Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Samenleving BSW/ RIS september Ontwikkelingen Buig-budget

Transcriptie

1 Wethouder van Sociale zaken, Werkgelegenheid, Wijkaanpak en Sport, Rabin S. Baldewsingh Gemeente Den Haag De voorzitter van Commissie Samenleving BSW/ RIS september 2015 Ontwikkelingen Buig-budget Op 24 juni bent u het laatst geïnformeerd over de ontwikkelingen met betrekking tot het Buig-budget, RIS In die brief heb ik u toegezegd dat u uiterlijk in oktober geïnformeerd wordt over de voortgang in dit dossier en de concrete beleidsintensiveringen, die bijdragen aan de terugdringing van dit tekort. Deze commissiebrief zal daarom ingaan op de stappen, die het college heeft genomen en gaat nemen, in het kader van dit tekort. Het college is hierbij van mening dat het door het Rijk ingevoerde nieuwe verdeelmodel en de tekortkomingen van dit verdeelmodel- de belangrijkste oorzaken zijn van dit tekort. Ingegaan wordt op: - de beïnvloeding van het Rijksbeleid; - de juridische sporen; - de tijdelijke vangnetregeling - de concrete beleidsintensiveringen Indien het Rijk geen aanvullende maatregelen neemt om de tekortkomingen van het verdeelmodel op te lossen, is de verwachting dat de gemeente Den Haag in de aankomende jaren blijvend geconfronteerd zal worden met een tekort op het Buig-budget, waarbij deze tekorten zullen oplopen. Op basis van de huidige stand van zaken treft het college de voorbereidingen om een beroep te doen op de tijdelijke vangnetregeling. Deze commissiebrief staat niet op zichzelf. Naast eerdere brieven over het Buig-budget verwijs ik ook expliciet naar de begrotingsbehandeling, het halfjaarbericht 2015 en de rapportage over het aanvalsplan werk en economie. Beïnvloeding van het Rijksbeleid Op 18 juni hebben de VNG en staatssecretaris Klijnsma afspraken gemaakt over het proces met betrekking tot de verbeteringen van het verdeelmodel en de vangnetregeling. Hierover is ook de Tweede Kamer geïnformeerd. Jaap Apperloo

2 BSW/ Staatssecretaris Klijnsma van SZW heeft op 18 juni afspraken gemaakt met de VNG over de verdeling van de bijstandsbudgetten voor Verbetering is nodig omdat het huidige verdeelmodel nog niet optimaal functioneert. Het verdeelmodel berekent hoe het totale bijstandsbudget van circa 5,5 miljard over alle gemeenten wordt verdeeld. Het is dus belangrijk dat het verdeelmodel een zo goed mogelijke inschatting kan maken van de bedragen die per gemeente objectief gezien nodig zijn voor bijstandsuitkeringen. Op hoofdlijnen hebben de staatssecretaris en de VNG de volgende verbeterafspraken gemaakt: - voor 2016 zal een beperkt aantal verbeteringen worden doorgevoerd in het verdeelmodel, zoals een aantal technische aanpassingen met betrekking tot de gemeentelijke arbeidsmarkt-kenmerken en het meenemen van de groep dak- en thuislozen; - de eigen-risicodrempel van het vangnet wordt voor 2015 en 2016 verlaagd naar 5%. Dit als alternatief voor de wens van de VNG om in % van het budget historisch te verdelen; - er wordt vaart gezet met het ontwikkelen van een vernieuwd model op basis van integrale data voor Voordat dit model wordt doorgevoerd zal het in het voorjaar van 2016 getoetst en geëvalueerd worden door een commissie van onafhankelijke deskundigen. Staatssecretaris Klijnsma heeft de Tweede Kamer over deze afspraken geïnformeerd. In haar brief van 19 juni 2015 heeft zij ook aangegeven dat er fouten zaten in de gegevens die zijn gebruikt voor de budgetverdeling in Deze afspraken leiden er niet toe dat de verdeelfouten in 2015 of in 2016 opgelost zullen zijn. Het college is van mening dat de door de staatssecretaris voorgestelde aanpassingen van het verdeelmodel in 2016 nog onvoldoende zijn en het financiële knelpunt onvoldoende wordt opgelost. Op 16 juli heeft de Raad voor Financiële Verhoudingen (Rfv) zich uitgesproken over (het proces van) de verbetervoorstellen en een advies uitgebracht aan de staatssecretaris. Alhoewel de Rfv tot het eindoordeel aanvaardbaar komt, is de raad zeer kritisch op een aantal aspecten: - De raad ziet dat de aanpassingen juist bij een aantal centrumgemeenten tot een groter nadeel leiden; - De raad ziet de voorstellen tot aanpassing als een verbetering, maar concludeert dat een aantal belangrijke problemen in de methodiek niet is opgelost. Statistische ruis wordt niet onderscheiden van systematische modelafwijkingen waardoor systematische schattingsfouten niet worden gecorrigeerd. En ook het gebruik van enquêtedata i.p.v. integrale data leidt tot uitkomsten, die nadelig zijn voor gemeenten, waarbij sprake is van een aantal kenmerken, zoals een centrumfunctie, stapeling van problematiek, of een sterk van het Nederlands gemiddelde afwijkende bevolkingssamenstelling; - De raad adviseert de staatssecretaris een uiterste poging te doen om de schattingsfouten nog voor het jaar 2016 te repareren; - De raad is van mening dat overschotten of tekorten het gevolg moeten zijn van het gevoerde beleid en niet van onvolkomenheden in het verdeelmodel waardoor een overgangsmaatregel noodzakelijk is. Hierbij wordt opgemerkt dat het niet uit te sluiten is dat hierdoor enkele gemeenten een beroep moeten doen op een aanvulling uit het gemeentefonds op grond van art. 12. Wet financiële verhoudingen; - De raad stelt tevens dat als gevolg van een toenemend beroep op de vangnetregeling (de uitgaven hiervan worden op het macrobudget in mindering gebracht), de collectiviteit van gemeenten wordt belast met een niet goed functionerend verdeelmodel. De raad adviseert dan ook dat er extra middelen door het Rijk beschikbaar moeten worden gesteld aan de SZW-begroting. Het college deelt de kritische opvatting van de Rfv en het advies geeft ook nieuwe input voor de discussie met het Rijk en de juridische procedures.

3 BSW/ Op 12 september heb ik samen met de G4 wethouders Sociale Zaken overleg gevoerd met de staatssecretaris en hebben wij aangedrongen de adviezen van de Rfv op te volgen en al voor het jaar 2016 de grote systeemfouten te herstellen. De staatssecretaris heeft weinig bereidheid op dit punt getoond, maar wel aangegeven dat zij overweegt om het budget in 2016 met een hoger historische component te verdelen, indien de nieuwe berekeningen van het SCP voor het aangepast verdeelmodel 2016 en de daaruit volgende verdeling over gemeenten niet voor 1 oktober gepubliceerd kunnen worden. Dit overleg is aanleiding geweest om de staatssecretaris aan te schrijven met het verzoek om voor het jaar miljoen extra beschikbaar te stellen. Dit bedrag wordt door de Rfv specifiek als tekort voor grote gemeenten genoemd. De Rfv heeft deze conclusie alleen kunnen trekken als de Rfv ook de beschikking had over deze specifieke gegevens van deze steden en de onderliggende rekenregels van het model. Tot op heden hebben gemeenten dit inzicht niet, daarom heb ik de staatssecretaris schriftelijk verzocht om deze gegevens ook beschikbaar te stellen. De staatssecretaris heeft toegezegd dat de verbeterpunten van de Rfv wel betrokken zullen worden bij het verdeelmodel en de verdeling van De VNG heeft op het bestuurlijk overleg van 24 september jl. met de staatssecretaris de volgende onderwerpen aangekaart naar aanleiding van het advies van de Rfv: - dat gemeenten met de zwaarste opgave in termen van maatschappelijke en stedelijke problematiek moeten (samen voor 100 miljoen) bloeden, terwijl "groeikernen" dat geld over houden. Dit is een onacceptabele situatie en moet gecorrigeerd worden; - dat SCP en SZW systematische afwijkingen ten onrechte als statistische ruis hebben beschouwd en daarmee fouten in het model hebben afgedaan; - dat het advies van de Rfv om nog