1. DE OMRING: INTRODUCTIE VAN HET CONCEPT Verzorgend Wassen. 1.1 Kenmerken van de instelling

Transcriptie

1 Bureau Bartels B.V. Stationsplein 69 Postbus AH AMERSFOORT Telefoon (033) Internet 1. DE OMRING: INTRODUCTIE VAN HET CONCEPT Verzorgend Wassen 1.1 Kenmerken van de instelling De Omring is een zorggroep die verschillende zorgdiensten aanbiedt aan haar cliënten. Het gaat daarbij onder meer om verpleging en verzorging, thuiszorg, kraamzorg, jeugdgezondheidszorg, wonen en welzijn. Tot De Omring behoren in totaal drie verpleeghuizen, Instelling: Branche: Project: Inhoud: Bureau: Zorggroep De Omring Verpleging en verzorging Verzorgend Wassen Meer kwaliteit van zorg en arbeid en een grote tijdsefficiency door een nieuwe manier van wassen van cliënten JOYinCARE twaalf verzorgingshuizen en vier woonzorg-complexen. De locaties van waaruit zorg wordt verleend zijn verspreid over 13 gemeenten in West-Friesland. De Raad van Bestuur van De Omring is gevestigd in Hoorn. Met ruim werknemers is De Omring de grootste werkgever van West-Friesland. Voor de invoering van het concept Verzorgend Wassen bij De Omring zijn bij twee verpleeghuizen binnen de zorggroep pilots uitgevoerd, namelijk bij een psychogeriatrische afdeling van verpleeghuis De Hoge Hop in Hoorn en bij twee afdelingen van verpleeghuis Lindendael, eveneens in Hoorn. Bij Lindendael ging het daarbij om een psychogeriatrische afdeling en een somatische afdeling. Bij de drie afdelingen zijn in totaal 100 medewerkers werkzaam. Aan de pilots deden ruim 80 cliënten mee. 1.2 Het concept Verz orgend Wassen Verzorgend Wassen is een zorginnovatie waarbij zorgvragers een wasbeurt krijgen zonder dat daar een waskom, water en handdoeken aan te pas komen. Bij het Verzorgend Wassen zijn deze vervangen door speciale, met lotion geïmpregneerde, washandjes. Het gaat hierbij om wegwerpwashandjes gemaakt van viscose die na de wasbeurt niet worden uitgewassen, maar worden weggegooid of gerecycled. Onder de naam WASHandJOY zijn verschillende typen washandjes te verkrijgen; naast reguliere washandjes ook speciale washandjes voor het wassen van haren en voor het verwijderen van faeces. Om het comfort voor de te wassen cliënten te vergroten kunnen de pakjes washandjes in een magnetron verwarmd worden. Een recente ontwikkeling is de komst van de WASHandJOY dispenser. In de dispenser wordt een pakje washandjes in een warmte gebufferde cassette opgewarmd. Bij gebruik door de zorgverlener wordt de cassette uit de dispenser gehaald en direct bij het bed geplaatst. De dispensers kunnen op een aantal strategische plekken of zelfs naast het bed van de cliënt worden geplaatst. Pim Krijnsen, directeur van JOYinCARE: Het product wassen zonder water bestaat al meer dan tien jaar, maar sloeg niet goed aan. Dit had te maken met het feit dat het als los product zonder begeleiding in de markt was gezet en bovendien prijzig was. Het gevolg daarvan was dat de washandjes uitsluitend vanuit een negatieve motivatie werden gebruikt. Bijvoorbeeld wanneer er door vakantie te weinig personeel beschikbaar was. Of in gevallen waarbij er sprake was van een groot risico op infecties. Of bij terminale patiënten die de traditionele vorm van wassen niet meer kunnen verdragen. Er kleeft dus een negatieve lading aan het begrip wassen zonder water. Wij hebben het Verzorgend Wassen concept als methodiek ontwikkeld, waarbij veel aandacht wordt besteed aan de introductie en begeleiding van alle betrokkenen. Ook hebben we metingen laten verrichten om de verschillende effecten aan te tonen. 1

