Pilot concept-richtlijn Veilige zorgrelatie

Transcriptie

1 Pilot concept-richtlijn Veilige zorgrelatie Informatie voor zorgorganisaties Antoinette Bolscher, Marie-Josée Smits 25 juni Inleiding In opdracht van VWS en in samenspraak met een klankbordgroep van landelijke organisaties, is een concept-richtlijn Veilige zorgrelatie ontwikkeld. Deze richtlijn heeft tot doel om zorgorganisaties (of onderdelen daarvan) te ondersteunen bij het voorkómen van en omgaan met mishandeling of grensoverschrijdend gedrag in een zorgrelatie, gepleegd door zorgprofessionals, andere medewerkers en vrijwilligers. De richtlijn biedt handvatten om binnen de eigen zorgorganisatie actie te ondernemen en afspraken te maken, zodat iedereen - bestuurders, zorgprofessionals, andere medewerkers en vrijwilligers zich verantwoordelijk voelt om mishandeling in de zorgrelatie te voorkomen en weet wat te doen mocht zich dit onverhoopt toch voordoen. De richtlijn wil daarmee een bijdrage leveren aan veilige zorgrelaties voor mensen die afhankelijk zijn van anderen voor de kwaliteit van hun bestaan. De kern van goede zorg! De richtlijn heeft betrekking op de langdurige zorg: verpleging, verzorging, thuiszorg, gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg. De richtlijn staat naast de Meldcode huiselijk geweld die organisaties per 1 juli 2013 moeten invoeren. De concept-richtlijn wordt de komende maanden doorontwikkeld. Om de richtlijn zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de praktijk, nodigen wij organisaties uit om zich aan te melden als pilot-organisatie. Als pilot-organisatie heeft u daarmee de mogelijkheid om: invloed uit te oefenen op de inhoud van de richtlijn tegelijk met het implementeren van de Meldcode huiselijk geweld (vanaf de zomer dus verplicht) aan de slag te gaan met het voorkómen van en omgaan met geweld in de zorgrelatie door eigen medewerkers en vrijwilligers van de zorgorganisatie een koploper te zijn voor dit onderwerp te werken aan verdere verbetering van de kwaliteit van zorg vanuit het hart van goede zorg: een veilige zorgrelatie. Wellicht goede redenen om u aan te melden! In deze notitie leest u meer over de concept-richtlijn en de verhouding tot de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Ook informeren we u over de aanpak en inhoud van de pilot, wat daarin van u wordt verwacht en wat u van ons mag verwachten. Tot slot vindt u contactgegevens voor verdere informatie en aanmelding Pilot concept-richtlijn Informatie voor organisaties 1

2 2. Achtergrond Concept-richtlijn Veilige zorgrelatie De concept-richtlijn Veilige zorgrelatie is ontwikkeld in het kader van het VWS-Actieplan Ouderen in veilige handen. In het Actieplan wordt de richtlijn nog richtlijn Ouderenmishandeling genoemd. Maar omdat later is besloten dat de richtlijn betrekking heeft op alle kwetsbare groepen in de langdurige zorg, én om meer te focussen op de preventieve aspecten, is gekozen voor de naam Veilige zorgrelatie. De richtlijn biedt handvatten voor zorgorganisaties bestuurders en medewerkers die daarvoor verantwoordelijk zijn of zich voelen - actie te ondernemen en afspraken te maken voor preventie van en interventie bij mishandeling in een zorgrelatie. 3. Veilige zorgrelatie in relatie tot de Meldcode De richtlijn Veilige zorgrelatie richt zich op mishandeling en grensoverschrijdend gedrag in de zorgrelatie gepleegd door zorgprofessionals, medewerkers en vrijwilligers die door de zorgorganisatie zijn ingeschakeld bij de zorg. Mishandeling door deze personen valt niet onder de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (die per 1 juli 2013 voor alle organisaties verplicht is). Daar gaat het om geweld gepleegd door familie, mantelzorgers en andere niet-professionals. Mishandeling in een zorgrelatie is feitelijk dubbele mishandeling: mishandeling van de persoon én misbruik van de kwetsbaarheid van deze persoon, die van zorg afhankelijk is. Mishandeling binnen de professionele zorgrelatie is van een andere orde dan mishandeling in de huiselijke kring, gezien de verantwoordelijkheid van de zorgorganisatie voor de kwaliteit van zorg voor de cliënt en voor het werk van de medewerker en vrijwilligers van de zorgorganisatie. De aanpak voor mishandeling in de zorgrelatie is vastgelegd in de concept-richtlijn Veilige zorgrelatie. In deze concept-richtlijn is zoveel mogelijk aangesloten bij de stappen van de Meldcode. Op onderdelen zijn er echter essentiële verschillen, juist door de verantwoordelijkheid van de zorgorganisatie. Deze verschillen worden in de richtlijn gemarkeerd en verhelderd. 4. Opzet en inhoud van de concept-richtlijn Opzet van de concept-richtlijn is om beleid en acties voor preventie van en omgaan met mishandeling in de zorgrelatie zoveel mogelijk te kunnen inbedden in wat reeds gedaan wordt. Soms kan met een kleine toevoeging het onderwerp mishandeling in de zorgrelatie in bestaand beleid en activiteiten worden meegenomen, of blijkt dat het al is opgepakt. Denk bijvoorbeeld aan: visie / waarden van de organisatie, gedragscode, personeelsbeleid, melden van incidenten, sociaal veiligheidsbeleid. Het zou bijvoorbeeld zo kunnen zijn dat organisaties in de gehandicaptenzorg die de Toolkit Sociale veiligheid van Movisie hebben geïmplementeerd al voldoen aan de aanbevelingen uit de richtlijn. Dat zouden we graag onderzoeken in de pilot Pilot concept-richtlijn Informatie voor organisaties 2

