Visie en Strategie Huisartsopleiding

Transcriptie

1 Visie en Strategie Huisartsopleiding Erasmus MC Redactie: Frits Bareman, Thérèse Brans, Herman Bueving (eindredactie), Hans Faddegon, Anja de Vries Oktober 2010 Pagina 1

2 Samenvatting Missie De huisarts vervult als veelzijdig en academisch denkend specialist de spilfunctie in de eerstelijnsgezondheidszorg. De huisartsopleiding van het Erasmus MC leidt artsen op tot huisarts die hun vak bekwaam en met bezieling uitoefenen. Motto Huisarts: specialist in veelzijdigheid! Kernelementen visie De Huisarts is het eerste aanspreekpunt voor gezondheidsvragen is expert in vraagverheldering levert een breed pakket aan medische zorg (diagnostisch, therapeutisch en preventief) levert persoonsgerichte, integrale, continue medische zorg integreert expertise als arts met beschikbaar wetenschappelijk bewijs, waarbij de voorkeur en opvattingen van de patiënt een belangrijke rol spelen (Evidence-Based Medicine) werkt vanuit een Huisartsvoorziening, waarin meerdere huisartsen en ondersteunend personeel samenwerken De Opleiding bestaat uit een combinatie van werken en leren maakt gebruik van de interactie tussen praktijk, terugkomdag en zelfstudie is academisch georiënteerd bewaakt haar onafhankelijkheid leidt aios op tot levenslang leren biedt aios ruimte voor individuele leerwensen is competentiegericht begint met strakke sturing, deelt vervolgens de sturing en eindigt met losse sturing toetst en beoordeelt de bereikte competenties wordt geboden door inhoudelijk deskundige en didactisch geschoolde opleiders en docenten. Pagina 2

3 Pagina 3

4 Visie Inleiding Dit document wil de visie achter beleid en werkwijze van de Rotterdamse huisartsopleiding verwoorden. Hiermee komen wij tegemoet aan de wens hiertoe van aios, huisartsopleiders en stafleden. Het Coördinatie Team Onderwijs (CTO) stelde dit visiedocument op en verwerkte er de feedback in van aios, huisartsopleiders en stafleden. We hopen dat hierdoor een breed gedragen visie is ontstaan. De termen huisartsopleiding en wij staan in dit document voor alle aanbieders van onderwijs aan de huisartsopleiding, te weten opleiders, docenten en overige stafleden. Hoewel het merendeel van de aios vrouw is, zullen we de termen 'hij' en 'hem' gebruiken ten behoeve van de leesbaarheid. Missie (De taak waartoe de huisartsopleiding zich geroepen voelt) De huisarts vervult als veelzijdig en academisch denkend specialist de spilfunctie in de eerstelijnsgezondheidszorg. De huisartsopleiding van het Erasmus MC leidt artsen op tot huisarts die hun vak bekwaam en met bezieling uitoefenen. Motto Huisarts: specialist in veelzijdigheid! Pagina 4