2 Hierdoor hoeven de washandjes niet meer uit de magnetron op een centrale plaats op de afdeling te worden gehaald, maar zijn de washandjes al opgewarmd bij het bed aanwezig. Hierdoor kan verder worden bespaard op de cliënt-indirecte tijd van zorgverleners. Door gebruik te maken van een warmtegebufferde cassette blijven de washandjes ook veel langer aangenaam warm, wat het comfort bij de cliënten verder verhoogd. Ten tijde van de pilots die bij De Omring zijn uitgevoerd, was overigens nog geen sprake van een dispenser. Het idee van de dispenser is tijdens de pilot bij De Omring ontstaan en daarna in ontwikkeling genomen. 1.3 Achtergrond van het traject De invoering van het Verzorgend Wassen concept bij De Omring vloeit voort uit een eerdere succesvolle samenwerking bij het opzetten van een beleidsmatige aanpak van fysieke arbeidsomstandigheden door de inzet van tilhulpmiddelen. Na een presentatie van het concept Verzorgend Wassen door JOYinCARE bestond er zeer veel enthousiasme bij de directie om het concept in een aantal pilots uit te gaan proberen. Joke Schmidt, unitmanager bij De Omring: De voedingsbodem om aan een dergelijk experiment mee te gaan doen, was goed. Een belangrijke reden daarvoor was dat West-Friesland met een bovengemiddelde vergrijzing te maken heeft, waardoor wij als instelling geconfronteerd worden met een sterke aanwas van nieuwe cliënten. We moeten daarom alle zeilen bijzetten om voldoende handen aan het bed te krijgen en een kwalitatief goede zorg te verlenen. Het concept Verzorgend Wassen draagt hieraan bij. Bovendien is het de kwaliteit van de heer Krijnsen van JOYinCARE dat hij het concept enthousiast en overtuigend voor het voetlicht kan brengen, zowel naar de directie toe als naar alle andere betrokkenen binnen de instelling. Het enthousiasme over zijn eigen product slaat over op mensen. In 2005 werd dus besloten om de drie voornoemde pilots te gaan uitvoeren. Het doel van deze pilots was om inzicht te krijgen in wat het Verzorgend Wassen in de praktijk kost, wat het oplevert en welke kwaliteitsslag richting cliënten kan worden gemaakt. Opvallend hierbij is overigens dat het niet de eerste keer was dat De Omring ervaring ging opdoen met dit type washandjes, dus met wassen zonder water. Al langere tijd werd een min of meer vergelijkbaar product gebruikt, maar dan uitsluitend in noodsituaties. Dit was bijvoorbeeld het geval bij terminale cliënten of in situaties waarbij er sprake was van te weinig personeel. De washandjes werden in de oude situatie echt als noodproduct gebruikt. Cliënten zeiden in dat geval dan dat het weer lapjesdag was., aldus Karin de Haan, manager Zorg en Welzijn van Verpleeghuis Lindendael. De introductie van Verzorgend Wassen is dan ook niet zonder slag of stoot gelukt. Het was in ons geval een echt experiment dat met veel emotie gepaard ging. 1.4 Ondernomen stappen Draagvlak bij het management, de zorgverleners en de cliënten is van groot belang voor een succesvolle implementatie van dit concept. In de projectopdracht aan JOYinCARE was vastgelegd dat veel aandacht zou worden besteed aan voorbereiding en introductie. Het doel hiervan was om te voorkomen dat het idee zou ontstaan bij medewerkers en cliënten dat Verzorgend Wassen wordt ingevoerd als een verkapte bezuiniging. Dat er tijd zou worden bespaard, kan namelijk snel worden vertaald naar het moeten inleveren van personeel op de betreffende afdelingen. Dit was echter geenszins de bedoeling. Vooraf werd de nadrukkelijke afspraak gemaakt dat de geboekte tijdswinst bij het wassen terug zou gaan naar de cliënt, dus de cliëntgebonden activiteiten. Dit was ook de wens van de Ondernemingsraad, die vooraf advies heeft uitgebracht over de projectopdracht. Om voldoende draagvlak bij de verschillende betrokkenen te realiseren, zijn verschillende stappen ondernomen. Binnen twee weken na het besluit om Verzorgend Wassen te introduceren op de genoemde afdelingen, is gestart met een aantal voorlichtingsbijeenkomsten. In de eerste bijeenkomst voor het personeel werd uitleg 2

