Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Transcriptie

1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland WERK AMER - BERGSCHE MAAS Besteks no. ZHa 5459 KWALITEIT EEN GEZAMENLIJKE ZORG EVALUATIENOTA

2 5' - i / c M/t

3 WERK AMER - BERGSCHE MAAS Besteks no. ZHa 5459 KWALITEIT EEN GEZAMENLIJKE ZORG EVALUATIENOTA juni 1995 Opgesteld door: Ingenieursbureau Van 't Hoff bv Zeist

4 KWALITEIT EEN GEZAMENLIJKE ZORG Inhoudsopgave 1 Voorwoord 1 2 Samenvatting 2 3 Inleiding 3 4 Het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas, bestek no. ZHa Kwaliteitsborging Kwaliteitssysteem en kwaliteitsplan Taakverdeling bij projecten onder kwaliteitsborging 8 6 Kwaliteitsborgingsproces bij het aanleggen van milieuvriendelijke oevers bestek, ZHa Aanbesteding met voorafgaande selectie Projectvoorbereiding Voorbereiding opdrachtgever Voorbereiding aannemer 12 7 Uitvoering Algemeen Ervaringen opdrachtgever Projectvoorbereiding Projectuitvoering Ervaringen aannemer Projectvoorbereiding Keuringsplan Metingen, toleranties 24 8 Conclusies en leerpunten Conclusies Leerpunten 27

5 1 Voorwoord Een aantal jaren geleden is het project Kwaliteitszorg RWS-werken bij de Rijkswaterstaat van start gegaan om het toepassen van kwaliteitsborging te bevorderen bij de uitvoering van werken door zowel de opdrachtnemer als de opdrachtgever. Binnen de directie Zuid- Holland is als eerste proefproject kwaliteitsborging toegepast bij het onderhoud van het Merwedekanaal. De ervaringen daarbij zijn breed uitgedragen naar de aannemerij en de andere natte dienstkringen teneinde nierbij gebruik te kunnen maken bij het opstarten van andere proefprojecten. Immers in 1997 moeten we met elkaar gesteld staan om de uitvoering van werken onder kwaliteitsborging volledig operationeel te hebben. Omdat het toepassen van kwaliteitsborging een voortschrijdend proces is dat voortdurend verbetering behoeft, zal de ervaring die met dit proefproject is opgedaan goed van pas komen bij het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas. Om die reden is besloten laatstgenoemd project onder kwaliteitsborging uit te voeren. In deze evaluatienota wordt de kennis en de ervaringen die opgedaan zijn bij de. uitvoering onder kwaliteitsborging gerapporteerd zodat andere belanghebbenden in de kust- en oever sector hiervan bij de voorbereiding en uitvoering van projecten gebruik kunnen maken. De nota richt zich op de doelgroep directie UAV, projectleiders, toezichthouders en de aannemerij. De bedoeling is dat zij bij het lezen van deze nota geïnteresseerd raken in het toepassen van kwaliteitsborging op werken waar zij zelf bij betrokken zijn en waarbij kwaliteitsborging nog niet heeft plaats gevonden dan wel dat zij mogelijk toepassingen zien voor kwaliteitsborging voor nog uit te voeren projecten. Het toepassen van kwaliteitsborging bij dit project is begeleid door een begeleidingsteam bestaande uit vertegenwoordigers van de opdrachtgever en de aannemer. Deze evaluatienota is het resultaat van het werk van dit begeleidingsteam dat uit de volgende leden bestaat: Namens de Rijkswaterstaat: ing. P.M. Wilderom (voorzitter) dhr. W. Hartog dhr. H. Kraaijeveld dhr. A. van den Burg directie Zuid-Holland directie Zuid-Holland, dienstkring Merwede directie Zuid-Holland, dienstkring Merwede Dienst Weg- en Waterbouwkunde Namens de aannemer, Hakkers-Werkendam B.V.: ir. A. Hakkers ing. M.C.M, van den Bogaerdt ing. M. de Vries (secretaris) Deze evaluatienota is opgesteld door Ingenieursbureau Van 't Hoff b.v. gevestigd in Zeist, in opdracht van de Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland in nauw overleg met het begeleidingsteam. Ik vertrouw erop dat deze evaluatienota een nuttig naslagwerk zal vormen voor betrokkenen en bij zal dragen in het steeds meer toepassen van kwaliteitsborging bij waterbouwkundige projecten. Met het oog op 1997 spoor ik een ieder aan hiermee niet te wachten en nu de nodige ervaring op te bouwen en wens u hierbij veel succes toe. ir. J.M. de Bruijne Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland hoofd beheer natte infrastructuur RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 1

