Actieprogramma

Transcriptie

1 Actieprogramma Actieprogramma Stevige Start

2 2 Actieprogramma Stevige Start

3 Inhoud Inleiding: naar een stevige start 5 Eerdere successen Het belang van een stevige start Wat gaan we doen? Onze doelen Leeswijzer 1. Eerder en beter in beeld 9 Beter signaleren Soepel toeleiden naar het juiste aanbod 2. Gezond en veilig zwanger 13 Gezond en veilig zwanger is eerste prioriteit Snel passende hulp bij verhoogde risico s Intensieve begeleiding bij complexe problemen 3. Sterke gezinnen 15 Een gezonde hechtingsrelatie ook in jonge jaren Opvoedingsondersteuning op maat Nog meer en breder verbinden 4. Monitoring en onderzoek 19 Programmamonitoring Onderzoek Bijlage: Financiën 23 Actieprogramma Stevige Start

4 4 Actieprogramma Stevige Start

5 Inleiding Naar een stevige start Jaarlijks worden in Rotterdam ongeveer baby s geboren. Een enorm potentieel aan kinderen met ieder hun eigen talent. Zij verdienen allemaal een gezonde geboorte en een veilige en kansrijke plek om op te groeien. Wij noemen dit een stevige start: de onmisbare basis voor elk kind om zich later optimaal te kunnen ontwikkelen. De babysterfte in Rotterdam is de afgelopen jaren fors gedaald. Daar zijn we trots op, maar we zijn er nog niet. Er komen nog te veel kinderen ongezond ter wereld, bijvoorbeeld omdat ze te vroeg geboren worden of omdat hun geboortegewicht te laag is. Dit heeft grote gevolgen: kinderen met een ongunstige start komen direct op achterstand te staan. Zij lopen in hun ontwikkeling op allerlei gebieden achter en dat is alleen met een forse, gerichte inspanning nog in te halen. Daarom willen we dat nog meer Rotterdamse kinderen gezond ter wereld komen en zich optimaal ontwikkelen. Daar gaan we voor. Want ieder kind verdient een stevige start. Eerdere successen In voorgaande jaren hebben we samen met Erasmus Medisch Centrum, kortweg Erasmus MC, het programma Klaar voor een kind uitgevoerd. En met succes: de babysterfte is met een kwart afgenomen. De achterstand ten opzichte van de rest van Nederland is meer dan gehalveerd 1. Bovendien zijn er duurzame resultaten geboekt die bijdragen aan een gezonde en kansrijke start van kinderen in Rotterdam. Rotterdam loopt voorop als het gaat om gemeentelijke inspanningen rondom geboorten. Na Klaar voor een Kind is afgesproken de perinatale 2 gezondheid structureel te blijven monitoren. Met het Erasmus MC zijn kinderwensspreekuren geïntroduceerd voor aanstaande ouders die bij hun eerste kind te maken hadden met een ongunstige start. Verloskundige professionals werken nu met betrouwbare instrumenten om ook niet-medische risico s in kaart te brengen. De samenwerking in de geboortezorg is aanzienlijk verbeterd. Kraamzorgorganisaties trekken meer gezamenlijk op en de overdracht tussen verloskundige zorg, kraamzorg en het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) is beter georganiseerd. Het CJG ziet vrijwel alle Rotterdamse kinderen op regelmatige basis. Zij krijgen hier niet alleen hun vaccinaties, maar worden ook gevolgd in hun ontwikkeling. Zeker in de leeftijd van nul tot vier, als kinderen nog niet op school zitten, is het CJG dé partij in de stad die zicht heeft op hoe het met onze kinderen gaat. Ze ziet kinderen en hun ouders in deze periode minimaal twaalf keer. En, dankzij een flexibele inrichting van de verplichte contactmomenten, waar dat nodig is zelfs vaker. Maar we gaan verder We zijn dus op de goede weg, maar het kan nog beter. Professionals signaleren risico s soms nog te laat. Het brede aanbod aan zorg rondom geboorten is nog onvoldoende aangesloten op het nieuwe zorgstelsel en het aanbod is nog niet altijd sluitend. Dit kan ernstige gevolgen hebben: ruim kinderen in Rotterdam worden nu nog jaarlijks te vroeg geboren en/of hebben een te laag geboortegewicht. Hiermee zitten 1 De perinatale sterfte is in Rotterdam gedaald van 11,5 (periode ) naar 8,4 (periode ). Het verschil tussen Rotterdam en het landelijk gemiddelde ging daarmee van 2,2 in naar 0,9 in (Erasmus MC, 2016). 2 Perinataal: periode vanaf 22 weken zwangerschapsduur tot en met de eerste 7 dagen na de geboorte. Actieprogramma Stevige Start