een ultieme poging te doen dit systematische probleem uit het model 2016 te elimineren overgenomen moet worden, zo niet houdt de VNG vast aan de opvatting dat 75% van het budget historisch verdeeld moet worden; - dat er aanvullende middelen voor het vangnet beschikbaar worden gesteld. De achtergrond van deze druk op de staatssecretaris is dat verwacht wordt dat eind september de voorlopige budgetten 2016 door het Rijk bekend worden gemaakt. Juridische sporen Het college is zowel een bestuursrechtelijk traject gestart als een civielrechtelijk om ook via deze wegen te proberen of de uitkomsten van het verdeelmodel in 2015 ongedaan gemaakt kunnen worden. Er is in dat kader goed contact met andere gemeenten, die ook via deze juridische procedures hun recht willen halen. Hieronder volgt een overzicht van deze juridische acties. Bestuursrechtelijk spoor Op 9 april 2015 heeft de gemeente Den Haag de eerder bekend gemaakte bezwaargronden kunnen toelichten. In grote lijnen is aangevoerd dat Den Haag geen problemen heeft met het (uitgangspunt van het) nieuwe verdeelmodel als zodanig, maar wel met de onvolkomenheden binnen dit model; de zogeheten verdeelstoornissen. Deze verdeelstoornissen zijn ook door het ingeschakelde onderzoeksbureau APE gerapporteerd en geanalyseerd. De onderliggende variabelen, dan wel het ontbreken van een aantal variabelen, leiden tot een onevenredig nadelige uitkomst voor (niet alleen) Den Haag en (dus) tot een (te) laag budget. Door aldus te handelen, handelt het Ministerie SZW in de opvatting van het college in strijd met het bepaalde in artikel 108 lid 3 van de Gemeentewet dat de Staat gebiedt om voor taken in medebewind, zoals de (uitvoering) van de Participatiewet, aan de gemeenten een toereikend budget te verstrekken, alsmede in strijd met artikel 69 van de Participatiewet, dat meer specifiek hetzelfde beoogt. Het bezwaar is op 29 mei 2015 ongegrond verklaard. Samengevat acht de staatssecretaris het nieuwe model niet perfect, maar wel goed. Aan verbeteringen zou met de gemeenten samen kunnen worden gewerkt. Van strijdigheid met de hierboven vermelde wettelijke bepalingen is naar haar oordeel geen sprake.

4 BSW/ Tegen deze beslissing op bezwaar is, na een daartoe door het college genomen procesbesluit, beroep bij de bestuursrechter aangetekend. In het aanvullende beroepschrift is gebruik gemaakt van het advies van de Rfv. Het advies van de Rfv ondersteunt de deskundigenrapporten van APE, het past goed in de lijn van de door Den Haag aangevoerde gronden van het beroep en het vormt (extra) munitie in het juridische traject. Zowel in deze bestuursrechtelijke als in de civiele procedure is dan ook ruim aandacht geschonken aan het feit dat het advies van de Rfv de rapportages van APE, die de gemeente Dan Haag gebruikt, bevestigt. Civielrechtelijk spoor Naast de bestuursrechtelijke procedure is tevens gekozen voor civiele actie. Op initiatief van Den Haag heeft een aantal gemeenten (Assen, Den Bosch, Landgraaf, Nijmegen en Utrecht) zich aangesloten bij een civiele procedure met onrechtmatig handelen (onrechtmatige regelgeving) ex art 6: 162 BW van de Staat jegens de gemeenten als juridische grondslag. De primaire vordering houdt in een zogeheten verklaring voor recht dat : - het nieuwe verdeelmodel in strijd is met artikel 108 lid 3 van de Gemeentewet; - de Staat onrechtmatig jegens de gemeenten handelt door de uitkeringen aan de gemeenten te baseren op het nieuwe verdeelmodel; - de Staat aansprakelijk is voor alle schade die de gemeenten hebben geleden en nog zullen lijden als gevolg van het nieuwe verdeelmodel. Op 26 juni 2015 is aan de staatssecretaris een sommatiebrief met een (concept) dagvaarding gezonden, inhoudende het verzoek het onrechtmatige karakter van het nieuwe verdeelmodel weg te nemen en alsnog het werkelijk