Utopia-avond. Onderzoekers uit diverse disciplines stellen hun utopische toekomstdroom voor de samenleving voor

Transcriptie

1 Utopia-avond Onderzoekers uit diverse disciplines stellen hun utopische toekomstdroom voor de samenleving voor uur, refter Hollands College

2 Utopia Revisited 2016 = 500 jaar publicatie Thomas Morus' boek Utopia in Leuven Diverse utopia-evenementen vanuit universiteit en stad, o.a.: : brainstorm-avondenreeks door Metaforum: onderzoekers stellen hun utopische toekomstdroom voor de samenleving voor (bijkomende voorstellen welkom) : studentenwedstrijd schrijf een nieuwe utopie najaar 2016: tentoonstellingen (o.a. Museum M), lezingen en voorstellingen

3 Utopia-avond 25 februari 2015: Stephan Claes, psychiatrie Een wereld zonder depressie: ideaal of onmenselijk? Jan De Lepeleire, huisartsgeneeskunde Gezondheidszorg zonder fragmentering Chantal Van Audenhove, LUCAS Herstel zonder genezen Peter Adriaenssens, kinderpsychiatrie Meer kind, minder badwater

4 UTOPIE: Herstel zonder genezing Prof.dr. Chantal Van Audenhove, LUCAS Metaforum, Leuven 25 februari 2015

5 Searching for Utopia (Jan Fabre) 5

6 Inhoud Trends in de samenleving Evoluties in de zorg Herstel en herstelondersteunende zorg Uitdagingen voor de toekomst

7 Evoluties in de samenleving Vergrijzing en zorg voor chronisch zieken Planbureau België: In 2010 : 17,2% 65 plus In 2020 : 19,2% In 2050 : 25,7%. VRIND Vlaanderen 2010: vandaag: 18% 2030: 24% 2060: 27 à 28% Aandeel 80-plussers: 5% vandaag 11% in Belang van palliatieve zorg

8 Maatschappelijke evolutie Van verzorgingsstaat: zieke mensen beschermen en afremmen om deel te nemen aan samenleving, ziekterol promoten.. Naar participatiemaatschappij met volwaardig burgerschap voor iedereen: iedereen kan iets!

9 The Diamond of Change (M. Kmita 2005) De Gekken gevaarlijke personen, uitgesloten uit de samenleving STIGMA Gebruikers van voorzieningen rol van de zorgverstrekkers aanvaard, zelfactualisatie, strijd tegen stigma en machteloosheid Patiënten Burgers Mensenrechten, verantwoordelijkheden, participatie en inclusie in de samenleving Slachtoffers, passieve ontvangers van zorg of behandeling, ontvangen zorg van experten die weten wat het beste is

10 Evoluties in de zorg Care anywhere Zorg als teamsport Residentiële zorg is onbetaalbaar Mantelzorg en zelfzorg worden belangrijk Professional als solist verdwijnt 10

11 Trends in zorg en welzijn 2025 Macht aan de patiënt: meer do-it-yourself The sky is the limit : hoge kwaliteitsverwachtingen Angst voor zorg: onveiligheid en complexiteit Gezonde grijze samenlevingen: levenslange vitaliteit Iedereen patiënt: meer frequent chronisch ziek Gezondheid als keuze: meer aandacht voor levensstijl Younique: meer verschillen tussen gebruikers Preventie: hoge prioriteit Idenburg en Van Schaik 2010

12 Medisch model schiet tekort bij chronische ziekte Medisch model Persoon is ziek, heeft een diagnose en symptomen en daarvan moet hij genezen Herstelvisie Persoon is ziek en zal een strijd moeten leveren om controle te krijgen en te leren functioneren op een wijze die realistisch maar hoopvol is 12

13 Herstel of recovery Een intens, uniek, persoonlijk proces van verandering in iemands houding, waarden, doelen, vaardigheden en rollen. Het is een manier van leven, om een leven te leiden dat voldoening geeft, dat hoopvol is, en een bijdrage levert aan de samenleving, ondanks de beperkingen die de ziekte met zich meebrengt. Herstellen is het ontgroeien van de catastrofale gevolgen van de ziekte en de ontwikkeling van een nieuwe betekenis en een nieuw doel in iemands leven Herstel impliceert de ontwikkeling van nieuwe betekenissen en doelen in het leven, een groeien over de grenzen van de ziekte. Anthony, (1993). Recovery from mental illness: the guiding vision of the mental health service system in the 1990s

