Jes! Het Zwolsche Brugproject

Transcriptie

1 Interventie Jes! Het Zwolsche Brugproject Samenvatting Doel Algemene doel van "JES! Het Zwolsche Brugproject" is de nadelige effecten van een scheiding op kinderen, zoals onaangepast gedrag of twijfels over het bestaansrecht, te voorkomen en/of te verminderen. Doelgroep Kinderen van ongeveer 8 tot 12 jaar en hun ouders die zijn gescheiden of gaan scheiden. Aanpak "JES! Het Zwolsche Brugproject" is een preventieve cursus voor kinderen en hun ouders. Er wordt grotendeels gedragsmatig gewerkt, gericht op het aanleren van vaardigheden die een goede communicatie bevorderen in de nieuw ontstane situatie. Kinderen volgen een cursus van zes bijeenkomsten waarin zij groepsgewijs vaardigheden leren om voor zichzelf op te komen, inzicht verwerven in zaken die bij een scheiding horen en leren dat meer kinderen dezelfde ervaringen kunnen hebben. Voor de ouders zijn er parallel drie groepsbijeenkomsten waarin zij voorlichting krijgen over de mogelijke invloeden van een scheiding op de ontwikkeling van kinderen. Ook krijgen zij handvatten aangereikt om de scheiding zo goed mogelijk te helpen verwerken. Materiaal Het materiaal bestaat uit een basisboek voor hulpverleners, een werkboek met informatie en opdrachten voor kinderen en een werkboek voor ouders. Onderzoek effectiviteit Er zijn geen studies voorhanden. Erkenning Erkend door Deelcommissie jeugdzorg en psychosociale/pedagogische preventie d.d Oordeel: Goed onderbouwd De referentie naar dit document is: Ince, Deniz (maart 2007). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving 'Jes! Het Zwolsche Brugproject'.Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload van 1. Toelichting naam van de interventie De uitroep JES! is een afkorting van Jij en Scheiding en roept op tot een houding van aanpakken in een moeilijke en vaak verdrietige periode. De toevoeging Het Zwolsche Brugproject is gekozen omdat het project in Zwolle is ontwikkeld en omdat de brug tijdens de cursus als metafoor gebruikt wordt voor het leren omgaan met de nieuwe leefsituatie. De pijlers van de brug symboliseren de woningen van vader en moeder. De Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 1 / 9

2 kinderen hebben een goede brug nodig om een nieuw evenwicht te vinden. 2. Doel van de interventie "JES! Het Zwolsche Brugproject" beoogt de nadelige effecten van een scheiding op kinderen, zoals onaangepast gedrag of twijfels over het bestaansrecht, te voorkomen en/of te verminderen. De cursus voor de kinderen en voor de ouders wil een positieve ontwikkeling van kinderen bevorderen en ertoe bijdragen dat de deelnemers sterker uit de moeilijke periode komen. De ontwikkelaars van de cursus formuleren vijf doelstellingen van de cursus voor kinderen: 1 Handreikingen bieden aan kinderen voor de verwerking van de scheiding. 2 Leren omgaan met de nieuwe situatie na de scheiding en de gevolgen daarvan. 3 Zicht krijgen op mogelijk ontstane irrationele ideeën rondom de scheiding. 4 Vergroten van competenties op het gebied van assertiviteit en omgaan met emoties. 5 Bevorderen van een goede communicatie tussen ouders en kinderen. Iedere doelstelling is uitgewerkt in specifieke leerdoelen. Voorbeelden hiervan zijn: Na afloop van de cursus hebben de kinderen zicht op hun emoties die ontstaan in de periode van scheiding en hebben zij mogelijkheden om hiermee om te gaan. Kinderen weten op welke manier zij ondersteuning kunnen vragen als de communicatie met (een van) de ouders niet goed verloopt. Kinderen leren onderkennen wat de eigen emoties zijn en op welke manier zij deze het beste kunnen uiten. Kinderen leren hun