benodigde bedrag (zoals berekend door APE) toe te kennen. Op 9 juli 2015 heeft de staatssecretaris schriftelijk laten weten hier niet aan te willen voldoen. Daarnaast betwist zij de bevoegdheid van de civiele rechter. Na het eerste verweer van SZW is de dagvaarding op 16 september door het college getekend om de Staat der Nederlanden daadwerkelijk in rechte te betrekken. Ook in deze procedure zal gebruik worden gemaakt van het advies van de Rfv van 16 juli 2015 en de gemaakte en nog te maken rapportages van APE. Tijdelijke vangnetregeling Het nieuwe verdeelmodel heeft ertoe geleid dat de bestaande vangnetregelingen de Incidentele Aanvullende Uitkering (IAU) en de Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU)- zijn vervangen door een tijdelijke vangnetregeling voor de jaren 2015 en Deze tijdelijke vangnetregeling wordt door het Rijk ook als noodzakelijk gezien om de herverdeeleffecten van het nieuwe verdeelmodel voor gemeenten met hoge uitkeringslasten te verzachten. In juni 2015 is de staatssecretaris akkoord gegaan met het VNG-voorstel om deze tijdelijke vangnetregeling als volgt vorm te geven: - de eigenrisico-drempel van het tijdelijk vangnet, voor zowel 2015 als 2016, wordt 5%, met behoud van een getrapte vergoeding, waarbij tekorten tussen 5% en 10% voor de helft worden vergoed vanuit het macro-budget en tekorten daarboven volledig. De financiering van de vangnetregeling vindt in de huidige voorstellen plaats vanuit het macro-budget. Zoals eerder is vermeld is de Rfv zeer kritisch op deze financieringsconstructie en adviseert de staatssecretaris voor deze financiering extra middelen te reserveren. Gezien bovengeschetste ontwikkelingen ten aanzien van het Buig-budget zal Den Haag misschien een beroep moeten doen op deze tijdelijke vangnetregeling. De procedure voor een aanvraag van deze tijdelijke regeling is ook gewijzigd. Bij een IAU-aanvraag, zoals Den Haag voor het jaar 2011 heeft gedaan, werd ook het beleid en de uitvoering uitvoerig getoetst door een landelijke ambtelijke commissie. Daarbij werd gekeken of het ontstane tekort ontstaan was door eigen handelen van een gemeente. Bij een aanvraag tijdelijke vangnetregeling is nu geen sprake van een uitvoerige toetsing, zoals eerder bij de IAU-aanvraag. De uitkering wordt achteraf vastgesteld op basis van een door de gemeente ingediend verzoek in Er wordt alleen rekening gehouden met bedragen

5 BSW/ waarvan de gemeente de rechtmatigheid heeft kunnen verantwoorden via de reguliere verantwoording. De belangrijkste criteria zijn dat voor de behandeling van de aanvraag de gemeente moet aantonen dat zij het proces van budgetbeheersing/tekortreductie in gang heeft gezet en dat de raad hierover geraadpleegd is. Indien de uitkeringslasten 2015 daadwerkelijk meer dan 5% afwijken van het door het Rijk beschikbare Buig-budget zal het college een aanvraag indienen. Deze aanvraag moet gepaard gaan met : - een globale analyse van de mogelijke oorzaak en de omvang van het tekort en de verwachte ontwikkelingen daarvan in de komende jaren; - een document waarmee het college de raad heeft geïnformeerd over zijn analyse en de (overwogen of genomen) maatregelen om tot tekortreductie te komen; - een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad blijken of een verslag van de vergadering; - een overzicht wat de gemeente in 2015 feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en hoe zij het effect daarvan kwalificeert. Een landelijke commissie beoordeelt vervolgens of een verzoek op tijd is ingediend en of de vereiste documenten zijn bijgevoegd. Ten slotte beoordeelt deze commissie of er feitelijk sprake is van een tekort dat voor compensatie in aanmerking komt. Deze commissie vormt geen oordeel over de kwaliteit van de analyse en de eventuele gevolgen van de opvattingen van de raad