6 2 Samenvatting Het bestek ZHa 5459, betreffende de aanleg van milieuvriendelijke oevers langs de Amer en de Bergsche Maas, is via openbare inschrijving met voorafgaande selectie op de markt gebracht. Op alle onderdelen van het werk is kwaliteitsborging van toepassing. De gegadigden hebben naast de algemene bedrijfsgegevens nadere informatie betreffende kwaliteitsborging overgelegd. De geselecteerden zijn uitgenodigd voor inschrijving. Het werk is vervolgens gegund aan de laagste inschrijver, Aannemingsmaatschappij Hakkers-Werkendam B.V. te Werkendam. Het kwaliteitsplan is na gunning van het werk in overleg met de directie UAV goedgekeurd. Hierbij is gebruik gemaakt van het toetsingsplan dat door de Dienstkring Merwede van de Rijkswaterstaat is opgesteld. Dit project is onder kwaliteitsborging uitgevoerd echter dit was beperkt tot de uitvoering van het project. Een volledige kwaliteitsborging zou ook de ontwerpfase erbij moeten betrekken. In dit rapport zijn de bevindingen zowel van de opdrachtgever als die van de aannemer geëvalueerd met het doel dat ook anderen van deze ervaring gebruik kunnen maken. In de dagelijkse praktijk van het werken onder kwaliteitsborging gaat het voornamelijk om de volgende hoofdzaken: Een terugtredende opdrachtgever die zich beperkt tot controle op afstand omdat de kwaliteit van het resultaat verzekerd is door een geborgde uitvoeringswijze; Een werkwijze volgens het kwaliteitsborging-systeem van de aannemer dat de opdrachtgever voldoende vertrouwen geeft en dat tot het gewenste resultaat leidt. Het doorgaans toepassen van kwaliteitsborging op werkzaamheden waarbij het ambachtelijke karakter overheerst en waar gebruik gemaakt wordt van natuurlijke materialen. Andere zaken die dagelijks terugkeren en daarom van minstens even groot belang, zijn: is de werkwijze praktisch voor de betrokkenen, zowel voor de opdrachtgever als voor de aannemer? hoe staat het met de papierstroom, geeft het kwaliteitsborging-systeem geen onnodige administratieve rompslomp? leidt het kwaliteitsborging-systeem niet tot onnodige kosten? In deze evaluatienota is getracht antwoord te geven op deze vragen door zowel de ervaringen van de opdrachtgever als die van de aannemer te evalueren. De resultaten van de gehouden audit zijn tevens verwerkt in dit rapport. De conclusies en leerpunten zijn in het desbetreffende hoofdstuk verzameld. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsohe Maas 2

