Aanpak van artrose FEBRUARI 2013
|
|
- Ruben Maas
- 2 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Aanpak van artrose FEBRUARI 2013
2 Vzw Farmaka asbl Onafhankelijk centrum voor geneesmiddeleninformatie Onafhankelijke artsenbezoekers Lic. Baitar Abdelbari Dr. Evens Bart Apr. Goyen Josée Apr. D'Hooghe Beatrijs Dr. Apr. Lobeau Marieke Lic. Muylle Birgit Dr. Ir. Van Den Maagdenberg Karijn Ph. De Ruyck Isabelle Dr. de Schaetzen Sybille Dr. Devillers Catherine Dr. Lacroix Sophie Biol. Leroy Thérèse Ph. Nonneman Annick Ph. Pinckaers Nathalie Ph. Vanvolsem Clarisse Dr. Verhaeghen Myriam Dr. Veys Catherine WZC-formularium: Geneesmiddelenbrief Transparantiefiches BCFI Systematisch literatuuronderzoek Consensusvergadering RIZIV
3 Inleiding Keuze van het thema Demografisch Talrijke therapeutische keuzes Anti-inflammatoire middelen: veiligheid Inhoud Artrose van de perifere gewrichten Behandeling van pijn, vooral medicamenteus Doel Risico-baten afwegen Interactief
4 EBM Evidence Based Medicine Clinical Expertise EBM Best research evidence Patient values and circumstances Evidence-based medicine (EBM) requires the integration of the best research evidence with our clinical expertise and our patient s unique values and circumstances
5 Methodologie Literatuuronderzoek gebaseerd op Onafhankelijke geneesmiddelenbulletins van de laatste 5 jaar Big five (laatste 5 jaar) Clinical Evidence Guidelines : EULAR , NHG 2008, CBO 2007, HTA , NICE 2008 Consensusconferenties 2004 et 2007 Cochrane database of systematic reviews WZC Formularium 2012
6 Artrose - Inhoudstafel Niet-medicamenteuze interventies Geneesmiddelen Paracetamol NSAID per os NSAID voor lokaal gebruik Infiltratie met glucocorticoïden Narcotische analgetica Annex Samenvatting
7 Niet-medicamenteuze interventies 1 e stap Aanbevelingen Informatie over natuurlijk verloop Niet noodzakelijk negatief - afhankelijk van locatie van het gewricht Levensstijl Regelmatige fysieke activiteit/specifieke oefeningen Knie; 1MA, N=13 gewicht Knie; 1MA, N=5, n=454; 1RCT, n=316 Wandelstok, aangepaste schoenen, brace Knie, heup, hand; 1MA, N=5, n=444, 12RCT Eventueel warmte of koude applicatie Koude: knie; MA, N=3, n=179 NICE 2008, Belo 2008, Vignon 2006, Bijlsma 2011, CKS 2008, Roddy 2005, Christensen 2007, Rejeski 2002, Brouwer 2005
8 Geneesmiddelen Paracetamol = 1 e keuze Paracetamol NSAID per os 1 e keuze goede risico/baten verhouding Indien onvoldoende respons op paracetamol Keuze : ibuprofen of naproxen NSAID voor lokaal gebruik Plaats bij artrose van de kleine gewrichten Glucocorticoïd infiltratie Plaats bij artrose van de knie Zwakke of matig krachtige narcotische analgetica Zeer beperkte plaats Keuze: paracetamol + codeine
9 Paracetamol TERUGBETALING 1 e keuze bewezen werkzaamheid goed veiligheidsprofiel Werkzaamheid Verbetering van de pijn WERKZAAMHEID 1 SR (N=7 n=2491) 2 RCT (n=325, n=483) Maximale dosis Zonder risicofactoren Met risicofactoren Acuut 4g/d 3g/d RISICOFACTOREN Chronisch (>1maand) 2,5g/d 2g/d Veiligheid Hepatotoxiciteit INR DETAILS VEILIGHEID Towheed 2006, Verduijn 2004, BCFI 2011
10 NSAID per os Indien onvoldoende respons op paracetamol Versus paracetamol ->Risico/baten verhouding minder gunstig Werkzamer, maar beperkte meerwaarde, studies korte termijn WERKZAAMHEID VEILIGHEID NSAID's onderling Werkzaamheid: geen verschil tussen NSAID's Risico gastro-intestinaal - cardiovasculair - renaal Geef zo kort mogelijk Doseer zo laag mogelijk 1 e keuze gebaseerd op veiligheidsprofiel, farmacovigilantie, prijs Ibuprofen Towheed 2006, Chou 2011, Henry 1996, Gonzalez 2010, WZC 2012
11 NSAID Gastro-intestinaal risico Verhoogd risico met alle NSAID's Ibuprofen lage dosis: laagste risico van klassieke NSAID's COX-2 selectieve NSAID's vs klassieke NSAID's Minder gastro-duodenale ulcera en ulcuscomplicaties op korte termijn Geen verschil indien klassieke NSAID + PPI ENKELE CIJFERS VERGELIJKING KLASSIEKE CV risico! COX-2 1 e keuze : ibuprofen Aanbeveling: max 1200mg/d + PPI indien gastro-intestinale risicofactor GI RISICOFACTOREN TERUGBETALING PPI Gonzalez 2010, Henry 1996, Chou 2011, CKS 2010
12 NSAID Cardiovasculair risico Kan voor geen enkel NSAID worden uitgesloten Ibuprofen lage dosis ( 1200mg) en naproxen: gegevens geruststellend Diclofenac : hoogste risico van de klassieke NSAID's EMA-evaluatie COX-2 selectieve NSAID's: risico hoger dan klassieke NSAID's DETAILS COX 2 Ideaal geen NSAID bij cardiovasculaire pathologie/risicofactor CV RISICOFACTOREN Indien nodig: ibuprofen (max 1200mg/d) of naproxen (max 1000mg/d) Altman 2007, Chen 2008, Garcia Rodrigues 2008, Fosbol 2009, Chou 2006, Hippisley Cox 2005, Trelle 2011, EMA 2012
13 NSAID Renaal risico en andere Renaal Nierinsufficiëntie Vochtretentie verergeren hartfalen, bloeddruk RENALE RISICOFACTOREN ALLE RISICO S kaliëmie Kaliumsupplementen, kaliumsparend diureticum, ACE-I, sartaan, aliskiren, heparine Ideaal geen NSAID indien (risicofactor) nierinsufficiëntie (behandeling van) hartfalen antihypertensieve behandeling BCFI 2013, Prescrire 2011, NICE 2008
14 NSAID voor lokaal gebruik Plaats bij artrose van de kleine gewrichten Werkzaamheid Werkzaam vs placebo Vs NSAID per os: per os > topisch op korte termijn (1w), geen verschil middellange termijn (2-4w) Veiligheid Plasmaconcentraties lager dan per os, maar niet zero Lokale huidreacties waaronder fotosensibiliteit Richtlijnen Hand: als eerste stap, of als alternatief voor paracetamol of NSAID per os Praktische overwegingen 3-4x/d aanbrengen, prijs NICE 2008, Altman 2009, Lin 2004, Zacher 2001, Belo 2008,, EULAR 2003, EULAR 2007, Zhang 2007
15 Infiltraties met glucocorticoïden Knie indien onvoldoende respons op analgetica per os Werkzaamheid Knie: werkzaamheid aangetoond maar beperkt in de tijd Heup hand : beperkte onderbouwing Veiligheid Lokale en systemische ongewenste effecten Aanbeveling Max 3x/jaar/gewricht Bellamy 2006, NICE 2008, CKS 2010, Belo 2008
16 Zwakke of matig krachtige narcotische analgetica Zeer beperkte plaats Indien R/: voorkeur paracetamol + codeine Werkzaamheid Zwakke onderbouwing Geen gegevens die superioriteit aan paracetamol of NSAID suggereren DETAILS WERKZAAMHEID Veiligheid Meer ongewenste effecten en stoppen omwille van ongewenste effecten (vs placebo, vs paracetamol, vs NSAID) Meer risico van interacties met tramadol (farmacologisch) Risico van afhankelijkheid DETAILS VEILIGHEID Nüesch 2009, Cepeda 2006, Kjaersgaard 1990, Boureau 1990, Bianchi 2003, Pavelka 1998, Dalgin 1997