wensen te uiten naar de ouders en leren dat dit belangrijk is, ook al zijn het wensen die niet overeenstemmen met die van de ouder. Bij de cursus voor ouders gaat het erom dat zij zich na de scheiding competent (blijven) voelen in de opvoeding. Concreet wil de cursus dat ouders: 1 bewust worden van de meest voorkomende vragen, gevoelens en gedragingen bij kinderen ten gevolge van de scheiding en daar adequaat mee om kunnen gaan; 2 inzicht krijgen in het belang van autoratatief ouderschap en het belang van een open communicatie met het kind; 3 vaardigheden ontwikkelen om, nu en in de toekomst zo optimaal mogelijk als vader en moeder zorg te dragen voor de opvoeding van hun kind(eren). 3. Doelgroep van de interventie Voor wie en wat is de interventie bedoeld? "JES! Het Zwolsche Brugproject" is bedoeld voor ouders die zijn gescheiden of gaan scheiden en hun kinderen van 8 tot 12 jaar. Het is belangrijk dat kinderen zich kunnen verplaatsen in anderen en die vaardigheid hebben de meeste kinderen vanaf hun 8e of 9e levensjaar. Prevalentie en spreiding Het aantal scheidingen schommelt de laatste jaren rond de per jaar. In het begin van dit millenium piekte het aantal echtscheidingen nog met ruim 37 duizend gevallen in Na een daling tot 31 duizend scheidingen in 2004 zijn in 2005 echter alweer 33 duizend huwelijken geëindigd door echtscheiding (CBS, 2007). Bij de helft van de scheidingen zijn minderjarige kinderen betrokken (Spruijt e.a., 2002 In: Van den Berg & Wilbrink, 2005). De nadelige gevolgen van een scheiding voor kinderen zijn de laatste tien jaar niet verminderd, maar juist toegenomen. Kinderen lopen risico's op het gebied van de persoonlijke en relationele ontwikkeling, die tot ver in de volwassenheid gevolgen kunnen hebben (Spruijt 2002 In: Van den Berg & Wilbrink, 2005). Onderzoek van Steenhof en Prins (2005 In: Pals, 2006) toont aan dat kinderen van gescheiden ouders zelf ook vaak scheiden. De kans daartoe is twee keer zo groot als bij mensen van wie de ouders niet gescheiden zijn. Hoe jonger het kind was tijdens de scheiding, hoe groter de kans dat het zelf later gaat scheiden. Bijna de helft van alle kinderen die tussen 0 en 4 jaar oud was toen hun ouders scheidden, was zelf binnen 20 jaar huwelijk gescheiden. Indicatie- en contra-indicatiecriteria Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 2 / 9

3 Contra-indicaties Als er geen toestemming is van de verzorgende ouder Ouders/kind met een verstandelijke beperking Kinderen met een pervasieve ontwikkelingsstoornis (PDD-Nos, Asperger) Kinderen met ADHD Als een kind niet gemotiveerd is. Toepassing bij etnische groepen De interventie is niet speciaal ontwikkeld voor jeugdigen of gezinnen met een allochtone achtergrond.het programma heeft geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) die bedoeld zijn allochtone groepen in het bijzonder te kunnen bedienen.) 4. Omschrijving van de interventie Methodiek "JES! Het Zwolsche Brugproject bestaat uit een cursus van zes bijeenkomsten voor kinderen vanaf ongeveer 8 jaar en drie bijeenkomsten voor hun ouders. Voorafgaand aan de cursus wordt een intake gehouden met ouder(s), kind en de begeleider van de cursus. Het heeft de voorkeur dat beide ouders meedoen aan de cursus. Het traject wordt afgesloten met een gesprek tussen begeleiding, ouder(s) en kind. Uitgangspunten van de cursus zijn: Het betreft een preventieve cursus waarin op gedragsmatige wijze wordt gewerkt, waarbij op individueel niveau ingegaan wordt op emotionele aspecten. Er wordt probleemoplossend gewerkt. Het onderkennen van moeilijkheden is voorwaarde voor het oplossen daarvan. Er wordt gewerkt met