6 we ver boven het landelijk gemiddelde 3. Onderzoek wijst uit dat deze kinderen op latere leeftijd vaker last hebben van ontwikkelingsachterstanden en gedragsproblemen 4. Dit mogen we niet laten gebeuren; het is ongunstig voor de kinderen zelf en daarmee niet goed voor de stad. Het vergroot de gezondheidsverschillen tussen Rotterdamse wijken en tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Daarom zetten we met dit actieprogramma alles op alles om kinderen de stevige start te geven die zij verdienen. Het belang van een stevige start Een foetus in de baarmoeder ontwikkelt zich razendsnel. Een ongezonde zwangerschap kan de ontwikkeling van een baby dan ook ernstig schaden. Zo vergroot roken, drinken of overgewicht tijdens de zwangerschap de kans op een te vroeg geboren of een te lichte baby. Dit kan vervolgens een levenslange invloed hebben op de lichamelijke en sociaal-emotionele gezondheid van het kind. In de eerste levensjaren vindt de grootste ontwikkeling plaats op cognitief, sociaal en emotioneel gebied. Ook hier geldt dat schade die in deze fase ontstaat, later niet of maar moeilijk is in te halen. Bovendien: hoe jonger het kind is, hoe groter de risico s zijn 5. Andersom geldt: hoe meer beschermende factoren er aanwezig zijn, des te optimaler de ontwikkeling van jonge kinderen. Een positief gezinsklimaat, een groot sociaal netwerk en een goede gezondheid geven kinderen de stevige start die ze nodig hebben. Daar zetten we met dit actieprogramma dan ook fors op in. Een andere belangrijke voorwaarde om gezond, veilig en kansrijk op te groeien, is een veilige hechtingsrelatie met ouders of verzorgers. Als die hechtingsrelatie tussen ouder en kind goed is, presteert een kind beter op bijvoorbeeld cognitieve vaardigheden, denk aan taalvaardigheid. Een negatieve hechtingsrelatie vergroot echter de kans op gedragsproblemen of maakt dat een kind meer moeite heeft met het aangaan van positieve contacten met anderen. Risicofactoren komen meestal niet alleen. Vaak is er bij ouders sprake van een combinatie van bijvoorbeeld ongezond gedrag, depressie en stress. Al deze factoren beïnvloeden de ontwikkeling van jonge kinderen en kunnen elkaar daarnaast ook nog eens versterken. Reden te meer om deze risico s zo vroeg mogelijk aan te pakken. 3 Gebaseerd op gegevens van Erasmus MC, periode Landelijk is dit percentage 14,4% in Moderate prematurity, socioeconomic status, and neurodevelopment in early childhood: A life course perspective (Potkijk, 2015). 5 Manifest 1001 Kritische dagen (NIP, NVO, de DAIMH en Baywerk, 2015). Wat gaan we doen? Er is nog veel te winnen voor later. We hebben dan ook een stevige ambitie: betere geboorte-uitkomsten en meer kinderen die gezond, veilig en kansrijk opgroeien. Dit vraagt een flinke investering van ons als gemeente én van onze partners. Maar het biedt tegelijkertijd ook kansen. Zeker nu we als gemeente sinds januari 2015 verantwoordelijkheid dragen voor een groter aantal zorgtaken, is dit het moment om deze kansen te verzilveren. Dit actieprogramma maakt onderdeel uit van Rotterdam Groeit, het beleidsprogramma waarin we ons richten op het kansrijk, veilig en gezond laten opgroeien van alle jongeren in Rotterdam. Met Stevige Start richten we ons speciaal op de allerjongsten: kinderen van min negen maanden tot vier jaar. Kenmerkend voor dit actieprogramma is dat we een doorlopende aanpak inrichten: van nog voor het zwanger worden tot een kind naar school gaat. Hoe gaan we dit doen? Binnen onze aanpak onderscheiden we drie groepen (aanstaande) ouders 6 die we een aanbod op maat bieden. Met de grootste groep, zo n 65%, gaat het gelukkig goed. Wanneer zij vragen hebben over opvoeden en opgroeien, zorgen we ervoor dat voorlichting en advies altijd vrijblijvend beschikbaar is. Ze zijn over het algemeen snel op weg geholpen en zijn op hun beurt vaak weer andere ouders tot steun. Ongeveer 30% van de (aanstaande) ouders in Rotterdam kan wel een steuntje in de rug gebruiken. Bij deze tweede groep staan de kansen onder druk omdat er risico s spelen op een of soms meerdere gebieden. Bijvoorbeeld omdat er gezondheids- of gedragsproblemen bij het kind zijn, omdat ouders onzeker zijn over de opvoeding of door omstandigheden op gebied van werk of huisvesting. Echte problemen zijn er nog niet, maar ze liggen wel op de loer. Om problemen te voorkomen, helpen we deze groep op weg. Het CJG gaat al tijdens de zwangerschap op huisbezoek. Er is ruimte voor individuele begeleiding door een Moedermentor. En we richten in iedere wijk een kotercafé op: een plek waar ouders elkaar ontmoeten en kunnen helpen met de opvoeding. Zo ondersteunen we deze groep stevig op eigen benen te staan. Ongeveer 5% van de (aanstaande) Rotterdamse ouders is qua problematiek kwetsbaar. Bij deze groep zijn de risico s tot problemen uitgegroeid. Er is bijvoorbeeld sprake van schulden of depressie of verslaving. Deze groep krijgt begeleiding van het wijkteam. In gevallen van zeer complexe problematiek is gespecialiseerde (jeugd)hulp beschikbaar. Het traject Moeders van Rotterdam biedt zwangere vrouwen in deze groep intensieve begeleiding vanaf het begin van de zwangerschap totdat het kind twee jaar is. 6 Indeling gebaseerd op de categorieën van het Ernst Taxatie Model. 6 Actieprogramma Stevige Start