17 Samenvatting Niet medicamenteuze aanpak = 1 e stap Paracetamol = 1 e keuze indien medicatie NSAID per os Evalueer gastro-intestinaal, cardiovasculair, renaal risico van de patiënt met alle NSAID s 1 e keuze: ibuprofen max 1200mg +PPI indien gastro-intestinaal risico Indien cardiovasculair risico mogelijk alternatief: naproxen max 1000mg NSAID voor lokaal gebruik: plaats bij artrose van de kleine gewrichten Glucocorticoïd infiltratie: plaats bij artrose van de knie Zwakke of matig krachtige narcotische analgetica: zeer beperkte plaats - keuze: paracetamol + codeine
18 Annex
19 Annex Inhoudstafel Beperkingen studies Paracetamol NSAID per os Klassieke NSAID s Evolutie - Diagnose Werkzaamheid Werkzaamheid GI risico vergelijking NSAID - Lijst Veiligheid GI risico - cijfers Cox-2 selectieve Risico hepatotoxiciteit GI risicofact/terugbet. PPI GI risico Terugbetaling CV risicofactoren CV risico Risicofactoren nier Veiligheid NSAID + ASA Narcotische analgetica Andere Werkzaamheid Veiligheid Glucosamine - Chondroïtine Hyaluronzuur Nabumeton
20 Beperkingen van de studies De meeste studies Knie Korte duur (<3 maand) Exclusie Zeer oude patiënten Ernstige artrose Ernstige comorbiditeit (o.a. cardiovasculaire voor COX-2 selectieve NSAID's) Dagelijkse therapeutische dosis (in plaats van gebruik bij opstoten zoals in de praktijk)
21 Artrose Evolutie & Diagnose Natuurlijk verloop Afhankelijk van locatie van het gewricht Opstoten afgewisseld met periodes met minder klachten Klinische diagnose (>50 jaar) pijn bij belasting van het gewricht Ochtendstijfheid < 30 minuten Benige verbreding van het gewricht Afwezigheid van verhoogde temperatuur en afwezigheid van belangrijke zwelling Crepitaties bij bewegingsonderzoek Radiologie eventueel nuttig bij diagnostische twijfel NICE 2008, CBO 2007
22 Paracetamol - Terugbetaling Magistraal Chr BCFI Chronische pijn 2 > 3 maanden Evt. in associatie met codeine b! BCFI Bf hoofdstuk IV Voorwaarden Aanvraagformulier Max. duur bij 1ste aanvraag Max. duur per verlenging Chronische pijn Diagnose ziekte 12 maanden 12 maanden Evt. in associatie 1 Chronische pijn 2 > 6 maanden Max. 3 g per dag Kennisgeving chronische pijn Specifiek aanvraagformulier maanden 12 maanden 12 maanden 60 maanden 1 Associatie kan met acetylsalicylzuur, coffeine en codeine 2 Kankerpijn; chronische arthritis/artrosepijn; neuropatische pijn van centrale of perifere oorsprong (met inbegrip van multiple sclerose); perifere vasculaire pijn; postchirurgische pijn (met inbegrip van fantoompijn); fibromyalgie BCFI 2012
23 Paracetamol - Terugbetaling BCFI 2013
24 Paracetamol - Werkzaamheid Cochrane Towheed 2006 Design Populatie Interventie N/n Duur Eindpunten Resultaten SR van RCTs Volwassene met primaire of secundaire artrose. Knie- en heupartrose. Gemiddelde leeftijd 62 jaar. Paracetamol (4 x mg/d) vs placebo 7/2491 Gemiddeld 6w 4 x 1000mg /d 5/1835 Pijn SMD= (95%BI tot -0.04) 6/2385 Aantal patiënten met 318/1239 vs 290/1146 ongewenste effecten RR=1.02 (95%BI 0.89 tot 1.17) Opmerkingen: Studies evalueerden effect paracetamol aan de hand van verschillende meetinstrumenten op pijn, functioneren, globaal welbevinden: WOMAC, MDHAQ VAS, Lequesne, Effect size < 0,2 SD zwak 0,5 SD matig > 0,8 SD sterk
25 Paracetamol Risicofactoren hepatotoxiciteit Dosering: Max 3g/d acuut 2g/d chronisch Chronisch alcoholgebruik CYP2E1-enzyminducerende middelen CYP3A4 -enzyminducerende middelen Deficiënte voeding Gecombineerd gebruik van pijnstillers Hogere leeftijd Leverfunctiestoornissen Nierfunctiestoornissen > 4 eenheden/d Isoniazide, rifampicine, carbamazepine, phenytoïne, fenobarbital Sint-Janskruid (Eiwitarm) dieet / slechte voedingstoestand / vasten Gewicht <50 kg Vb. in combinatiepreparaten of met NSAID s of opioïden ( metabolisatiesnelheid) CI paracetamol: ernstige leverinsufficiëntie Risico is cumulatief! Verduijn 2004, BCFI 2011
26 Paracetamol Veiligheid Hepatotoxiciteit Problemen te verwachten 10g/d Chronisch gebruik: meeste gevallen van toxiciteit bij dosis >4g/d Opgelet bij risicofactoren van hepatotoxiciteit Toxiciteit mogelijk bij lagere doses Cumulatief effect INR ontregeling Bij chronisch gebruik >2g/d Analgetica-nefropathie bij chronisch gebruik? In het verleden: overgebruik combinatiepreparaten Monotherapie : weinig aanwijzingen, geen causaal verband aangetoond Michels 2010, Rahme 2002, Chou 2011, BCFI 2013
27 NSAID Werkzaamheid Cochrane Towheed 2006 Design Populatie Interventie N Duur Eindpunten Resultaten SR van RCTs Volwassene met primaire of secundaire artrose. Knie- en heupartrose. Gemiddelde leeftijd 62 jaar. NSAID s (ibuprofen, diclofenac, celecoxib, naproxen, rofecoxib) vs paracetamol (4 x mg) NSAID (ibu. of napr.) vs paracetamol NSAID (ibu., diclo. of napro.) vs paracetamol 10 Gemiddeld 8/ w Pijn SMD: (95%BI tot -0.17) 2/832 Functioneren (WOMAC) SMD: (95%BI tot -0.11) Geen verschil op HAQ of Lequesne index. 5/891 Patiënten met ongewenste GI effecten 5/640 Uitval door ongewenste GI effecten 19% vs 13% RR=1.47 (95%BI 1.08 tot 2.00) NNH=12 (95%BI 6 tot 66) 8% vs 4% RR=2.00 (95%BI 1.05 tot 3.81), Opmerkingen: Studies evalueerden effect paracetamol en NSAID's aan de hand van verschillende meetinstrumenten op pijn, functioneren, globaal welbevinden: WOMAC, MDHAQ VAS, Lequesne Veiligheid: moeilijk te evalueren op korte periode Effect size < 0,2 SD zwak 0,5 SD matig > 0,8 SD sterk
28 Klassieke NSAID's gastro-intestinaal risico Lage dosis ibuprofen: laagste risico Geschat relatief risico op gastrointestinale ongewenste effecten met klassieke NSAID s (vergeleken met ibuprofen) observationele studies Ibuprofen (lage dosis*) 1 (referentie) Acetylsalicylzuur (95%BI) Diclofenac Naproxen Indometacine Piroxicam *as used in clinical practice in seven countries. The differences seemed to be attributable to the fairly low dose of ibuprofen employed in clinical practice. It should not be assumed that the apparent advantage of ibuprofen persists when doses are increased beyond 1600 mg daily. The evidence reviewed indicates that it does not. Henry 1996
29 NSAID Gastro-intestinaal risico Ernstige gastro-intestinale bloeding met NSAID Jaarlijks risico : 1/110 bij > 75 jaar Klassieke NSAID's vs geen gebruik Hoge GI bloeding of perforatie RR = 4.50 (95%BI 3.82 tot 5.31) Risico dosisafhankelijk RR hoge dosis= 5.30 (95%BI 4.73 tot 5.94) RR lage dosis=2.88 (95%BI 2.54 tot 3.27) Risico lager bij langere halfwaardetijd RR vertraagde vrijstelling= 5.87 (95%BI 4.74 tot 7.26) RR lange t 1/2 ( 12u) = 5,62 (95%BI 4.76 tot 6.65) RR korte t 1/2 (<12u) = 3,21 (95%BI 2.83 tot 3.63) Celecoxib vs klassieke NSAID's Ulcuscomplicaties RR = 0.23 (95%BI 0.07 tot 0.76) SR obs. SR obs. SR obs. SR obs. SR obs. SR RCT N=3 Blower 1997, Gonzalez 2010, Chou 2011