7 3 inleiding Het project Amer-Bergsche Maas onderscheidt zich van het proefproject onderhoud Merwedekanaal ondermeer op de volgende punten: het betreft hier geen proefproject; bij het proefproject ging het om een vijftal besteksposten waarop kwaliteitsborging van toepassing was, terwijl bij het aanleggen van de milieuvriendelijke oeverconstructies alle uit te voeren besteksposten (72!) onder kwaliteitsborging uitgevoerd werden. iedereen die aan de eisen voldoet mag meedoen terwijl het bij het proefproject onderhoud Merwedekanaal ging om 5 geselecteerde aannemers; bij het proefproject betreft het onder andere: o het aanbrengen van stalen en houten damwand; o het zetten van steenbekleding; o het aanbrengen van delen van remming- en geleidingswerken, terwijl het bij het project Amer-Bergsche Maas gaat om de aanleg van natuurvriendelijke oevers, die met het bijbehorende ambachtelijke karakter zich moeilijker lenen voor uitvoering onder kwaliteitsborging. De kwaliteitsborging bij dit project was gericht op de uitvoering daardoor ligt de nadruk in deze evaluatienota op kwaliteitsborging-aspecten die betrekking hebben op de uitvoering en in mindere mate op aspecten die van toepassing zijn op de ontwerpfase. Voor de dienstkringen geeft de begeleiding van dit soort projecten in verband met de administratieve verplichtingen in het kader van de UCA (Uniforme Contracten Administratie) een grote personele belasting, terwijl door de controle op afstand bij projecten onder kwaliteitsborging toezichthoudend personeel minder nodig is. Gezien het voornemen om aanleg en onderhoud van rijkswerken per 1 januari 1997 alleen nog op te dragen aan opdrachtnemers met een gecertificeerd kwaliteitssysteem, is het van groot belang dat opdrachtnemers bij beheer en onderhoud en verbeteringswerken ervaring met kwaliteitssystemen opdoen. Op diverse plaatsen zijn inmiddels proefprojecten uitgevoerd waarbij projecten geheel of voor bepaalde onderdelen onder kwaliteitsborging vielen. Deze proefprojecten hadden voor een groot deel betrekking op de droge infrastructuur zoals: de aanleg van wegconstructies; onderhoudswerkzaamheden aan verhardingsconstructies; het uitvoeren van groenbestekken etc. Op het gebied van natte infrastructuur is het aantal uitgevoerde proefprojecten duidelijk minder. Deels wordt dit veroorzaakt doordat het aantal uit te voeren projecten kleiner is, maar ook kan de meer ambachtelijke uitvoering van dit soort projecten als reden worden genoemd. Belangrijke ervaringen met het toepassen van kwaliteitsborging zijn opgedaan bij: de verbetering van het kanaal door Zuid-Beveland; de aanleg en verbetering van de Brabantse kanalen; de oeverbescherming van het Julianakanaal; de aanleg van de stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg. Het betreft hier vooral relatief grootschalige werken. Bij de uitvoering van onderhoudsen verbeteringswerken gaat het veelal om kleinschalige werken waarbij tot nu toe RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 3

8 weinig ervaring is opgedaan met kwaliteitsborging, terwijl gemiddeld circa 30% van de budgetten bij de Regionale Directies aan dit soort werken wordt besteec Deze projecten worden veelal door kleine en middelgrote aannemers uitgevoerd die in h algemeen nog weinig ervaring met kwaliteitsborging hebben omdat projecten onder ^aliteitsborging tot op heden niet of nauwelijks door Rijkswaterstaat voor deze categ< 3 projecten op de markt zijn gebracht. Deze aannemers bezitten echter wel een schat aan ervaring en kennis voor de uitvoering van kust- en oeverwerken en leveren daarnaast een belangrijke bijdrage in de lokale en landelijke werkgelegenheid. Op initiatief van de Vereniging Kust- en Oeverwerken (huidige VBKO) en het CROW is in samenwerking met de Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland in 1993 het proefproject onderhoud Merwedekanaal uitgevoerd onder kwaliteitsborging. In vervolg op dit project is bij de Dienstkring Merwede in 1994/1995 een project uitgevoerd (bestek ZHa 5459) onder kwaliteitsborging waarbij milieuvriendelijke oevers zijn aangelegd langs een gedeelte van de Amer en de Bergsche Maas. De ervaringen van dit project zijn van belang omdat bij de uitvoering van natuurbouw enerzijds wordt gestreefd naar diversiteit in de aanleg van oeverconstructies en anderzijds aan de resultaatsverplichtingen van het contract moet worden voldaan. Werk in uitvoering langs de Bergsche Maas. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 4

