en wegenbouw (gww) is de groei de komende jaren respectievelijk twee en anderhalf procent. Het herstel in de utiliteitsbouw wordt gedrukt door de hoge leegstand van kantoren en winkelpanden, terwijl de gww last heeft van dalende investeringen in infrastructuur en onderhoud. binnenlandse vraag. De bank verwacht dat dit jaar tussen tot woningen van eigenaar wisselen. In 2014waren er huizentransacties. Positief noemt de bank zaken als de verbeterde economische situatie, de dalende hypotheekrente, de stijgende nieuwbouwverkopen en de goede betaalbaarheid. Rabobank verwacht dat die positieve factoren sterker zijn dan remmende factoren, zoals de restschuldproblematiek, de versobering van stimuleringsmaatregelen en kredietbeperkingen. Herstel breder gedragen Begin maart liet het Centraal Planbureau (CPB) weten dat het bureau de groeiverwachting voor de Nederlandse economie voor dit jaar heeft verhoogd van 1,5 naar 1,7 procent. Vooral de stijging van de dollarkoers en de daling van de olieprijs heeft het bureau optimistischer gemaakt. Voor volgend jaar mikt het CPB op een vooruitgang van 1,8 procent. De groeiversnelling is hoofdzakelijk te danken aan de aantrekkende binnenlandse bestedingen. De groei van de wereldhandel blijft ook steun bieden. Econoom Tim Legierse is onderzoeker en analist bij Rabobank Nederland. Sinds vorig jaar is hij hoofd van het team Nationaal Onderzoek. Op de website van de bank laat hij zijn licht schijnen over de cijfers voor De economische groeiverwachtingen voor Nederland zijn in onze Visie op 2015 de hoogste van de afgelopen vier jaar, schrijft hij. Nadat het Nederlandse BBP-volume in 2014 sneller dan verwacht een voorzichtig herstel heeft laten zien, voorzien we voor 2015 een verdubbeling van de economische groei. De werkloosheid daalt, het besteedbare inkomen van huishoudens neemt voor het tweede jaar op rij toe en het herstel op de woningmarkt zet door. Daardoor wordt de economische groei in 2015 iets minder afhankelijk van de uitvoer. Hoewel ook dan de vraag vanuit het buitenland de belangrijkste groeimotor van de Nederlandse economie blijft, voorzien wij naast een toename van de bedrijfsinvesteringen eindelijk ook weer eens een stijging van de particuliere consumptie en de woninginvesteringen. Daardoor zal het economische herstel in 2015 ook in de op het binnenland gerichte sectoren zoals de bouw, de detailhandel en de horeca en daardoor ook op de arbeidsmarkt duidelijker te voelen zijn. De breder gedragen economische groei zal bovendien merkbaar zijn in vrijwel alle delen van het land. DHZ springt er uit Het herstel zal dit jaar doorzetten, maar 2014 was in veel sectoren van de verfindustrie nog uiterst mager. Eigenlijk sprong alleen de doe-het-zelf-markt (DHZ) 4 verf&inkt

14 verf & economie NVM: herstel woningmarkt beter dan verwacht Het herstel van de woningmarkt was in het vierde kwartaal van 2014 beter dan verwacht. In totaal zijn er door NVM-makelaars woningen verkocht. Dat is ruim 30 procent meer dan in dezelfde periode van een jaar eerder en bijna een verdubbeling van het aantal verkochte woningen op het dieptepunt van de crisis, zo blijkt uit voorlopige cijfers van de NVM. In de totale markt werden er in het laatste kwartaal naar schatting huizen verkocht. Voor alle woningtypen geldt een stijging in verkoopaantallen, maar bij de appartementen is de toename het sterkst: er zijn 38,1 procent meer appartementen verkocht dan vorig jaar. In heel 2014 zijn er door NVM-makelaars woningen (totale markt: ) verkocht. De prijs van de gemiddeld verkochte woning in Nederland ligt nu op euro. Dat is 3,5 procent hoger dan vorig jaar en inmiddels vijf procent hoger dan op het dieptepunt. NVM-voorzitter Ger Hukker verwacht een toename van het aantal transacties tussen vijf en tien procent en een prijsstijging van zo n 2,5 tot drie procent. De NVM noemt het opvallend dat de verkooptijd van verkochte woningen, dus het aantal dagen dat het duurt om een woning te verkopen, in het laatste kwartaal van 2014 niet verder daalde. In vergelijking met een jaar eerder was de verkooptijd van verkochte woningen met meer dan een maand gedaald tot 124 dagen. In vergelijking met het derde kwartaal van 2014 nam de verkooptijd echter licht toe. er in positieve zin uit, zeggen Vogels en zijn collega Johan Baukema van Panteia. De DHZ-omzet steeg in volume met bijna elf procent ten opzichte van Je kunt onderhoud even uitstellen, maar er komt een moment dat je moet schilderen, verklaart Vogels het groeicijfer. Maar kennelijk schakelen we minder vaak de professionele schilder in; we nemen zelf de Leontien de Waal (Rabobank): De mediane huizenprijs is in 2014 in sommige regio s gestegen. Maar niet overal. Er zijn grote regionale verschillen, dé Nederlandse woningmarkt bestaat niet NVB: Nieuwbouw