30 COX-2 selectieve NSAID's - Gastro-intestinaal risico Versus klassieke NSAID's gastro-duodenale ulcera met COX-2 selectieve ulcuscomplicaties met celecoxib maar niet op lange termijn (12 maand) Ulcuscomplicaties etoricoxib: niet statistisch significant verschillend (18m) Versus klassieke NSAID's + PPI geen statistisch significant verschil of klinisch niet relevant Aanwijzingen uit studies dat het potentieel voordeel van COX-2 selectieve zou verdwijnen bij concomittant gebruik van lage dosis ASA DETAILS ASA Chou 2011, CBO 2007
31 NSAID Gastro-intestinale risicofactoren Hogere leeftijd (terugbetalingscriterium >65j) Ernstige comborbiditeit (cardiaal, diabetes,..) Voorgeschiedenis van maagulcera Voorgeschiedenis van ulcuscomplicaties (bloeding, perforatie) Gelijktijdig gebruik van orale corticosteroïden Gelijktijdig gebruik van ASA Gelijktijdig gebruik van orale anticoagulantia Gelijktijdig gebruik van anti-aggregantia Dyspeptische klachten bij NSAID gebruik Hoge dosis NSAID Gebruik meerdere NSAID s tegelijk Helicobacter Pylori Gelijktijdig gebruik van SSRI s Invaliderende reumatoïde artritis + PPI Esomeprazol 20mg/d Lansoprazol 30mg/d Omeprazol 20mg/d Pantoprazol 20mg/d Terugbetaald cat B, ter preventie bij risicopatiënten, tijdens de inname van een NSAID A posteriori controle NICE 2008, RIZIV 2010
32 NSAID cardiovasculaire risicofactoren Ischemisch vaatlijden (hart, centraal, perifeer) Cardiovasculaire risicofactoren, waaronder arteriële hypertensie Risico (verder) ischemisch vaatlijden Hartfalen, stenose nierarteries Risico verergeren hartfalen en nierinsufficiëntie Behandeling met antiaggregans of anticoagulans Risico bloeding, risico aspirineresistentie Prescrire 2011
33 COX-2 selectieve NSAID's Cardiovasculair risico Rofecoxib: CV events (waaronder myocardinfarct) teruggetrokken van de markt Etoricoxib cardiovasculaire events (RR=2,72 95%BI 1,18 tot 6,27) vs naproxen cardiovasculair risico FDA weigerde goedkeuring Celecoxib myocardinfart (RR= 1,77 95%BI 1,00 3,11) vs klassieke NSAID's 6 studies vroegtijdig afgebroken owv verhoogd risico CV events Absolute contra-indicaties Ischemisch hartlijden, antecedenten van CVA Perifeer vaatlijden Matig hartfalen Etoricoxib : ook niet-gecontroleerde hypertensie Avorn 2007, Chen 2008, Chevalier 2008, BCFI 2013
34 NSAID Renale risicofactoren Gedaalde nierfunctie, bestaande nierinsufficiëntie Nefrotisch syndroom Hartfalen Levercirrose met ascites Hypovolemie (deshydratatie, diureticum) Geneesmiddelen die de nierfunctie wijzigen (ACE-I, sartanen, aliskiren, ) Glomerulaire filtratie hangt af van het vasodilaterend effect van prostaglandines Vochtretentie kan hartfalen verergeren Prescrire 2011, BCFI 2013
35 NSAID Veiligheid Ongewenste effecten Gastro-duodenaal ulcus Gastro-intestinale bloeding INR en antiaggregantie Arteriële trombose Risicofactoren en/of geneesmiddeleninteracties Oudere patiënt, belangrijke comorbiditeit, antecedent peptisch ulcus +/- bloeding of perforatie ASA, bisfosfonaat, cholinesterase-inhibitor, baclofen, corticosteroïd CI NSAID: gastroduodenaal ulcus ASA, corticosteroïden, SSRI, venlafaxine, duloxetine, spironolactone, L-Dopa Anticoagulantia CI NSAID : ernstig hartfalen Anticoagulantia en antiaggregantia CI COX-2 selectieve : matig hartfalen Ischemisch vaatlijden (cardiaal, centraal, perifeer) CI etoricoxib : niet gecontroleerde hypertensie Nier nierinsufficiëntie Hypovolemie, hartfalen, levercirrose met ascites, nefrotisch syndroom, arteria renalis stenose Functionele nierinsufficiëntie: diureticum, ACE-I, sartaan, aliskiren Organische nierinsufficiëntie: quinolone, lithium, fibraat, exenatide, liraglutide, Vochtretentie kaliëmie NI hartfalen renale eliminatie Behandeling van hartfalen Behandeling van hypertensie Metformine (lactaatacidose), digoxine, lithium, hypoglykemiërende sulfamiden, metotrexaat, K +, kaliumsparend diureticum, ACE-I, sartaan, aliskiren, heparine, drospirenon Indien behandeling met anticoagulans, (risicofactor) nierinsufficiëntie, antihypertensiva, behandeling van hartfalen: bij voorkeur geen NSAID Prescrire 2011
36 NSAID - Veiligheid Ongewenste effecten Neuropsy: hoofdpijn, vertigo, verwardheid Hypersensibiliteit : angio-oedeem, bronchospasme, huiderupties Huid : erupties, Stevens-Johnson en Lyell syndroom, fotosensibilisatie Verergering van infecties Hematologisch : RBC, WBC, BP, agranulocytose, eosinofilie fertiliteit Foetotoxiciteit Hepatotoxiciteit en pancreatitis (zeldz) Risicofactoren en/of geneesmiddeleninteracties Frequenter met arylazijnzuurderivaten en indoolderivaten Ook indien per os, vooral met ibuprofen, naproxen, diclofenac, indometacine, ketoprofen Cycline, quinolone, sulfamide, antimycotica, antiviraal, tuberculostatica, antimalariamiddelen, cardiovasculaire geneesmiddelen (amiodaron, diureticum, ACE-I, ), psychotropica (Sint- Janskruid, fluoxetine, venlafaxine, carbamazepine, lamotrigine), geneesmiddelen bij inflammatoire darmziekten, Fertiliteit: in geval van chronisch gebruik (reversiebel) Hepatotoxiciteit: vooral diclofenac CI NSAID: ATCD astma of urticaria onder NSAID of ASA Prescrire 2011
37 ASA + NSAID risico gastro-duodenaal ulcus risico bloeding, vooral gastro-intestinaal ASA zou het gastro-intestinale voordeel van COX-2 selectieve NSAID's verminderen (of doen verdwijnen) (versus klassieke NSAID's 1 RCT) NSAID's zouden het CV beschermend effect van ASA verminderen (of doen verdwijnen) Aanbeveling: Neem immediate release ASA minimum 30 min voor NSAID Prescrire 2011, Silverstein 2000, CBO 2007, SSPF 2007, BCFI 2009
38 Zwakke tot matig krachtige narcotische analgetica - Details Paracetamol vs paracetamol + codeine 1 RCT (paracetamol 3x1g/d vs paracetamol 3x1g/d+ codeine 3x60mg/d) Combinatie werkzamer na 1 w, geen verschil na 4 w Meer gastro-intestinale ongewenste effecten na 4w 1 RCT (paracetamol 1g vs paracetamol 400mg+codeine 25mg) Geen verschil in werkzaamheid en veiligheid Tramadol 3x50mg/d vs paracetamol 3x500mg/d Paracetamol werkzamer en minder ongewenste effecten (nausea, braken) Tramadol vs klasieke NSAID's Tramadol 3x50-100mg/d vs diclofenac 3x25-50mg/d : NS Tramadol mg/d vs ibuprofen mg/d : NS Tilidine geen studies, belangrijke ongewenste effecten n=158 n=234 n=20 n=120 n=onbekend Kjaersgaard 1990, Boureau 1990, Bianchi 2003, Pavelka 1998, Dalgin 1997