9 4 Het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas, bestek no. ZHa 5459 Om een indruk te geven van de omvang van het project worden de algemene kenmerken van het project "Het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas" hier aangegeven. Deze kenmerken zijn: het samenstellen, slepen en aanbrengen van m 2 klassieke kraagstukken en van m 2 klassieke zinkstukken; het aanbrengen van m 2 rijsbeslag; het leveren en verwerken van ton breuksteen en van ton basalt zetsteen; het ontgraven, vervoeren en verwerken van m 3 grond; het leveren en aanbrengen van stuks perkoenpalen; het maken van m 2 glooiïngsconstructies (basalt en grasbetontegels). Een representatieve doorsnede van de glooiïngsconstructie met rijsbeslag op het bovenwatertalud is weergegeven in figuur 1. figuur 1 Representatieve doorsnede van toegepaste oeverconstructie. Voor de aanbesteding van het werk is gekozen voor een openbare aanbesteding met voorafgaande selectie overeenkomstig het Uniform Aanbestedingsreglement 1986 (U.A.R. 1986). De gegadigden hebben naast de gebruikelijke algemene bedrijfsgegevens nadere informatie betreffende kwaliteitsborging overgelegd. De reden hiervan was om zoveel mogelijk gegadigden de kans te geven zich te kwalificeren en een grote mate van zekerheid te hebben voor de opdrachtgever om voor dit werk een aannemer te krijgen waar het kwaliteitsdenken geïntegreerd is in de werkprocessen. Alle gegadigden die aan de gestelde geschiktheidseisen voldeden, zijn tot inschrijving uitgenodigd. Voor het bestek hebben zich 23 gegadigden aangemeld, waarvan er 14 zijn uitgenodigd tot inschrijving. Het werk is gegund aan de laagste inschrijver. Aannemingsmaatschappij Hakkers-Werkendam B.V. te Werkendam. Het door de aannemer opgestelde kwaliteitsplan is na de gunning van het werk door de directie UAV goedgekeurd. Bij de beoordeling van dit kwaliteitsplan is gebruik gemaakt van een toetsingsplan dat door de dienstkring Merwede voor dit doel is opgesteld (zie paragraaf 6.2.1). De aannemingssom bedraagt fl De oplevering van het werk is 52 weken na aanvang. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 5

10 Betuining en rijsbeslag. 5 Kwaliteitsborging 5.1 Kwaliteitssysteem en kwaliteitsplan Alvorens in te gaan op de ervaring van het werken onder kwaliteitsborging bij het aanleggen van natuurvriendelijke oevers langs de Amer en de Bergsche Maas, wordt ten behoeve van een goed begrip hier eerst een korte algemene beschrijving gegeven van de toepassing van kwaliteitsborging bij de uitvoering van projecten. Het toepassen van kwaliteitsborging bij de voorbereiding en uitvoering van projecten is een wijze van werken waarbij betrokkenen zich houden aan een kwaliteitsplan waarin het hele proces van voorbereiding en uitvoering van een project is vastgelegd. De organisatie van een bedrijf dat onder kwaliteitsborging werkt is vastgelegd in een RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 6

11 kwaliteitssysteem waarin de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van betrokken functionarissen zijn beschreven, de in- en externe communicatielijnen en de te volgen procedures. Het project-kwaliteitssysteem is een op het project toegespitste versie van het bedrijfskwaliteitssysteem. Het kwaliteitsplan van een project bevat de volgende onderdelen: beschrijving van de (project)organisatie met verantwoordelijkheden en bevoegdheden van betrokken functionarissen, communicatielijnen en te volgen procedures (kwaliteitssysteem); beschrijving van de uitvoeringsmethoden inclusief planning (uitvoeringsplan); veiligheidsprocedures; wijze van toetsing van aangevoerde bouwstoffen en het uitvoeringsresultaat aan vastgestelde normen (keuringsplan); een procedure om het kwaliteitsplan te wijzigen of aan te passen tijdens de voortgang van het project; lijst van onderaannemers en leveranciers; wijze van documenteren. De relatie tussen het kwaliteitssysteem en het kwaliteitsplan is geïllustreerd in figuur 2. 1 procedures communicatielijnen organisatie kwaliteitssysteem projectkwal Iteitssysteem kwaliteitsplan keuringsplan procedures uitvoeringsplan project figuur 2 Kwaliteitssysteem en kwaliteitsplan. Essentieel voor deze wijze van werken is het beheersen van het proces van de totstandkoming van een project op zodanige wijze dat het resultaat aan de gestelde kwaliteitsnormen voldoet. Afwijkingen van de gestelde eisen resulteren in: bijsturing van het proces; indien nodig, aanpassing van de normen waarin afwijkende uitvoeringsresultaten zijn verwerkt. De toetsing en ingebouwde mogelijkheid tot bijsturing is van toepassing op alle projectfasen en wordt wel aangeduid met een kwaliteitsbeheersingscyclus ("Quality Control Loop"), zie figuur 3. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 7