7 Iedereen die met aanstaande of jonge ouders en met jonge kinderen werkt moet weten wat er nodig is voor die stevige start. Daarom investeren we in ontwikkeling van kennis van onze professionals en vrijwilligers. We ontwikkelen bijvoorbeeld een routekaart die professionals helpt de weg te vinden naar het juiste aanbod. Het wijkteam biedt begeleiding op maat en professionals rond het gezin kennen elkaar en werken goed met elkaar samen. Met partners en in de wijken De cijfers en de problematiek lopen per gebied en per wijk in Rotterdam uiteen. In sommige gebieden zijn de ongunstige geboorte-uitkomsten hoger en/of wonen meer gezinnen met problemen. We gaan daarom allereerst aan de slag in de gebieden waar dit het hardste nodig is en doen dit als gemeente - net als bij de totstandkoming van dit actieprogramma - uiteraard in nauwe samenwerking met partners en professionals in de stad. Ons gezamenlijk uitgangspunt: dat ouders zélf onze belangrijkste partner zijn. Zij worden dan ook direct betrokken bij de uitvoering van dit actieprogramma, bijvoorbeeld via cliëntenraden van (zorg)organisaties. Ook werken we samen met de Brede Raad 010: Rotterdammers met kennis en ervaring op het gebied van de Wet maatschappelijke ondersteuning, de Jeugdwet en/of de Participatiewet. Leeswijzer: In de eerste drie hoofdstukken leest u welke maatregelen wij per actielijn inzetten om deze subdoelstellingen te behalen. In hoofdstuk 4 leest u hoe wij de doelstellingen gaan meten en welk onderzoek wij de komende jaren gaan uitvoeren binnen dit actieprogramma. In de bijlage vindt u een overzicht van de middelen die we inzetten om onze ambitie te bereiken. NB: In dit actieprogramma gebruiken we voor de overzichtelijkheid de term ouders. We bedoelen daar uiteraard consequent ouders en/of verzorgers mee. Onze doelen: Door middel van dit actieprogramma werken we aan een helder hoofddoel: Meer kinderen komen gezond ter wereld en ontwikkelen zich optimaal. We werken aan dit hoofddoel langs drie actielijnen. Per actielijn hebben we twee subdoelen geformuleerd: Actielijn 1: Eerder en beter in beeld Risicofactoren van zwangere vrouwen en ouders met jonge kinderen zijn in beeld. Indien nodig krijgen zij een passend aanbod aan ondersteuning of hulp. Actielijn 2: Gezond en veilig zwanger De dalende trend van kinderen die te vroeg geboren worden zet door. De dalende trend van kinderen met een te laag geboortegewicht zet door. Actielijn 3: Sterkere gezinnen Meer ouders ervaren het ouderschap en de opvoeding positiever. Minder kinderen met risico op psychosociale problematiek. Actieprogramma Stevige Start

8 8 Actieprogramma Stevige Start

9 Actielijn 1 Eerder en beter in beeld Het inzicht in het belang van beschermende factoren is in de afgelopen jaren flink gegroeid. Ook weten we veel over de oorzaken van (ontwikkelings)problematiek bij jonge kinderen. Daarom richten we ons binnen deze actielijn op zowel de beschermende als de risicofactoren die, zoals aangetoond door wetenschappelijk onderzoek, een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van het kind. Op tijd ingrijpen is van groot belang: door risico s in een vroeg stadium te signaleren, voorkomen we dat problemen erger worden en dat het kind (verder) op achterstand raakt. Doordat we factoren die een optimale ontwikkeling belemmeren goed in beeld hebben, kunnen we op tijd bijsturen door snel de juiste hulp en ondersteuning in te zetten. Wat gaan we doen? Beter signaleren: Scherper op risico s tijdens zwangerschap Al tijdens de zwangerschap zijn we scherper op de risico s. We ondersteunen verloskundige professionals en kraamzorg bij de verbetering van hun instrumentarium. De werkwijzen van verloskundigen, kraamzorg en het CJG laten we elkaar beter aanvullen en voorkomen hierdoor het dubbel bevragen van ouders. Nieuw meetinstrument voor geboorte-huisbezoek nieuwe geboorten betekent ook eerste geboorte-huisbezoeken: dé kans om de situatie van ouders en kinderen goed in het oog te krijgen. Als onderdeel van het onderzoek naar verbeterde vroegsignalering starten we daarom nu al met een proef met een nieuw meetinstrument, dat risico s en kansen effectief in beeld brengt en dat aansluit op de werkwijze van verloskundigen en gynaecologen. Zo stemmen we de aanpak voor en na de geboorte op elkaar af en benutten we de kansen van het geboorte-huisbezoek optimaal. Ieder kind in beeld Hoewel het CJG vrijwel alle kinderen ziet, blijft een kleine groep bij hen en bij andere zorginstanties buiten beeld. Deze kinderen staan nergens ingeschreven, verhuizen vaak of ouders willen simpelweg niet gevonden worden. Daarom scherpen we de aanpak bij moeilijk vindbare kinderen aan en verwachten dat niemand rust voordat deze kinderen terug in beeld zijn. Wanneer ouders en kinderen niet verschijnen bij contactmomenten JGZ, pakt het CJG de leiding en werkt samen met andere partners om het kind alsnog op te sporen. Daarvoor maakt het CJG werkafspraken met het wijkteam en partners binnen het veiligheidsdomein, zoals Jeugdbescherming Rotterdam Rijnmond, de Raad voor de Kinderbescherming en politie/ justitie. Actieprogramma Stevige Start