39 Tramadol Narcotische analgetica - Veiligheid Ongewenste effecten Gastro-intestinaal waaronder constipatie Neuropsy, waaronder sedatie Mictieproblemen CV, o.a. hartritme, orthostatische hypotensie Afhankelijkheid - Derving Serotoninerg Convulsies Hypoglykemie Risicofactoren en/of geneesmiddeleninteracties Cholinerg: loperamide, dextromethorfan, anti-emetica, calciumkanaalblokkers, Anticholinerg: antiparkinson, antispasmodica bij urinaire incontinetie, bronchodilatator, TCA, sedatieve antihistaminica, neuroleptica, memantine, Verandering van de intestinale innervatie : amiodaron, statine, metformine, chronisch alcoholgebruik, deshydratatie Hypokaliemie, diureticum, corticosteroïd, ß2-agonist, theofylline, insuline, Sedativa Serotoninergica: antidepressiva (amitriptyline, SSRI, venlafaxine, duloxetine, mianserine, mirtazapine, Sint-Janskruid, bupropion, ), dextromethorfan, lithium, antimigrainemiddelen, convulsiedrempel: psychotrope (neuroleptica, lithium, cholinesterase-inhibitoren, anticholinergica, bupropion, varenicline, antimigrainemiddelen, ), quinolone, aliskiren, indometacine, corticosteroïde Hogere leeftijd, nierinsufficiëntie, diabetes Prescrire 2011
40 Glucosamine - Chondroïtine Niet aanbevolen Werkzaamheid pijn : statistisch significant maar klinisch niet relevant gewrichtsspleetvernauwing: niet significant Veiligheid - Glucosamine Gastro-intestinale last, hoofdpijn, moeheid, allergische reacties Interacties vit K antagonisten ( INR) Chou 2011, Clegg 2006
41 Glucosamine Effect op pijn statistisch significant maar klinisch niet relevant >2 SR Er is geen SS effect in studies die niet gesponsord zijn 2 MA Er is geen SS effect in studies met adequate allocation concealment 2 MA Er is een SS effect bij studies die glucosamine Rottapharm evalueren, en niet bij andere Samenstelling van het product? Methodologie: meetmethode, verschil in o.a. outcome measures? Methodologische kwaliteit vd studies (oa. bias vb door sponsoring) Methodologische kwaliteit van de meta-analyse (heterogeniteit) 1 MA Chou 2011, Vlad 2007, Towheed 2005, CKS 2008, NICE 2008
42 Glucosamine Rotta vs placebo toedieningswijze, studieduur en studiegrootte verschillend IM; 3w IM/PO; 1w/2w PO; 4w PO, 24w PO, 3y PO, 8w PO, 3y PO, 12w Belangrijke heterogeniteit Towheed 2005
43 Hyaluronzuur Niet aanbevolen Werkzaamheid Zwak effect of geen effect in de studies van goede kwaliteit Belangrijk placebo-effect Heterogene studies (preparaten, injectieschema s) Praktische overwegingen 3 tot 5 injecties, wekelijkse intervallen Kostprijs : 32,61 / injectie Divine 2007, Arrich 2005, BCFI 2005
44 Nabumeton Geen meerwaarde niet aanbevolen In vitro selectiever COX-2? klinisch belang in vivo niet aangetoond Werkzaamheid: geen verschil vs andere NSAID's Veiligheid: Minder gastro-intestinale ongewenste effecten? Niveau van bewijskracht onvoldoende Niet dosisafhankelijk? Niveau van bewijskracht onvoldoende Minder risico bij chronisch gebruik? Geen bewijs. Geen verschil vs ibuprofen. Chronisch gebruik afgeraden voor alle NSAID's! Voordeel indien overgevoeligheid NSAID s? Onvoldoende bewijs Chou 2011, Prescrire 1999, Fleischmann 1992, Morgan 1993, Carle 1992, Macdonald 1997, Prieto 2007
45 NSAID - Indeling Arylazijnzuurderivaten Arylpropionzuurderivaten Indoolderivaten Oxicams COX-2-selectieve Nabumeton Aceclofenac Diclofenac Ketorolac Dexketoprofen Ibuprofen Ketoprofen Naproxen Oxaprosine Indometacine Proglumetacine Meloxicam Piroxicam Tenoxicam Celecoxib Etoricoxib Air-Tal, Biofenac, generieken Cataflam, Motifene, Polyflam, Voltaren, generieken Taradyl Enantyum, Ketesse Brufen, Dolofin, Epsilon, Ibumed, Malafene, Nurofen, Optalidon, Perdofemina, Perdophen, Spidifen, generieken Bi-Rofenid, Rofenid Aleve, Apranax, Naproflam, Naprosyne, generieken Duraprox Dolcidium Tolindol Mobic, generieken Brexine, Feldene, Polydene, Solicam, generieken Tilcotil Celebrex Arcoxia, Ranacox Gambaran
46 Referenties
47 Altman EM, B. J. (2007). Use of Nonsteroidal Antiinflammatory drugs: An update for clinicians: A Scientific Statement from the American Heart Association. Circulation, 115: Altman R. (2009). Diclofenac sodium gel in patients with primary hand osteoarthritis:a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Rheumatol, 36: Arrich J, P. F. (2005). Intra-articular hyaluronic acid for the treatment of osteoarthritis of the knee. Systemic review and meta-analysis. Can Med Ass J, 172: Avorn J. (2007). Keeping science on top in drug evaluation. N Engl J Med, 357: Bellamy N, (2006). Intraarticular corticosteroid for treatment of osteoarthritis of the knee.. Cochrane Database of Systematic Reviews, Issue 2. Art. No.: CD DOI: / CD pub2. Belo JN, B.-Z. S. (2008). NHG-Standaard Niet-traumatische knieproblemen bij volwassenen (Eerste herziening). Huisarts Wet, 51(5): Bianchi M, B. M. (2003). Effects of tramadol on synovial fluid synovial fluid concentrations of substance P and interleukin-6 in patients with knee osteoarthritis: comparison with paracetamol. International Immunopharmacology, 3 (13-14): Bijlsma J, B. F. (2011). Osteoarthritis: an update with relevance for clinical practice. Lancet, 377:
48 Blower A, B. A. (1997). Emergency admissions for upper gastrointestinal disease and their relation to NSAID use. Aliment Pharm Ther, 11(2): Boureau F, D. G. (1990). Comparative study of the efficacy and tolerance of 2 dosages of the paracetamol 400mg codeïne 25mg assocation versus paracetamol in non-inflammatory rheumatic pain. Rhumatologie - Reveu international de Rhumatologie, 20 (1): Brouwer RW, Jakma TS, Verhagen AP et al. (2005) Braces and orthoses for treating osteoarthritis of the knee. Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD Carle (1992). Nabumetone compared with indomethacin in the treatment of osteoarthritis in general practice. J Rheumatol Suppl. 36: BCFI (2005). Intra-articulaire medicatie bij gonartrose. Folia Pharmacotherapeutica, 32, pp.23-4 BCFI (2009). Antitrombotische behandeling: enkele recente publicaties. Folia Pharmacotherapeutica, 36, pp.10-4 BCFI (2011). Geneesmiddelenbewaking: levertoxiciteit van paracetamol aan therapeutische dosis bij risicopatiënten. Folia Pharmacotherapeutica, 38, p.36
49 BCFI (2012). Terugbetaling van paracetamol bij chronische pijn. Folia Pharmacotherapeutica, 39, pp BCFI (2013). Gecommentarieerd Geneesmiddelenrepertorium. CBO (2007). Richtlijn diagnostiek en behandeling van heup- en knieartrose. Cepeda MS, F. C. (2006). Tramadol for Osteoarthritis. Cochrane Database for Systematic Reviews, Issue 3, Art. No.: CD DOI: / CD pub2. Chen Y-F, J. P. (2008). Cyclooxygenase-2 selective non-steroidal anti-inflammatory drugs for osteoarthritis and rheumatoid arthritis: a systematic review and economic evaluation.. Health Technol Assess, 12 (11). Chevalier P. (2008). Cardiovasculair risico van celecoxib. Minerva, volume 7 (8): Chou R, M. M. (2011). Analgesics for Osteoarthritis: An Update of the 2006 Comparative Effectiveness Review.. Agency for Healthcare Research and Quality. Christensen R, Bartels EM, Astrup A et al. (2007) Effect of weight reduction in obese patients diagnosed with knee osteoarthritis: a systematic review and meta-analysis. Annals of the Rheumatic Diseases 66 (4): CKS. (2008, last update 2010). Guideline osteoarthritis.