in het slop De bouw van nieuwe huizen komt maar niet van de grond. Dat komt omdat banken de geldkraan voor projectontwikkelaars hebben dichtgedraaid. Dat zegt de branchevereniging voor bouwers en ontwikkelaars NVB op basis van een onderzoek onder haar leden. Banken maken projectontwikkelaars kapot, stellen de NVB-leden. De ontwikkelaars haken aan bij een nog lopend onderzoek van financiële waakhond AFM naar de afdelingen bijzonder beheer van banken. De NVB schat dat meer dan de helft van alle projectontwikkelaars inmiddels op de pijnbank van de afdeling bijzonder beheer ligt. Dat betekent dat de geldkraan om nieuwe projecten te financieren dichtgaat. Of de exploitatie van de ontwikkelaar nu gezond is of niet, eerst moeten lopende kredieten tot op de laatste euro worden afgelost, zegt NVB-directeur Nico Rietdijk. Grootbanken als ING, Rabobank en ABN Amro proberen sinds de kredietcrisis hun risico s bij financieringen te beperken. kwast ter hand, ondanks de verschuiving van onderhoudswerk naar het lage btw-tarief. Mede daardoor gingen er afgelopen jaar, ondanks de aantrekkende economie, nog altijd zo n 65 schildersbedrijven failliet (bron: Creditsafe). Maar DHZ was in 2014 de enige stevige groeier, vult senior projectmanager Johan Baukema van Panteia aan. Bouwverven, staalconservering, autoreparatielakken (-12,6 procent omzet), poedercoatings (-18,2 procent omzet) en meubellakken eindigden allemaal in de min. (zie kader) De enige andere groeisector was die van de scheepsbouwreparatie. Vogels: De autoreparatiebranche is een verhaal apart. Auto s gaan langer mee, er worden minder auto s verkocht en er wordt minder schade veroorzaakt. Ter vergelijking: in 1987 telde Nederland ongevallen met doden en gewonden, in 2013 waren dat er nog maar Het aantal ongevallen met uitsluitend materiële schade daalde in dezelfde periode van naar De afzet naar schadeherstelbedrijven nam vorig jaar opnieuw af, deze keer met ruim twaalf procent. Vogels verwacht niet dat die trend zal worden omgebogen. Het is niet voor niets dat de autoherstelbranche steen en been klaagt. Er is nog veel overcapaciteit, die zal moeten worden afgebouwd. In zijn totaliteit, over alle afzetmarkten gezien, daalde het volume van de verfindustrie in 2014 nog met 0,5 procent ten opzichte van een jaar eerder. Opvallend is dat de binnenlandse afzet licht steeg (1 procent), terwijl de export fors daalde (-8,3 procent). Grote regionale verschillen Terug naar de (koop)huizenmarkt. Half januari stuurde de belangenvereniging van makelaars, de NVM, een juichend bericht de ether in. Het herstel van de woningmarkt was in het vierde kwartaal van 2014 nog beter dan verwacht, schreef de organisatie. In totaal zijn er door NVM-makelaars woningen verkocht. Dat is ruim 30 procent meer dan 14

15 verf & economie in dezelfde periode vorig jaar en bijna een verdubbeling van het aantal verkochte woningen op het dieptepunt van de crisis. In de totale markt werden er naar schatting huizen verkocht. De prijs van de gemiddeld verkochte woning in Nederland ligt nu op euro, aldus de NVM. Dat is 3,5 procent hoger dan vorig jaar en inmiddels vijf procent hoger dan op het dieptepunt. Volgens NVMvoorzitter Ger Hukker liggen de crisiskwartalen van lage verkoopaantallen en dalende woningprijzen definitief achter ons. De verwachtingen voor 2015 noemt de NVM positief ondanks allerlei beperkende financieringsmaatregelen sinds 1 januari. De lage rente maakt de hypotheekmarkt momenteel erg aantrekkelijk, reageert Vogels (Panteia). Maar het is de vraag óf je hypotheek krijgt. De normen zijn aangescherpt. Klopt, zegt De Waal (Rabobank), er worden kritischer afwegingen gemaakt. Maar banken doen grotendeels wat de wetgever ons oplegt. Het is niet altijd terecht dat met een beschuldigende vinger naar de banken wordt gewezen. Restschuld De makelaarsvereniging verwacht een toename van het aantal transacties tussen vijf en tien procent en een prijsstijging van zo n 2,5 tot drie procent. Maar politieke onrust en instabiliteit in de wereld kunnen de woningmarkt verstoren. René Vogels (Panteia): De autoreparatiebranche is een verhaal apart. Auto s gaan langer mee, er worden minder auto s verkocht en er wordt minder schade veroorzaakt De mediane huizenprijs in 2014 in sommige regio s gestegen, nuanceert De Waal (Rabobank). Maar niet overal. Er zijn grote regionale verschillen, dé Nederlandse woningmarkt bestaat niet. Wel lijkt de bodem bereikt. Wat nu van belang is, is dat er beleidsrust komt. Een verdere stijging van de prijzen zal in belangrijke mate worden bepaald door wat er gebeurt op het gebied van de financiering. De Nibudnormen zijn ING: koophuis niet meer voor iedereen rendabel De tijd dat een koophuis automatisch in een periode van tien jaar geld oplevert voor de eigenaar, is