10 Verscherpen werkwijze CJG door onderzoek We willen dat het CJG alles in huis heeft én blijft houden om goed en tijdig te kunnen signaleren. Daarom starten we een onderzoek gericht op het verbeteren van vroegsignalering. Kernvragen daarbij zijn op welke factoren het CJG moet signaleren en wat de beste momenten zijn om het kind en de ouders te zien. De uitkomsten hiervan gebruiken we om de werkwijze van het CJG aan te scherpen. De nieuwe aanpak sluit aan bij de laatste inzichten over beschermende- en risicofactoren en bij de werkwijze van partners zoals verloskundige professionals, kraamzorg en wijkteams. Soepel toeleiden naar het juiste aanbod: Routekaart voor professionals Per wijk wordt het zorgaanbod in kaart gebracht. We maken een routekaart waarin precies staat welke stappen te zetten na welk type signalering. De professional kent hiermee de weg in het stelsel en het juiste aanbod wordt snel ingezet. Alle professionals krijgen bovendien een aanspreekpunt in de wijk om hen hierbij te helpen. Partners wijkgericht laten kennismaken We laten verloskundigen, kraamzorg en het CJG wijkgericht kennismaken. Zij maken afspraken over een warme overdracht na de bevalling, daar waar extra aandacht nodig is. We verbinden de verloskundige professionals ook beter aan het wijkteam. We organiseren kennismakings- en informatiebijeenkomsten in de wijk. Zo maken we de wijkteams gemakkelijk toegankelijk en goed bereikbaar voor kraamzorg, verloskundigen en gynaecologen. Het CJG versterkt haar samenwerking met de huisartsenpraktijk. Extra begeleiden van ouders met een kinderwens We willen dat aanstaande ouders goed voorbereid zijn voordat ze aan een (nieuwe) zwangerschap beginnen. Daarom bieden wij hen de mogelijkheid van het kinderwensconsult. Tijdens dit consult, dat plaatsvindt bij de huisarts of de verloskundige, worden eventuele risico s voor de zwangerschap in kaart gebracht. De aanstaande ouders (vader èn moeder) krijgen voorlichting over een gezonde zwangerschap en waar nodig is er begeleiding, bijvoorbeeld bij het stoppen met roken. Dit helpt ouders bij een optimale voorbereiding op een nieuwe zwangerschap. De toeleiding regelen we via het CJG: zij bespreken de tweede (of volgende) kinderwens tijdens het zes maanden consult waar zij ouders met hun eerste kind zien. Zij leiden vervolgens toe naar het kinderwensspreekuur. We starten met een proef op één CJG locatie. Op basis van de uitkomsten en in overleg met verloskundigen en huisartsen breiden we deze aanpak stedelijk uit. Voor de groep ouders die eerder te maken hebben gehad met een ongezonde geboorte is er een eigen kinderwensconsult: zij krijgen gespecialiseerde begeleiding vanuit Erasmus MC. 10 Actieprogramma Stevige Start

11 Actieprogramma Stevige Start

12 12 Actieprogramma Stevige Start

13 Actielijn 2 Gezond en veilig zwanger Vanaf het prille begin ontwikkelt een kind zich razendsnel. Voor aanstaande moeders is gezond leven tijdens de zwangerschap cruciaal voor de ontwikkeling van het kind. Geen alcohol, sigaretten of drugs is een voorwaarde. Maar ook een gezond gewicht, gezonde en gevarieerde voeding en het beperken van stress zijn essentieel voor een gezonde geboorte. Het werkt het beste als beide ouders een gezonde leefstijl hebben. Langs deze actielijn sturen we daarom aan op extra begeleiding en betere voorzieningen voor zowel moeders als vaders, zeker zij die dat nodig hebben. Zodat ook hun kinderen een stevige start hebben, nog voor zij geboren zijn. Al in de zwangerschap bieden we kinderen de beste omstandigheden om zich optimaal te ontwikkelen. Zo komen meer kinderen gezond en sterk ter wereld. Wat gaan we doen? Gezond en veilig zwanger is eerste prioriteit: Blijvende nadruk op voorlichting De keuze voor een kind is niet altijd een bewuste. Voorlichting en informatie over anticonceptie en voorkomen van zwangerschap is en blijft dan ook belangrijk. Jongeren op school krijgen daarom klassikaal of individueel via spreekuren voorlichting over seksualiteit, zwangerschap en anticonceptie. We werken hierin samen met Sense, het regionale centrum voor seksuele gezondheid. Jongeren of volwassenen die veel problemen kennen, denk aan verslaving, psychische problemen, schulden of huisvestingsproblematiek, kunnen door een zwangerschap nog eens extra in de problemen raken. We bieden zorgprofessionals gesprekstechnieken om het belang van anticonceptie met deze groep bespreekbaar te maken. Extra advies tijdens de zwangerschap Voor alle Rotterdamse vaders en moeders geldt dat zij bij het CJG terecht kunnen voor informatie en advies. Dit trekken we door naar de periode tijdens de zwangerschap. Voor hen biedt het CJG informatiebijeenkomsten in samenwerking met de verloskundigen. Daarnaast krijgen verloskundigen, kraamzorg en gynaecologen vaste aanspreekpunten bij het CJG. Begeleiding bij stoppen met roken en drinken 34% van de Rotterdamse zwangeren drinkt wel eens alcohol tijdens de zwangerschap, 17% rookt 7. Elke sigaret en elk glas alcohol tijdens de zwangerschap is er een teveel. Ermee stoppen is tegelijkertijd vaak niet eenvoudig. Daarom verbeteren we de toeleiding naar begeleiding en 7 Individual accumulation of heterogeneous risks explains perinatal inequalities within deprived neighbourhoods (Timmermans et al., 2011). Actieprogramma Stevige Start

