GEBOORTE, PERINATALE STERFTE EN KINDERSTERFTE,

Transcriptie

1 MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP GEBOORTE, PERINATALE STERFTE EN KINDERSTERFTE, CENTRUM VOOR OPERATIONEEL ONDERZOEK IN VOLKSGEZONDHEID ADMINISTRATIE GEZONDHEIDSZORG AFDELING EPIDEMIOLOGIE WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOLKSGEZONDHEID

2 S. Drieskens, J. Tafforeau, H. Van Oyen, WIV H. Cloots, Vlaamse Gemeenschap S. Van den Broucke, VIG Centrum voor Operationeel Onderzoek in Volksgezondheid Programma nr Afdeling Epidemiologie Administratie Gezondheidszorg Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap J. Wytsmanstraat 14 Markiesstraat Brussel 1000 Brussel Tel: Tel: Fax: Fax: sabine.drieskens@iph.fgov.be heidi.cloots@wvc.vlaanderen.be Website: Website: Depot nr. D/2000/2505/33 ISBN

3 De auteurs wensen hun dank te betuigen aan hen die met hun raadgevingen, kritiek en opmerkingen bijgedragen hebben tot de realisatie van dit werk: Professor Godelieve Masuy-Stroobant, Faculteit Demografie, Université Catholique de Louvain

4 INHOUDSTAFEL Blz. I. INLEIDING 1 II. MATERIAAL EN METHODEN 3 1. Gegevens 3 2. Definities 5 3. Methoden 6 III. RESULTATEN Geboortestatistieken Laag geboortegewicht Vroeggeboorte Overlijdensstatistieken Doodsoorzaken Specifiek sterftecijfer volgens geboortegewicht 33 of zwangerschapsduur IV. SOCIALE STATUS EN PERINATALE GEZONDHEID 35 V. DISCUSSIE EN BESLUIT 45 VI. BIJLAGE 55 Literatuur (tekst) 55 Tabellen 62 Literatuur (tabellen) 159 Figuren 160 Kaarten 168

5 TABELLEN Tabel 1 Morbiditeit bij de geboorte en oorzaken van kindersterfte. Tabel 2 Morbiditeit bij de moeder tijdens de zwangerschap. Tabel 3.a,b,c Aantal levend- en doodgeboren kinderen volgens de nationaliteit en de woonplaats van de moeder, België Tabel 4.a,b,c Mid-jaar populatie volgens de nationaliteit en de woonplaats, België Tabel 5.a,b,c Het bruto geboortecijfer (/1000) volgens de nationaliteit en de woonplaats van de moeder, België Tabel 6.a,b,c Aantal levend- en doodgeboren kinderen volgens de leeftijd en de woonplaats van de moeder, België Tabel 7.a,b,c Leeftijd van de moeder bij de geboorte (%) volgens de woonplaats, België Tabel 8.a,b,c Wijze van verlossing (absoluut aantal) volgens de woonplaats van de moeder, België Tabel 9.a,b,c Wijze van verlossing (%) volgens de woonplaats van de moeder, België Blz

6 Tabel 10.a,b,c Aantal en proportie (%) levendgeboren kinderen met zeer laag (< 1500 gram) en laag (< 2500 gram) geboortegewicht volgens geslacht, nationaliteit en leeftijd van de moeder, België Tabel 11.a,b,c Aantal levendgeboren kinderen met zeer laag (< 1500 gram) en laag (< 2500 gram) geboortegewicht volgens de woonplaats van de moeder, België Tabel 12.a,b,c Proportie (%) levendgeboren kinderen met zeer laag (< 1500 gram) en laag (< 2500 gram) geboortegewicht volgens de woonplaats van de moeder, België Tabel 13 Aantal en proportie (%) levendgeboren kinderen met zeer laag (< 1500 gram) en laag (< 2500 gram) geboortegewicht volgens de leeftijd van overlijden, België Tabel 14 Proportie (%) levendgeboren kinderen met zeer laag (< 1500 gram) en laag (< 2500 gram) geboortegewicht, België Tabel 15 Proportie (%) laag (< 2500 gram) geboortegewicht, Europa - USA, Tabel 16.a,b,c Aantal en proportie (%) ernstig vroeggeboren ( 32 weken) en vroeggeboren (< 37 weken) kinderen volgens geslacht, nationaliteit en leeftijd van de moeder, België Tabel 17.a,b,c Aantal ernstig vroeggeboren ( 32 weken) en vroeggeboren (< 37 weken) kinderen volgens de woonplaats, België