grotendeels actuele situaties. Informatie uit het verleden kan aan de orde komen om de huidige situatie te verhelderen. Er is geen sprake van een therapeutische behandeling, maar een individuele behandeling kan wel een vervolg zijn op deze cursus. Cursus voor de kinderen Aan de kindercursussen kunnen maximaal acht kinderen per keer deelnemen. De kinderen leren in de cursus vaardigheden om voor zichzelf op te komen (bijvoorbeeld 'ík-boodschappen' formuleren, vragen stellen), leren omgaan met hun gevoelens, en leren omgaan met de nieuwe leefsituatie. De kinderen krijgen ook informatie over verschillende zaken tijdens een scheiding. Het is niet aan te raden om binnen een groep broertjes of zusjes te plaatsen, zodat het kind tijdens de cursus geen rekening hoeft te houden met een broer/zus. Ook wordt een kind dan niet geconfronteerd met eventuele problemen van de ander en kan het zich concentreren op de eigen situatie. In de cursus komen de volgende thema's op een speelse manier aan de orde: ervaringen rondom de scheiding, de scheidingsmelding herkennen en omgaan met gevoelens, zoals verdriet en loyaliteit sociale- en communicatieve vaardigheden (zeggen wat je van iets vindt, onderhandelen, nee zeggen, fouten toegeven, zeggen dat je last hebt van een ander en onderscheiden van diverse gedragsmogelijkheden). herkennen van en opkomen voor eigen belangen en behoeften veranderingen in gezinssituatie en in omgang met anderen de nieuwe leefsituatie. Werkvormen en technieken die in de cursus gebruikt worden om kennis en vaardigheden van de kinderen te vergroten zijn: mondelinge informatie van de begeleider, groepsgesprekken, lichaamsoefeningen (stampen van woede, springen van blijdschap), rollenspelen en verschillende soorten opdrachten. Om het gedrag van de kinderen te veranderen en nieuw gedrag te oefenen wordt gebruik gemaakt van het GGGG-model (Gebeurtenissen-Gevoel-Gedachte-Gedrag) en van zogenaamde 'petjes'. Kinderen leren aan de hand van het GGGG-model welk gedrag in een bepaalde situatie het meest effectief en/of gewenst is. Uitgangspunt is dat een gebeurtenis gewoon plaatsvindt. Daarbij leren kinderen hun gevoelens en gedachten te benoemen en vervolgens te bepalen welk gedrag het meest effectief en/of gewenst is in de gegeven situatie. Om Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 3 / 9

4 gedragsalternatieven te bespreken wordt gebruik gemaakt van petjes in verschillende kleuren. Het rode petje staat voor agressief gedrag, het blauwe petje staat voor teruggetrokken gedrag en het gele petje voor aanpakken. De zes bijeenkomsten voor de kinderen behandelen achtereenvolgens de volgende onderwerpen: een brug leren bouwen (1e bijeenkomst: kennismaken en het doel van de cursus leren kennen), bouwstenen voor een stevige brug (2e bijeenkomst: het GGGG-model en rollenspel), de scheidingsmelding (3e bijeenkomst: oplossingsgericht gaan leren denken), de scheiding (4e bijeenkomst: leren omgaan met het proces), de nieuwe leefsituatie (5e bijeenkomst: werken aan loyaliteit in het nieuwe gezin) en een brug bouwen en onderhouden (laatste bijeenkomst: individuele aandachtspunten en bouwstenen leren herkennen voor het onderhoud van de brug). Iedere bijeenkomst wordt afgesloten met een thuisopdracht. Daarbij worden afspraken gemaakt met de kinderen over welk gedrag ze thuis gaan oefenen. In een volgende bijeenkomst worden de ervaringen vervolgens besproken. Door samen met andere kinderen te praten ontdekken de kinderen dat zij niet de enigen zijn die dit meemaken. Tijdens de cursus worden oplossingen gezocht voor zaken die niet goed gaan. Ook wordt er gelet op de fijne dingen die