3 Femke Ruitenberg, teamcoach op afdeling Beuk van Lindendael: Onze cliënten waren niet echt negatief. Vanaf het allereerste begin was er al een groep die wel mee wilde doen en Verzorgend Wassen wilde uitproberen. Zij stonden dus wel open voor iets nieuws. Bij familieleden was de weerstand echter groter, vooral op de psychogeriatrische afdeling. Wanneer familieleden ook na de uitleg en toelichting twijfels hielden, dan werd vaak afgesproken om het een weekje te proberen. De praktijk was vervolgens dat familieleden direct al verbeteringen zagen, maar dat zij dit niet direct erkenden. Later gaven ze dan wel toe dat de instelling gelijk had. gegeven door het management en de leverancier. Aan deze bijeenkomst werd ook bijgedragen door een medewerker van een ander verpleeghuis die in de praktijk al ervaring had opgedaan met het nieuwe concept. Daarnaast werd een bewoner aan het woord gelaten die zich liet wassen met de geïmpregneerde washandjes. Omdat het heel nadrukkelijk een gevoelszaak is, hebben we de medewerkers tijdens deze bijeenkomst in de gelegenheid gesteld om hun hart te luchten. Dit heeft goed gewerkt., aldus Karin de Haan. In een vroegtijdig stadium werd ook de Cliëntenraad van De Omring geïnformeerd. De raad bleek positief op de bedoelingen en de invulling van het experiment te reageren. Vervolgens is de Cliëntenraad betrokken bij de verschillende vervolgstappen die werden gezet, zoals de informatiebijeenkomsten voor cliënten en hun vertegenwoordigers (lees: familieleden). Een belangrijk uitgangspunt was dat cliënten niet verplicht werden om deel te nemen aan de pilots Verzorgend Wassen. De vrijblijvendheid van deelname aan het experiment heeft in de communicatie naar de cliënten en hun familie een belangrijke rol gespeeld. Cliënten kregen de keuzemogelijkheid. Met alle cliënten is een afzonderlijk gesprek gevoerd over hoe zij gewassen wilden worden, hoe vaak en op welk moment. Een aantal cliënten koos dan ook voor de traditionele manier van wassen. De ervaring bij De Omring leert echter dat door het te laten zien, te laten ruiken en te laten voelen in de loop van de pilots steeds meer cliënten de overstap maakten van de traditionele wasmethode naar Verzorgend Wassen. Ook bij het personeel en dan met name medewerkers van de psychogeriatrische afdeling bleken de nodige weerstanden te leven. De medewerkers van deze afdeling dachten als het ware voor hun cliënten, omdat dit type cliënten volgens hen zelf niet goed hun wensen kenbaar kan maken. Ook was er sprake van vooringenomen standpunten, namelijk dat zonder water en zeep cliënten niet schoon worden en dat de nieuwe wasmethode bedoeld was om in het personeelsbestand te snijden. Dit soort weerstanden is ook niet zo verwonderlijk., aldus Joke Schmidt, onze medewerkers hebben in de V&V-opleiding namelijk geleerd dat wassen met water en zeep belangrijk is. Zo zijn ze opgevoed. Wat dat betreft is er een echte cultuuromslag nodig. Ook op de revalidatieafdeling was eerst sprake van een negatieve benadering van het nieuwe concept. Op deze afdeling merkten de personeelsleden echter dat de cliënten na hun revalidatie pakketjes met washandjes mee naar huis wilden hebben, omdat het zo goed beviel. Dit heeft bijgedragen aan de omslag naar een positieve houding van het personeel ten opzichte van Verzorgend Wassen. Voor het personeel van de afdelingen die deelnamen aan de pilots, zijn afzonderlijke introducties georganiseerd. Naast verdere uitleg over het concept werd hierin ook een toelichting gegeven over hoe de pilots zouden verlopen. Daarnaast werden afspraken gemaakt over het invullen van formulieren door de betrokken medewerkers. Een belangrijk onderdeel van het experiment was namelijk dat de effecten ook gemeten zouden worden. In het geval van De Omring werden naast een zogenaamde nulmeting twee vervolgmetingen verricht (zie verderop). Na de interne voorlichting is direct gestart met de uitvoering van de pilots. Op het afgesproken moment heeft