voorbij. Dat is de belangrijkste conclusie uit een begin maart gepubliceerd rapport van ING over de Nederlandse huizenmarkt. Het komende decennium zal de gemiddelde huizenprijs met twee procent per jaar stijgen, is de verwachting van de bank. De afgelopen 45 jaar stegen de huizenprijzen jaarlijks met gemiddeld 5,3 procent. Als je nu een huis koopt, moet je je realiseren dat het over tien jaar ongeveer evenveel waard is als dat je er nu voor betaalt, zegt hoofdeconoom Marieke Blom van ING. De aanschafkosten, verbouwingen en inflatie zullen over een periode van tien jaar ongeveer evenveel bedragen als de waardestijging van een huis. Als oorzaken van de teruggelopen prijsstijging noemt Blom de afnemende groei van het aantal huishoudens en de afnemende groei van het gemiddelde inkomen van huishoudens. Een huis kopen is niet meer voor iedereen en overal een goede investering, concludeert Blom. Heijmans in het rood door bouwcrisis Bouwbedrijf Heijmans heeft vorig jaar 47 miljoen euro verlies gemaakt, ondanks het voorzichtige herstel in de woningmarkt. Net als BAM eerder in februari bekendmaakte, moet Heijmans afschrijvingen doen op de waarde van zijn bouwgrond. De waardevermindering van de grond kwam uit op veertien miljoen euro. Daarnaast was het bedrijf 29 miljoen euro kwijt aan een reorganisatie waarbij 350 banen verdwijnen, en had het bedrijf last van een tegenvaller van 11 miljoen euro bij een project in Tilburg. aangescherpt (hoe hoog mag de hypothecaire lening bedragen ten opzichte van het inkomen) en het is van belang te weten wat een volgend kabinet gaat doen aan de hypotheekrente-aftrek. Desondanks meen ik dat de positieve signalen de negatieve overstemmen. Met de koophuizenmarkt gaat het de goede kant op. De restschuld die veel huizenverkopers boven het hoofd hangt, ziet De Waal niet als een grote belemmering. Een kwart van de hypotheken staat onder water, maar het is van belang hoe groot de fictieve restschuld is. De omvang van de schuld verschilt ook erg per leeftijdsgroep. Van alle huiseigenaren in de leeftijdscategorie tussen 25 en 30 jaar heeft 80 procent een restschuld, maar in de groep tussen 50 en 55 is dat nog maar 30 procent. Het is onze indruk dat alle betrokkenen ook hier de nieuwe realiteit onder ogen zien en hun verlies nemen. Een extra schuld blijft natuurlijk vervelend, maar mensen sparen om ervan af te komen. Bovendien is de tijd in hun voordeel: met het stijgen van de prijzen zal de restschuld verminderen en in sommige gevallen verdwijnen. Tijdperk van de consument Tussen 2008 en 2014 was sprake van een afname van de verkoop van nieuwbouwwoningen van 40 tot 50 procent; in 2013 werd het dieptepunt gepasseerd 4 verf&inkt

16 verf & economie Huizenprijzen op niveau medio 2003 Koopwoningen waren in januari 2,1 procent duurder dan in januari De gemiddelde prijs van een verkocht huis ligt hiermee al tien maanden op rij hoger dan een jaar eerder. Dat blijkt uit cijfers van het CBS en het Kadaster. Door de stijging lagen de huizenprijzen in januari ongeveer op hetzelfde niveau als halverwege Ten opzichte van het dieptepunt in juni 2013 zijn de prijzen met 3,6 procent gestegen. Ten opzichte van de prijzenpiek in de zomer van 2008, vlak voor het volledig uitbreken van de kredietcrisis, liggen de huizenprijzen echter nog altijd 18,6 procent lager. met ongeveer verkochte nieuwbouwwoningen. In 2014 is het aantal verkochte woningen gestegen tot Dat aantal zal langzaamaan stijgen, verwacht De Waal, maar ook hier moeten we rekening houden met de nieuwe realiteit. Het tijdperk van de consument is aangebroken: de portemonnee is niet meer zo gevuld en de financiering is aangepakt, dus producten worden niet meer klakkeloos afgenomen. De bouw staat voor de uitdaging om woningen betaalbaar te maken en te houden. Duurzaamheid trekt kopers niet over de streep, wel als je duidelijk kunt maken dat door specifieke investeringen het comfort wordt verhoogd en het onderhoud op langere termijn prijsvriendelijker is. Ik voorzie verder de grootschalige nieuwbouw niet massaal terugkeren. De kopers worden veeleisender, de seriegrootten kleiner. In de huursector ziet zij soortgelijke ontwikkelingen. De eerste taak van woningcorporaties is sociale huisvesting en het in stand houden van hun woningportefeuille. Daarbij past kostentechnisch slim onderhoud. Corporaties zullen daarnaar blijven streven. Rabobank voorziet voor de bouwsector in 2015 een totale productiestijging van 3,5 procent, de stijging voor nieuwbouw en renovatie zou kunnen uitkomen tussen de zes en zeven procent. Daarbij moeten we wel in het achterhoofd houden dat de bouw uit een diepe krater komt, nuanceert De Waal. Bij een lage productie in absolute zin heb je sneller een spectaculaire toename in procenten. Er zijn echter kansen