zijn gebleven of die juist zijn ontstaan door de scheiding. Daarmee leren kinderen de bouwstenen herkennen die een evenwichtige brug in stand houden. Cursus voor ouders Parallel aan de cursus voor de kinderen loopt de cursus voor (één van) de ouders. Deze bestaat uit drie bijeenkomsten van ieder twee uur. Ouders krijgen voorlichting over de ontwikkeling van kinderen en de mogelijke gevolgen van de scheiding op de ontwikkeling van hun kinderen. Ouders krijgen ook handvatten aangereikt zodat hun kind(eren) de scheiding zo goed mogelijk kunnen verwerken en waardoor schade in de ontwikkeling kan worden beperkt. De cursus voor ouders richt zich uitsluitend op het contact tussen het kind en de opvoeder, waarbij het kind altijd centraal staat. Tijdens de oudercursus wordt in groepen gewerkt. Met behulp van diverse werkvormen komen de volgende thema's aan bod: ontwikkeling van kinderen en de gevolgen van een echtscheiding gedragsverandering en opvoeding loyaliteit van kinderen voor beide ouders communicatie met kinderen toekomstgericht: trots zijn op jezelf, maar ook valkuilen (h)erkennen. De cursus voor ouders behandelt de volgende drie onderwerpen: het belang van een goede brug (Bijeenkomst 1); de pijlers van de brug (Bijeenkomst 2); communicatiemiddel als onderhoud van de brug (Bijeenkomst 3). Protocol / handleiding Er is een Basisboek JES! Het Zwolsche Brugproject voor hulpverleners. Hierin staat zowel de cursus voor ouders als voor kinderen in zijn geheel uitgewerkt. Zo is in het cursusboek een uitgebreide beschrijving opgenomen van specifieke leerdoelen van iedere bijeenkomst voor zowel ouders als kinderen en de manier waarop deze bereikt worden. Locatie van uitvoering De locatie waar de interventie dient te worden uitgevoerd is niet aangegeven. 4.2 Onderbouwing: probleem- of risico-analyse Kenmerken risico of probleem Vanaf 1990 is er veel onderzoek gedaan naar de gevolgen van echtscheiding voor kinderen. De algemene conclusie is dat echtscheiding negatieve gevolgen kan hebben voor kinderen, vooral op het vlak van de persoonlijke en relationele ontwikkeling. Een echtscheiding is vaak de eerste van een hele reeks veranderingen, zoals het leven met slechts één ouder, verhuizen, minder geld, veranderend contact met familie enz. Voor het kind is het meemaken van een scheiding een periode waarin specifieke vaardigheden Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 4 / 9

5 gevraagd worden. Wallerstein en Blakeslee (In: Van den Berg & Wilbrink, 2005) gaan ervan uit dat kinderen zes taken moeten uitvoeren om de scheiding van ouders goed te verwerken: Taak 1: Aanvaarden van de realiteit van de huwelijksverbreking en leren leven met de realiteit. Taak 2: Zich losmaken van het conflict van de ouders en de gewone gang van zaken weer oppakken Taak 3: Oplossen van het verdriet en het leren doormaken van een rouwproces Taak 4: Oplossen van woede en zelfverwijt. Taak 5: Aanvaarden dat de scheiding definitief is en dat de ouders niet meer bij elkaar zullen komen Taak 6: Het vormen van realistische hoopvolle relaties. Door de echtscheiding van ouders wordt het bestaansrecht van een kind ter discussie gesteld. Bij een kind kan de vraag ontstaan 'Ben ik een vergissing?' 