7 Tabel 18.a,b,c Proportie (%) ernstig vroeggeboren ( 32 weken) en vroeggeboren (< 37 weken) kinderen volgens de woonplaats, België Tabel 19 Proportie (%) ernstig vroeggeboren ( 32 weken) en vroeggeboren (< 37 weken) kinderen volgens de woonplaats, België Tabel 20 Proportie (%) vroeggeboren (< 37 weken) kinderen, België Tabel 21.a,b,c Aantal overledenen volgens leeftijd van overlijden bij levend- en doodgeboren kinderen, België Tabel 22.a,b,c Proportie (%) overledenen volgens leeftijd van overlijden bij levend- en doodgeboren kinderen, België Tabel 23.a,b,c Proportie (%) overledenen volgens leeftijd van overlijden bij levendgeboren kinderen, België Tabel 24.a,b,c Aantal overledenen en sterftecijfer volgens leeftijd van overlijden, België Tabel 25.a,b,c Aantal doden en sterftecijfer volgens geslacht en leeftijd van overlijden, België Tabel 26.a,b,c Aantal doden en sterftecijfer volgens de nationaliteit van de moeder en de leeftijd van overlijden, België

8 Tabel 27.a,b,c Perinatale sterftecijfers (/1000) volgens de woonplaats van de moeder en de leeftijd van overlijden, België Tabel 28.a,b,c Sterftecijfers (/1000) volgens de woonplaats van de moeder en de leeftijd van overlijden, België Tabel 29.a Perinatale sterftecijfers (/1000) volgens leeftijd van overlijden en gewest, België Tabel 29.b Kindersterftecijfers (/1000) volgens leeftijd van overlijden en gewest, België Tabel 30.a Internationale vergelijkingen: neonataal sterftecijfer, Europa Tabel 30.b Internationale vergelijkingen: post-neonataalsterftecijfer, Europa Tabel 30.c Internationale vergelijkingen: kindersterfte, Europa - USA Tabel 31.a,b,c Aantal overledenen volgens doodsoorzaak en gewest, levend- en doodgeboren kinderen, België Tabel 32.a,b,c Proportioneel kindersterftecijfer (%) volgens gewest, België

9 Tabel 33.a,b,c Proportioneel kindersterftecijfer (%) volgens het geboortegewicht en de duur van de zwangerschap, België Tabel 34.a,b,c Oorzaakspecifiek kindersterftecijfer (/1000) volgens het geboortegewicht en de duur van de zwangerschap, België Tabel 35.a,b,c Oorzaakspecifiek sterftecijfer (/1000) volgens leeftijd van overlijden, België Tabel 36.a,b,c Oorzaakspecifieke kindersterfte (/1000) volgens gewest, België Tabel 37.a,b,c Proportionele sterfte volgens oorspronkelijke doodsoorzaak en gezondheid van de moeder tijdens de zwangerschap, België

10 FIGUREN Figuur I Box-and-Whisker Plot: de verdeling van de percentages van laag geboortegewicht (< 2500 gram) in de arrondissementen volgens geslacht en gewest, België 1993 en Figuur II Box-and-Whisker Plot: de verdeling van de percentages vroeggeboren (< 37 weken) kinderen in de arrondissementen volgens geslacht en gewest, België 1993 en Figuur III Geboortegewicht specifieke kindersterfte (/ logaritmische schaal) volgens geslacht, België Figuur IV Zwangerschapsduur specifieke kindersterfte (/ logaritmische schaal) volgens geslacht, België Figuur V Geboortegewicht specifieke kindersterfte (/ logaritmische schaal) volgens gewest, België Figuur VI Zwangerschapsduur specifieke kindersterfte (/ logaritmische schaal) volgens gewest, België Figuur VII Geboortegewicht specifieke kindersterfte (/ logaritmische schaal), België Figuur VIII Zwangerschapsduur specifieke kindersterfte (/ logaritmische schaal), België Blz