JOYinCARE de pakketjes geleverd en het concept op de werkvloer geïntroduceerd. Op verschillende plaatsen binnen de betrokken afdelingen werden magnetrons geplaatst voor het opwarmen van de washandjes. De feitelijke pilots duurden drie maanden. Tijdens de pilots is intensieve begeleiding vanuit JOYinCARE gegeven. Dit betekende dat Pim Krijnsen: Het geïmplementeerd krijgen van Verzorgend Wassen gaat niet vanzelf. Bij elke nieuwe afdeling moeten we ons opnieuw bewijzen. Het werkt niet om alleen ervaringen van de ene afdeling te vertellen aan een andere afdeling. Voor de interne voorlichting en ondersteuning hebben we onder meer gebruikgemaakt van het interne netwerk van ergocoaches. Daarnaast was ik zelf regelmatig aanwezig om gesprekken te voeren en zorgverleners bij de hand te nemen om het goed toe te passen. Ik heb altijd pakketjes washandjes bij me om ze uit te delen aan medewerkers en familie, zodat ze die zelf uit kunnen proberen. 3

4 Pim Krijnsen regelmatig op de werkvloer aanwezig was om te aanschouwen hoe Verzorgend Wassen in de praktijk werd toege-past. Die contactmomenten met de zorgverleners op de werkvloer werden ook gebruikt om vragen te beantwoorden en eventuele kinderziektes te verhelpen. Buiten de effectmeting om zie verderop werd op de afdelingen de nodige aandacht besteed aan de nazorg. Dit hield in dat regelmatig onder de medewerkers werd geïnventariseerd hoe de toepassing van Verzorgend Wassen verliep en welke verbeteringen wenselijk waren. De zaken die in deze gesprekken naar voren kwamen, werden wekelijks teruggekoppeld naar JOYinCARE. Op basis daarvan zijn inmiddels ook al aanpassingen in het product doorgevoerd. Femke Ruitenberg hierover: De leverancier stond zeer welwillend tegenover mogelijke verbeteringen in zijn product. Zo is vanuit onze medewerkers de suggestie gekomen om het washandje te voorzien van ribbels, zodat het nog prettiger aanvoelt voor de cliënten. Deze suggestie is door de leverancier voortvarend opgepakt. Daarnaast zijn de washandjes op verzoek van het personeel iets dikker geworden. De resultaten van de pilots waren zo positief dat de toepassing van Verzorgend Wassen zich als een olievlek heeft uitgebreid naar andere afdelingen binnen beide verpleeghuizen. Al tijdens de pilots werden we vanuit andere afdelingen regelmatig benaderd met de vraag wanneer zij nou eens mochten beginnen met Verzorgend Wassen., aldus Femke Ruitenberg. Het aantal cliënten binnen beide locaties van De Omring dat inmiddels gebruikmaakt van Verzorgend Wassen (of een mengvorm van traditioneel en Verzorgend Wassen ) is inmiddels toegenomen tot 300 à 350. De positieve resultaten van deze pilots zie verderop hebben ertoe geleid dat dit voorjaar is besloten om het concept breed te implementeren binnen de V&V-locaties van De Omring. De mogelijkheden om het ook binnen de thuiszorgorganisatie van De Omring in te voeren, worden nog nader onderzocht. 1.5 Gemeten effecten Onderdeel van de pilots was een effectmeting. Het bureau LOCOmotion heeft op verschillende aspecten van het gebruik van de nieuwe wasmethode metingen verricht 1. Naast de invloed op de duur van wasbeurten is bij de effectmeting ook gekeken naar de invloed van Verzorgend Wassen op de kwaliteit van zorg en op de fysieke belasting voor zorgverleners. Naast een nulmeting voorafgaande aan de introductie van (het concept) Verzorgend Wassen bij De Omring zijn twee vervolgmetingen verricht. De eerste vervolgmeting vond plaats enkele weken na de introductie van Verzorgend Wassen, de tweede vervolgmeting weer enkele weken later. In de effectmeting is onderscheid gemaakt naar de verschillende mobiliteitsklassen van cliënten. Uit de effectmeting kwam een significante reductie van de tijdsbesteding aan wasbeurten naar voren. Dit geldt met name voor de cliënten die vanwege hun beperkte mobiliteit een volledige lichaamswas op bed krijgen (zie kader). De gemiddelde tijd die door één of meerdere zorgverleners werd besteed aan dit type wasbeurt halveerde met Verzorgend Wassen ten opzichte van de traditionele manier van wassen (van gemiddeld 33 minuten in de 0-meting naar 16 minuten bij de 2-meting). Bij de meer mobiele cliënten die niet op bed gewassen hoeven te worden, werd eveneens een reductie van de tijd per wasbeurt gemeten. De tijdsbesparing was in deze gevallen wel een stuk minder, namelijk ongeveer 5 minuten (van gemiddeld 17 minuten naar ongeveer 12 minuten). 