'Had ik niet geboren mogen worden?' Kinderen hebben een sterke behoefte om hun ouders weer bij elkaar te zien en verdere conflicten te vermijden. Vanuit die behoefte vertonen ze soms sterk (on)aangepast gedrag waarbij ze niet toekomen om te werken aan de ontwikkelingstaken, horend bij hun leeftijd. De meeste onderzoekers zijn van mening dat kinderen in de eerste twee jaar van de scheiding de meeste negatieve gevolgen ondervinden. Daarna wordt de draad weer opgepakt door kinderen en leven zij normaal verder. Dit betekent echter niet dat kinderen dan geen risico's meer lopen. Uit langlopend onderzoek blijkt dat sommige effecten van een scheiding tot ver in de volwassenheid doorgaan. Er wordt gesproken van een 'sluimereffect'. Als kinderen volwassen worden en zelf een relatie beginnen of tot gezinsvorming komen, kunnen er opnieuw problemen ontstaan. Een van de gevolgen is dat zij significant vaker scheiden dan kinderen uit intacte gezinnen (Spruijt e.a In: Van den Berg & Wilbrink, 2005). Uit onderzoek naar scheidingen blijkt dat de problemen zich niet alleen tot de kinderen beperken. Ook bij ouders zijn als gevolg van het scheidingsproces sterke stemmingswisselingen opgemerkt, van opgetogenheid tot ernstige depressies. Typerend zijn verminderde concentratie, gezondheids-problemen, angst, prikkelbaarheid en slaapstoornissen. Ongezond gedrag is ook vaak aanwezig, zoals veel roken, drinken enz. Een jaar na de scheiding bevinden ouders zich vaak op een emotioneel dieptepunt. Bij veel ouders kan het twee of drie jaar duren voordat ze zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen weer geheel hebben herwonnen (Teyber, 2001 In: Van den Berg & Wilbrink, 2005). Met risico of probleem samenhangende factoren Bijna alle gescheiden ouders worden bezig gehouden door de vraag of hun kinderen schade ondervinden van de scheiding. Scheiden doet pijn, voor ouders en voor kinderen. Ouders hebben reden tot zorg, maar hebben ook vaak de handen aan vol hun eigen emoties en aan het weer op orde krijgen van hun eigen leven. Daarbij voelen ze zich vaak tekortschieten in het begeleiden van hun kinderen. De gevolgen van een scheiding hoeven voor kinderen echter niet altijd ernstig te zijn. Als het verbreken van de relatie gepaard gaat met veel onrust en ruzie, kunnen de gevolgen voor de kinderen groot zijn. Als het verbreken van de relatie daarentegen gepaard gaat met verantwoordelijkheid voor de opvoeding nemen en met het blijven communiceren, dan zijn de gevolgen voor de kinderen meestal minder ernstig (Van den Berg & Wilbrink, 2005). De manier waarop ouders de echtscheiding aanpakken en verwerken, bepaalt dus in hoge mate hoe het met hun kinderen gaat, tijdens de scheiding en in de toekomst. Typische beschermende factoren voor kinderen na een scheiding zijn dan ook: een goed functionerende thuiswonende ouder; zo weinig mogelijk confrontatie met de ouderlijke conflicten; het ontvangen van kinderalimentatie (belangrijk gevonden worden door de andere ouder); autoratatief ouderschap (warme opvoeding, maar ook controlerend); vaardigheden van het kind zelf (probleemoplossend vermogen en sociale competentie); steun van de sociale omgeving; toegang tot therapeutische interventies. 4.3 Onderbouwing: verantwoording doelen en aanpak Koppeling risico/probleem - doelen - aanpak "JES! Het Zwolsche Brugproject" is een preventieve cursus voor kinderen en ouders en heeft als doel de nadelige effecten van een scheiding voor kinderen te voorkomen en/of te verminderen. Bij de ontwikkeling Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 5 / 9