5 Visie (Wat wil de huisartsopleiding zijn en hoe willen we dat de aios en de collega-opleidingen ons zien en waar kunnen we op getoetst worden) Visie op huisartsgeneeskunde De huisartsopleiding volgt de visie van de beroepsgroep [1] : De Toekomstvisie Huisartsenzorg ziet de huisartsgeneeskundige zorg anno 2012 als het eerste aanspreekpunt voor patiënten met hun primaire gezondheidsvragen, waarmee de huisartsenzorg dus een spilfunctie in de gezondheidszorg vervult. Om een veelheid van medische vragen te beantwoorden, biedt de huisartsenzorg een breed pakket aan diagnostische, therapeutische en preventieve medische zorg. Daarnaast geeft de huisartsenzorg begeleiding en advies aan patiënten en hun omgeving tijdens en na hun ziekte. De huisarts werkt hierbij vanuit een vraaggerichte attitude: vraagverheldering behoort tot de specifieke expertise van de huisarts. Huisartsenzorg blijft ook in de toekomst persoonsgericht, integraal, continu en toegankelijk. De vertrouwensrelatie met de patiënt en het toepassen van evidence based medicine maakt zorg op maat leveren mogelijk en voorkomt inefficiënt zorggebruik. De meest in het oog springende vernieuwing in de toekomstvisie is dat de huisartsenzorg is georganiseerd in de vorm van huisartsenvoorzieningen: organisatie-eenheden waarin meerdere huisartsen met ondersteunend personeel samenwerken. Deze huisartsenvoorzieningen kunnen onderdeel zijn van een groter verband van eerstelijnsvoorzieningen. De acute zorg is een integraal onderdeel van de huisartsgeneeskunde en wordt uitgevoerd in dienstenstructuren. Visie op de rol van de huisartsopleiding De centrale positie van de huisarts in de zorg voor patiënten maakt het tot een veelzijdig beroep dat hoge eisen stelt aan de vakbekwaamheid. De huisartsopleiding bereidt de aios hier grondig op voor. Wij dragen huisartsgeneeskunde uit als een academische discipline. De aios leert een combinatie van hoe en waarom vragen te beantwoorden en kritisch te staan tegenover de hem aangeboden informatie. Hij baseert zich daarbij op een deugdelijke wetenschappelijke onderbouwing, bij voorkeur uit het eigen specialisme, en handelt daarnaar. Hij realiseert zich dat kennis voortdurend evolueert en dat hij verantwoordelijk is om hierin te blijven investeren om het eigen specialisme te verbeteren, uit te dragen en te professionaliseren. Daarnaast is huisartsgeneeskunde een discipline die midden in de maatschappij staat en reageert op ontwikkelingen vanuit de maatschappij. De huisartsopleiding bewaart en bewaakt haar onafhankelijke positie ten aanzien van bij de gezondheidszorg betrokken partijen, in het bijzonder als er commercie in het spel is. Visie op opleiden [2] De opleiding tot huisarts is een duale beroepsopleiding. Dat betekent dat de aios het vak van de opleider leert in een authentieke praktijksituatie en dat de aios aansluitend terugkomdagonderwijs volgt. De opleider begeleidt de aios bij het leren in de praktijk. Hij stelt Pagina 5

6 zijn praktijk open, vervult een voorbeeldfunctie en treedt op als docent in de praktijk. Door middel van observatie, consultatie, leergesprekken en toetsing werken aios en opleider aan de verwerving van de competenties van de aios. De elementen werken en leren staan in wisselwerking met elkaar, waarbij het werken ten dienste van het leren staat. Zelfstudie vindt plaats op grond van ervaren lacunes, eigen leerdoelen en om onderwijs voor te bereiden. De functie van het terugkomdagonderwijs bestaat uit het verdiepen en verbreden van de leerervaringen en het ondersteunen, sturen en bewaken van de kwaliteit van het onderwijs op de werkplek. Hiertoe is groepsonderwijs een adequaat middel. Het competentieprofiel van de huisarts is leidend in al het onderwijs: praktijk, zelfstudie en terugkomdag [3]. Het kent zeven taakgebieden die binnen het terugkomdagonderwijs in vijf onderwijslijnen aan de orde komen: vakinhoudelijk handelen, arts-patiënt communicatie, samenwerken en organiseren, maatschappelijk handelen en professionaliteit, wetenschap en onderwijs. De taakgebieden vormen een sjabloon om het huisartsgeneeskundig handelen te bekijken. Naarmate het onderwijs complexere onderwerpen betreft, zullen vaker combinaties van taakgebieden aan de orde zijn. De opleiders en docenten zijn inhoudelijk deskundig en didactisch geschoold. Zij ondersteunen de aios bij het ontwikkelen van het vermogen om, in telkens wisselende situaties, vorm en inhoud te geven aan het (huisarts)geneeskundig hulpverleningsproces. De aios werkt systematisch en doelgericht middels een regelmatig bij te stellen Individueel OpleidingsPlan (IOP). Met het vorderen van de opleiding zullen de leerdoelen tussen aios verder differentiëren en het onderwijs zal daardoor individueler gericht zijn. Om na te gaan of doelen zijn bereikt en of de aios zich ontwikkelt tot een goede huisarts, toetst de huisartsopleiding de aios. Toetsing draagt bij aan de ontwikkeling van de aios omdat hijzelf, de opleider en de docenten zicht krijgen op de voortgang en op wat aandacht behoeft. We maken van verschillende toetsen en meerdere toetsmomenten gebruik om een zo breed mogelijk zicht op de competenties van de aios te krijgen. Aan de hand van de uitslagen van de verzamelde toetsen beoordelen we of de aios startbekwaam is voor de huisartspraktijk. Van de aios verwachten we een actieve leerhouding, reflectie op eigen (maatschappelijk) handelen, de bereidheid om feedback te ontvangen en te geven en de bereidheid om zich wetenschappelijk te vormen. De mate van sturing passen wij aan naar gelang de opleiding vordert: in het begin van de opleiding sturen wij strakker (inhoud, structuur en proces) en naarmate de aios verder komt, gaan wij over op gedeelde sturing, om aan het einde van de opleiding te besluiten met losse sturing. [4] Opleiders en docenten dragen bij door zèlf te blijven leren. Hun kennis over leren en onderwijs staan op de eerste plaats in dienst van het leren van de aios. Op deze manier staat de opleiding garant voor een dynamisch leerklimaat waarin interactie tussen praktijk en leren centraal staat. Integratie van kennis, vaardigheden, attitudes, eigenschappen en inzichten Het Kaderbesluit CHVG en het competentieprofiel benoemen zeven taakgebieden, afgeleid van het CANMEDS model: vakinhoudelijk handelen, arts-patiënt communicatie, samenwerken, organiseren, maatschappelijk handelen, professionaliteit, wetenschap en onderwijs. Hier zijn de zeven taakgebieden gebundeld in vijf lijnen. Pagina 6