genoeg als bedrijven in de sector op een efficiënte manier en ketenoverstijgend weten samen te werken in het realiseren van totaaloplossingen. Kantorenmarkt: structurele leegstand De situatie op de kantorenmarkt baart zorgen. Van het totale kantorenbestand staat zestien tot zeventien procent leeg, zo rekent De Waal voor. En dan tel ik de verborgen leegstand nog niet mee. Dat is de kantoorruimte die leegstaat als gevolg van het zogenoemde nieuwe werken. Van de totale leegstand is zo n 60 procent structureel, dat laat dus weinig ruimte voor nieuwbouw. Transformeren van kantoorruimte naar appartementen is een veelgehoorde oplossing, maar we moeten realistisch zijn: niet elk pand leent zich daarvoor en niet elke locatie is daarvoor geschikt. Anderzijds kan de leegstand van kantoren ook weer iets afnemen als er veel leeg staat en als er op specifieke plekken huurprijsdaling is opgetreden, zegt ze. Door de overcapaciteit is er immers veel ruimte beschikbaar voor een relatief lage prijs en dat zou bedrijven kunnen verleiden om al dan niet tijdelijk meer kantooroppervlakte per medewerker in gebruik te nemen. Slopen van kantoorpanden is een voor de hand liggende oplossing, maar De Waal ziet de belemmeringen. Als er twee of drie verdiepingen van een groot pand zijn verhuurd, heeft de eigenaar in elk geval inkomsten. Dan is er geen incentive voor sloop, hetgeen de eigenaar uiteindelijk geld kost. De bedrijfskundige zou graag zien dat colleges van B&W een uiterst beroep doen op bedrijven in hun gemeente om de leegstand niet te vergroten. Sommige ondernemers dromen ervan een geheel nieuw pand naar hun wensen te laten bouwen. Gemeentebesturen moeten ondernemers uitdagen voor de realisatie van hun nieuwe huisvesting zo veel mogelijk naar bestaande en leegstaande panden te kijken. Maar de wettelijke mogelijkheden zijn beperkt, erkent ze. Er is geen wet die leegstand verbiedt. De utiliteitssector is meer dan kantoorpanden. Fabrieken, opslagloodsen en winkelruimten bieden echter geen respijt. Zo aarzelen bedrijven met investeren in nieuwbouw of uitbreiding en leiden de toenemende online aankopen tot problemen in de retailsector. Illustratief voor de problemen in de bouw is de situatie bij architectenbureaus. Sinds het begin van de crisis is de omzet in de architectenbranche met 60 procent gezakt en is de werkvoorraad teruggelopen van zeventien naar 3,5 maand, met de aantekening Faillissementen schildersbedrijven In 2014 gingen in totaal 65 schilders-/glaszettersbedrijven ter ziele, 35 procent minder dan een jaar eerder. Vorig jaar zijn 957 ondernemingen in de bouwsector failliet verklaard. Dat is 28 procent minder dan in 2013, het jaar waarin het recordaantal van bedrijven het loodje legde. In 2012 waren er faillissementen in de branche. 16

17 verf & economie dat die werkvoorraad nu ligt te wachten op 50 procent minder medewerkers dan in De situatie bij architectenbureaus is dramatisch, vindt Vogels. Bij de beroepsorganisatie BNA waren in bureaus aangesloten, nu nog en al die bureaus werken met veel minder mensen: 60 procent van de werkgelegenheid is in deze branche verdwenen. Ik voorzie niet dat dat aantal zal toenemen. En als er minder wordt getekend, wordt er minder gebouwd, aldus Vogels. Geldkraan dichtgedraaid Ook de Panteia-onderzoeker ziet een nieuwe realiteit. De consumentenbestedingen zijn decennialang aangeduwd door de overwaarde in koophuizen, die jaarlijks met vijf tot tien procent steeg. Dat is voorbij. Vogels vraagt zich overigens af hoe schadelijk de lagere groeicijfers zijn. Bij een jaarlijkse groei van het bruto nationaal product van drie procent verdubbel je de economie in een periode van 25 jaar. Dat moeten we niet willen. Hij ziet daarom met tevredenheid dat consumenten terughoudend worden en eerder hun hypotheek aflossen dan geld te besteden aan een nieuwe keuken of een nieuwe auto. Vogels valt zijn Rabobank-collega bij als het gaat om de prijsontwikkeling van koophuizen. De prijzen trekken in sommige regio s bij, maar andere regio s ontvolken. Het beeld wordt heel wisselend, ook al door demografische ontwikkelingen. Door bezuinigingen op de zorg blijven meer ouderen zelfstandig wonen en is er dus behoefte aan woningen voor eenpersoonshuishoudens. Op termijn betekent dat een toenemende vraag naar kleinere huizen en andere woonvormen, mogelijk gecombineerd met zorg. De trek naar de stad zal doorgaan, verwacht Vogels, omdat daar de voorzieningen zijn. Negatieve effecten gaan ook uit van de sloop van overbodige kantoorruimte en de terughoudendheid van woningcorporaties en bedrijven om de beurs te trekken voor dure projecten. Krediet zal niet meer zo gemakkelijk worden verstrekt als voor de crisis. Aan alle kanten is de geldkraan dichtgedraaid en dat zal gevolgen hebben voor de bouw en