12 voorgaande fase huidige fase figuur 3 Kwaliteitsbeheersingscyclus. Naast deze terugkoppeling met betrekking tot de kwaliteit van het produkt zullen ook de communicatielijnen en instructies op hun bruikbaarheid worden getoetst op basis van voortschrijdende ervaring (verbetering van het bestaande kwaliteitssysteem). Hoe beter een project is voorbereid hoe minder ingrepen nodig zijn gedurende de uitvoeringsfase en hoe geringer de met wijziging gemoeide kosten. De toepassing van de kwaliteitsbeheerscyclus heeft zowel betrekking op de projectfase zelf, als op terugkoppeling naar en integratie met andere projectfasen. De volgende projectfasen zijn aan de orde: ontwerpfase o definitie van functionele eisen o voorontwerp, alternatieven, definitief ontwerp uitvoeringsfase o werkvoorbereiding o uitvoering o oplevering en verificatie onderhoudsfase o nazorg en onderhoud Voorbeelden van terugkoppeling naar een vorige projectfase en bij voorkeur integratie tussen fasen zijn: de aanpassing van het ontwerp, inclusief toelaatbare toleranties, aan de gekozen uitvoeringsmethode; controle van het ontwerp op de functionele eisen. 5.2 Taakverdeling bij projecten onder kwaliteitsborging De traditionele taakverdeling bij de verschillende projectfasen is dat de opdrachtgever, eventueel bijgestaan door een adviesbureau, het project definieert en het ontwerp en bestek maakt. De aannemer voert het werk uit en de opdrachtgever controleert of het RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 8

13 werk naar behoren wordt uitgevoerd. Bij een project onder kwaliteitsborging is de meest vergaande optie dat de rol van de opdrachtgever beperkt blijft tot het definiëren van het probleem en het ter beschikking stellen van gegevens. De aannemer, eventueel bijgestaan door een adviesbureau, maakt het ontwerp en verzorgt de uitvoering. De aannemer moet dan ook aantonen dat het werk aan de gestelde eisen voldoet. Het informeren van de opdrachtgever gebeurt volgens een kwaliteitsplan dat vooraf is voorgelegd aan de opdrachtgever. In het schema van figuur 4 zijn de verschillende systemen aangegeven. De hier beschreven taakverdeling kent vele tussenvormen. Veelal zal de opdrachtgever zich bemoeien met het ontwerp en zal ook op een of andere wijze controle wensen uit te voeren. Deze situatie is met een stippellijn in figuur 4 aangegeven. In het projectkwaliteitsplan wordt de controle-activiteit van de opdrachtgever vastgelegd door wachten bijwoonpunten (zie box voor deze begrippen) die van te voren door de opdrachtgever aan de aannemer kenbaar worden gemaakt. Hij kan hiermee dan bij de planning van de uitvoering rekening houden. traditionele taakverdeling taakverdeling onder kwaliteitsborging _._.., opdrachtgever 1 adviesbureau Functionele eisen ontwerp l functionele eisen opdrachtgever adviesbureau aannemer opdrachtgever uitvoering l controle oplevering ontwerp j»ntrole_ uitvoering nazorg onderhoud aannemer adviesbureau adviesbureau opdrachtgever nazorg onderhoud figuur 4 Traditionele taakverdeling bij de totstandkoming van een project en taakverdeling onder een kwaliteitsborging-systeem. Enkele voorbeelden van toepassing van kwaliteitsborging bij voorbereiding en uitvoering van waterbouwkundige werken zijn: De constructie van de Maeslandtkering in de Nieuwe Waterweg. Bij dit project is de taak van de opdrachtgever beperkt tot het opstellen van functionele eisen en toetsing van de uitvoering. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 9