7 Pagina 7

8 Strategie (Hoe willen we de visie bereiken; keuze op hoofdlijnen; tijdpad vijf jaar.) In de strategie richten we ons op de instroom van aios, de onderwijslijnen, de didactiek en de uitstroom van huisartsen. 1. Instroom van de aios De selectie van aios, huisartsopleiders en stafleden is verder geprofessionaliseerd. Een assessment (bijvoorbeeld over vakinhoudelijk handelen, wetenschappelijk handelen, ethisch handelen en attitude) maakt deel uit van de sollicitatieprocedure. Om een beeld te krijgen over de kwaliteit van de geselecteerde aios, huisartsopleiders en stafleden houden we enquêtes. 2. Onderwijslijnen Vakinhoudelijk handelen De huisartsopleiding draagt uit dat het vakinhoudelijk handelen van de huisarts gebaseerd is op wetenschap, wetenschappelijk bewijs en expertise. De huisarts integreert klinische expertise met beschikbaar wetenschappelijk bewijs, waarbij de voorkeur en opvattingen van de patiënt een belangrijke rol spelen (Evidence Based Medicine) [5]. Het vakinhoudelijk handelen en de daarbij behorende patroonherkenning van ziekten en aandoeningen is door een combinatie van onderwijs en praktijkervaringen te leren. Bij het nemen van beslissingen voor individuele patiënten maakt de huisarts oordeelkundig gebruik van systematisch verzamelde resultaten van wetenschappelijk onderzoek, primair zijn dat de NHG standaarden en de daarvan afgeleide kwaliteitsdocumenten. Waar nodig zoekt, beoordeelt en gebruikt hij wetenschap en ervaring die niet in de standaarden is gevat. Dit zoeken en beoordelen is een belangrijke competentie voor het blijven leren na voltooiing van de opleiding. Toegenomen expertise uit zich met name in het efficiënter en effectiever stellen van diagnoses, het gerichter insturen naar de tweede lijn en het meer rekening houden met de context, de voorgeschiedenis, de verwachtingen, de rechten en de voorkeuren van de patiënt bij het uiteindelijke behandelplan [6]. Het terugkomdagonderwijs in vakinhoudelijk handelen sluit aan bij en is verdiepend ten opzichte van de ervaringen in de praktijk [2]. Het past niet alleen bij het kennisniveau van de aios, maar daagt door zijn moeilijkheidsgraad uit zelf aan de slag gaan met leren. Het is voor het grootste deel ingevuld door een per leerjaar vastgesteld curriculum van inhoudelijke onderwerpen. Deze onderwerpen gaan verder dan het bespreken van de inhoud van (NHG-)standaarden, de noten daarvan en het handelen in de praktijk. Huisartsdocenten zijn daarbij inhoudsspecialist voor enkele onderwerpen en behandelen bijvoorbeeld ook de implementatie(problemen), hoe om te gaan met afwijkende ervaringen en ideeën op dit terrein, ontbrekend bewijs, nieuw nog niet in de standaard verwerkt bewijs of de manier waarop standaarden tot stand komen. Op de terugkomdagen worden van de aios regelmatig proeven van bekwaamheid in het zoeken Pagina 8