3 De concept-richtlijn geeft geen blauwdruk, maar is een hulpmiddel voor organisaties om zelf aan de slag te gaan met het onderwerp. De concept-richtlijn geeft daarvoor concrete aanbevelingen met toelichting, geeft aan wat anders is ten opzichte van de Meldcode, en geeft aan welke kennis en hulpmiddelen per thema beschikbaar zijn. De concept-richtlijn volgt de stappen van de Meldcode, maar voegt daar een aantal essentiële aspecten aan toe, gezien de specifieke situatie waarin er sprake is van mishandeling door een medewerker of vrijwilliger van de zorgorganisatie. Er is daarom aandacht voor: - het voorkómen van mishandeling en grensoverschrijdend gedrag door medewerkers en vrijwilligers van de zorgorganisatie (o.a. bewustwording, veilig klimaat); - de specifieke situatie dat het gaat om mishandeling door een medewerker of vrijwilliger van de zorgorganisatie, wat voor alle betrokkenen specifieke aspecten meebrengt (voor de cliënt in haar relatie met de medewerker of vrijwilliger; de medewerker of vrijwilliger die signaleert dat een collega grenzen overschrijdt of zelfs mishandelt; en de zorgorganisatie als verantwoordelijke voor de kwaliteit van zorg en voor het handelen van de medewerker); - intern en extern melden en de procedure voor (signaleren van) mishandeling in de zorgrelatie; - nazorg voor de cliënt / familie, nazorg van en evaluatie in het team, en de leereffecten voor de organisatie als geheel. Aan de concept-richtlijn is een voorzet voor een plan van aanpak toegevoegd om met de richtlijn aan de slag te gaan in de organisatie. Daarbij gaat het voor organisaties bijvoorbeeld om vragen als: Waar sluit de richtlijn aan bij ons beleid en is het een aanvulling op ons beleid? Wat moeten we anders gaan doen om te werken volgens de richtlijn? Wie moet bij veranderingen betrokken worden? Wie is waarvoor verantwoordelijk? 5. Doelstelling pilot Doel van de pilot is om ervaringen en informatie te krijgen om na te gaan of de conceptrichtlijn bruikbaar en werkbaar is voor de praktijk. Ook willen we informatie verzamelen om de concept-richtlijn inhoudelijk door te ontwikkelen. In de pilot zoeken we, in hoofdlijn, naar antwoord op de volgende vragen: - Helpt hetgeen voor het Plan van aanpak en het implementeren van de richtlijn is opgenomen in de concept-richtlijn? Wat zijn de ervaringen met het Plan van aanpak voor het gaan werken met de concept-richtlijn, en met het werken met de concept-richtlijn? - Brengt de concept-richtlijn iets in beweging in de organisatie, gericht op preventie van en omgaan met mishandeling en grensoverschrijdend gedrag in de zorgrelatie (bewustwording, cultuur, etc.)? - Welke onderdelen van de concept-richtlijn laten zich goed of juist moeilijk omzetten voor implementatie en borging in de organisatie? Waarom? Pilot concept-richtlijn Informatie voor organisaties 3