14 Uitgangspunten van herstel Een herstelvisie vertrekt niet vanuit een visie op de oorzaken van de psychische ziekte Herstel is mogelijk zonder professionele interventies Herstel van de gevolgen van de psychische ziekte is soms moeilijker dan herstel van de psychische ziekte op zich Bij herstel wordt vaak verwezen naar de aanwezigheid van personen die geloven in de herstelnoden Herstel voelt niet als een lineair proces Herstel is mogelijk ook al duiken er terug symptomen op Herstel verandert de frequentie en de duur van symptomen 14

15 Herstel als proces Stabilisatie Heroriëntatie Reïntegratie Controle over de symptomen en vermindering van het lijden Farmaco-therapie Medicatie-management Behoefte aan steun en veiligheid Exploreren van implicaties van het ziek zijn Rouwproces Psycho-educatie Symptoommanagement Toekomstplannen maken Aangaan of herstellen van betekenisvolle relaties of rollen Terugkeer naar een normaal bestaan Vaardigheden oefenen Zelfvertrouwen versterken Activiteiten opnemen (Young & Ensing, 1999)

16 herstel bevorderende zorg 16

17 Sleutelelementen van het proces Persoonlijke aspecten Gevoel van eigenwaarde Attitude verandering Zelfbeschikking: eigen keuze Hoop Rol van de maatschappij Sociale relaties Sociale rollen en functies in arbeid en opleiding Existentiële aspecten Doelstellingen op een hoger niveau

18 Sleutelelementen van het proces van herstel CHIME raamwerk (Leamy et al., 2011) Connectedness Hope and optimism Identity Meaning and purpose Empowerment 18

19 Burden versus recovery Focus op belasting, dysfuncties, symptomen en klachten... Staan centraal: Waarover maak je je zorgen, wat lukt er niet meer? Afhankelijkheid, negatieve symptomen, financieel, fysieke belasting, moeilijk gedrag... NAAR Focus op positieve zorgervaringen: zijn er ook positieve kanten aan de ziekte? Resilience: veerkracht, weerbaarheid als respons op de ziekte als individu als familie als gebruiker van GGZ 19

20 Pat Deegan The aspiration of people with disabilities is to live, work and love in a community in which one makes a significant contribution (Deegan, 1988)

21 HEE: Herstel, Empowerment en ervaringsdeskundigheid Herstel: persoonlijk proces waarin mensen met psychische kwetsbaarheid de draad weer opnemen en hun leven nieuwe vorm en inhoud geven. Bij herstel geef je datgene wat je overweldigt een plaats. Je laat je leven niet langer door symptomen beheersen. Niet accepteren dat je onbehandelbaar of uitbehandeld bent, maar ook niet doen alsof er niets aan de hand is. Empowermement: herwinnen van de regie over je eigen lijf en leden, versterking van eigenwaarde en zelfrespect en versterking van de positie van ggz-cliënten als groep. Herstel vereist empowerment en leidt tot empowerment Het gaat om het ontwikkelen van het vermogen van mensen om zich aan een hopeloze situatie te ontworstelen en een nieuwe wending te geven aan hun leven. Wilma Boevink, ZonMw 21

22 Nieuwe collega s: ervaringsdeskundigen Hulpverlening kan bijdragen tot herstel, maar kan het herstel ook ondermijnen! Werken met respect voor de ervaringsdeskundigheid van patiënten vereist nieuwe competenties van de hulpverleners HEE: GGZ cliënten nemen zelf het roer in handen Herstelwerkgroepen om te leren zien wat de eigen kracht is en hoe men pijnlijke ervaringen kan zien als een sterkte Het verschil zien tussen wie we zijn en wat we aan kopzorg hebben Wilma Boevink, ZonMw 22

23 Herstelondersteunende zorg Focussen op de kwaliteit van leven Luisteren naar de wensen Geloven in de eigen kracht van de patiënt Gebruik maken van ervaringsverhalen die inspireren en hoop geven Aanmoedigen van zelfmanagement Meedenken over vrienden, contacten en organisaties die belangrijk zijn Respect tonen in de samenwerking 23