over de analyse. Dat blijft voorbehouden aan het lokale bestuur. Budgettair knelpunt In de brief van 24 juni bent u geïnformeerd over de hoogte van het financieel knelpunt ( 60 mln.) en dat het resterend tekort maximaal 29,7 mln. bedraagt. In de begroting is opgenomen dat in jaarschijf ,5 mln. wordt toegevoegd voor het Buig tekort. Het restant is als risico 2015 opgenomen in het RisicoCumulatieModel Afspraken zijn gemaakt om maatregelen te nemen dit risico te verkleinen. Alle meevallers op de bijstand in 2015 gaan naar dit Buig tekort. Zijn de meevallers er niet, dan komt het tekort ten laste van de algemene reserve. Tegelijkertijd monitort het college de uit- en instroomresultaten in de bijstand en de overige maatregelen om de uitkeringslasten terug te dringen. Daarnaast is er ook sprake van een stijging van het uitkeringenbestand ten opzichte van de begroting. Er wordt nu rekening gehouden met een stijging van 8,7% in plaats van 7,3% in Deze stijging, maar ook andere factoren, maken dat op dit moment het onzeker is of onze uitkeringslasten meer dan 5% zullen bedragen dan het definitieve Buig-budget en of een beroep op de vangnetregeling mogelijk is. De dienst SZW heeft de opdracht gekregen om door concrete maatregelen en beleidsintensiveringen de lasten te verminderen. Concrete beleidsintensiveringen Door de IAU-aanvraag over 2011 is binnen de dienst SZW al veel aandacht voor bestandsreductie en extra uitstroom. De fouten van het nieuwe verdeelmodel kunnen ook niet zomaar opgevangen worden in een situatie, waarbij ook sprake is van een stijging van het uitkeringenbestand. De dienst SZW staat hiermee voor een grote uitdaging. Belangrijk aspect hierbij is dat in 2016 waarschijnlijk ook een te laag budget aan de gemeente wordt toegekend, waardoor nu ook voorbereidingen worden getroffen voor maatregelen, die in 2016 geëffectueerd worden.

6 BSW/ Via een drietal pijlers wordt hier aan gewerkt, namelijk: 1. Het aanvalsplan werkgelegenheid Uitstroom naar werk vormt de belangrijkste oplossing om de uitkeringskosten te verlagen. Het college wil met het aanvalsplan de werkgelegenheid in Den Haag versterken. Deze aanpak moet er toe leiden dat mensen vanuit de bijstand aan het werk gaan, en dat jongeren naar werk of school gaan, waarvan uit de bijstand. Over de voortgang van deze programmatische aanpak werk en economie wordt de raad separaat geïnformeerd. 2. Wegwerken van achterstanden Door de economische crisis en de voortdurende werkloosheid is in 2013, 2014 en 2015 het aantal bijstandsgerechtigden sterk toegenomen, waardoor er achterstanden zijn ontstaan in de verwerking van aanvragen. In 2014 zijn al stappen gezet om deze administratieve achterstanden weg te werken, de inzet is nu erop gericht om 2015 af te sluiten zonder achterstanden. Met het wegwerken van deze achterstanden worden de volgende problemen opgelost: - Sturingsinformatie over het verloop van het aantal aanvragen is niet meer vervuild - Terugvordering van voorschotten bij geen recht op uitkering is niet meer nodig - Het project het voorkomen van instroom kan uitgevoerd worden. 3. Bestandsreductie Bestandsreductie betekent voor de dienst SZW het extra pallet aan maatregelen om de instroom in de bijstand daar waar mogelijk te voorkomen, de uitstroom te verhogen en kosten te reduceren. Om deze maatregelen te kunnen nemen heeft de directie van de dienst SZW in tweede kwartaal 2015 het project bestandsreductie van start laten gaan. Vanuit dit project worden de voorstellen ontwikkeld en geïmplementeerd die daadwerkelijk leiden tot bestandsreductie. Tot op heden zijn de volgende maatregelen in gang gezet: a. Voorkomen van instroom Ervaring van andere gemeenten leert dat bijstandsuitkeringen voorkomen kunnen worden als mensen bij hun bijstandsaanvraag direct gewezen worden op hun sollicitatieplicht