9 en beoordelen van vakinhoudelijke literatuur verwacht. Deze gaan uit van concrete medisch inhoudelijke reflecties aan de hand van eigen praktijkvoorbeelden. Huisartsopleiders en docenten verwachten dat de aios vakinhoudelijk volgens de beroepsnormen en de standaarden handelt. We spreken de aios erop aan als hij dit niet doet. Arts patiënt communicatie Het hulpverleningsproces bestaat voor een belangrijk deel uit communicatie. De patiënt staat daarbij centraal. Voor de huisarts zijn specifieke communicatievaardigheden in het artspatiënt contact en in het contact met collega s noodzakelijk. Van groot belang bij het contact met patiënten is de persoonlijke aandacht voor de zieke (empathie) naast de aandacht voor de ziekte. Huisartsopleiders en docenten benadrukken het belang van empathie bij het aanleren van (efficiënte) consultvoering [7]. Adequate consultvoering maakt goede en efficiënte zorg mogelijk. Huisartsopleiders en docenten dragen dit uit door het op evidence gebaseerde consultvoeringscurriculum te volgen en zo één taal te introduceren voor de gehanteerde begrippen. We spreken de aios aan op de structuur en op de sterke en zwakke kanten van zijn consultvoering. Daarbij hanteren we het observatie- en toetsinstrument Maas-globaal (secties communicatie vaardigheden per fase en algemene communicatieve vaardigheden) [8] als richtsnoer. We maken hierbij gebruik van video s en observaties. Samenwerken en organiseren Het belang van samenwerking en organisatie dragen opleiders en docenten uit door in het onderwijs aandacht te besteden aan de samenwerking met overige werkers in de eerste en tweede lijn, en andere spelers in het maatschappelijk krachtenveld van de gezondheidszorg. De centrale rol van de huisarts heeft daarin expliciet de aandacht. We benadrukken daarbij het belang van integrale en doelmatige zorg die continu toegankelijk is. We besteden tijdens de terugkomdagen en in de praktijk aandacht aan managementen organisatieprincipes. De huisartsopleider ruimt tijd in voor en betrekt de aios bij de management- en organisatieaspecten van onder andere de praktijk, de hagro en de dienstenstructuur. We spreken de aios aan op de overdraagbaarheid van zijn informatie in de praktijk en de opleiding (o.a. ontwikkelingsdossier), deelname aan gezamenlijk uit te voeren activiteiten in het onderwijs op de terugkomdag en de praktijk en op de mate van samenwerken met de overige aios, docenten, opleiders en medewerkers in de gezondheidszorg. Professionaliteit en maatschappelijk handelen De interactie tussen professie en persoon speelt een belangrijke rol bij het functioneren als huisarts. De aios dient zich bewust te zijn van maatschappelijke en persoonsgebonden factoren die zijn professioneel handelen mede bepalen. Toch is de lijn tussen betrokkenheid en professionele distantie soms lastig afgrensbaar. Kaders voor de professie zijn neergelegd in wetten, algemeen maatschappelijk aanvaarde normen en Pagina 9