11 KAARTEN Kaart I Proportie van laag geboortegewicht volgens arrondissement, België Kaart II Proportie van laag geboortegewicht volgens arrondissement, België Kaart III Proportie van laag geboortegewicht volgens arrondissement, België Kaart IV Proportie vroeggeboorte volgens arrondissement, België Kaart V Proportie vroeggeboorte volgens arrondissement, België Kaart VI Proportie vroeggeboorte volgens arrondissement, België Kaart VII Perinataal sterftecijfer volgens arrondissement, België Kaart VIII Neonataal sterftecijfer volgens arrondissement, België 1995 Kaart IX Post-neonataal sterftecijfer volgens arrondissement, België Kaart X Kindersterftecijfer volgens arrondissement, België Blz

12 GLOSSARIUM ASFR COOV BI ICD NIS WGO Pnat RDS SIDS SPE Leeftijdsspecifiek vruchtbaarheidscijfer Centrum voor Operationeel Onderzoek in Volksgezondheid Betrouwbaarheidsinterval Internationale Classificatie van Ziekten Nationaal Instituut voor de Statistiek Wereldgezondheidsorganisatie Proportie geobserveerd op nationaal niveau Respiratory Distress Syndrome Sudden Infant Death Syndrome - wiegendood Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie

13 Leeftijdsspecifieke sterfte vóór de leeftijd van één jaar (Vandenbussche 1987). KINDERSTERFTE MORTI- NATAL ITEIT NEONATALE STERFTE POST NEONATALE STERFTE PERINATALE STERFTE Vroeg Laat Vroeg Laat 22e week 7 d 28 d 6 maanden 1 jaar Geboorte Zwangerschap Tijdvakken van sterfte

14 I. INLEIDING Dit document beschrijft de geboorten en de kindersterfte in België tijdens de jaren 1993, 1994 en Dit werk werd uitgevoerd in het kader van de activiteiten van het Centrum voor Operationeel Onderzoek in Volksgezondheid (COOV) 1. In 1993 waren er geboorten (waaronder 604 doodgeboren kinderen) in België 2. Het aantal levendgeboren kinderen dat overleed vóór de leeftijd van één jaar bedroeg 989. Dezelfde cijfers voor het jaar 1994 zijn respectievelijk geboorten (waaronder 513 doodgeboren kinderen) en 903 kinderen die overleden vóór de leeftijd van één jaar. In 1995 werden geboorten geregistreerd (waaronder 578 doodgeboren kinderen) en 694 kinderen die overleden vóór de leeftijd van één jaar. Sinds 1979 is de registratie van deze informatie in België veralgemeend. Daartoe worden twee specifieke formulieren gebruikt: het formulier voor de aangifte van een levendgeboren kind (model I) het formulier voor de aangifte van overlijden van een kind jonger dan één jaar of van een doodgeboren kind (model III D). Onder de verzamelde socio-demografische gegevens, vindt men o.a. de leeftijd van de moeder, haar nationaliteit, haar burgerlijke stand of de woonplaats en de sociale status van de ouders (1). De resultaten die hier zijn voorgesteld, hebben in de eerste plaats betrekking op de socio-demografische parameters van de geboorten volgens geslacht (van het pasgeboren kind), volgens nationaliteit, woonplaats en leeftijd (van de moeder). De analyse gaat vervolgens over de problemen 1 Het Centrum voor Operationeel Onderzoek in Volksgezondheid (COOV) is een onderzoekseenheid van de Afdeling Epidemiologie, Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid. Het werd in 1991 opgericht op initiatief van de Vlaamse en Franse Gemeenschap met het doel een wetenschappelijke ondersteuning te bieden aan hun eigen specifiek gezondheidsbeleid. 2 Het betreft werkelijke gevallen: de geboorten in het buitenland van een kind waarvan de ouders Belg zijn, zijn ook opgenomen in deze statistieken. 1

15 van vroeggeboorte en laag geboortegewicht. Ten slotte werden de sterftecijfers en de doodsoorzaken in detail bestudeerd, als ook de specifieke sterfte in functie van het geboortegewicht of van de zwangerschapsduur. Het laatste deel van de analyse betreft de risico's van vroeggeboorte en van de sterfte van het pasgeboren kind in functie van het sociaal-economisch niveau van de familie. Een tabel werd opgemaakt om de resultaten van iedere indicator voor te stellen; bv. Tabel 6 geeft het aantal geboorten volgens de leeftijd van de moeder. Elk van deze tabellen is verdeeld over 3 bladzijden (a, b en c) respectievelijk voor de cijfers van de jaren 1993, 1994 en