24 Werken aan herstel in GGZ organisaties ROPI: Recovery Oriented Practices Index De ROPI brengt in kaart in welke mate een team/afdeling herstel hanteert als leidend principe in de begeleiding Waar staan we als team? Wat zijn onze sterke kanten? Wat vraagt meer aandacht? Het is een procesmeting, resultaten zijn handvaten ter optimalisatie van herstelondersteunende zorg 8 dimensies van herstelondersteunende zorg 24

25 P3 P4 P6 P7 P8 P9 P10 Minimun Maximum Gemiddelde Mediaan Tegemoet komen aan basale zorgbehoeftes ( /15) ,3 9 - Vaststellen van zorgbehoeftes ,9 3 - Basale zorg ,0 3 - Tijd en persoonlijke aandacht ,4 3 Breed aanbod van diensten ( /10) ,4 6 - Breed aanbod van diensten ,1 3 - Toegankelijkheid aanbod ,3 3 Sociale contacten en participatie ( /20) , Bevordering netwerkcontacten ,4 2 - Betrokkenheid omgeving ,6 2 - Maatschappelijke re-integratie ,7 2 - Stigmabestrijding ,6 3 Medezeggenschap en participatiemogelijkheden ( /10) ,3 5 - Medezeggenschap ,6 3 - Participatie in behandel- en begeleidingsplan ,7 2 Zorg gebaseerd op de mogelijkheden van de cliënt ( /15) ,9 7 - Vaststellen van wensen en kwaliteiten ,9 2 - Begeleidingsdoelen gebaseerd op mogelijkheden ,7 2 - Begeleidingsdoelen gebaseerd op rollen ,3 2 Cliëntgerichtheid en keuzemogelijkheden ( /10) ,7 5 - Visiedocumenten, jaarplannen en brochures ,1 2 - Variatie in zorgverlening ,6 3 Zelfbepaling van de cliënt ( /25) , Cliënt in regie ,0 3 - Ziektemanagement (illness management) ,7 3 - Financieel beheer ,0 3 - Terugdringen van dwangmaatregelen ,0 3 - Zelfbepaling in crisissituaties ,1 1 Focus op herstel en ervaringsdeskundigheid ( /25) ,7 8 - Visie op herstel ,9 1 - Ondersteuning persoonlijk herstelproces ,1 3 - Inzet van ervaringsdeskundigen ,1 1 - Deskundigheidsbevordering ,0 2 - Herstelwerkgroepen en lotgenotencontact ,6 1

26 Herstelondersteunende zorg is gericht op volwaardig burgerschap: Bestrijding van stigma en zelfstigma Stimuleren van sociale inclusie Terugdringen van ziekte Toegankelijk maken van behandeling Stimuleren van zelfmanagement Behartigen van belangen Strijdt tegen: Langdurige opname Werkloosheid Financiering die ziek zijn beloont 26

27 Rollen van begeleiders Overnemen van taken en verantwoordelijkheden Genezen Stabiliseren Overdragen van activiteiten Aanleren Heroriënteren Overlaten en niet alleen laten Laten groeien Re-integreren Aanbieden van prothese Behandelen Medicatie-management Veiligheid, vluchtheuvel bieden Dwingen Verantwoordelijkheid Grenzen stellen Ondersteunen van persoonlijke doelen en ontwikkeling Stilstaan bij verlies Toekomst plannen Vaardigheden aanleren Aanmoedigen Samenwerken Praktische hulp bieden den aanleren Participatie mogelijk maken Afstand nemen en professioneel nabij blijven Kansen creëren Kwartiermaken Beschikbaar zijn Vinger aan de pols houden Bekrachtigen Waarderen Ontmoeten Gezel en bondgenoot zijn

28 Nieuwe competenties Arbeidstrajectbegeleiding vereist specifieke competenties die men al doende kan leren: bv: de begeleider Zoekt en vindt banen die passen bij de interesses van cliënten Herkent werkplekken Verwerft geschikte banen en bouwt werkrelatie op met werkgevers Presenteert zich Betrokken geloofwaardig Houdt rekening met belangen van werkgever Gedrevenheid, creativiteit, vertrouwen op eigen inzicht, volharding Geloof in de mogelijkheden van mensen met psychische problemen, ook als het tegenzit Overtuiging dat iedereen die dat zelf wenst, kan werken als er een passende werkomgeving gevonden wordt en er op de juiste wijze begeleiding geboden wordt Zich verplaatsen in de cliënt, enthousiasmeren, hoop en vertrouwen geven (Lochy, Van Weeghel & Hasker, 2009)