10 waarden en, specifieker voor artsen, in de gedragsregels van de KNMG [9,10] en de jurisprudentie (tuchtraden). Huisartsopleiders en docenten vragen aandacht voor het professioneel handelen door de aios uit te nodigen hierop te reflecteren en hen zo bewust te maken van deze maatschappelijke en persoonsgebonden factoren. Zij geven zelf in en buiten het onderwijs het goede voorbeeld (omgaan met alternatieve geneeswijzen, omgaan met beïnvloeding, omgaan met persoonlijke emoties, normen en waarden). We spreken de aios aan op de mate waarop hij hierop reflecteert. We spreken de aios erop aan als hij bewust of onbewust afwijkt van de bovengenoemde referentiekaders. De supervisor waardeert tijdens de supervisie in het eerste leerjaar de inzet en de mogelijkheid tot reflectie over de persoon van de aios in relatie tot zijn professie als huisarts als goed, voldoende of onvoldoende. In het derde leerjaar verwachten we dat de aios zelfstandig en onbegeleid intervisiebijeenkomsten houden. Groepsgericht en individueel preventief handelen is een maatschappelijke plicht voor de huisarts. Huisartsopleiders onderwijzen en betrekken de aios bij de in hun praktijk verrichte preventieve handelingen en spreekuren (griepvaccinatie, cervixscreening, COPD zorg, diabeteszorg) [1]. De huisarts investeert in kwaliteitsbeleid, met name ten aanzien van de preventieve zorg, het analyseren van fouten en klachten in de patiëntenzorg en het kostenaspect [1]. Patiëntveiligheid is een belangrijk onderwerp in de opleiding. Aios, (huisarts)opleiders en docenten zijn alert op (bijna gemaakte) fouten, bespreken dat en analyseren de casus teneinde foutenbronnen op te sporen en te elimineren [11]. Wetenschap en onderwijs Het onderwijs op de terugkomdagen geeft verdieping aan de feitelijke vakinhoud. De huisartsdocenten reiken deze verdieping aan. Zij hebben zich de daarvoor benodigde kennis en technieken eigengemaakt. Elementen als de voorspellende waarde van symptomen en testen, het klinisch besliskundig redeneren en de waardebepaling van therapieën komen daarbij aan de hand van praktische situaties regelmatig aan de orde. Daarnaast leert de aios deze materie toe te passen op eigen vragen voortvloeiend uit de dagelijks patiëntenzorg. Huisartsopleiders en docenten leren de aios zijn deskundigheid over te dragen door hem in het onderwijs te laten participeren en door het uitvoeren van bijvoorbeeld presentaties. 3. Didactiek [2] Het leren van de aios staat centraal Huisartsopleiders en docenten gebruiken bij het opleiden van de aios het curriculum van de opleiding. Docenten zorgen voor een goed voorbereid programma. Zij doen dit onder andere door van enkele programma s programmabeheerder te zijn, zij zijn verantwoordelijk voor het ontwerp en voor de kwaliteit en het actualiseren en zij profileren zich via hun eigen programma's als specifiek deskundige. Het curriculum kent duidelijk herkenbare lijnen met een opklimmende moeilijkheidsgraad. Docenten verzorgen de onderwijsprogramma s in Pagina 10

11 principe zelf. Het geven van (delen van het) onderwijs door ervaren en competente aios vindt bij uitzondering en onder eindverantwoordelijkheid en begeleiding van de docent plaats. We houden bij ons onderwijs rekening met verschillende competentieniveaus tussen aios door het gebruiken van onder andere het Individuele Ontwikkelings Programma (IOP), werkvormen die differentiatie toelaten, verdiepingen in onderwijsprogramma s en een prétoets. De opleidingspraktijk staat centraal, de terugkomdag vult aan Het driejarige curriculum gaat ervan uit dat de aios het overgrote deel van de competenties in de huisartspraktijk leert. De huisartsopleider is daarbij een belangrijk rolmodel. In één leerjaar, de kliniek-, verpleeghuis- en psychiatriestages, verbreden aios hun individuele competenties op het gebied van problematiek die in de huisartspraktijk minder geclusterd voorkomt, maar van groot belang is voor het functioneren als huisarts. Door het gebruik van het driejarige curriculum van de huisartsopleiding sluiten docenten en opleiders zo goed mogelijk aan bij de praktijkervaringen van de aios in die fase van de opleiding. De (huisarts)opleider draagt er zorg voor dat de onderwerpen die in het curriculum aan hem toebedeeld zijn behandeld worden. De opleider stelt zich toegankelijk op voor vragen van aios. Hij organiseert en structureert het onderwijs in de praktijk. De dagelijkse leergesprekken zijn daarbij een vaste leidraad. De opleider volgt de aios in zijn handelen. Op geleide van zijn inzicht in het functioneren van de aios werkt hij samen met hem toe naar een uitbreiding van zijn taken en een grotere zelfstandigheid. De opleider heeft daarbij oog voor alle zeven competenties. Reflectie op het eigen handelen in de praktijk in de verschillende competenties vindt in eerste instantie plaats in de praktijk met de opleider. De opleider heeft hierin een belangrijke voorwaardenscheppende taak. Daarnaast komen reflecties met mede-aios aan de orde op de terugkomdag in het uitwisselen van ervaringen en in de diverse curriculaire lijnen. Er is op de terugkomdag in het uitwisselen van ervaringen ruimte voor het bespreken van ervaringen die vroeger dan verwacht aan de orde komen of niet in het curriculum opgenomen zijn. Het curriculum op de terugkomdag waarborgt dat belangrijke inhoudelijke onderwerpen van de zeven taakgebieden en verdieping daarvan niet overgeslagen worden. De bespreking van onderwerpen en de kennisoverdracht op de terugkomdag is verdiepend ten aanzien van de ervaringen in de praktijk. Naarmate het onderwijsprogramma vordert, in het bijzonder in het derde leerjaar, ontvangen de aios zo mogelijk zowel in de praktijk als op de terugkomdag geïndividualiseerd onderwijs. Huisartsopleiders en docenten volgen het protocol toetsing en beoordeling. We gebruiken de centraal afgesproken evaluatie- en beoordelingsinstrumenten. Het zwaartepunt bij de beoordeling van de meeste competenties ligt besloten in het expertoordeel van de opleider. Toetsing en beoordeling maken een integraal onderdeel uit van het onderwijs in de praktijk. De opleider baseert zich daarbij in ieder geval op Pagina 11