14 De verbetering van het kanaal door Zuid-Beveland. Bij dit project is de kwaliteitsborging beperkt tot de uitvoering en is het ontwerp door de opdrachtgever verzorgd. Daarnaast vond het toezicht op de uitvoering voor een belangrijk deel op traditionele wijze plaats. Het project Amer-Bergsche Maas. Bij dit project heeft de opdrachtgever het ontwerp verzorgd en het bestek opgesteld. De aannemer werkte volgens een kwaliteitsplan. Het toezicht van de opdrachtgever beperkte zich tot toetsing van de kwaliteitscontrole. Bij de traditionele taakverdeling zullen eventuele aanpassingen aan het ontwerp die voortkomen uit de uitvoering in onderhandeling met de opdrachtgever tot stand komen en door de opdrachtgever worden geïmplementeerd. Bij werken die onder kwaliteitsborging worden gerealiseerd zal aanpassing van het ontwerp, mits binnen de functionele eisen, een logisch onderdeel zijn van toepassing van het systeem. Zij zullen dientengevolge niet of nauwelijks een onderhandelingsaspect kennen, immers het belang van de opdrachtgever richt zich op de realisatie van het project conform de gedefinieerde eisen. Enkele begrippen Bij het werken onder kwaliteitsborging had men in de dagelijkse praktijk veelvuldig te maken met de volgende begrippen: Afwijking Dit is het verschil tussen een waargenomen situatie en de daaraan gestelde eisen. Wachtpunt (Hold Point, HP) Dit is een vooraf vastgesteld moment (projectplanning) tijdens uitvoering of beproeving waarop de opdrachtgever of diens toezichthoudende instantie gewaarschuwd moet worden (voor keuring of iets dergelijks). Het werk mag niet worden voortgezet tot dat de keuring heeft plaatsgevonden en formele vrijgave is verkregen. Bijwoonpunt (Witneas Point, WP) Dit is een handeling of meting waarvoor de opdrachtgever tijdig wordt uitgenodigd aanwezig te zijn. Indien de opdrachtgever verstek laat gaan kan de activiteit evenwel plaatsvinden. De kwaliteitscoördinator van de aannemer kan dan in dat geval wel de activiteit bijwonen om eventuele afwijkingen te constateren. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 10

15 6 Kwaliteitsborgingsproces bij het aanleggen van milieuvriendelijke oevers bestek, ZHa Aanbesteding met voorafgaande selectie Het werk is aanbesteed op basis van voorselectie waarbij het door de aannemer opgestelde voorlopige project-kwaliteitssysteem een belangrijk criterium was. Dit systeem is daarmee als het ware het toegangskaartje om voor selectie in aanmerking te komen. Wanneer systeem de opdrachtgever voldoende vertrouwen gaf en aan de gestelde criteria voldeed, werd de aannemer geselecteerd en uitgenodigd om in concurrentie met andere geselecteerde aannemers een prijs in te dienen. Het werk is vervolgens aan een geselecteerde aannemer met de laagste aanbiedingsprijs gegund. 6.2 Projectvoorbereiding Voorbereiding opdrachtgever Omdat het bestek ZHa 5459 onder kwaliteitsborging uitgevoerd zou worden is als deel van de voorbereiding een stappenplan opgesteld met betrekking tot: het invoeren van deze werkwijze in het verkeer tussen opdrachtgever en aannemer; de wijze van toezicht op de uitvoering; procesbeheersing. Dit stappenplan is door de directie UAV als volgt uitgewerkt: 1 Het opstellen van een toetsingsplan door de directie UAV voor intern gebruik met als basis de bestekseis die de aannemer verplicht een op het werk aangepast kwaliteitsplan in te dienen. Het doel van dit plan was om het door de aannemer in te dienen kwaliteitsplan te kunnen toetsen. 2 Het RWS toetsingsplan is intern getoetst door het bedrijfsbureau van de directie Zuid-Holland. 3 Hierna is het plan aangepast en goedgekeurd door de opdrachtgever. 4 Inmiddels werd de aanbestedingsprocedure doorlopen, te weten: o opstellen leidraad presentatie ZHa 5459 waarin de aannemer onder andere naar zijn ervaring met het toepassen van kwaliteitsborging gevraagd wordt; o aankondiging; o selectie; o aanbesteding. De selectieprocedure heeft meer tijd gevergd dan oorspronkelijk verwacht gelet op de grote interesse van aannemerszijde. 5 De laagste inschrijver dient na de gunning bij de directie UAV zijn kwaliteitsplan in. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 11