4 - Wat is overbodig in de concept-richtlijn? Wat wordt gemist? - Zijn de definities, bijv. van mishandeling in de zorgrelatie en grensoverschrijdend gedrag, helder genoeg om mee aan de slag te gaan? - Wat en wanneer meld je wel en niet bij de Inspectie? Is de matrix in de conceptrichtlijn daarvoor een goed handvat? - Zijn er sprekende voorbeelden en dilemma s in de praktijk die we als voorbeeld bij de richtlijn kunnen opnemen? 6. Wie kan pilot-organisatie zijn? We willen de concept-richtlijn uitproberen bij acht zorgorganisaties, twee per branche in de langdurende zorg: verpleging & verzorging; thuiszorg; gehandicaptenzorg; en geestelijke gezondheidszorg. De pilot kan betrekking hebben op of gedaan worden door de organisatie in haar geheel, of door een onderdeel, afdeling of team van de zorgorganisatie. Wel is het belangrijk dat alle geledingen betrokken zijn, dat wil zeggen: (eind / lijn)verantwoordelijke voor de organisatie, medewerkers en vrijwilligers die een zorgrelatie hebben met de cliënt, cliënt of cliëntvertegenwoordiging of cliëntenraad / familieraad. 7. Waarom zou u als organisatie deelnemen aan de pilot? In de inleiding hebben we dat reeds aangegeven. Er zijn goede argumenten om deel te nemen aan de pilot! Die kunnen zijn: - Het werken aan een veilige zorgrelatie is feitelijk de core-business van de zorgorganisatie en haar zorgprofessionals, andere medewerkers en vrijwilligers. Alles wat gebeurt in het kader van het ontwikkelen van een veilige zorgrelatie betreft de basis van het werk en werkt door in de algehele kwaliteit van zorg. Bewustwording, inzicht in de relatie, kunnen signaleren en zaken bespreekbaar maken, een veilige cultuur het draagt allemaal bij aan kwaliteit van de zorg; - Voorloper-organisatie zijn en zich daarmee profileren (imago); - Er wordt al voorgesorteerd op ontwikkelingen die met de Beginselenwet Awbz resp. de Wet Kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) zullen gaan komen voor de zorgorganisaties; - Samen kunnen optrekken met andere ; - Invloed kunnen hebben op de inhoud van de richtlijn; - Twee vliegen in één klap slaan: direct kunnen aansluiten bij invoering van de Meldcode die organisaties nu moeten doen; - Ondersteuning krijgen van de richtlijn-ontwikkelaars Pilot concept-richtlijn Informatie voor organisaties 4

5 8. Wat vragen we aan u als pilot-organisatie om uit te proberen? De wordt gevraagd de concept-richtlijn, met de verschillende stappen en onderdelen, uit te proberen. We willen graag weten wat de ervaringen en bevindingen zijn van de organisaties bij het implementeren van de richtlijn en de ervaring in het werken ermee. Organisaties kunnen zelf bepalen of en van welke hulpmiddelen, die genoemd zijn in de concept-richtlijn, men gebruik wil maken. De vraag aan de is concreet: - Richt een projectorganisatie in en stel een projectleider aan. - Leg de eigen praktijk naast de concept-richtlijn en ontwikkel op basis daarvan een Plan van aanpak. Ga na: waar sluit de richtlijn aan bij het beleid van de organisatie en is het een aanvulling op het beleid? Wat moet de organisatie anders gaan doen om te voldoen aan hetgeen in de richtlijn staat? Hoe gaat de organisatie dat doen? - Geef uitvoering aan het plan van aanpak. - Deel de ervaringen en bevindingen met de ontwikkelaars van de richtlijn in de specifieke bijeenkomsten (start-bijeenkomst en focusgroep aan het eind, waarbij ook andere zijn, en de tussentijdse bijeenkomst op locatie met de richtlijn-ontwikkelaars). 9. Wat vragen we van u om pilot-organisatie te kunnen zijn? We hebben een relatief korte pilot-periode en een relatief beperkt aantal. Daarom vragen we van de organisaties die gaan deelnemen, ook daadwerkelijk en voortvarend aan de slag gaan met de concept-richtlijn en hun bevindingen met ons en met elkaar te delen. We vragen aan de organisatie: - commitment van de bestuurder om de richtlijn uit te proberen in de organisatie of een onderdeel daarvan en deze pilot te faciliteren in de vorm van o.a. het inrichten van een projectstructuur voor het opstellen en uitvoeren van een plan van aanpak; - een trekker / projectleider aan te wijzen voor de pilot in de organisatie; deze projectleider is tevens eerste aanspreekpersoon voor ons, de richtlijnontwikkelaars; - participatie van (een vertegenwoordiging van) de cliëntenraad / familieraad in het project; en een vertegenwoordiger van vrijwilligers of de vrijwilligerscoördinator; - om direct na 1 oktober (startdatum pilot) te starten met het opstellen van een Plan van aanpak en uiterlijk 1 jan te starten met de uitvoering van het plan; - deelname van relevante betrokkenen (in ieder geval de [eind / lijn]verantwoordelijke van de zorgorganisatie én de projectleider) aan de bijeenkomsten die worden georganiseerd in het kader van de pilot (één landelijke start-bijeenkomst, één tussentijdse bijeenkomst op locatie, één focusgroep voor de Pilot concept-richtlijn Informatie voor organisaties 5