het onderhoud aan vastgoed. Van grotere volumes op de binnenlandse markt zal de verfbranche het in 2015 en volgende jaren niet moeten hebben. Innovatie is het kernwoord, zeggen Vogels en Baukema. De eindconsument vraagt om lakken die langer meegaan en extra functies vervullen. Daarnaast ligt er een opdracht om doe-hetzelvers ervan te overtuigen dat ze professionele verf moeten gebruiken omdat daarmee betere resultaten kunnen worden behaald. De Waal ziet mogelijkheden voor kostenvoordelen door betere samenwerking tussen fabrikanten. Per kostencomponent zou je moeten onderzoeken of Omzet verfindustrie 2014 t.o.v per sector in % Bouw 3,9 Doe-het-zelf 17,4 Industrie -6,9 Scheepsbouwreparatie 7,9 Staalconservering -0,5 Autoreparatie -12,6 Totaal binnenland 4,1 Totaal export -4,5 Totaal generaal 2,5 Volume verfindustrie 2014 t.o.v per sector in % Bouw -1,6 Doe-het-zelf 10,9 Industrie -6,8 Scheepsbouwreparatie 1,5 Staalconservering -1,6 Autoreparatie -5,3 Totaal binnenland 1,0 Totaal export -8,3 Totaal generaal -0,5 het goedkoper of slimmer kan. Waarom laat iedere fabrikant een eigen vrachtwagen naar zijn afnemers rijden en wordt er niet gekozen om dat samen met de concurrent te doen? En moet je wel alles bij de tussenpersoon of groothandel afleveren? Kun je niet voor een deel via pick-up-points de materialen op een snellere manier dichter bij de schilder brengen? Dat soort vragen. Ze ziet voorts een opdracht voor de schildersbranche. Als ik om me heen kijk, dan valt me op dat bij elke woning een ander busje staat van een schildersbedrijf. Er is maar zelden een schilder die zijn aanwezigheid gebruikt om een aantrekkelijk aanbod te doen aan andere huiseigenaren in dezelfde straat. Zo n bedrijf zou bijvoorbeeld een onderhoudscontract voor een langere periode met de eigenaren kunnen afsluiten en daar ook zijn contracten met verfleveranciers op kunnen afstemmen. Dat heeft voordelen voor alle partijen, temeer daar consumenten meer zekerheid willen hebben over de kosten op de lange termijn. verf&inkt

18 Verf & vereniging Ben Berkel gaat zich weer volledig aan Drywood Coatings wijden. Na bijna vijftien jaar is hij gestopt als bestuurslid en - de laatste twee jaar - voorzitter van de VVVF. Hij kijkt terug op een hectische periode, waarin de VVVF veranderde van een Heerensociëteit in een echte belangenorganisatie en de verf- en drukinktindustrie werd geconfronteerd met zowel steeds Meewerkend voorzitter vertrekt na 15 jaar en kilometer Ben Berkel: Nieuw bloed nodig om organisatie dynamisch te houden strenger wordende wetgeving als de zwaarste crisis uit haar bestaan. Tekst: Jos de Gruiter Hij heeft het nagerekend: op twee weken na was hij vijftien jaar bestuurslid van de VVVF. Voor de gein heeft hij nog iets nagerekend: in die periode reed hij kilometer in zijn auto om leden te bezoeken en bijeenkomsten bij te wonen: voor een bestuurslid uit Enschede is zelfs vergaderplaats Bunnik niet echt centraal gelegen. Hij vertelt het lachend. Ben Berkel (52), directeur van Drywood Coatings, is gestopt als voorzitter en bestuurslid van de VVVF. Hij kijkt terug op een mooie periode. Maar om een organisatie dynamisch te houden, moet er regelmatig nieuw bloed instromen, vindt hij. En hij geeft het ruiterlijk toe: zijn plannen met Drywood verplichten hem de komende tijd alle aandacht aan het bedrijf te schenken. Markten in Scandinavië, Frankrijk en Groot-Brittannië moeten tot ontwikkeling worden gebracht en dat is precies wat hij graag doet: pionieren. Eerder veroverde hij op deze manier de belangrijke Duitse markt. In de auto stappen en potentiële afnemers benaderen. Ik heb geen hobby s, verklaart hij. Al mijn tijd stop ik in Drywood en de afgelopen vijftien jaar in de VVVF. Ook op zaterdag is hij in het bedrijf te vinden. In alle rust dingen doen die zijn blijven liggen. De zondag is tegenwoordig vrij. Hij was jarenlang lid van een zangkoor, maar hij ging er tegenop zien. De kwaliteit liep terug en als ik iets doe, probeer ik het perfect te doen. Anders heb ik er geen voldoening van. Het typeert hem. Hij opereerde zo ook als VVVF-voorzitter. Je kunt je rol beperken tot vergaderingen leiden en boegbeeld zijn, maar ik wilde op elk gebied een inhoudelijke bijdrage kunnen leveren. Daarom bereidde ik me altijd goed voor. Ik had ook niet het idee dat mijn rol wezenlijk veranderde toen het bestuur me in 2012 tot voorzitter koos. Ik zag mezelf vooral als meewerkend voorzitter. Hectische periode Zijn lidmaatschap van het VVVF-bestuur beslaat een lange en hectische periode. Hij zag van nabij de organisatie evolueren van een Heerensociëteit met dikke sigaren en afsluitende borrels, tot een zakelijke belangenbehartiger. En er waren meer veranderingen. De VVVF kreeg een andere (matrix)organisatiestructuur, de wetgever legde de