1 LOCOmotion, Verzorgend Wassen in de Praktijk. Ervaringen van bewoners en zorgverleners (instellingsrapportage De Omring), oktober

5 meting 1-meting 2-meting Volledige wasbeurt op bed Wasbeurt niet op bed Bron: LOCOmotion, 2005 De gemeten tijdsbesparing bij de wasbeurten heeft overigens niet alleen betrekking op de directe wastijd. Ook de werktijd voorafgaande aan het feitelijke wassen en na afloop van de wasbeurt wordt sterk gereduceerd. De voorbereidingstijd is immers nagenoeg nihil en ook het opruimen na afloop van de wasbehandeling is vrijwel verdwenen. Karin de Haan en Femke Ruitenberg: We hebben aan den lijve ondervonden dat Verzorgend Wassen veel minder handelingen vergt dan de traditionele manier van wassen met water en zeep. Dit geldt niet alleen voor het inzepen, afspoelen en tussentijds schoon water halen. Ook de voorbereidingstijd is veel minder. Hiervoor moesten we een kom pakken, water mengen en een washandje, handdoek en zeep pakken. Nu hoef je alleen nog maar de washandjes 30 seconden in de magnetron te doen en je kunt beginnen met de wasbeurt. Ook hoef je na afloop de cliënt niet meer af te drogen. Binnen een zorginstelling is het wassen per definitie een arbeidsintensieve aangelegenheid. In het geval van De Omring worden alle cliënten gemiddeld zeven maal per week gewassen. Deze wasfrequentie is na de invoering van Verzorgend Wassen gelijk gebleven. Joke Schmidt: Ik vind de gemeten tijdsbesparing een opmerkelijk positief resultaat. Door deze uitkomsten realiseer je je pas hoe tijdsintensief wassen is. Ik schat dat we nu het concept inmiddels bij 300/350 cliënten wordt toegepast omgerekend tussen de 5 en 8 fulltime arbeidsplaatsen aan tijd besparen. Dit kan nog verder toenemen als je in ogenschouw neemt dat niet alle cliënten voor Verzorgend Wassen hebben gekozen. Op het laatste meetmoment werd 80% van de cliënten volgens de nieuwe methode gewassen. Vanwege de vrijblijvendheid hebben we verder geen actie ondernomen om de overige 20% over de streep te halen. In tegenstelling tot de angst vooraf dat de tijdwinst zou leiden tot een personeelsreductie op de betreffende afdelingen, wordt de opbrengst in tijdwinst nu als positief gezien. De vrijgekomen tijd wordt vooral benut voor de directe zorg aan de cliënten. De bespaarde tijd wordt nu besteed aan zaken waar de medewerkers voorheen niet altijd aan toe kwamen, zoals het ondersteunen van cliënten bij het eten en drinken, wandelingen met bewoners, geheugentrainingen, spelletjes spelen met cliënten, maar ook zaken als intensieve wondverzorging (waarvoor voorheen extra personeel moest worden ingezet). Ook gaven de zorgverleners in de pilotfase aan dat zij meer tijd konden besteden aan gesprekken met familieleden en aan het bijwerken van de zorgdossiers. Joke Schmidt: Medewerkers zagen de traditionele wasbeurten zelf ook als een vorm van één-op-één contact met de cliënt. Dit contact zou dan minder worden. Zij hebben echter ondervonden dat zij nu meer aandacht aan hun cliënten kunnen besteden, op een ander moment van de dag en op een andere, meer plezierige wijze. In het voornoemde LOCOmotion-onderzoek is ook aandacht besteed aan de effecten op de kwaliteit van zorg. Zo blijkt door het Verzorgend Wassen de huidconditie van de cliënten te zijn verbeterd. Met name op het punt van doorligwonden en huidirritaties waren de scores in de vervolgmetingen beduidend beter dan in de 0-meting. Na een nieuwe instructie aan het personeel voor de wijze van werken met Verzorgend Wassen 5