6 evaluatie met een andere zorgorganisatie uit de eigen branche) om de ervaringen van alle geledingen in beeld te krijgen en ervan te kunnen leren. 10. Wat bieden wij u aan ondersteuning? De concept-richtlijn bevat een hoofdstuk over implementatie en borging. Dat is een handvat voor zorgorganisaties, dus ook voor de, om de concept-richtlijn te gaan gebruiken in de eigen organisatie. In het traject van de pilot geven wij als richtlijn-ontwikkelaars, binnen de kaders van onze opdracht, de volgende ondersteuning aan de organisaties bij de implementatie: Start - We organiseren en (bege)leiden een gezamenlijke aftrap: een landelijke startbijeenkomst op 1 oktober (middag). We bespreken met de doel en inhoud van de richtlijn en de wijze waarop zij een Plan van aanpak kunnen maken om deze richtlijn in de eigen organisatie te implementeren en borgen. Ook adviseren we hen over de projectinrichting. Organisaties kunnen tijdens de bijeenkomst contacten leggen om in het traject samen ervaringen uit te wisselen. Tussentijds - We houden via de mail en telefonisch periodiek contact met en zijn beschikbaar voor de voor vragen en advies over de richtlijn en het Plan van aanpak. Op die manier blijven we ook op de hoogte van de voortgang van de pilot. - Na drie maanden (januari 2014) bezoeken we de organisaties om de stand van zaken te bespreken (tussentijdse evaluatie), ervaringen te horen, en advies te geven over het vervolg. Is het Plan van aanpak klaar en kan met de uitvoer gestart worden / is er al met de uitvoering gestart? Welke problemen komen organisaties tegen, waarin wij mee kunnen denken? Afronding en evaluatie, verslag van bevindingen - In mei 2014 houden we vier focusgroepen (per branche één) om de inhoud en bruikbaarheid van de concept-richtlijn te evalueren met de projectgroepen. Organisaties zijn dan ongeveer 4-5 maanden aan de slag met het uitvoeren van het Plan van aanpak. In de bijeenkomst kunnen organisaties onderling en met ons ervaringen uitwisselen en goede tips en adviezen delen. - De bevindingen worden (geanonimiseerd) vastgelegd in een verslag, gerapporteerd aan de klankbordgroep en de opdrachtgever, en benut voor de doorontwikkeling van de richtlijn. Er is geen financiële tegemoetkoming beschikbaar vanuit het landelijke project voor de Pilot concept-richtlijn Informatie voor organisaties 6

7 11. Planning pilotfase De pilotfase loopt van oktober 2013 t/m mei Het tijdtraject is als volgt: Wanneer Wat Wie 2 e helft juni Informeren en werven van organisaties richtlijn-ontwikkelaars leden klankbordgroep Augustus Contact met organisaties die zich hebben richtlijn-ontwikkelaars aangemeld 30 augustus Bevestiging deelname als pilot-organisatie richtlijn-ontwikkelaars (na overleg met VWS en leden klankbordgroep) 1 oktober Gezamenlijke startbijeenkomst richtlijn-ontwikkelaars Okt (uiterlijk) dec (uiterlijk) jan - mei Opstellen Plan van aanpak Uitvoeren Plan van aanpak Januari Tussentijds gesprek op locatie pilots richtlijn-ontwikkelaars Mei Focusgroepen (evaluatie) richtlijn-ontwikkelaars Oktober - Mei Beschikbaar voor informatie en advies aan richtlijn-ontwikkelaars Mei/juni Doorontwikkelen richtlijn richtlijn-ontwikkelaars 12. Aanmelding Organisaties die belangstelling hebben om deel te nemen aan de pilot of verdere informatie wensen, kunnen telefonisch of via de mail contact opnemen met Antoinette Bolscher, post@antoinettebolscher.nl of Na de aanmelding zullen wij telefonisch contact met u opnemen om e.e.a. verder te bespreken. De aanmelding sluit 16 augustus. Wanneer het aantal aanmeldingen de ruimte binnen de pilot (8 ) overschrijdt, dan moeten keuzes gemaakt worden. Aanmelden betekent daarmee niet zonder meer dat u ook kunt deelnemen. Een van de criteria is wie het eerst komt die het eerst maalt. Daarnaast zullen wij kijken naar een variatie in pilots. Beoogd is dat de concept-richtlijn vanaf oktober algemeen beschikbaar komt via dus ook voor organisaties die niet deelnemen aan de pilot. We kunnen dan helaas geen advies en ondersteuning bieden Pilot concept-richtlijn Informatie voor organisaties 7

8 De projectleiders Antoinette Bolscher, Antoinette Bolscher Consultancy Marie-Josée Smits, ZorgEssentie Zij hebben van het ministerie van VWS de opdracht gekregen tot het ontwikkelen van de richtlijn met handvatten voor een veilige zorgrelatie Pilot concept-richtlijn Informatie voor organisaties 8