bedrijfstak steeds stringentere eisen op, het bedrijfstakpensioenfonds moest elders worden ondergebracht en de branche moest het hoofd bieden aan een lange en diepe crisis. Dat zijn de grote thema s, maar er gebeurde nog veel meer. Neem alleen al de oplossing die we moesten vinden met de Veiligheidsinformatiebladen, de aandoening ops waarop we een antwoord moesten formuleren en, als apotheose, de verwikkelingen rond de cao van afgelopen najaar, toen de bonden opeens de cao algemeen verbindend wilden laten verklaren, dus ook voor de lidbedrijven met een eigen cao. Naast bestuurslid en voorzitter van het VVVF-bestuur was Berkel talloze jaren voorzitter van de delegatie die namens de industrie (uitgezonderd bedrijven met eigen arbeidsovereenkomsten) de onderhandelingen voor de bedrijfstak-cao voerde. Zijn stokpaardje in die rol was sociale innovatie : de cao meer toespitsen op het benutten van kansen door flexibele inzet van medewerkers en modernisering van de arbeidsvoorwaarden. Het steekt hem dat hij die ambitie onvoldoende kon realiseren. Mijn frustratie was het dat elk jaar het cao-boekje niet goed genoeg was. Steeds werden we geconfronteerd met vakbondseisen om de gaten te dichten die het overheidsbeleid had gecreëerd. Een WW-gat? De werkgever mag het dichten. Dat soort zaken. Ik noem dat de kosten van niet-verrichte arbeid, die langzamerhand de spuigaten uitliepen. Ik wilde juist investeren in vernieuwing. In arbeidsvoorwaarden die het werk veraangenamen, in de aanpassing van werkzaamheden aan de mogelijkheden van medewerkers, in het dynamisch laten doorgroeien van mensen in de organisatie. Dat soort zaken, afspraken die verder gaan dan het huidige akkoord, waarin de seniorendagen eerlijker worden verdeeld. Maar we stuitten telkens op wantrouwen bij de bonden, die ons kennelijk nog steeds als zakkenvullers zien. Het denken in oude tegenstellingen van arbeid en kapitaal leeft daar nog steeds en dat verbaast me: zeker de mkb-bedrijven in de verfindustrie realiseren zich dat ze in directe zin afhankelijk zijn van het menselijk kapitaal; ze dragen de medewerkers op handen. Dat blijkt wel uit het gegeven dat ook tijdens de diepste crisis uit ons bestaan de werkgelegenheid in de familiebedrijven op peil gebleven is. Koehandel Het kostte hem moeite om het onderhandelingsspel in de vingers te krijgen, blikt hij terug. Vooral de koehandel stond me tegen. Mijn ideaal is het nog steeds dat we afspraken kunnen maken in een gezelschap dat bestaat uit mensen die in de sector werken. Mensen met verf aan hun schoenen, van de werkvloer tot het management. Ik ben ervan overtuigd dat je in zo n gremium tot betere afspraken komt. Afspraken die het voortbestaan van een gezonde bedrijfstak bevorderen. Hij vergelijkt het met het overleg in zijn eigen bedrijf. Alle neuzen kunnen in verschillende richtingen wijzen, maar als het om het bedrijfsbelang gaat, sta je in een cirkel en wijzen de neuzen naar één plek. Ik vind het nog altijd jammer dat het in het cao-overleg zo anders is. Daar sta je niet in een cirkel, maar zit je recht tegenover elkaar. Dat is al illustratief. Je zit er niet met een gezamenlijk doel, maar als partijen die opkomen voor hun eigen, vaak kortetermijnbelangen; het enige wat je bindt is dat je allebei het best haalbare compromis wil bereiken. 18

19 Verf & vereniging De eerste bestuursvergadering die hij - in bijwoonde staat hem nog levendig voor de geest. Ik zat met omgekeerde tenen in mijn schoenen: allemaal concurrenten aan tafel! Ik was heel voorzichtig. Die terughoudendheid raakte hij snel kwijt. Ik kwam erachter dat er mensen in het bestuur zaten die het voor de hele verfindustrie wilden opnemen. Als vertegenwoordiger van een mkb-bedrijf kijk je misschien anders tegen onderwerpen aan dan de mannen en vrouwen van onze grote leden, maar ik merkte al snel dat er geen scheidslijn bestaat. Het bleken allemaal kundige en aimabele mensen. Daarnaast hebben kleinere fabrikanten veel baat bij de kennis en ervaring van mensen uit grote bedrijven die werkgroepen en issuegroepen bemannen. Een mkb-bedrijf heeft die mensen misschien ook wel, maar we hebben ze hard nodig in de dagelijkse business en staan ze niet graag af voor niet-productieve activiteiten. Natuurlijk waren er ook tegenstellingen tussen vertegenwoordigers van grote en kleine lidbedrijven, erkent hij, maar die werden altijd in goede harmonie opgelost. Quitte gespeeld Over het antwoord op de voor de hand liggende vraag naar hoogtepunten uit zijn vijftienjarige bestuurdersloopbaan hoeft hij niet lang te denken. Dat we na 2005 zijn gekomen tot de huidige organisatie. Dat is niet niks geweest. Bestuursleden werden in één keer issuevoorzitter. Dat proces staat of valt met de manier waarop directie en bestuur het oppakken en dat is