14 nemen eventuele financiële barrières weg. We maken het online programma Negen maanden niet, specifiek gericht op alcoholpreventie, toegankelijk voor meer zwangeren. Daarnaast helpen we verloskundigen en kraamzorg met aanscherpen van hun werkwijze in de begeleiding bij het stoppen met roken Meer Lekker Fit!-tere gezinnen Bijna 13% van de zwangere vrouwen kampt met overgewicht. Ook dit vergroot het risico op een ongezonde geboorte. Binnen het bestaande programma Lekker Fit! zetten we daarom de komende jaren specifiek in op aanstaande moeders en op gezinnen met jonge kinderen. Dit doen we samen met partners in het veld. Zo besteden Lekker Fit!- kinderdagverblijven en -peuterspeelzalen aandacht aan een actief leven en een gezond voedingspatroon. Kraamzorg voor meer jonge gezinnen Kraamzorg na de geboorte is belangrijk voor een stevige start. Het helpt ouders op weg bij de verzorging van hun kind en het vermindert risicovol gedrag. In Rotterdam maakt nog zo n 13% van de jonge gezinnen geen gebruik van kraamzorg aan huis, ten opzichte van 5% landelijk. Daarom onderzoeken we als gemeente met de betrokken partners in de stad, hoe kraamzorg beter bereikbaar kan worden voor meer jonge gezinnen. We brengen het belang van kraamzorg nog beter onder de aandacht van groepen Rotterdammers die nu tot die 13% behoren. Wanneer er financiële drempels zijn, nemen we die zoveel mogelijk voor deze gezinnen weg. Snel passende hulp bij verhoogde risico s: Sneller hulp door huisbezoek Daar waar het risico op een ongezonde geboorte aanwezig is, gaat het CJG al tijdens de zwangerschap op huisbezoek. We starten met een proef waarbij de verloskundige en het CJG met hetzelfde wetenschappelijk onderbouwde meetinstrument werken. En waarbij de verloskundige of gynaecoloog het CJG kunnen inschakelen bij risico s. Tijdens het huisbezoek kijkt het CJG waar de risico s precies liggen en biedt informatie, advies en indien nodig een extra aanbod. Dit doen we juist daar waar sprake is van de geboorte van een eerste kind. Daar heeft dit huisbezoek het meeste toegevoegde waarde: het CJG is hierdoor eerder bij een gezin betrokken en kan problemen eerder aanpakken. Zo voorkomen we dat beginnende problemen verergeren en dat in later stadium zwaardere hulp nodig is. Introductie van de Moedermentor We introduceren de Moedermentor: een ervaren moeder en tegelijkertijd getrainde vrijwilliger, die samen optrekt met een aanstaande moeder die net dat extra steuntje in de rug nodig heeft. De Moedermentor geeft informatie over gezond zwanger zijn, helpt bij praktische zaken en kent de weg in de wijk. Uitgangspunt is dat de aanstaande moeder zich goed en gedegen kan voorbereiden op de komst van het kind en dat hiermee eventueel beginnende problemen niet verergeren, maar juist in vroeg stadium worden ondervangen. We willen dat alle Rotterdamse moeders én vaders zoveel mogelijk op eigen benen kunnen staan. Het hebben van een sociaal netwerk is daarbij heel belangrijk. Daarom combineren we de Moedermentor-begeleiding met groepsactiviteiten, bijvoorbeeld georganiseerd in de Huizen van de Wijk die in het kader van het Nieuw Rotterdams Welzijn in elke wijk worden ingericht. Denk aan voorlichtingsbijeenkomsten, (aanstaande) oudercursussen of ontmoetingsmomenten voor ouders met jonge kinderen (kotercafé) waar ruimte is voor het delen van tips en ervaringen tussen vaders en moeders onderling. Intensieve begeleiding bij complexe problemen: Versterkte expertise binnen het wijkteam Aanstaande ouders met meer complexe problemen worden in Rotterdam begeleid door het wijkteam. We versterken de kennis en kunde van het wijkteam op het gebied van zwangerschap en aanstaand ouderschap verder, bijvoorbeeld door het geven van specifiek daarop gerichte trainingen en informatiebijeenkomsten. We leggen hierbij ook nadruk op de rol van vaders in dit proces. Het wijkteam krijgt bovendien nog meer mogelijkheden om zelf hulp te bieden. We bieden de gezinscoaches binnen de wijkteams extra handvatten via best practices en expertise van professionals vanuit de geboortezorg. Ook verbeteren de samenwerking tussen het wijkteam en de zorgpartners die bij geboorten zijn betrokken. Als gemeente organiseren we onder andere kennismakingsen informatiebijeenkomsten in de wijk, zodat deze partners elkaar kennen en elkaar in de ondersteuning nog gemakkelijker kunnen opzoeken. Moeders van Rotterdam De meest kwetsbare zwangeren ondersteunen we als gemeente met extra intensieve begeleiding. Dit doen we vanuit het project Moeders van Rotterdam van het gemeentelijke Bureau Frontlijn. De komende vier jaar krijgen minimaal 600 zeer kwetsbare zwangere vrouwen een intensief begeleidingstraject gericht op alle nietmedische leefgebieden, zoals huisvesting of financiën. Vanaf moment van aanmelding (zo vroeg mogelijk in de zwangerschap) totdat het kind twee jaar oud is, wordt de aanstaande ouder individueel begeleid in haar eigen woonomgeving. Het project Moeders van Rotterdam is mede tot stand gekomen dankzij de steun van Stichting de Verre Bergen. Het Erasmus MC onderzoekt het project Moeders van Rotterdam op effectiviteit. De uitkomsten van dit onderzoek gebruiken we om ook de inzet van het wijkteam te versterken. 14 Actieprogramma Stevige Start