16 II. MATERIAAL EN METHODEN II.1. Gegevens De certificaten (luik B) worden door de Administratie Gezondheidszorg van de twee Gemeenschappen doorgestuurd naar het Nationaal Instituut voor de Statistiek. Daar wordt de invoer van de gegevens nogmaals overgedaan. De gegevens worden gecontroleerd en ontbrekende sociodemografische informatie wordt samen met de gegevens van geboorten en overlijdens van Belgen in het buitenland aangevuld, zodat men uiteindelijk over de 'definitieve' gegevens beschikt. In deze analyse werden de gegevens van het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) gebruikt. Informatie betreffende de bevolking in mid-1993, mid-1994 en mid-1995 werd geschat op basis van de bevolkingsgegevens van het Nationaal Instituut voor de Statistiek. Deze populatiegegevens worden weergegeven in bijlage volgens leeftijdsgroep, geslacht en gewest voor de jaren 1993, 1994 et 1995 (Tabel 4). Het hele proces is jammer genoeg zeer traag en het voortbrengen van volledige gegevens voor een gegeven jaar neemt momenteel 4 jaar in beslag. Sinds 1993 heeft de Administratie Gezondheidszorg van de Vlaamse Gemeenschap het schema van de gegevensverzameling veranderd door het samenstellen van één centraal team. Deze groep is in staat om met een tijdsverschil van minder dan twee jaar de gegevens van de burgerlijke stand te publiceren voor het Vlaams Gewest. In 1999 hebben zij de statistieken van geboorten en overlijden voor 1997 uitgegeven (2). In de Franse Gemeenschap werden specifieke inspanningen geleverd om de verwerking van de certificaten te versnellen. Zo konden de gegevens van 1995 van het Waals Gewest geanalyseerd en gepubliceerd worden in 1999 (3). Enige voorzichtigheid is noodzakelijk bij de interpretatie van de gegevens van de burgerlijke stand. Een onderrapportering werd beschreven met betrekking tot o.a. congenitale malformaties en perinatale overlijdens. Daarbij komt dat de vormgeving van de formulieren afwijkt van de internationale richtlijnen van de WGO. De Hoge Raad voor de Statistiek heeft ondertussen (1992) wel beslist de vormgeving en de inhoud van het for- 3

17 mulier aan te passen aan de internationale vereisten. Deze aanpassing wordt pas geïnitieerd vanaf januari Ook bij de interpretatie van de cijfers van vroeggeboorte is enige terughoudendheid nodig: de duur van de zwangerschap in de gegevens van de burgerlijke stand is de "beste klinische" schatting, terwijl in de praktijk enkel een echografie, uitgevoerd vóór de 20ste week, het mogelijk maakt om de duur van de zwangerschap te bepalen (4). Het geboortegewicht wordt vaak niet ingevuld op de formulieren voor de aangifte van een kindersterfte, vooral wanneer het een post-neonataal overlijden is. Dit kan op systematische wijze de resultaten van bepaalde analyses verstoren (5). De reden van het niet vermelden van informatie over de zwangerschap en/of de bevalling (o.a. het geboortegewicht, de zwangerschapsduur) is administratief: men is niet meer verplicht deze informatie te vermelden na de derde levensmaand. Zo is het percentage ontbrekende gegevens bij de sterfte vóór de derde maand 5% voor het geboortegewicht en 4% voor de zwangerschapsduur in Nadien loopt dit op tot 49% voor het geboortegewicht en 28% voor de zwangerschapsduur. De hoge frequentie van deze ontbrekende informatie leidt waarschijnlijk tot een belangrijke interpretatiefout van de gegevens (5). Om exact de specifieke sterftecijfers in functie van het geboortegewicht of de zwangerschapsduur te bepalen, is het dus nodig om het overlijdenscertificaat met het overeenkomende geboortecertificaat te koppelen, teneinde het percentage van ontbrekende waarden te beperken. Verder moet men opmerken dat de arts momenteel deze formulieren louter als administratieve formulieren beschouwt. Hij is weinig gemotiveerd om ze correct in te vullen, omdat tot nu toe de feedback zeer beperkt was (6). Wij hopen dus dat deze publicatie een rol zal spelen bij een betere informatie voor de artsen. 4