50 Clegg DO, R. D. (2006). Glucosamine, chondroitin sulfate, and the two in combination for painful knee osteoarthritis. GAIT-trial. New Engl Journal of Medicine, 354: Dalgin P. (1997). Comparison of tramadol and ibuprofen for the chronic pain of osteoarthritis. Arthritis Rheum, 40 suppl: S86. Divine JG, Z. B. (2007). Viscosupplementation for knee osteoarthritis: a systematic review. Clin Orthop Relat Res, 455: EMA (2012). Vig-news. Agende Fédérale des Médicaments et des Produits de Santé EULAR recommendations 2003: an evidence based approach to the management of knee osteoarthritis. EULAR evidence based recommendations 2007 for the management of hand osteoarthritis: report of a task force of the EULAR Standing Committee for International Clinical Studies Including Therapeutic (ESCISIT). Fleischmann (1992). Clinical efficacy and safety of nabumetone in rheumatoid arthritis and osteoarthritis. RheumatolSuppl, 36:32-40 Fosbol EL, e. a. (2009). Risk of myo-cardial infarction and death associated with the use of nonsteroidal anti-inflammatory drugs (Nsaid s) among healthy individuals: a nationwide cohort study. Clin Pharmacol Ther, 85:
51 Garcia Rodrigues LA, e. a. (2008). NSAID Use Selectively Increases the Risk of Non-Fatal Myocardial Infarction: A Systematic Review of Randomised Trials and Observational Studies. J Am Coll, 52: Gonzalez ELM, P. P. (2010). Variability Among Nonsteroidal Antiinflammatory Drugs in Risk of Upper Gastrointestinal Bleeding. Arthritis & Rheumatism, 62: Henry D, L. L.-Y. (1996). Variability in risk of gastrointestinal complications with individual nonsteroidal anti-inflammatory drugs: results of a collaborative meta-analysis. BMJ, 312: Hippisley Cox J, C. C. (2005). Risk of myocardial infarction in patients taking cyclo-oxygenase-2 inhibitors or conventional non-steriodal anti-inflammatory drugs: population based nested casecontrol analysis. BMJ, 330:1366. RIZIV (2010) Kjaersgaard AP, N. A. (1990). Codeine plus paracetamol versus paracetamol in longer-term treatment of chronic pain due to osteoarthritis of the hip: A randomised, double-blind, multi-centre study. Pain, 43 (3):
52 Lin J, Z. W. (2004). Efficacy of topical non-steroidal anti-inflammatory drugs in the treatment of osteoarthritis: meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ, 329: MacDonald (1997). Association of upper gastrointestinal toxicity of nonsteroidal antiinflammatory drugs with continued exposure: cohort study. BMJ. 315: Michels J, Demulder A, Dirven K, et al. Aanbeveling voor goede medische praktijkvoering: Orale Anticoagulatietherapie door de huisarts. Huisarts Nu 2010;39:S1-S36. Morgan (1993). Efficacy and safety of nabumetone versus diclofenac, naproxen, ibuprofen, and piroxicam in the elderly. Am J Med., 95(2A):19S-27S MRS, formulaire, NICE. (2008). Osteoarthritis National clinical guideline for care and management in adults. Nüesch E, R. A. (2009). Oral or transdermal opioids for osteoarthritis of the knee of hip. Cochrane Database of Systematic Reviews. Pavelka K, P. Z. (1998). Intraindividual differences in pain relief and functional improvement in osteoarthritis with diclofenac or tramadol. Clinical Drug Investigation, 16(6): Prescrire (1999). Nabumétone: un ains sans originalité. La Revue Prescrire (19) nr 200: p
Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108
Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 04-03-2014 Doel Verlagen
Paracetamol als eerste keuze pijnstiller in vraag gesteld?
Paracetamol als eerste keuze pijnstiller in vraag gesteld? Machado GC, Maher CG, Ferreira PH, et al. Efficacy and safety of paracetamol for spinal pain and osteoarthritis: systematic review and meta-analysis
Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt
Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt Jona Houthuys promotor: Dr. Gert Poortmans Pijn bij de geriatrische patiënt Prevalentie Evaluatie van pijn Complicaties van pijn vertraagd herstel verminderde
ANTITROMBOTISCHE BEHANDELING: ENKELE RECENTE PUBLICATIES
ANTITROMBOTISCHE BEHANDELING: ENKELE RECENTE PUBLICATIES De indicaties en praktische problemen van de antitrombotica waren reeds tweemaal het onderwerp van een themanummer van de Folia [Folia februari
18/10/2014 PIJNMEDICATIE: EEN INTERACTIEVE DISCUSSIE. Apr. S. Haverhals Apr. I. Smits
18/10/2014 PIJNMEDICATIE: EEN INTERACTIEVE DISCUSSIE Apr. S. Haverhals Apr. I. Smits 1 TEST: Waar was u het liefst op dit moment? In uw bed Op uw consultatie Thuis in volle voorbereiding voor een barbecueweekend
Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline?
Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Joost Hoekstra, internist, AMC Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met
* Deze brochure is enkel bedoeld voor de behandeling van pijn en koorts bij volwassenen. Dafalgan is een geneesmiddel, geen langdurig gebruik zonder
* Deze brochure is enkel bedoeld voor de behandeling van pijn en koorts bij volwassenen. Dafalgan is een geneesmiddel, geen langdurig gebruik zonder medisch advies. Pijn, wat betekent dat? De pijn begrijpen
Bijgewerkt advies voor het gebruik van hooggedoseerde ibuprofen
22 mei 2015 EMA/325007/2015 Bijgewerkt advies voor het gebruik van hooggedoseerde ibuprofen Beoordeling bevestigt klein cardiovasculair risico bij dagelijkse doses van 2 400 mg of meer De CMDh 1 heeft
Artrose (OA): Medicatie, huidige stand van zaken en nieuwste ontwikkelingen. Ramon Voorneman, reumatoloog
Artrose (OA): Medicatie, huidige stand van zaken en nieuwste ontwikkelingen. Ramon Voorneman, reumatoloog Inleiding: factor patiënt Pat. 1 geen pijn - NSAIDs Pat. 2 veel pijn + NSAIDs Inleiding: factor
Informatie verspreid onder het gezag van het federaal agentschap voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten
Een Direct Healthcare Professional Communication (DHPC) is een schrijven dat naar de gezondheidszorgbeoefenaars wordt gezonden door de farmaceutische firma s, om hen te informeren over mogelijke risico
Heupklachten. Prof. Sita Bierma-Zeinstra Hoogleraar Artrose en gerelateerde aandoeningen
Heupklachten Prof. Sita Bierma-Zeinstra Hoogleraar Artrose en gerelateerde aandoeningen Dept of General Practice / Dept of Orthopedics Erasmus MC University Medical Center Rotterdam Heupklachten Prevalentie
Trombocytenaggregatieremmers bij de secundaire preventie na een herseninfarct/tia.
Trombocytenaggregatieremmers bij de secundaire preventie na een herseninfarct/tia. Farmacologische aspecten clopidogrel Ralf Stemkens Ziekenhuisapotheker i.o. 27 september 2016 Inleiding Na herseninfarct/tia:
Is intra-articulair hyaluronzuur nuttig bij de behandeling van cuffscheuren in de schouder?
Is intra-articulair hyaluronzuur nuttig bij de behandeling van cuffscheuren in de schouder? Dr. P. Verspeelt Fysische geneeskunde en Revalidatie 15 november 2014 Wat is hyaluronzuur? 2 suikermolecules
De nieuwe COX-2 selectieven: een aanwinst?
De nieuwe COX-2 selectieven: een aanwinst? 1 LANGMAN MJ, JENSENDM, WATSON DJ, et al. Adverse upper gastrointestinal effects of rofecoxib compared with NSAIDs. JAMA 1999;282:1929-33. 2 SIMON LS, WEAVER
Overbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling. Sterfte en HbA1c. ACCORD-studie. HbA1c en gezondheidstoestand
Overbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling Is de NHG-Standaard nog up-to-date? MONITORING VAN ONDERBEHANDELING! Simon Verhoeven en Daniel Tavenier MAAR HOE ZIT HET MET OVERBEHANDELING? Sterfte
Workshop voor apothekers en huisartsen. 'Zuinig met maagprotectie bij NSAIDgebruik is zuur voor de maag Voorbeeld
Workshop voor apothekers en huisartsen 'Zuinig met maagprotectie bij NSAIDgebruik is zuur voor de maag Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Onderzoeken van PHARMO en Vonkeman Presentatie van regionale
Zorgeenheid Reumatologie en Klinische Immunologie, locatie AZU. Kortwerkende antireumatische middelen: NSAID s
Zorgeenheid Reumatologie en Klinische Immunologie, locatie AZU Kortwerkende antireumatische middelen: NSAID s Aan u is een ontstekingsremmende pijnstiller, non-steroidal anti-inflammatory drug (NSAID),
Farmacotherapeutisch bijblijven: Algemeen literatuuroverzicht en recente literatuur 18/05/2016 Sylvie Rottey
Farmacotherapeutisch bijblijven: Algemeen literatuuroverzicht en recente literatuur 18/05/2016 Sylvie Rottey 1. Safer Prescribing A Trial of Education, Informatics, and Financial Incentives - Context:
PIJN KAN OVERAL OPDUIKEN
PIJN KAN OVERAL OPDUIKEN Pijn is onvoorspelbaar Pijn is een alarmsignaal, met als rol ons erop te wijzen dat er iets abnormaals gaande is in ons lichaam. Het kan altijd en overal opkomen : in uw wagen
KGBN. Zin en onzin van statines bij de hoogbejaarde patiënt. De neuroloog & statines.