geweldig goed gegaan. Een ander hoogtepunt vond ik elk jaar de algemene ledenvergadering. De dagen waarop je bestuursleden in andere omstandigheden leerde kennen en waarop je alle leden weer eens bij elkaar had. Jammer genoeg hebben we juist onder mijn voorzitterschap in het kader van noodzakelijke bezuinigingen een keer moeten besluiten om de jaarvergadering in haar bestaande vorm niet door te laten gaan. Berkels voorzitterschap speelde zich overigens in zijn geheel af in een tijd van diepe crisis. Vanaf het eerste crisisjaar kwamen achtereenvolgens de architecten, de bouw en de verfindustrie in grote problemen. Het werd een lange, diepe crisis waaraan we ons maar heel langzaam ontworstelen. Wat dat betreft kreeg ik in mijn voorzittersperiode de volle laag. We moesten echt bezuinigen. Het afgelopen jaar heeft de VVVF, ondanks alle sombere vooruitzichten, quitte gespeeld. Ik vind dat een prestatie om trots op te zijn. Als dat een jaar ten koste gaat van een grote algemene ledenvergadering, dan moet dat maar een keer. Veiligheidsinformatiebladen Een van de gevolgen van de economische en financiële crisis waren de moeilijkheden bij diverse pensioenfondsen. Het bedrijfstakpensioenfonds in de verf- en drukinktindustrie kreeg de volle laag. Het relatief kleine fonds had moeite om de dekkingsgraad op peil te houden en werd gedwongen te korten op de verplichtingen. De oplossing werd gevonden in aansluiting bij het pensioenfonds voor medewerkers in de grafische industrie. Geweldig dat we dat zo hebben kunnen oplossen, blikt Berkel terug. Op deze wijze is zekerheid geboden aan de deelnemers. Hetzelfde geldt voor de aanpak die de branche koos rond de veiligheidsinformatiebladen (VIB s). Reach, de Europese regelgeving die carcinogene, toxische en mutagene stoffen moet bannen uit producten, juich ik toe. De keerzijde was de komst van onwerkbare VIB s. Enerzijds hebben we dat opgelost door de introductie van Werkplaatsinstructiekaarten (WIK s), maar het blijft wel een zorg of gebruikers van onze producten zorgvuldig met de De koehandel in het cao-overleg stond me tegen Uitstekende balans Berkel heeft heel zijn werkzame leven doorgebracht bij Drywood. Hij gunt zichzelf één week vakantie per jaar en is elke zaterdag op de zaak te vinden. Niets bijzonders, vindt hij zelf. Mijn vrouw werkt ook fulltime. Ze geeft les aan de VAVO in Enschede, een school waar je vakken kunt inhalen die je nodig hebt voor je diploma vwo, havo of vmbo, maar waarvoor je eerder bent gezakt. Ze doet de klassen 5 havo en 6 atheneum. Dat gebeurt vaak in de avonduren, dus we hebben altijd een uitstekende balans gevonden, ook toen de kinderen klein waren. Meet new friends Berkel is een verstokt roker, zoals dat heet. En hij schaamt zich er niet voor. Sterker: Roken is een sociale aangelegenheid, waardoor je mensen leert kennen die je als niet-roker niet spreekt. Als je in een restaurant of een kroeg zit, moet je naar buiten om te roken. Daar sta je dan met andere verbannen rokers en binnen de kortste keren maak je een praatje. In Johnny Fox s, een pub in Dublin, hangt boven de bar een bordje: If you wanna meet new friends, smoke outside. Een waarheid als een koe. Maar inderdaad: jammer dat het niet bepaald gezond is. aanwijzingen omgaan. Als industrie kunnen we er alles aan doen om te voorkomen dat gevaarlijke stoffen een probleem vormen, maar met een beetje pech kunnen we toch in de beklaagdenbank komen als de instructies bij toepassing niet worden nageleefd. Tot slot een vraag die in een afscheidsinterview niet mag ontbreken: nog goede raad voor de opvolger? Mijn opvolger ken ik uit het bestuur, hij kan goed zijn eigen weg bepalen. Maar als ik een wens mag uitspreken: werk verder aan het uitbouwen van drie thema s. Dat zijn innovatie, duurzaamheid en ketensamenwerking. Van die onderwerpen moeten we het in de toekomst hebben. Ketensamenwerking bijvoorbeeld is erg belangrijk als we veilig met verf willen werken. Dat is niet uitsluitend een zorg van de fabrikant. En innovatie en duurzaamheid zijn natuurlijk niet weg te denken als we over de toekomstige plaats en rol van verf en drukinkt praten. Staan de VVVF verder nog grote uitdagingen te wachten? De ontwikkelingen staan niet stil. GHS rolt verder uit en er zullen nog wel dingen gaan gebeuren met stoffen waarvan we nog niets weten. Brussel blijft belangrijk, CEPE blijft belangrijk en ik acht het, mede daardoor, niet ondenkbaar dat nationale brancheverenigingen nog intensiever gaan samenwerken en uiteindelijk sluit ik fusies niet eens uit. Maar als ik zo praat, lijkt het of ik straks geen lid meer ben en dat is allerminst het geval. Ik zal het kritisch maar met plezier blijven volgen. Ik hoop dat de bedrijfstak sterk blijft en dat de VVVF sterk blijft. Het bureau is daarbij een belangrijke schakel. Met een minimale bezetting worden bergen werk verzet. In 2014 is met de pensionering van twee medewerkers bij elkaar 25 jaar ervaring vertrokken. Als directeur Martin Terpstra vertrekt, wordt dat verdubbeld. Laat ik daarom als vertrekkend bestuurslid en voorzitter nog een belangwekkende oproep doen: het bestuur moet over niet al te lange tijd een goede opvolger benoemen, zodat de continuïteit is gewaarborgd. verf&inkt