18 II.2. Definities In de perinatale epidemiologie worden meerdere specifieke definities gebruikt. In deze publicatie worden de definities van de WGO volgens de Internationale Classificatie van Ziekten (ICD9) gebruikt (7). De definities zijn samengevat in een vorige publicatie (4). Elke aangifte van overlijden 3 werd getoetst aan de criteria voor perinatale statistieken voor nationaal gebruik. De cijfers van mortinataliteit en perinatale sterfte zijn gebaseerd op de definities van de WGO voor nationale statistieken, d.w.z. dat de limiet van 500 gram of 22 weken gebruikt werd voor het berekenen van de mortinataliteit, de vroeg-neonatale sterfte en de perinatale sterfte. Deze methode heeft het voordeel dat het aanbevelingen volgt van de WGO voor de standaardisatie van perinatale statistieken. Bij de interpretatie van de gegevens moet men de verschillen tussen de WGO-definities en de wettelijke definities in België voor ogen houden. Het al dan niet aangegeven van een geboorte of van een doodgeboren kind tussen de 22 ste en de 26 ste week is volledig afhankelijk van de interpretatie van de arts die de bevalling doet (8,9,10). Dit probleem kan in 1998 verdwijnen bij het in gebruik nemen van de nieuwe formulieren en normen, zoals voorgesteld door de Nationale Raad voor de Statistiek. Voor het berekenen van de sterftecijfers die betrekking hebben op latere periodes (de neonatale sterfte, de laatneonatale sterfte, de post-neonatale sterfte en de kindersterfte) zijn deze criteria niet van toepassing. Men moet dus rekening houden met een eventuele onderschatting van overlijdens tussen de 22 ste en de ste week van de zwangerschap: een foetaal overlijden tijdens deze periode moet in principe niet aangegeven worden en kan dus beschouwd worden als een miskraam. Volgens de WGO-definities met betrekking tot het geboortegewicht en de vroeggeboorte worden weerhouden: 3 Op basis van datum en uur van geboorte en overlijden, het geboortegewicht en de duur van de zwangerschap. 5

19 - laag geboortegewicht: minder dan gram - zeer laag geboortegewicht: minder dan gram - vroeggeboorte: zwangerschapsduur van minder dan 37 volledige weken Verder wordt in dit rapport een ernstige vroeggeboorte gedefinieerd als een geboorte bij een zwangerschapsduur van 32 weken of minder. Prematuriteit wordt door sommige auteurs als een generische term gebruikt voor de volgende categorieën (11): een laag geboortegewicht, een vroeggeboorte samen met een laag geboortegewicht volgens de zwangerschapsduur (small for gestational age 4 ). Deze laatste categorie wordt ook de intra-uteriene groeiachterstand genoemd (Intra Uterine Growth Retardation) (12). In deze publicatie verwijst de term prematuriteit enkel naar de duur van de zwangerschap. Het fenomeen van intrauteriene groeiachterstand werd niet bestudeerd. II.3. Methoden Om vergelijkbaar te zijn met vorige publicaties (4,13,14) werden dezelfde analyses uitgevoerd. De noemer gebruikt voor het berekenen van de cijfers (kindersterfte, vroeggeboorte,...) bestaat uit het aantal geboren kinderen in de overeenkomstige jaren in België. Bij de mortinataliteit en het perinataal sterftecijfer is de noemer de som van alle levend- en doodgeboren kinderen. Voor de berekening van het vroeg-neonataal sterftecijfer, de sterftecijfers voor overlijdens na de 7 de dag (het laatneonataal en het post-neonataal sterftecijfer) en de kindersterfte worden enkel de levendgeboren kinderen opgenomen in de noemer. Het geboortegewicht was geen criterium voor het al dan niet opnemen van een kind in de noemer. Het eventueel uitsluiten uit de noemer van 4 Een geboortegewicht dat kleiner is dan het 5 de of het 10 de percentiel van het gewicht voor de gestationele leeftijd. 6