6 bleek het aantal smetplekken aanzienlijk te dalen. De cliënten ervaren de wasbeurten met de geïmpregneerde washandjes als minder gespannen, minder onplezierig en minder pijnlijk dan het wassen met water. Doordat ze bij Verzorgend Wassen niet meer hoeven te wachten op het afspoelen en afdrogen, hoeven de cliënten minder lang in ongemakkelijke posities te liggen. De cliënten hoeven ook minder lang bloot te liggen, waardoor zij een stuk eigenwaarde terug hebben gekregen., aldus Femke Ruitenberg. De pilots bij De Omring hebben ook uitgewezen dat Verzorgend Wassen een positieve bijdrage levert aan de fysieke belasting van zorgverleners. De wasbeurten worden als aanzienlijk minder zwaar ervaren in vergelijking tot het traditionele wassen met water en zeep. Ook werd een lichte afname van klachten aan rug, nek en schouders gesignaleerd. Karin de Haan: Doordat Verzorgend Wassen minder fysieke inspanningen kost, is bij ons het aantal schouderklachten van verzorgenden afgenomen. Verder kunnen zwangere medewerkers het langer volhouden. Zij hoeven minder te duwen, aan cliënten te trekken en te sjouwen met waskommen. Zij vallen hierdoor veel later uit dan daarvoor of houden het zelfs vol tot het moment dat het zwangerschapsverlof ingaat. 1.6 Leerervaringen In de pilots bij De Omring zijn enkele belangrijke leerervaringen opgedaan. Het succesvol implementeren van deze zorginnovatie en het optimaal benutten van de efficiencywinst en andere opbrengsten staat of valt met een goede informatievoorziening naar en introductie voor alle betrokkenen, dus niet alleen medewerkers, maar ook cliënten en hun familieleden. In deze informatie moet onder meer goed worden overgedragen welke voorwaarden door de instelling zelf worden gesteld. Een belangrijke voorwaarde die in dit geval opgeld deed, was dat aan cliënten onvoorwaardelijke keuzevrijheid werd gegeven: zij werden niet verplicht om aan het experiment mee te doen. Dit past in de maatschappelijke trend dat cliënten zolang zij kunnen de regie over hun eigen leven willen houden. Om het proces van implementatie goed te laten verlopen zijn verder één of twee trekkers per afdeling nodig. Dit moeten dan medewerkers zijn die positief in het leven staan, die open staan voor vernieuwingen en de vaardigheid hebben om andere medewerkers te overtuigen en enthousiasmeren. Ook moeten zij eventuele knelpunten die op de werkvloer ontstaan serieus tegemoet treden en verhelpen. Ook een intensieve begeleiding door en een luisterend oor bij de leverancier hebben bijgedragen aan de succesvolle implementatie van Verzorgend Wassen Karin de Haan: Mijn boodschap aan anderen is dat je als zorgverlener altijd open moet staan voor vernieuwingen. Denk niet bij voorbaat dat je het al weet en dat een innovatie in de zorgverlening niets oplevert. Je moet het gewoon serieus uitproberen en objectief kijken naar de resultaten die ermee geboekt worden. De introductie van Verzorgend Wassen binnen onze instelling heeft niet alleen tot een tijdsbesparing, een hogere kwaliteit van zorg en minder fysieke belasting geleid, maar het werk ook nog eens leuker gemaakt. bij De Omring. Een belangrijke valkuil is dat de aandacht voor het Verzorgend Wassen na verloop van tijd verslapt. Ook na de implementatie vergt het voortdurende nazorg, zodat het in het werkproces beklijft. Om het Verzorgend Wassen ook voor de langere termijn in stand te houden, dienen binnen de instelling afspraken te worden gemaakt over hoe dit kan worden geborgd binnen de basiszorg, in de opleidingen van medewerkers en in logistieke processen. Er is inmiddels besloten om Verzorgend Wassen structureel en breed in te zetten binnen De Omring. 6