6 van JES! is gekozen voor een preventieve cursus. In de startfase van een scheiding is het voor ouders belangrijk goede informatie te krijgen, om begeleiden te geven aan een gezonde ontwikkeling van hun kind in een zo prettig mogelijk opvoedingsklimaat. Het is belangrijk preventief te werken, zodat kinderen minder risico lopen verkeerde conclusies te trekken uit de informatie die ze oppikken van hun ouders. Bovendien hebben zij specifieke communicatieve vaardigheden nodig in deze situatie om hun gevoelens en wensen kenbaar te kunnen maken. JES! wil zijn doelstelling bereiken door: kinderen handreikingen te bieden voor de verwerking van de scheiding, hen te leren omgaan met de nieuwe situatie, hen zicht te bieden op mogelijk ontstane irrationele ideeën rondom de scheiding, hun competenties en vaardigheden te vergroten en door een goede communicatie tussen ouders en kinderen te bevorderen. De inhoud van de cursus voor ouders en kinderen sluit aan bij de ontwikkelingstaken zoals beschreven door Wallerstein en Blakeslee (zie vraag 4.2). In de cursus komen de volgende thema's aan de orde: ervaringen rondom de scheiding, de scheidingsmelding herkennen en omgaan met gevoelens, zoals verdriet en loyaliteit sociale- en communicatieve vaardigheden herkennen van en opkomen voor eigen belangen en behoeften verandering in gezinsituatie en in omgang met anderen de nieuwe leefsituatie Kindercursus Om de doelstellingen, zoals geformuleerd bij vraag 2, te bereiken wordt in de cursus gebruik gemaakt van gedragstherapeutische technieken. Deze zijn afkomstig uit de Rationeel Emotieve Therapie (RET) van Ellis en van sociale vaardigheidstraingen, zoals 'Bang zijn voor andere kinderen'. Door het gebruik van gedragstechnieken wordt een toename van sociale- en emotionele vaardigheden verwacht hetgeen weer een positief effect heeft op onder andere het vermogen van kinderen op te komen voor zichzelf en de communicatie met hun ouders. Kinderen en ouders worden hiermee beter toegerust om problemen op te lossen die in deze moeilijke fase in hun leven naar voren komen. Concreet wordt gebruik gemaakt van het GGGG-model (Gebeurtenissen-Gevoel-Gedachte-Gedrag) en de zogenaamde 'Petjes' methode dat veel wordt gebruikt bij sociale vaardigheidstrainingen zoals 'Bang zijn voor anderen'. Het GGGG-model wordt in de cursus gebruikt om kinderen te helpen om hun gedachten, gevoelens en gedragingen waar te nemen; hun gedachten, gevoelens en gedragingen te benoemen; waar nodig gedrag te veranderen en te ervaren hoe verandering in gedrag van invloed kan zijn op gedachten en gevoelens. Het uitgangspunt is dat een gebeurtenis gewoon plaatsvindt. Daar valt niet veel aan te veranderen, maar kinderen en ouders kunnen er wel mee leren leven. Voor de toepassing van het GGGG-model krijgen kinderen een werkblad waarop zij een situatie beschrijven die zij hebben meegemaakt en lastig hebben gevonden. Daarbij beschrijven zij hun gedachten op dat moment, hun gevoelens en het gedrag dat ze toen toonden. Vervolgens wordt besproken welk gedrag het meest effectief en/of gewenst is in de gegeven situatie. Voor het beschrijven en bespreken van de gedragsalternatieven wordt gebruik gemaakt van de zogenaamde 'petjes' om aan te geven welke gedragsalternatieven gebruikt kunnen worden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen: het rode petje, het blauwe petje en het gele petje. Het rode petje staat voor agressief gedrag. In afgezwakte vorm kan dit betekenen dat een kind op ongepaste wijze weerwoord geeft. Vaak wordt dit gedrag door kinderen als overdonderend ervaren en door volwassenen als brutaal. Het blauwe petje staat voor teruggetrokken gedrag. Een kind komt door middel van dit gedrag niet voldoende voor zichzelf op. Het zegt niets, kijkt de ander nauwelijks aan en loopt eventueel weg. Het gele petje staat voor aanpakken. Een kind vertelt op het juiste moment op een rustige en mogelijk vriendelijke manier wat het van iets vindt. Als er sprake is van onaangepast gedrag van de ander is het kind in staat om vervolgens stevig weg te lopen. Om de competenties van de kinderen te vergroten leren zij een aantal sociale- en communicatieve vaardigheden. De vaardigheden die binnen JES! centraal staan zijn ontleend aan de sociale Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 6 / 9