20 kinderen met een zeer laag geboortegewicht heeft, gezien hun gering aantal, weinig effect op het cijfer (15). Het percentage vroeggeboorten met een laag geboortegewicht werd enkel bepaald bij levendgeboren kinderen. II.3.1. Statistische inferentie De 95% betrouwbaarheidsintervallen (BI) werden berekend rond de geobserveerde waarde van de verschillende statistieken. Verscheidene methoden werden toegepast volgens het type indicator (proportie, sterftecijfer) en volgens de objectieven van de analyse. De klassieke formule is gebaseerd op een Binominale 5 verdeling (16). waarbij: p = n = BI = p 1,96 p(1-p) n proportie in een geografische zone; aantal geboorten in deze zone. Deze methode werd vooral gebruikt voor de berekening van het betrouwbaarheidsinterval voor de proporties van vroeggeboorte of van laag geboortegewicht, met name bij vergelijkingen tussen provincies en tussen gewesten. Voor de analyse per arrondissement, en meer bepaald voor de geografische weergave van de gegevens, werd een methode toegepast, voorgesteld door Black en McFarlane (17). BI = P 1,96 P(1-p) n waarbij P = n = de nationaal geobserveerde proportie; aantal geboorten in het arrondissement. 5 Of Normale verdeling volgens de central limit theorem. 7

21 Op basis van deze betrouwbaarheidsintervallen werden de arrondissementen in 4 groepen ingedeeld voor een voorstelling op kaart (18). < BI: de proportie in het arrondissement is statistisch significant kleiner in vergelijking met de nationale proportie (p < BI); BI ( P): de proportie in het arrondissement is kleiner, maar niet statistisch verschillend van de nationale proportie (BI p P); BI (> P): de proportie in het arrondissement is groter, maar niet statistisch verschillend van de nationale proportie (P < p BI); > BI: de proportie in het arrondissement is statistisch significant groter dan de nationale proportie (BI < p) Betrouwbaarheidsintervallen voor de verschillende sterftecijfers (per 1000 geboorten) werden berekend volgens de vierkantsworteltransformatie voor tellingen die een Poisson-verdeling volgen (19). waarbij O = n = ( O 0,98) BI = n 1000 aantal gevallen in een zone; aantal geboorten in deze zone. 2 De verschillen in seksratio tussen de arrondissementen werden statistisch getoetst door middel van de "Z-score" met een betrouwbaarheidsinterval van 95%, zoals aangegeven door Williams (20). Verder worden in deze oefening heel wat statistische toetsen uitgevoerd. Deze multi-toetsing werd niet in rekening gebracht voor het bepalen van de statistische significantie (21). Een groter belang werd gehecht aan de klinische betekenis en de relevantie van deze verschillen voor de volksgezondheid en het gezondheidsbeleid. Dit laatste is vooral belangrijk wanneer de geobserveerde verschillen telkens in dezelfde richting wijzen. 8

22 II.3.2. Box-and-Whisker Plot De verdeling van de waarden, geobserveerd in elk arrondissement, is weergegeven door middel van een Box-and-Whisker Plot (22,23). In deze figuur wordt de spreiding tussen het 25 ste en het 75 ste percentiel (de Interquartile range (IQR)) voorgesteld als een rechthoek. De mediaan (50 ste percentiel) is de horizontale lijn in de rechthoek. Bepaalde waarden worden als buiten de verdeling beschouwd. Het zijn outliers waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen extreme waarden en buitenwaarden. Extreme waarden en buitenwaarden zijn respectievelijk minstens 3 maal en 1,5 maal de IQR verwijderd van de boven- of ondergrens van de rechthoek. De verticale lijnen die vertrekken aan deze grenzen van de rechthoek lopen ofwel tot de minimum- of de maximumwaarde, of indien er outliers zijn, tot de observatie die net geen buitenwaarde is. II.3.3. Groeperen van doodsoorzaken en morbiditeit De doodsoorzaken en de gezondheidstoestand van het kind bij de geboorte zijn gecodeerd volgens de ICD-9-classificatie (7). Ze werden voor de eenvoud van analyse gegroepeerd in 8 groepen (Tabel 1). Deze groepering gebeurde vanuit een operationeel standpunt: het samenbrengen van problemen die in verband kunnen worden gebracht met het opvolgen van de zwangerschap of het plotseling overlijden - wiegendood (Sudden Infant Death Syndrome (SIDS)). Op een zelfde wijze is de morbiditeit van de moeder tijdens de zwangerschap en/of de bevalling samengebracht (Tabel 2). 9