15 Actielijn 3 Sterke gezinnen Rotterdam telt ongeveer nul- tot vierjarigen. Voor hen en natuurlijk voor hun moeders én vaders bieden we verschillende vormen van opvoedondersteuning. Zeker in gevallen waar meerdere risicofactoren een optimale ontwikkeling van kinderen in de weg staan. We geloven in de kracht van het zelf doen, maar waar ernstige opvoedproblemen dreigen, sturen we aan op stevige hulp. Daarmee bieden we gezinnen en daarmee de kinderen in hun eerste belangrijke jaren, de stevige start die zij verdienen. Ouders voelen zich gesterkt in hun opvoedvaardigheden en jonge kinderen ontwikkelen zich optimaal. Wat gaan we doen? Een gezonde hechtingsrelatie ook in jonge jaren: Meer nadruk op belang goede hechting Wanneer ouders structureel de signalen van hun kind niet goed opvangen of interpreteren of niet adequaat op hun kind reageren, kan dit een negatieve invloed hebben op de hechtingsrelatie. Deze emotionele band die in de eerste jaren tussen ouder en kind ontstaat, is een belangrijke basis voor de ontwikkeling van kinderen. Een goede hechting maakt de kans op sociale, emotionele of cognitieve problemen kleiner. Daarom bouwen we aan meer kennis over dit thema onder professionals en vrijwilligers én natuurlijk onder ouders zelf. We organiseren informatiebijeenkomsten, lezingen en trainingen voor professionals in de geboortezorg en binnen het wijkteam. De (aanstaande) ouders krijgen informatie en advies door kraamzorg en het CJG. Stimuleren van voorlezen als hechtingsmiddel Voorlezen, ook aan de allerjongsten, versterkt de band tussen vader en/of moeder en hun kind. Daarom stimuleren we het voorlezen aan heel jonge kinderen waar dat kan. Professionals en vrijwilligers informeren ouders over het belang van voorlezen aan baby s en jonge kinderen. Samen met de bibliotheken maken we mogelijk dat zo veel mogelijk Rotterdamse ouders gebruikmaken van de zogeheten leesbevorderingsprogramma s voor baby s. Problemen bij ouders: aandacht voor kinderen Sommige ouders zijn door omstandigheden of psychische problemen onvoldoende in staat hun kind te ondersteunen bij een goede sociaal emotionele of cognitieve ontwikkeling. Soms is er sprake van een licht verstandelijke beperking bij (een van) de ouders. Als de hulp dan alleen gericht is op de problemen van volwassenen komt het kind direct op achterstand te staan. De komende jaren verbeteren we het aanbod voor jonge kinderen van deze groep. We Actieprogramma Stevige Start

16 vergroten de kennis en kunde onder professionals over het signaleren en aanpakken van emotionele verwaarlozing. We helpen verloskundigen, gynaecologen en het CJG alert te zijn op ouders met een licht verstandelijke beperking, omdat deze groep extra gebaat kan zijn bij opvoedondersteuning. We geven ook handvatten mee om een verstandelijke beperking bij (hele) jonge kinderen tijdig te signaleren, zodat ook zij de stevige start krijgen die zij verdienen. Opvoedingsondersteuning op maat: Individuele begeleiding door getrainde vrijwilligers We bieden individuele begeleiding aan ouders met jonge kinderen. Bijvoorbeeld bij alleenstaande moeders met een eerste kind. Waar dat kan maken we gebruik van getrainde vrijwilligers. Zij staan dicht bij ouders en helpen het zelfvertrouwen in de opvoeding te vergroten. Ze brengen hun ervaring over, geven voorlichting over gezondheid en maken de nieuwe ouders wegwijs in de wijk. De groep die tijdens de zwangerschap al een Moedermentor had en daarmee een goede ondersteuningsrelatie heeft opgebouwd, houdt natuurlijk dezelfde begeleider. Opvoedondersteuning voor jonge vaders In de begeleiding van jongeren is veel aandacht voor bijvoorbeeld school of werk, maar in het geval van jongens nog nauwelijks voor het vaderschap. In dit actieprogramma gaan we de aanpak voor deze groep dan ook aanscherpen. We vragen onze partners om in de begeleiding van jongeren nadrukkelijk te checken of er (jonge) kinderen in beeld zijn. Als dat zo is, krijgen vaders waar nodig informatie en opvoedondersteuning. We benadrukken bij zowel de vaders als bij moeders het belang van de aanwezigheid van beide ouders bij de ontwikkeling van hun kind. In elke wijk een kotercafé Voor ouders met jonge kinderen en een klein sociaal netwerk bieden we ontmoetingsplekken in de wijk, zoveel mogelijk in aansluiting op de Huizen van de Wijk. Hier kunnen ze samen met hun kinderen ontspannen, andere ouders of gezinnen leren kennen en ervaringen uitwisselen. Op deze manier bieden ouders elkaar steun bij de alledaagse opvoeding. In het kotercafé kunnen professionals van het CJG of andere partners in de wijk aansluiten voor het laagdrempelig geven van informatie en advies. Maatjesgezin als tijdelijke opvang Als er thuis veel aan de hand is waardoor ouders hun kind (tijdelijk) geen goed gezinsklimaat kunnen bieden, koppelen we hen aan een maatjesgezin. In dit gezin is ruimte en tijd om het kind tijdelijk op te vangen en zo het eigen gezin te ontlasten. Zij bieden het kind bovendien een positief gezinsklimaat. Een blijvend sterk CJG: CJG voor nog meer ouders sneller vindbaar Zo n 60% van de ouders zoekt wel eens hulp en advies bij opvoedvragen 8. Als we hier als gemeente samen met alle betrokken partners in de stad goed in voorzien, dan voorkomen we dat ouders in een later stadium zwaardere hulp nodig hebben. Daarom willen we dat elke Rotterdamse (aanstaande) ouder het CJG nog sneller weet te vinden. Om beide (werkende) ouders beter te bereiken, doen we een proef met avondspreekuren en consulten buiten werktijd. Het CJG breidt daarnaast haar online aanwezigheid uit. En natuurlijk zijn de jeugdverpleegkundigen in de wijk aanwezig op plekken waar ouders en kinderen samenkomen, zoals kinderopvang, buurthuis of kotercafé, Start met inzet pedagogen Per 2016 starten we gefaseerd met de inzet van hbo-geschoolde pedagogen. Zo organiseren we opvoedondersteuning op maat en zetten we professionals gericht in: de jeugdverpleegkundige geeft advies binnen het CJG of thuis. Waar nodig begeleiden hbo-pedagogen (aanstaande) gezinnen aanvullend. Bijvoorbeeld via een methodiek waarbij de interactie met het kind wordt besproken aan de hand van videobeelden van het gezin. Bij ernstige problematiek bieden orthopedagogen specialistische opvoedhulp of diagnostische ondersteuning. Nog meer en breder verbinden: Wijkaanbod via de huisarts Niet alleen het CJG ziet jonge kinderen op regelmatige basis, 81% van ouders met jonge kinderen had in 2015 contact met de huisarts. Het is daarom belangrijk dat ook de Rotterdamse huisartsen het aanbod in de wijk goed kennen en weten te vinden. Daarnaast is goede samenwerking tussen huisartsen en partners die zich binnen de zorg met geboorten bezighouden essentieel. Alle huisartsen hebben of krijgen daarom een vast aanspreekpunt bij het CJG. Papa-proof door papa-panel Het CJG nodigt beide ouders uit voor de consulten, maar vaak verschijnt alleen de moeder. Het CJG gaat vaders meer betrekken in hun uitnodigingen en communicatie. Ook professionals binnen de zorg rond geboorten en het jonge kind kunnen de vaders nog actiever benaderen. We dagen al deze partners uit hun aanbod niet alleen mamamaar ook zoveel mogelijk papa-proof te maken. Om het bestaand aanbod desgewenst uit te breiden, laten we onderzoeken wat we nog meer kunnen doen in het beter bereiken van én de behoefte aan opvoedondersteuning onder vaders. En hoe we hen het beste kunnen benaderen. Aan de uitvoering van dit actieprogramma koppelen we daarom een papa-panel ; een begeleidingsgroep van (jonge) vaders die ons gevraagd en ongevraagd zullen adviseren. 8 De basis van opvoeding en ontwikkeling (NJI, 2011). 16 Actieprogramma Stevige Start