20 De mens achter Ron Hulst, hoofd R&D bij verffabrikant Anker Stuy: Werken bij klein innoverend bedrijf biedt veel voldoening Aanvankelijk wilde hij veearts worden. Later dacht hij aan een academische carrière. Tegenwoordig is dr. Ron Hulst vooral hoofdonderzoeker bij verffabrikant Anker Stuy in het Friese Terwispel. Werken bij een klein, serieus innoverend bedrijf, schenkt me veel voldoening, zegt hij. Te k s t : J o s d e G r u i t e r Vlees. Dat was alles wat er van hem over was. Drieënveertig jaar oud, ijskoud vlees. Hij lag opgebaard in het uitvaartcentrum, in een kist die op een verhoging was geplaatst. Mensen schuifelden aan hem voorbij, bogen over de rand, mompelden iets. Het waren meer mensen dan Kai ooit in zijn leven bij elkaar had gezien, en het was niet eens een mooie dag. Zo schrijft Auke Hulst in zijn autobiografische roman Kinderen van het ruige land over het verlies van zijn vader. Het boek handelt over zijn jeugd op het Groningse platteland. De ontbrekende vader en een vaak afwezige moeder zorgen ervoor dat die tamelijk stuurloos verloopt. Voor oudere broer Ron waren de gevolgen van de vroege dood van zijn vader van een andere aard, maar ook ingrijpend: omdat vader zijn studie diergeneeskunde aan de universiteit van Gent niet meer kon financieren, moest hij zijn opleiding in het derde studiejaar stopzetten. Een vervolg in Nederland was uitgesloten: beide landen accepteerden in die tijd elkaars opleidingen niet. Hij moest opnieuw beginnen en koos voor organische chemie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Spijt? Ik had de pseudo-romantische gedachte dat ik veearts op Ameland zou worden. Als kind was ik daar vaak (broer Auke: vader huurde elke zomer een met riet bedekt huisje in de duinen, dicht bij zee en niet ver van het grootste dorp ) 20 en het leek me geweldig. Later spreek je studievrienden die inderdaad veearts zijn geworden en dan blijkt het niet zo romantisch. Ik kwam terecht in de grensgebieden van het wetenschappelijk onderzoek. Daarin kun je je nieuwsgierigheid en creativiteit kwijt. Voor een veearts is de duizendste keizersnee niet anders dan de eerste. Als ik vooraf beide werelden had gekend, had ik geen diergeneeskunde gestudeerd. Onconventioneel Hij corrigeert zichzelf. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het dan misschien ook geen chemie was geworden. Hij studeerde en promoveerde bij de gelouterde hoogleraar Ben Feringa ( van hem heb ik veel geleerd ), maar het klimaat in de academische (scheikunde) wereld viel hem tegen. Ik dacht dat je met elkaar streefde naar dezelfde doelen in het vakgebied, maar persoonlijke ambities bleken vaak belangrijker. Als je dan ook nog eens onconventioneel bent en geen blad voor de mond neemt, sta je snel op achterstand. Hij hield het als onderzoeker vier jaar vol in Groningen en daarna nog vier jaar in Twente, maar het vervolg van zijn carrière bracht hij vooral door bij commerciële bedrijven. In 2009 vond hij een aanvaardbare oplossing door commercie en wetenschap te combineren. Hij aanvaardde het deeltijd hoogleraarschap medicinale chemie aan de West- falische Wilhelms Universiteit in Münster, een positie die hij inmiddels vrijwel heeft afgebouwd. Ik begeleid nog één promovendus en een tweede op bepaalde onderdelen en als dat is afgerond stop ik ermee. Het wordt me te zwaar, maar ik vond het wel leuk: academisch werk, los van de Nederlandse spelletjes. Voorts is hij nog als adviseur aan het farmaceutische onderzoeksconcern Sanofi (wereldwijd medewerkers, vijf miljard euro jaarlijks aan R&D) verbonden. Hulst is (co-)auteur van inmiddels 125 wetenschappelijke publicaties en hij heeft diverse patenten op zijn naam staan. Ve r r a s s e n d In 2012 volgde de verrassende stap naar verffabrikant Anker Stuy, een familiebedrijf in het Friese Terwispel. Hij werd er hoofd van het vijf komma vijf man tellende R&Dlab, nadat hij eerder een aanbod afsloeg om bij een vooraanstaand farmaceutisch bedrijf een beduidend grotere researchafdeling te runnen. Ik had daar geen zin in, wimpelt hij af. Ik wil niet meer weg uit het noorden, waar ik prettig woon en waar mijn vrouw een mooie baan in het onderwijs heeft. Ik kan me voorstellen dat mensen er raar van opkijken als je voldoening vindt in het ontwikkelen van nieuwe verfsystemen terwijl je hebt gewerkt aan medicijnen tegen kanker,