29 Organisatorische randvoorwaarden Focus op cliëntenperspectief als dominante perspectief in de organisatie Zoniet zal de totale persoon en zijn omgeving nooit centraal staan in de zorg Focus op normalisatie: mensen willen zo normaal mogelijk leven Focus op zelfmanagement en eigen keuze Focus op de impact van chronische ziekten - op de kwaliteit van leven van de persoon - op de sociale omgeving: familie, vrienden, gemeenschap - op maatschappelijke participatie Onderhandelde zorg: Wat doet die ziekte met u? Met uw familie? Hoe kunnen wij u hierin helpen?

30 Wat is een empowerende voorziening? Luisterende en betrokken stafleden die vertrekken van hun eigen levenservaring Een waaier aan ondersteuningsmogelijkheden Goede informatie die zelfmanagement ondersteunt en herstel bevordert Optimistische attitude van hulpverleners, mogelijkheid om positieve risico s te nemen Gebruikers worden betrokken bij de hulpverlening en bij de planning: een model van coproductie Mensen worden niet klein en hulpbehoevend gehouden, maar wel uitgerust om wat ze nog kunnen zelf te doen De voorziening sluit aan bij lokale dienstverlening maakt sociale inclusie mogelijk.

31 Paradigma shift voor de praktijk 1. De intellectuele uitdaging van herstelgericht werken komt van buiten de professionele context 2. De expertenkennis wordt een bijzonder geval en niet de algemene regel 3. Het bijkomstige komt centraal te staan en niet het specifiek medische

32 Bronnen Anthony, W. (1993). Recovery from Mental Illness: The Guiding Vision of the Mental Health Service System in the 1990s. Reprinted from Psychosocial Rehabilitation Journal, 16, 4, Anthony, W. (2000). A recovery oriented service system: Setting some system level standards. Psychiatric Rehabilitation Journal, 24, 2, Borg, M. & Kristiansen, K. (2004). Recovery-oriented professionals: helping relationships in mental health services. Journal of Mental Health, 13, 5, Deegan, P.E. (1988) Recovery: the lived experience of rehabilitation. Psychosocial Rehabilitation Journal, 11, Farkas, M. (2007). The vision of recovery today: what it is and what it means for services. World Psychiatry, 6, 2, Farkas, M., Gagne, C., Anthony, W. & Chamberlin, J. (2005). Implementing Recovery Oriented Evidence-Based Programs: Identifying the Critical Dimensions. Community Mental Health Journal, 41 (2), pp Flanders Study to Improve End-of-life Care and Evaluation Tools, o.l.v. Luc Deliens (VUB) Hall, J.A., Roter, D.L., Blanch, D.C& Frankel. R.M. (2009). Nonverbal sensitivity in medical students: Implications for clinical interactions. J.Gen.Intern.Med., 24, Idenburg, P. & van Schaik, M. (2010). Diagnose Trends in de gezondheidszorg Scriptum. Kmita, M. (2005). Mental health: facing the challenges, building solutions. Report from the WHO European Ministerial Conference. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe. Onken, S. J., Dumont, J. M., Ridgway, P., Dornan, D. H., & Ralph, R. O. (2002). Mental Health Recovery: What Helps and What Hinders? A National Research Project for the Development of Recovery Facilitating System Performance Indicators. Alexandria, VA: National Association of State Mental Health Program Directors (NASMHPD) National Technical Assistance Center (NTAC). Shepherd, G., Boardman, J. & Slade, M. (2008). Making Recovery a Reality. Sainsbury Centre for Mental Health. Thornton, T. and Lucas, P. (2010) On the very idea of a recovery model for mental health J Med Ethics 37: Torrey, W., Rapp, C., Van Tosh, L., McNabb, C. & Ralph, R. (2005). Recovery Principles and Evidence-Based Practice: Essential Ingredients of Service Improvement. Community Mental Health Journal, 41 (1), pp Young S.L. & Ensing D.S. (1999). Exploring recovery from the perspective of people with psychiatric disabilities. Psychiatric Rehabilitation Journal, 22, 3,

33 Dank voor uw aandacht 33