17 Veilig thuis: toepassen van kindcheck Om huiselijk geweld of kindermishandeling te voorkomen en te stoppen zetten we vanuit het programma Veilig Thuis extra maatregelen in. We scherpen het protocol samenwerking geboortezorg aan waarin we het omgaan met signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling regelen door alle partners die bij geboorten zijn betrokken. Ook een warme overdracht van de geboortezorg aan het CJG en wijkteam en contact met Veilig Thuis Rotterdam- Rijnmond leggen we hierin vast. Speciale aandacht geven we aan het voorkomen van Shaken Baby Syndroom: het CJG en de kraamzorg geven hier extra voorlichting over in de kraamtijd. Ook na deze periode blijven we alert op de veiligheid van jonge kinderen. We zorgen dat huisartsen en professionals in de geestelijke gezondheidszorg getraind zijn in het toepassen van de kindcheck. Deze kindcheck verplicht de professional te onderzoeken of volwassen cliënten met bijvoorbeeld depressie of verslaving minderjarige kinderen thuis heeft en of deze kinderen veilig zijn. Aansluitende maatregelen binnen het voorschoolse veld In Rotterdam gaat 89% van de driejarigen naar een peuterspeelzaal of kinderdagverblijf, de zogenoemde voorschoolse voorzieningen. De medewerkers zien de kinderen vaak meerdere dagen per week. Vanuit het Onderwijsbeleid Leren Loont! zetten onderwijs en wij als gemeente in op benutten van zoveel mogelijk kansen voor jonge kinderen. En verbinden we maatregelen uit het onderwijsbeleid, en daarmee het onderwijs voor jonge kinderen dan ook direct aan het creëren van een stevige start. Vanuit het onderwijsbeleid worden op alle voorschoolse voorzieningen zogeheten voorschools maatschappelijk werkers ingezet. Zij begeleiden de pedagogisch medewerkers, helpen bij het signaleren van eventuele risico s en werken nauw samen met het wijkteam. Wanneer kinderen niet terecht terechtkunnen op een reguliere kinderopvanggroep omdat er bijvoorbeeld gedrags- en/of ontwikkelingsproblemen zijn, kunnen zij vanuit ditzelfde beleid via het wijkteam instromen op de zogeheten Plusopvang. Daar is extra begeleiding en expertise voor deze kinderen. Daarnaast is er de SMI-regeling voor kinderen van ouders die zelf kampen met lichamelijke, psychische of sociale problemen. Via de SMI-regeling wordt met de ouder(s) gewerkt aan het verminderen van hun problematiek, terwijl deze kinderen tegelijkertijd een veilig en goed opvoedklimaat in de kinderopvang wordt geboden. Actieprogramma Stevige Start