en dat van hen een actief sollicitatiegedrag verwacht wordt. In het onderzoek van SEO over de effectiviteit van re-integratie bleken de projecten in Rotterdam en Nijmegen, waarbij bijstandsaanvragers direct geconfronteerd worden met de verplichtingen van de bijstand, succesvol. In beide steden steeg de preventiequote (het verschil tussen bijstandsaanvragen en daadwerkelijk toegekende uitkeringen) en was er sprake van een versnelde uitstroom. In navolging van deze projecten zal in Den Haag ook een 4 weken- inspanningsperiode worden ontwikkeld, waarbij de uitkeringsaanvrager binnen een paar dagen na zijn aanvraag opdrachten krijgt om te solliciteren en naar werk te zoeken. De eerste pilots van deze 4 weken-inspanningsperiode zullen in het najaar 2015 van start gaan. Daarnaast wordt gekeken of er andere mogelijkheden bestaan om preventieve maatregelen te nemen. Hiervoor is ook meer informatie en analyse nodig over de achtergrond en herkomst van bijstandsaanvragers. Een belangrijke groep hierin vormt de groep, waarvan de WW-periode afloopt. Er vindt een oriëntatie plaats op de mogelijkheid of projecten ontwikkeld kunnen worden in samenwerking met private investeerders. In Rotterdam wordt ook dergelijke projecten ontwikkeld, waarbij private investeerders in social bonds kunnen investeren. Juist voor private investeerders kunnen werkzoekenden vanuit de WW interessant zijn en daarmee wordt instroom in de bijstand voorkomen. Specifiek voor jongeren wordt de inzet dat meer jongeren (terug) naar school gaan en geen uitkering aanvragen. Als er een reële mogelijkheid bestaat voor reguliere scholing gecombineerd met studiefinanciering, wordt dit als een voorliggende voorziening op de bijstand gezien en kan een bijstandsuitkering voorkomen worden.

7 BSW/ Belangrijke winst hiervan is dat mensen met een gekwalificeerde (beroeps)opleiding in het algemeen minder een beroep doen op de bijstand. Deze nieuwe beleidsregels zijn in juli 2015 in werking getreden. b. Uitstroomverhoging Zoals al gemeld zal het aanvalsplan werkgelegenheid een belangrijke bijdrage leveren aan de extra uitstroom van bijstandsgerechtigden. Daarnaast wordt meer aansluiting gezocht bij de flexibele arbeidsmarkt om mensen met een uitkering parttime te laten werken, waardoor uitkeringslasten navenant ook lager worden. c. Handhaving Een ander factor, die bijdraagt aan het activeren van bijstandsgerechtigden, is de factor handhaving en het opleggen van maatregelen. Daarom zullen er meer huisbezoeken bij de aanvraag worden gedaan, dit draagt ook bij aan de verhoging van de preventiequote. Daarnaast wordt het een speerpunt om het niet verschijnen bij een oproep of een traject altijd als maatregelwaardig gedrag te melden. Dit kan leiden tot een toename van het aantal maatregelen, dat bijdraagt aan een kostenreductie. d. Kostenreductie Ook kunnen kosten verminderd worden. In ieder geval worden de voorbereidingen getroffen om bijstandskosten te verhalen als er sprake is van een ex-partner, die alimentatieplichtig is naar de betrokken bijstandsontvanger. De groep van alimentatieplichtige ex-partners zal dan actief benaderd worden, zodat de alimentatie in mindering gebracht kan worden op de bijstand. In het najaar 2015 zullen hiervoor mensen worden opgeleid om in 2016 hier vorm aan te kunnen geven. Ook in het vierde kwartaal zullen voorstellen ontwikkeld worden in het kader van het project bestandsreductie. Hierover wordt u begin 2016 geïnformeerd als ook duidelijk is hoe het jaar 2015 is afgesloten en een beroep op de vangnetregeling noodzakelijk is. Tot slot Uit bovenstaande blijkt duidelijk dat het college op verschillende sporen maatregelen heeft genomen om het Buig-budget weer beheersbaar te maken. Ik wil binnenkort daar met u ook van gedachten over wisselen. Rabin Baldewsingh, wethouder