KGBN Zin en onzin van statines bij de hoogbejaarde patiënt. De neuroloog & statines. A/ ISCHEMIC STROKE / TIA & geen CHD : Heart Protection Study : Subgroep stroke antec. gerandomiseerd naar simvastatine
Chemotherapie en stolling
Chemotherapie en stolling Therapie, preventie en risicofactoren Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Avastin en longembolen: hoe behandelen en Avastin al dan niet verder? Chemotherapie en stolling: Therapie,
Atriumfibrilleren & NOAC s. Dionne van Kessel
Atriumfibrilleren & NOAC s Dionne van Kessel S Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of
WANNEER EEN MEDICAMENTEUZE BEHANDELING STOPPEN VÓÓR EEN HEELKUNDIGE INGREEP?
WANNEER EEN MEDICAMENTEUZE BEHANDELING STOPPEN VÓÓR EEN HEELKUNDIGE INGREEP? In het algemeen zijn er weinig geneesmiddelen die een specifieke aanpak vereisen tijdens de perioperatieve periode. Bepaalde
Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar
Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar Kaart toenemende demografie obesitas The influence of obesity on total joint arthroplasty.
DE TRANSPARANTIEFICHES: EEN UPDATE
DE TRANSPARANTIEFICHES: EEN UPDATE ADHD Een gerandomiseerde dubbelblinde studie bij 516 kinderen en adolescenten met ADHD vond een beter effect op de ADHDsymptomen met methylfenidaat (Concerta, Rilatine
Klassieke Pijnschema. Start Narcose. Paracetamol PAZA. Uitleiden Narcose. Ingreep. Inductie. Sequens. Opiaat extra. Verdere pijntherapie
Opiaat extra NSAID Paracetamol Sequens Verdere pijntherapie PAZA & afdeling Start Narcose Ingreep Uitleiden Narcose PAZA Inductie 1 Paracetamol = Perfusalgan = Dafalgan PARACETAMOL eerste dosis: 2 g IV
Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Staken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie
Staken antihypertensiva bij ouderen Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie 2 Vragen Zou u antihypertensiva staken bij een geriatrische patiënt met hypertensie en een
Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht
Hoe vertaal ik resultaten uit de medische literatuur en richtlijnen naar de dagelijkse praktijk? Interpretatie van resultaten van geneesmiddelenonderzoek Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische
NSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib
Ontstekingsremmende pijnstillers NSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib Inhoud Hoe werkt NSAID?
FTB RECENT LITERATUUROVERZICHT. Prof Dr T Christiaens, Dr E Van Leeuwen, Universiteit Gent. 13/09/2017
FTB RECENT LITERATUUROVERZICHT Prof Dr T Christiaens, Dr E Van Leeuwen, Universiteit Gent. 13/09/2017 EFFECT VAN ORALE MEDICATIE BIJ SCHIMMELNAGEL Cochrane systematische review met meta-analyse Kreijkamp-Kaspers
NSAID s. [ Geneesmiddelbeoordeling voor de kwetsbare oude patiënt in het Farmacotherapeutisch Kompas ]
NSAID s [ Geneesmiddelbeoordeling voor de kwetsbare oude patiënt in het Farmacotherapeutisch Kompas ] Projectgroep Drs. I. Oldenkamp, projectapotheker Prof. dr. J.R.B.J. Brouwers, ziekenhuisapotheker klinisch
PRO. De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten
PRO De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten Prof. dr. Saskia Middeldorp, internist Afdeling Vasculaire Geneeskunde Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Wat zegt de NHG standaard
MDO september 2014 CAT: bewijs voor nimodipine bij SAB
MDO september 2014 CAT: bewijs voor nimodipine bij SAB B. J. Snel AIOS anesthesiologie Rowland MJ, Hadjipavlou G. Delayed cerebral ischemia after subarachnoid haemorrage: looking beyond vasospasm. Br J
NSAID s. Reumatologie. alle aandacht
NSAID s Reumatologie alle aandacht NSAID s (Non-Steroidal Anti-inflammatory Drugs) Uw reumatoloog heeft u een NSAID (Non-Steroidal Antiinflammatory Drugs; oftewel een ontstekingsremmende pijnstiller) voorgeschreven
PLAATS VAN ANTIDEPRESSIVA IN DE AANPAK IN DE EERSTE LIJN VAN DEPRESSIE BIJ VOLWASSENEN
PLAATS VAN ANTIDEPRESSIVA IN DE AANPAK IN DE EERSTE LIJN VAN DEPRESSIE BIJ VOLWASSENEN In dit artikel wordt de plaats van antidepressiva in de aanpak van depressie in de eerste lijn bij volwassenen besproken.
Evidence zoeken @ WWW
Evidence zoeken @ WWW Dirk Ubbink Evidence Based Surgery 2011 Informatie Jaarlijks: >20.000 tijdschriften en boeken MEDLINE: >6.700 tijdschriften Jaarlijks 2 miljoen artikelen gepubliceerd 5500 publicaties
Uw brief van Uw kenmerk Datum 10 januari 2007 Farmatec/P maart 2007
Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ 'S-GRAVENHAGE Uw brief van Uw kenmerk Datum 10 januari 2007 Farmatec/P 2742562 6 maart 2007 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer
Praktijkproject. Het gebruik van niet-steroïdale antiinflammatoire. huisartsenpraktijk in West-Vlaanderen
Praktijkproject Het gebruik van niet-steroïdale antiinflammatoire geneesmiddelen in een huisartsenpraktijk in West-Vlaanderen Karel Vergauwe, huisarts in opleiding KULeuven 2009-2011, Universiteit Gent,
CVS en totale parenterale nutritie. EBM-werkgroep Els De Baerdemaeker
CVS en totale parenterale nutritie EBM-werkgroep Els De Baerdemaeker Klinische vraag AG krijgt aanvraag voor TPN met als indicatie CVS AG wenst te weten of er wetenschappelijke evidentie is voor het gebruik
Pijnbestrijding: veiligheid en problemen vanuit farmacotherapeutische hoek
Pijnbestrijding: veiligheid en problemen vanuit farmacotherapeutische hoek Thierry Christiaens Huisarts & Klinisch Farmacoloog Heymans instituut voor Farmacologie Ugent & BCFI Verloop Inleiding: wat is
Dirk Ubbink. Evidence Based Surgery Workshop 2010
Dirk Ubbink Evidence Based Surgery Workshop 2010 Jaarlijks: 20.000 tijdschriften 17.000 nieuwe boeken MEDLINE: >6.700 tijdschriften jaarlijks 2 miljoen artikelen gepubliceerd 5500 publicaties per dag!
Pijnmedicatie bij acute en chronische pijn In mond, hoofd en aangezicht Denise van Diermen, arts
Pijnmedicatie bij acute en chronische pijn In mond, hoofd en aangezicht Denise van Diermen, arts 1 Pijn.. Wat doet U als U pijn heeft? 2 3 Wat doet u als uw patiënt pijn heeft? 4 Antibiotica ongeschikt
Praktijkverbeterend project: Kunnen we het voorschrijfgedrag van NSAIDs bij 65-plussers optimaliseren?