7 vaardigheidstraining 'Bang zijn voor andere kinderen'. Kinderen leren de volgende vaardigheden: zeggen wat je van iets vindt onderhandelen nee zeggen, iets weigeren fouten toegeven zeggen dat je last hebt van een ander onderscheiden van diverse gedragsmogelijkheden. Vaardigheden worden geoefend door bijvoorbeeld rollenspel, drama, tekenen en thuisopdrachten. Zo wordt er geoefend met het formuleren van ik-boodschappen om eigen gevoelens te verwoorden en kenbaar te maken. Het belang van vragen stellen over zaken die voor een kind onduidelijk zijn wordt besproken. Kinderen formuleren dan vragen waar ze antwoord op zouden willen hebben maar niet durven te stellen en oefenen daarmee. Vervolgens worden per bijeenkomst afspraken gemaakt over welk gedrag thuis geoefend gaat worden. In de volgende bijeenkomst worden de ervaringen vervolgens besproken. Tenslotte wordt door cursusbegeleiders ook feitelijke informatie gegeven over het scheiden van ouders en de gevolgen daarvan voor kinderen. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld: de reden dat ouders scheiden, dat kinderen hier geen schuld aan hebben, veranderingen in leefsituatie, de omgangsregeling e.d. Oudercursus De doelen voor ouders, zoals geformuleerd bij vraag 2, worden bereikt door in de cursus voor ouders aandacht te besteden aan de ontwikkelingstaken van kinderen en mogelijk afwijkend gedrag in de periode van scheiding, het observeren van het gedrag van de kinderen en het leren adequaat te reageren op signalen en gedrag van de kinderen. Er wordt gebruik gemaakt van mondelinge en schriftelijke informatie over de ontwikkeling van kinderen en mogelijke gevoelens en vragen van kinderen tijdens een scheiding, observatielijsten om zicht te krijgen op het gedrag van de kinderen en rollenspel om vaardigheden te oefenen om goed te kunnen reageren op het kind. Tijdens de cursus voor kinderen en ouders wordt de brug gebruikt als metafoor. De pijlers van de brug zijn de huizen van vader en moeder. Zij zijn verantwoordelijk voor een stevige basis voor een brug. Vaardigheden, gunstige situaties en goede contacten zijn belangrijke bouwstenen voor de brug. Tijdens de cursus leren kinderen en ouders goede bouwstenen verzamelen en wat verder nodig is voor het onderhoud van de brug. Ook kan gewezen worden op zwakke plekken in de brug of in de pijlers. Hierover wordt tijdens het afsluitende gesprek met ouders en kind gesproken. Daardoor hebben kind en ouders ook na de cursus handvatten om gedrag, moeite met vaardigheden of lastige situaties in de gaten te houden en indien mogelijk oplossingen te zoeken. Het is ook een manier om trots te zijn op zaken die goed gaan (Van den Berg & Wilbrink, 2005). Samenvatting werkzame ingrediënten Gedragsmatige aanpak Gerichtheid op vergroten van kennis en vaardigheden van kinderen en ouders Aanbod voor ouders en kinderen 4.4 Eisen begeleiding, uitvoering en kwaliteitsbewaking Eisen ten aanzien van uitvoering en begeleiding Het opleidingsniveau van de trainers dient minimaal hbo-niveau te zijn. Een combinatie met een orthopedagoog/gz psycholoog verdient aanbeveling. Naast opleiding wordt ervaring zeer belangrijk geacht. Het verzorgen van een cursus voor kinderen en gescheiden ouders vraagt ervaring in het vaardigheden met kinderen een belangrijke voorwaarden voor het begeleiden van deze cursus. Overige eisen De wijze van kwaliteitsbewaking wordt vooralsnog bepaald door de uitvoerder. Samen met K2 wordt een train- de trainers cursus ontwikkeld en wordt bekeken of certificering van de trainde-trainerscursus bewerkstelligd kan worden. Overige randvoorwaarden uitvoeringhet is belangrijk dat de leerkracht van een kind op de hoogte wordt gesteld van het feit dat zijn of haar leerling de cursus volgt. Het kan zijn dat een kind in de periode van de Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 7 / 9