16 6 Het afstemmen van het toetsingsplan van de directie met het kwaliteitsplan van de aannemer. 7 Het goedkeuren van het kwaliteitsplan van de aannemer door de directie UAV. 8 De uitvoering: de directie UAV geeft het toezichthoudend personeel instructies met betrekking tot de kwaliteitsborging. 9 Tijdens de uitvoering was het voornemen om een audit te houden door een samen te stellen auditteam. Deze audit heeft plaatsgevonden op circa 1/3 van de voortgang van het werk. 10 Het evalueren met vermelding van de belangrijkste leerpunten van het onder kwaliteitsborging uitgevoerde bestek Voorbereiding aannemer Voor het opstellen van het kwaliteitsplan zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: 1. Eisen gesteld door de opdrachtgever: eisen ten aanzien van de inhoud van het te maken kwaliteitsplan bestekseisen al dan niet met toegestane afwijkingen 2. Model kwaliteitsplan voor de GWW (CROW publikatie 65) 3. Optimale uitwisseling met eigen kwaliteitshandboek. Dit in verband met het verwerken van wijzigingen vice versa. Het kwaliteitsplan is getoetst door de directie waarbij gebruik gemaakt is van haar eigen toetsingsplan. In het kwaliteitsplan is het keuringsplan opgenomen. Dit is na selectie door de aannemer, waar nodig, aangepast gebruik makend van het toetsingsplan van de directie. Het keuringsplan bevatte de volgende onderdelen: aanvoer en keuring van bouwstoffen droog grond verzet nat grondverzet glooiïngen/zetwerk aanbrengen bestorting aanbrengen perkoenpalen samenstellen en aanbrengen van kraagstukken Een voorbeeld van een document voor de aanvoer en keuring van bouwstoffen is gegeven in tabel 1 en voor de keuring van de uitvoering van glooiïng- en zetwerk is gegeven in tabel 2. In de dagelijkse praktijk van het gebruik van het kwaliteitssysteem bleek van de onderdelen organisatie, beschreven uitvoeringsmethoden en keuring van gebruikt materiaal en resultaten, de laatste categorie (keuring van gebruikte materiaal en resultaten) het meeste aan de orde te zijn. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 12

17 Nr. Omschrijving bouwstof Methode Referentie/ criterium Procedure bij afwijking Moment/ frequentie Documentatie Verantwoordelijk H/W point A1 Klei - fractieverdeling: Standaard 1990, proef 1.2 Besteks art: U.A.V Winplaats - eenmalig - keuringsrapport - chemische analyse projectleider W.P. B1 Zuilenbasalt - Volumieke massa - Lengteklasse - Visueel NEN 532 U.A.V Leverancier - eenmalig Certificaat Projectleider H.P. C1 Breuksteen volgens NEN t/m 5.3 Afmetingen, massa en vorm Hoedanigheid verontreinigingen Standaard 1990: U.A.V. 18 Voorafgaand aan leverantie - eenmalig Keuringsrapport Projectleider H.P. C2 Breuksteen volgens NEN 5180 afmetingen, massa en vorm Scheuren, aderen Verontreinigingen Standaard 1990: Besteksart Afwijkingsrapport Bij aflevering - totaal tweemaal Certificaat van herkomst Keuringsrapport Rapport ontvangstinspectie Projectleider W.P D1 Perkoenpalen t.b.v. afrastering volgens KOMO kwaliteitsklasse A BRL nr. 2904/02 Besteksart: KOMO-certificaat Projectleider W.P. El Perkoenpalen t.b.v. regels volgens KOMO kwaliteitsklasse B BRL nr. 2904/02 Besteksart: KOMO-certificaat Projectleider W.P. tabel 1 Voorbeeld van een keuringsplan voor de aanvoer en keuring van bouwstoffen (kwaliteitsplan Hakkers-Werkendam B.V.). RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 13