Praktijkverbeterend project: Kunnen we het voorschrijfgedrag van NSAIDs bij 65-plussers optimaliseren? Chara Geerts, Universiteit Antwerpen Promotor: Sibyl Anthierens, Universiteit Antwerpen Praktijkopleiders:
Behandeling van een trigger finger. Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar
Behandeling van een trigger finger Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar Overzicht Inleiding PICO Zoekstrategie & Flowchart Artikelen Chirurgie Anatomie Open vs percutaan Conclusie Inleiding Klinische symptomen
Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen
Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Amsterdam School of Health Professionals / HvA Amsterdam Kwaliteit en Proces Innovatie / AMC Amsterdam Goede zorg Effectief Doelmatig Veilig Tijdig Toegankelijk
Behandeling type 2 diabetes in 2011
mul$disciplinair symposium 1/10/2011 Behandeling type 2 diabetes in 2011 Dr. Katrin Mortelmans Casus man 54 jaar Ø Medische voorgeschiedenis: diabetes type 2 sinds 2006, arteriële hypertensie, maagulcera
FEDERAAL AGENTSCHAP VOOR GENEESMIDDELEN EN GEZONDHEIDSPRODUCTEN. Onder de loep : Dossier Glitazonen 20/01/2009
FEDERAAL AGENTSCHAP VOOR GENEESMIDDELEN EN GEZONDHEIDSPRODUCTEN Onder de loep : Dossier Glitazonen 20/01/2009 Inhoudsopgave 1. SAMENVATTING... 3 2. ALGEMENE INFORMATIE AANGAANDE GLITAZONEN... 3 2.1. Samenvatting
Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Adaptatie van Duodecim richtlijn Safe use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAID s) op EBMPracticeNet.be
Adaptatie van Duodecim richtlijn Safe use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAID s) op EBMPracticeNet.be Focus op gastro-intestinale ongewenste effecten Bie Pennewaert, Universiteit Gent Promotor:
Lipiden behandelen bij de oudere patiënt: starten, stoppen of doorgaan?
Lipiden behandelen bij de oudere patiënt: starten, stoppen of doorgaan? Dr. Mike Peters Internist VU medisch centrum Amsterdam mjl.peters@vumc.nl Ouderen passen niet in een richtlijn 1. Dhr S, 89 jaar,
Folia. Pharmacotherapeutica. Tandartseneditie. Cardiovasculaire ongewenste effecten van diclofenac en andere NSAID s
December 2014 Volume 7 Nummer 2 Folia Pharmacotherapeutica Tandartseneditie Cardiovasculaire ongewenste effecten van diclofenac en andere NSAID s > > blz. 10 Rationeel gebruik van antibiotica bij acute
Oefentherapie bij patiënten met knieartrose en comorbiditeit. Mariëtte de Rooij
Oefentherapie bij patiënten met knieartrose en comorbiditeit Mariëtte de Rooij Inhoud Artrose en comorbiditeit Aangepaste oefentherapie bij comorbiditeit Resultaten pilot studie Voorbeeld Conclusie Randomized
Farmacotherapeutische behandelmogelijkheden bij alcoholafhankelijkheid. Dr. De Mulder Psychiater-PsychotherapeutePAAZ H.-Hartziekenhuis Lier
Farmacotherapeutische behandelmogelijkheden bij alcoholafhankelijkheid Dr. De Mulder Psychiater-PsychotherapeutePAAZ H.-Hartziekenhuis Lier Alcohol: Epidemiologische gegevens WHO: Europa, regio hoogste
Hypertensie bij ouderen
Medisch Symposium: Geriatrie voor Huisartsen 01/10/2011 Hypertensie bij ouderen Em. Prof. R. Fagard Afdeling Hypertensie en Cardiovasculaire Revalidatie KU Leuven SBP and DBP (mmhg) Bloeddruk vs leeftijd
Servier Benelux S.A. PROTELOS. (strontiumranelaat) GIDS EN CHECKLIST VOOR DE ARTS
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Protelos 2 g. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze
EBM. Domein arts. Overwegingen bij domein arts
EBM Wetenschappelijke uitkomsten uit klinisch relevant prognostisch, diagnostisch en therapeutisch onderzoek. Kennis, ervaring, persoonlijke waarden en verwachtingen van de dokter zelf. De individuele
Is de behandeling van lage rugklachten door middel van tractie evidence based? Dr Peter Verspeelt Fysische geneeskunde en revalidatie 24 oktober 2015
Is de behandeling van lage rugklachten door middel van tractie evidence based? Dr Peter Verspeelt Fysische geneeskunde en revalidatie 24 oktober 2015 Wat is de invloed van tractie op een lumbale
Diuretica? De spons erover.
Diuretica? De spons erover. Thierry Christiaens Vakgroep Huisartsgeneeskunde en ELGZ & Heymans Instituut voor Farmacologie, Universiteit Gent & Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI/CBIP)
Statine-intolerantie: update en behandelsuggesties
Statine-intolerantie: update en behandelsuggesties Vascular Rounds 16 mei 2017 Marion Knippels AIOS interne geneeskunde Vasculair geneeskundige i.o. Klinisch farmacoloog i.o. Disclosure potential conflicts
Osteoporose profylaxe bij 80+
Osteoporose profylaxe bij 80+ Emilie Gieling, AIOS Ziekenhuisfarmacie, CWZ Prof. Dr. Joop van den Bergh, internist-endocrinoloog, VieCurie MC Noord-Limburg, Maastricht UMC & UHasselt België (potentiële)
Richtlijnen in de fysiotherapie: een internationaal perspectief
Richtlijnen in de fysiotherapie: een internationaal perspectief Philip van der Wees Nijkerk, 9 april 2015 Wat is een richtlijn? Een richtlijn is een document met aanbevelingen, gericht op het verbeteren
Belangrijke Veiligheidsinformatie over EFIENT (prasugrel)
Belangrijke Veiligheidsinformatie over EFIENT (prasugrel) EFIENT (prasugrel) behoort tot de farmacotherapeutische groep van de bloedplaatjesaggregatieremmers (heparine niet meegerekend), een groep waaronder
Bloeddrukstreefwaarden bij diabetes mellitus: lager of toch niet? Erik Serné Internist- vasculair geneeskundige
Bloeddrukstreefwaarden bij diabetes mellitus: lager of toch niet? Erik Serné Internist- vasculair geneeskundige Bloeddrukstreefwaarden bij patiënten met type 2 diabetes? A. Huidige richtlijn CVRM is achterhaald
Additions appear in italics and underlined deletions in italics and strikethrough
BIJLAGE III 1 AMENDMENTS TO BE INCLUDED IN THE RELEVANT SECTIONS OF THE SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS OF NIMESULIDE CONTAINING MEDICINAL PRODUCTS (SYSTEMIC FORMULATIONS) Additions appear in italics
Bloeddrukregeling: hoger? lager?
www.hhzhlier.be 1 h.-hartziekenhuis vzw Bloeddrukregeling: hoger? lager? Dr. L. Nestor Geriater www.hhzhlier.be 2 To fall or not to fall HYPERTENSIE BIJ BEJAARDEN: How to treat? That s the question! Bloeddrukregeling
Bijlage II. Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging in de voorwaarden van de vergunningen voor het in de handel brengen
Bijlage II Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging in de voorwaarden van de vergunningen voor het in de handel brengen 415 Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging in
Medicatie gerelateerd vallen Aanpak in de praktijk
Medicatie gerelateerd vallen Aanpak in de praktijk Nathalie van der Velde Internist ouderengeneeskunde AMC Voorzitter landelijk netwerk valklinieken en landelijke richtlijn valpreventie 65 jr 50% 1 ziektes
De nieuwe NHG standaard Diabetes Mellitus type 2
De nieuwe NHG standaard Diabetes Mellitus type 2 F. Holleman Belangenverstrengeling Academisch prestige: AMC Adviesraden: sanofi, Eli Lilly Onderzoekssponsoring: MSD Alle (neven)inkomsten afkomstig van
Zorgpad Atriumfibrilleren (AF)
Zorgpad Atriumfibrilleren (AF) Highlights Ziekenhuizen 2017 Hans Ros, ziekenhuisapotheker Inhoud Wat is AF? Hoe ontstaat een CVA (beroerte)? Behandeling AF: 4 peilers Orale antistolling 1 2016 ESC Guidelines
ANTITROMBOTISCHE BEHANDELING: INDICATIES EN PRAKTISCHE PROBLEMEN
ANTITROMBOTISCHE BEHANDELING: INDICATIES EN PRAKTISCHE PROBLEMEN Het doel van dit themanummer is een synthese te geven van de beschikbare informatie over antitrombotische behandeling in de eerste lijn,
PIJN BIJ OUDEREN. Prof dr Wouter WA Zuurmond. Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam
PIJN BIJ OUDEREN Prof dr Wouter WA Zuurmond Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam Frequentie van mensen met chronische pijn in de verschillende leeftijdsgroepen %
De oudere patiënt met comorbiditeit
De oudere patiënt met comorbiditeit Dr. Arend Mosterd cardioloog Meander Medisch Centrum, Amersfoort Dr. Irène Oudejans klinisch geriater Elkerliek ziekenhuis, Helmond Hartfalen Prevalentie 85 plussers
Cardiologie. Verder na het hartinfarct.