8 cursus meer aandacht nodig heeft voor de emotionele gevolgen daarvan. Het gevolg kan zijn dat het zich tijdelijk minder richt op schooltaken of tijdelijk ander gedrag laat zien op school. Het is belangrijk dat de leerkracht hier begrip voor kan tonen en het kind mogelijk kan ondersteunen. Het is ook belangrijk dat de leerkracht grote veranderingen doorgeeft aan de ouder(s). Voor de voortgang van de cursus is het belangrijk dat de cursusbegeleiders ook op de hoogte zijn van eventuele veranderingen op school. 5. Overige voorwaarden voor toepassing Indicatiestelling Voor de toepassing van de interventie is geen speciale indicatie vereist, die afwijkt van de voor de sector of aanbieder wettelijk gebruikelijke indicatie. 6. Samenvatting onderzoek en beoordeling effectiviteit 6.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit De makers of uitvoerders voeren geen Nederlands onderzoek aan naar de effectiviteit van de interventie. Er zijn geen gegevens beschikbaar over de kosteneffectiviteit. Er zijn afspraken gemaakt met Ed Spruijt, echtscheidingsonderzoeker aan de Universiteit Utrecht om de effecten van JES te onderzoeken. Op het moment dat er een groep van 50 kinderen de cursus hebben gedaan en er 50 kinderen zijn die in aanmerking komen voor JES! wordt een onderzoek uitgevoerd. De verwachting is dat het onderzoek begin 2008 zal plaatsvinden. Samenvatting Nederlandse effectstudies De makers en uitvoerders voeren geen Nederlandse effectstudies aan naar soortgelijke interventies. Buitenlandse studies De makers en uitvoerders voeren geen effectstudies aan naar buitenlandse versies van de interventie. Nederlandse studies soortgelijke interventies De makers en uitvoerders voeren geen Nederlandse effectstudies aan naar soortgelijke interventies. 7. Toepassing (uitvoerende organisaties) De cursus wordt toegepast door: PRO remedial teaching & orthopedagogisch advies; Hoving & Wilbrink Bureau voor bemiddeling & advies (echt)scheiding relatie & gezinstherapie Thuiszorginstellingen 8. Overeenkomsten met andere interventies Kinderen in Echtscheiding Situaties (KIES) is ook een cursus voor kinderen en ouders in een echtscheidingssituatie. Het cursusmateriaal van JES is echter vrij verkrijgbaar. Het materiaal van KIES is alleen verkrijgbaar na het volgen van een opleiding. 9. Overige informatie Ontwikkeld door PRO remedial teaching & orthopedagogisch advies T. van den Berg Reggelaan AZ Zwolle Tel. (038) Praktijk Wilbrink en Hoving Gerda Wilbrink Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 8 / 9

9 Reggelaan 107 Zwolle Tel. (038) hovingenwilbrink.nl Materialen Basisboek JES! Het Zwolsche Brugproject Werkboek voor kinderen Werkboek voor beide ouders Verkrijgbaar bij Uitgeverij Agiel Postbus SB Utrecht HTML links: Lijst met aangehaalde literatuur Berg, Van den T. & Wilbrink, G. (2005). JES! Het Zwolsche Brugproject. Jij en scheiding. Cursus voor kinderen en ouders. Overbruggen naar een veranderend gezin. Basisboek. Utrecht: Uitgeverij Agiel. CBS (2007). Aantal echtscheidingen neemt weer toe. (gedownload op 7 maart 2007). Pals, J. (2006). Echtscheiding gevolgen voor de kinderen. (Gedownload op 7 maart 2007). Gedownload op woensdag 28 mei :16:18 van (Nederlands Jeugdinstituut) Page 9 / 9