12 directe waarnemingen in de praktijk, maar ook op andere bronnen die hem ter beschikking staan. Opleiders bezoeken de voor hen opgezette workshops. Zij brengen actief hun ervaringen met betrekking tot de scholing van aios in. Zij maken een gewogen keus uit het door de opleiding aangeboden onderwijs voor opleiders. Zij stellen zich open voor toetsing van hun vakinhoudelijk en didactisch handelen. Docenten geven de samenwerking met de opleiders vorm in de workshops voor opleiders en door het afleggen van praktijkbezoeken. De huisartsopleiding biedt huisartsopleiders een ruime keuze aan didactisch onderwijs. De opleiding investeert in een gedegen en gestructureerd curriculum voor huisartsopleiders. Toetsing en beoordeling maken daar deel van uit. Groepsonderwijs Groepsonderwijs in groepen van circa 12 deelnemers is een belangrijk en efficiënt leermiddel in de huisartsopleiding. Door de groepsgrootte is communicatie over en weer tussen alle deelnemers haalbaar. In het uitwisselen van ervaringen komen alle competenties aan bod. Bij het uitwisselen van ervaringen werken we vanuit een voor dit doel gekozen onderwijsmethode. We spreken de aios en de opleider aan op de mate en kwaliteit van deelname aan het groepsonderwijs. Uitstroom De uitstromende huisartsen hebben een voldoende competentieniveau om in de huisartsvoorziening werkzaam te zijn. We gaan dit na door middel van exitgesprekken en enquêtes onder aios en de zittende beroepsgroep. Pagina 12

13 Referenties 1. NHG (2002) Toekomstvisie huisartsenzorg. 2. SVUH (2005) Raamcurriculum. 3. LHV, NHG (2005) Competentieprofiel van de huisarts. 4. Vermunt JDHM (1992 ) Leerstijlen en sturen van leerprocessen in het hoger onderwijs: naar proces-gerichte instructie in zelfstandig denken. Amsterdam: Swets en Zeitlinger. 5. Sackett DL, Straus SE, Richardson WS, Rosenberg W, Haynes RB (2000) Evidencebased Medicine: How to Practice and Teach EBM, Second Edition. Churchill Livingstone: Edinburgh. 6. Bowen JL (2006) Educational strategies to promote clinical diagnostic reasoning. N Engl J Med. 355: Kurtz S, Silverman J, Draper J (2005) Teaching and Learning Communication Skills in Medicine. Radcliffe Publishing. Oxon, UK. (2nd edition). 8. van Thiel J, Ram P, van Dalem J (2000) Maas-globaal Handleiding. 9. KNMG (2006) KNMG (2007) KNMG Manifest: Medische professionaliteit. 11. VWS (2006) Maatschappelijke Opgaven Volksgezondheid en Gezondheidszorg. Leidmotief voor de kennis- en innovatieagenda voor de gezondheidssector. Pagina 13