Cardiologie Verder na het hartinfarct. Machiel van de Wetering Sylvia de Waal 18-3-2014 presentatie 1 inleiding 2 Richtlijn/protocol aan de hand van voorbeelden 3 samenvatting / discussie inleiding - Informatieoverdracht
Hematologische afwijkingen bij de oudere: Anemie. Prof Dr Nele Van Den Noortgate Diensthoofd Zorgprogramma voor de geriatrische patiënt UZ-Gent
Hematologische afwijkingen bij de oudere: Anemie Prof Dr Nele Van Den Noortgate Diensthoofd Zorgprogramma voor de geriatrische patiënt UZ-Gent Definitie van anemie Cappellini et al. Seminar hematol 2015;
Bij gebrek aan bewijs
Bij gebrek aan bewijs kennis is macht! internet in de spreekkamer P.A. Flach Bedrijfsarts Arbo- en milieudienst RuG 09-10-2006 1 3 onderdelen 1. Wat is EBM 2. Zoeken in PubMed 3. Beoordelen van de resultaten
Pijnbehandeling na ontslag
Infobrochure Pijnbehandeling na ontslag mensen zorgen voor mensen Geachte heer, mevrouw, Vandaag onderging u een ingreep in het daghospitaal. Pijn is onvermijdelijk na een ingreep, maar ons team van artsen
Ery transfusies Hoe minder, hoe beter?
Ery transfusies Hoe minder, hoe beter? TRIP Symposium 29 november 2007 Cynthia So, internist Sanquin Bloedbank ZW Inhoud presentatie Waarom bloed besparen? Wat is er aan evidence? Lopende studies Waarom
Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc
Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc Jorrit Harms OSV: Dr. Kees van Boven Inhoud Achtergrond
Bloeddruk: hoe lager hoe beter?
Bloeddruk: hoe lager hoe beter? Zijn de SPRINT en andere studies van nut voor met name de oudere type 2 patiënten? Dr. K.J.J. (Hans) van Hateren Huisarts & onderzoeker Geen Conflicts of interest Number
Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen
Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Amsterdam School of Health Professionals / HvA Amsterdam Kwaliteit en Proces Innovatie / AMC Amsterdam Systematisch literatuur onderzoek RCT s worden gemaakt om
Behandeling na een acuut coronair syndroom
Behandeling na een acuut coronair syndroom Een nieuwe uitdaging in de ketenzorg CVRM Nascholing Stedelijke werkgroep Amsterdam 9 en 14 juni 2010 A.L.M. Bakx, cardioloog, BovenIJ Ziekenhuis SECUNDAIRE PREVENTIE
The RIGHT food is the best medicine
The RIGHT food is the best medicine Nutritie Support Team : Dr G..Lambrecht, E. Museeuw, N. Baillieul Dienst gastro-enterologie: Dr. G. Deboever Dr. G. Lambrecht Dr. M. Cool Inhoud Ondervoeding Voedingsbeleid
Reumatoïde Artritis. Prof Dr Patrick Verschueren UZ Gasthuisberg Leuven. Trefpunt Zelfhulp 27 maart 2010
Reumatoïde Artritis Prof Dr Patrick Verschueren UZ Gasthuisberg Leuven Trefpunt Zelfhulp 27 maart 2010 Allemaal tijdverlies! George, 46 jaar, zegt dat ze niet moet zagen... Paul, reumatoloog Ik zal even
Nieuwe guidelines voor preventie. Cardio 2013 Johan Vaes
Nieuwe guidelines voor preventie Cardio 2013 Johan Vaes Waarom is preventie nodig? CV ziekten blijven belangrijkste doodsoorzaak Zowel mannen als vrouwen Overlijden voor 75 j is ten gevolge van CV ziekten
"Interacties van medicatie. Huisarts Apotheker: een gedeelde zorg
"Interacties van medicatie. Huisarts Apotheker: een gedeelde zorg De onderstaande casussen zijn aan bod gekomen tijdens het MFO van afgelopen woensdag 7/1/2009. Deze casussen zijn gebaseerd op reële situaties
Reactie van de commissie Richtlijnen goede voeding 2015
Reactie van de commissie Richtlijnen goede voeding 2015 op het achtergronddocument over Kalium De commissie heeft op het achtergronddocument over kalium reacties ontvangen van de Federatie Nederlandse
Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
NOAC s. Bossche Samenscholingsdagen 2014 N. Péquériaux Laboratoriumarts/Medisch leider trombosedienst M. Jacobs Cardioloog
NOAC s Bossche Samenscholingsdagen 2014 N. Péquériaux Laboratoriumarts/Medisch leider trombosedienst M. Jacobs Cardioloog Antistollingsmedicatie Toegepast ter preventie en behandeling van arteriële en
Bijlage III. Wijzigingen die zijn aangebracht aan relevante delen van de samenvatting van de productkenmerken en de bijsluiter
Bijlage III Wijzigingen die zijn aangebracht aan relevante delen van de samenvatting van de productkenmerken en de bijsluiter Opmerking: Deze wijzigingen aan de relevante delen van de Samenvatting van
Omgaan met lupus. 28 maart 2017
Omgaan met lupus 28 maart 2017 INLEIDING Aanbevelingen geven artsen en patiënten advies over de beste manier om aandoeningen te behandelen en ermee om te gaan. EULAR heeft aanbevelingen geschreven over
Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum:
Versie: Medisch Spectrum Twente 1.0 Soort Document Titel Status: Vastgesteld Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum: 06-02-2012 Pagina 1 van 5 Code:
Dialyse peritoneaaldialyse: aceclofenac
Dialyse peritoneaaldialyse: aceclofenac 6202a Onderbouwend Bewijs Effect SPC Biofenac 11 juli 2016 Gecontraïndiceerd bij ernstige nierfunctiestoornissen. Dialyse heeft vermoedelijk geen nut vanwege hoge
e-exercise bij knie en heup artrose
e-exercise bij knie en heup artrose Ontwikkeling, evaluatie en implementatie Corelien Kloek (TiU, NIVEL, UMCU, HU) Daniël Bossen (HvA), Joost Dekker (VUmc), Dinny de Bakker (TiU, NIVEL), Cindy Veenhof
Huisarts of hometrainer?
Huisarts of hometrainer? In het literatuuroverzicht werden zes studies opgenomen. Vier studies onderzochten het effect van training op ziekteverzuim, drie daarvan bestudeerden tevens de effecten op klachten
Ciclosporine (Neoral) (bij huidaandoeningen)
Ciclosporine (Neoral) (bij huidaandoeningen) 1122 Inleiding In overleg met uw behandeld dermatoloog heeft u besloten te starten met ciclosporine voor de behandeling van ernstige constitutioneel eczeem
De toekomst van de geneesmiddelenbewaking vanuit een wetenschappelijk perspectief. Bert Leufkens, voorzitter CBG. Gefeliciteerd!!!
De toekomst van de geneesmiddelenbewaking vanuit een wetenschappelijk perspectief Bert Leufkens, voorzitter CBG Gefeliciteerd!!! Wetenschappelijke fundering farmacovigilantie Klinische farmacologie Farmacovigilantie
Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Polyfarmacie. Definities en situatieschets in het ziekenhuis. Apr. Lore Switten ZOL Genk
Polyfarmacie Definities en situatieschets in het ziekenhuis Apr. Lore Switten ZOL Genk Overzicht Definitie polyfarmacie Epidemiologie Oorzaken Wat zijn de problemen? Wat zijn de oplossingen? Polyfarmacie
Gender differences in heart disease. Dr Danny Schoors
Gender differences in heart disease Dr Danny Schoors Women are meant to be loved, not to be understood Oscar Wilde (1854-1900) 2 05/01/16 Inleiding Cardiovasculaire ziekte 7 tot 10 jaar later dan bij mannen