23

24 III. RESULTATEN III.1. Geboortestatistieken Een totaal van geboorten werden geregistreerd in België in 1993, in 1994 en in 1995 (Tabel 3), waarvan: in het Vlaams Gewest: in 1993, in 1994 en in 1995; in het Brussels Gewest: in 1993, in 1994 en in 1995; in het Waals Gewest: in 1993, in 1994 en in Het percentage moeders met een vreemde nationaliteit blijft min of meer stabiel gedurende de bestudeerde periode (15,5% in 1993, 14,5% in 1994 en 15,2% in 1995): in het Vlaams Gewest: 9,9% in 1993, 8,7% in 1994 en 9,4% in 1995; in het Waals Gewest: 14,2% in 1993, 13,2% in 1994 en 13,8% in Het percentage niet-belgische moeders stijgt in het Brussels Gewest van 45,3% in 1993 naar 47,1% in 1994 en Dit percentage stijgt ook in de provincie Luxemburg (6,4% in 1993, 8,1% in 1994 en 7,3% in 1995). De proportie moeders met een vreemde nationaliteit blijft het hoogst in de provincies Henegouwen en Luik voor het Waals Gewest en in de provincies Limburg en Antwerpen voor het Vlaams Gewest. 11

25 Het geboortecijfer Het geboortecijfer 6 voor België bedraagt 12,1/1000 in 1993, 11,6/1000 in 1994 en 11,5/1000 in 1995 (Tabel 5). Dit cijfer is aanzienlijk afgenomen van 1946 (18/1000) tot 1983 (12/1000) en lijkt sindsdien gestabiliseerd te zijn (24). Het geboortecijfer is bij niet-belgen 7 (19,2/1000 in 1995) beduidend hoger in vergelijking met de bevolking met een Belgische nationaliteit (10,7/1000 in 1995). Bij de bevolking met een Belgische nationaliteit waren de geboortecijfers relatief homogeen zowel op regionaal als op provinciaal niveau. Daarentegen observeren we hogere geboortecijfers bij de niet-belgische populatie in het Vlaams en het Brussels Gewest in vergelijking met het Waals Gewest. Bij de niet-belgen waren de cijfers het hoogst in de provincies Oost-Vlaanderen (27,8/1000 in 1995), Antwerpen (22,9/1000 in 1995) en Luxemburg (20,3/1000 in 1995). De seksratio De verhouding jongens/meisjes 8 bedraagt voor België 1,05, 1,06 en 1,05 voor respectievelijk 1993, 1994 en De gedetailleerde analyse op niveau van de arrondissementen wijst op een seksratio kleiner dan 1, namelijk meer meisjes, in heel een reeks van arrondissementen, maar geen enkel van deze ratio's is significatief 9 verschillend van het nationale cijfer. Zwangerschap bij jongeren Hier interesseert men zich vooral in zwangerschappen bij meisjes jonger dan 18 jaar of jonger dan 20 jaar (Tabellen 6 en 7). In 1995 waren 629 moeders jonger dan 18 jaar, dit komt overeen met 0,5% van de bevallingen (0,49% bij de Belgen en 0,82% bij de niet- Belgen). In totaal kwamen bevallingen voor bij vrouwen jonger dan 6 Het aantal levend- en doodgeboren kinderen gedeeld door de totale bevolking. 7 Op basis van de nationaliteit van de moeder (om de analyse te vergemakkelijken werd een hergroepering uitgevoerd: Belgen en niet-belgen, gezien deze laatste groep relatief heterogeen is moet de informatie met betrekking tot deze groep met enige omzichtigheid worden geïnterpreteerd). 8 Het aantal geboorten van jongens in verhouding tot het aantal geboorten van meisjes. 9 Zie het hoofdstuk methode. 12