18 Nr. Omschrijving bouwstof Methode Referentie/ criterium Procedure bij afwijking Moment/ frequentie Documentatie Verantwoordelijk H/W point 7 Controle hoogteligging funderingslaag waterpastoestel meetband bestek en tekeningen tolerantie: + of - 0,03 m - processchema glooiingen na aanbrengen funderingslaag - éénmalig - rapport registratie meetgegevens uitvoerder - 8 Controle kwaliteit zetwerk instrumentele meting visuele beoordeling standaard 1990: tolerantie: + of - 0,03 m - processchema glooiïngen Na aanbrengen zetwerk - éénmalig - rapport registratie meetgegevens uitvoerder W.P. 9 Controle afwerking inwassen/penetreren visuele beoordeling meting voegvulling bestek en tekeningen Standaard 1990: processchema glooiingen na inwassen/penetreren - éénmalig - keuringsrapport uitvoerder w.p. tabel 2 Voorbeeld van een keuringsplan voor de uitvoering van glooiïng en zetwerk (kwaliteitsplan Hakkers-Werkendam B.V.). RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 14

19 7 Uitvoering 7.1 Algemeen Met het uitvoeren van werken onder kwaliteitsborging beoogt Rijkswaterstaat om bij minder toezicht op het werk toch verzekerd te zijn van een goed produkt. De wijze van werken onder kwaliteitsborging staat wat betreft het toezicht op het werk op gespannen voet met de Uniforme Contracten Administratie (UCA) die intern bij de Rijkswaterstaat gehanteerd wordt voor het meten van de vorderingen van een project. De UCA schrijft voor dat de directie UAV een controleplan opstelt. Op grond van dit plan wordt vervolgens een controlematrix opgesteld. Dit is een lijst van projectonderdelen die moeten worden gemeten met de bijbehorende meetmethode en de toleranties op de hoeveelheden. Omdat de in het bestek omschreven materialen voor een groot deel onder water worden verwerkt en daarom achteraf niet meetbaar zijn, moeten er in de loop van het werk veel waarnemingen en metingen worden verricht door zowel de aannemer als het toezichthoudend personeel. Tijdens de bouwvergaderingen is kwaliteitsborging een vast agendapunt. De gespreksonderwerpen die veelvuldig aan de orde komen zijn: de wacht- en bijwoonpunten de toleranties op de eisen de afwijkingsrapporten. Een klassiek zinkstuk in wording. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 1 5

20 7.2 Ervaringen opdrachtgever Projectvoorbereiding ERVARING Controle onder UCA versus controle onder kwaliteitsborging Meting van de vordering van de werkzaamheden ten behoeve van UCA vereist een actieve wijze van controle door de opdrachtgever. Deze controle behelst: meting van gebruikte hoeveelheden; vaststellen van de kwaliteit van toe te passen materiaal; vaststellen van de plaats van het materiaal in het werk; de kwaliteit van het gemaakte produkt. Bij werken onder kwaliteitsborging kan voor het vaststellen van de vereiste kwaliteit van het produkt grotendeels met controle op afstand worden volstaan en controle op het werk beperkt blijven tot controle van de risicopunten. Dit verschil tussen de twee systemen in de wijze van controle zorgde voor de nodige discussie. toetsingsplan versus controleplan In de voorbereidingsfase ontstond een spanningsveld tussen UCA en de kwaliteitsborging doordat de opdrachtgever het controleplan vaststelt en de directie UAV het toetsingsplan. AANBEVELING/OPLOSSING In feite was het verschil tussen de eisen die aan de controle werden gesteld ten behoeve van UCA en kwaliteitsborging niet te overbruggen en vereiste toepassing van de UCA een dagelijkse aanwezigheid van toezichthouders van de opdrachtgever op het werk omdat door de aard van de werkzaamheden controle door meting achteraf niet mogelijk was. Door goed intern overleg kan dubbeling van controleactiviteiten worden voorkomen. Aanbevolen wordt om bij het opstellen van het bestek de wijze van verrekening zodanig te doen zijn dat zo min mogelijk controle handelingen ten behoeve van de UCA nodig zijn. Door overleg tussen de opdrachtgever en de directie UAV zal de benodigde frequentie en wijze van controle moeten worden vastgesteld. Ten behoeve van een bredere toepassing en acceptatie van kwaliteitsborging zal het verschil in controle tussen de systemen moeten worden opgelost. Gelet op het belang van invoering van kwaliteitsborging, zal integratie van de beide systemen mogelijk tot de oplossing behoren. Zo wordt bijvoorbeeld elk zinkstuk onder UCA gekeurd voor dit te water wordt gelaten terwijl onder kwaliteitsborging in principe moet kunnen worden volstaan met steeksproef ge wijze keuring. RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas 16