26 20 jaar, hetzij 2,6% van alle bevallingen (2,3% bij de Belgen en 4,3% bij de niet-belgen). voor de leeftijds- Het leeftijdsspecifiek vruchtbaarheidscijfer (ASFR) 10 groep 15 tot 19 jaar is: 11,1/1000 (8,5/1000 bij de Belgen en 33,4/1000 bij de niet-belgen) in 1993; 10,3/1000 (8,4/1000 bij de Belgen en 26,3/1000 bij de niet-belgen) in 1994; 9,9/1000 (8,2/1000 bij de Belgen en 24,8/1000 bij de niet-belgen) in Het percentage bevallingen bij jongeren (Tabel 7) was gevoelig lager in het Vlaams Gewest in vergelijking met de twee andere gewesten in 1995: nauwelijks 2,0% van de bevallen vrouwen in het Vlaams Gewest zijn vrouwen jonger dan 20 jaar terwijl deze laatste 4,0% van de bevallen vrouwen in het Brussels en 3,7% in het Waals Gewest vertegenwoordigt. De hoogste proportie werd geobserveerd in de provincie Henegouwen met 4,8% van de zwangerschappen bij vrouwen jonger dan 20 jaar. Zwangerschap na de leeftijd van 35 jaar De gemiddelde leeftijd van de moeder bij de bevalling schommelt tussen 27,9, 28,1 en 28,2 jaar voor respectievelijk de jaren 1993, 1994 en In 1995 was de gemiddelde leeftijd 28,3 jaar in het Vlaams Gewest, 28,7 jaar in het Brussels Gewest en 28,0 jaar in het Waals Gewest. In 1993 komt 8,5% van de bevallingen voor bij vrouwen van 35 jaar en ouder, 9,2% in 1994 en 9,4% in 1995 (Tabel 6 et 7). Dit percentage was duidelijk hoger in het Brussels Gewest (14,8% in 1995) in vergelijking met het Vlaams Gewest (8,0% in 1995) en het Waals Gewest (9,9% in 1995). Het leeftijdsspecifiek vruchtbaarheidscijfer (ASFR) voor de leeftijdsgroep jaar was 9,8/1000 in 1993, 10,0/1000 in 1994 en 10,0/1000 in 10 Age Specific Fertility Rate : aantal levend- en doodgeboren kinderen per 1000 vrouwen in de beschouwde leeftijdsgroep. 13

27 1995. Het was eveneens zeer hoog bij de niet-belgische vrouwen (25,4/1000 vergeleken met 8,6/1000 bij de Belgische vrouwen in 1995). De pariteit die men kan berekenen op basis van geboortecertificaten is fout omdat alleen de geboorten tijdens het huidige huwelijk in rekening zijn genomen. Ondanks deze fout in de analyse van de gegevens merken we op dat er in 1995 niet minder dan 33% van de moeders van 35 jaar en ouder in feite bevallen van hun eerste kind. Ter vergelijking, dit percentage is 79% bij moeders die jonger zijn dan 25 jaar en 65% bij moeders in de leeftijdsgroep jaar. Deze proportie laattijdige zwangerschappen was 10% in 1970; ze daalde vervolgens tot ongeveer 5% in het begin van de jaren '80. Sinds 1987 is deze proportie regelmatig gestegen om in % te bereiken. De proportie van laattijdige zwangerschappen (35 jaar en ouder) situeert zich op het niveau van het Europees gemiddelde. Slechts in enkele landen komt minder dan 10% van de zwangerschappen voor bij vrouwen van 35 jaar of ouder (25). Het betreft met name Oostenrijk (8,4%), Portugal (9,5%) en Griekenland (9,9%). Andere landen vertonen een hogere proportie van laattijdige zwangerschappen: dit is o.a. het geval in Italië (13,4%), Finland (14,2%) en vooral in Ierland (18,1%). De plaats van geboorte Een bevalling in België gebeurde in 1995 in 691 gevallen thuis, hetzij 6/1000 geboorten. Deze praktijk komt frequenter voor in het Vlaams Gewest (617 bevallingen (10/1000)) in vergelijking met het Brussels (27 bevallingen (2/1000)) en het Waals Gewest (47 bevallingen (1/1000)). Het aantal thuisbevallingen in 1995 was hoger in de provincies Limburg (9/1000), Antwerpen en Oost-Vlaanderen (11/1000). Wijze van verlossing In België was het percentage van kinderen geboren door keizersnede 12,9% in 1993 en 1994 en 13,5% in 1995 (Tabellen 8 en 9). In het Vlaams Gewest was deze proportie 12,6% in 1993, 13,0% in 1994 en 13,4% in In het Brussels Gewest was ze respectievelijk 11,6%, 14