18 18 Actieprogramma Stevige Start

19 Hoofdstuk 4 Monitoring en onderzoek In de vorige hoofdstukken hebben we beschreven wat we doen om onze allerjongsten een stevige start te bieden. Dit doen we via een flink aantal maatregelen die we binnen drie actielijnen hebben ondergebracht. Gedurende de looptijd van dit actieprogramma ( ) houden we nauwkeurig bij of deze maatregelen goed worden uitgevoerd en natuurlijk of ze de gewenste effecten hebben. Zo kunnen we op tijd bijsturen om onze subdoelstellingen en daarmee ons hoofddoel te bereiken. Programmamonitoring: We maken de ambities meetbaar door middel van een aantal indicatoren. Dit noemen we de programmamonitoring. Het hoofddoel Meer kinderen komen gezond ter wereld en ontwikkelen zich optimaal en de uitwerking van de twee subdoelstellingen per actielijn, geven we hieronder schematisch weer. Hoofddoel: Actielijn Eerder en beter in beeld Meer kinderen komen gezond ter wereld en ontwikkelen zich optimaal Subdoelstellingen 1. Risicofactoren van zwangeren en gezinnen met jonge kinderen zijn in beeld. 2. Indien nodig krijgen zij passend aanbod aan ondersteuning of hulp. Gezond en veilig zwanger Sterke gezinnen (0 tot 4 jaar) 3. De dalende trend van kinderen die te vroeg geboren worden zet door. 4. De dalende trend van kinderen met een te laag geboortegewicht zet door. 5. Meer ouders ervaren het ouderschap en de opvoeding positiever. 6. Minder kinderen met risico op psychosociale problematiek. Actieprogramma Stevige Start

20 We meten elke ambitie zo veel mogelijk via meerdere bronnen. Waar dat kan, gaan we daarbij altijd uit van twee perspectieven: het oordeel van professionals en de beleving van ouders. Zo krijgen we een breed en genuanceerd beeld van datgene wat we bereiken en krijgen we het beste beeld van hoe het met de jongste Rotterdammers gaat. Eerder en beter in beeld: De eerste actielijn (eerder en beter in beeld) richt zich op processen. Hier meten we of professionals goed zicht hebben op de problematiek die ze tegenkomen. Maar ook wat ze hier vervolgens mee doen. We houden bij of deze processen gedurende het actieprogramma verbeteren. Voor subdoel 1 maken we gebruik van de registratie van verloskundigen en het CJG. Subdoel 2 meten we vanuit twee perspectieven: of er sprake is van opvolging van de uitkomsten van risicotaxatie-instrumenten en hoe het staat met de cliënttevredenheid. Uitgangspunt hierbij is dat het aanbod passend is, als de (aanstaande) ouder naar tevredenheid is geholpen. Gezond en veilig zwanger: De ambities van onze tweede actielijn zijn objectief goed te meten. We gebruiken hiervoor de gegevens van de stichting Perined 9. Deze gegevens worden aangeleverd door huisartsen, verloskundigen, gynaecologen en kinderartsen. Sterke gezinnen: De derde actielijn meten we via meerdere indicatoren. Voor subdoel 5 gebruiken we de gegevens van het CJG (het beeld van de professional) en de uitkomsten van de jeugdmonitor (de beleving van de ouders). Subdoel 6 meten we door de gegevens uit gevalideerde vragenlijsten te analyseren (BITSEA, SDQ). Omdat beide vragenlijsten door ouders zelf worden ingevuld, gebruiken we daarnaast de registratie van het CJG als extra indicator. Deelresultaten: Bovenstaande doelstellingen richten zich op de effectiviteit van het totale actieprogramma na vier jaar. De voortgang van het actieprogramma meten we tussentijds via deelresultaten. Dit zijn de praktische uitkomsten van alle maatregelen die per actielijn beschreven staan. Het in beeld brengen van de deelresultaten is integraal onderdeel van de programmamonitoring. Hierover rapporteren we jaarlijks. Onderzoek: Parallel aan de uitvoering van het actieprogramma voeren we aanvullend onderzoek uit. Dit onderzoek doen we als gemeente zelf of in samenwerking met onze partners. De 9 Stichting Perined (voorheen stichting PAN en stichting PRN) beheert de Perinatale Registratie van de vier beroepsgroepen die zich bezighouden met geboortezorg: verloskundigen, huisartsen, gynaecologen en kinderartsen / neonatologen. belangrijkste onderzoeksactiviteiten in het kader van dit actieprogramma zijn: Vroegsignalering in de Jeugdgezondheidszorg Het CJG heeft vrijwel alle Rotterdamse kinderen in beeld en ziet ze op regelmatige basis. Daarmee is zij de aangewezen partij om risico s op tijd te signaleren. Dit doen zij nu al, maar het kan nog beter. In het nieuw op te starten Onderzoek Vroegsignalering JGZ analyseren we hoe het CJG haar werkwijze zo kan inrichten dat zij risico s zo goed mogelijk in beeld heeft. De doelstelling van dit onderzoek is tweeledig: evaluatie van de huidige werkwijze, en het doen van aanbevelingen voor effectieve vroegsignalering in de context van het nieuwe jeugdstelsel. We letten daarbij goed op of het CJG nu alle relevante risico- en beschermende factoren meeneemt in haar signaleringsproces. Het onderzoek bestaat uit verschillende elementen en wordt gefaseerd opgeleverd tot eind Healthy pregnancy for all 2 In 2014 is het Erasmus MC met subsidie van VWS, gestart met het programma HP4All-2. Dit is onderdeel van het nationaal preventieprogramma Alles is Gezondheid. Via nieuwe zorginnovaties zet HP4All-2 in op een verbeterd zorgcontinuüm, in dit geval tussen de verloskundige zorg, kraamzorg, jeugdgezondheidszorg en interconceptiezorg. Zo wil HP4All bijdragen aan een goede start bij de geboorte en aan goede groei- en ontwikkelingskansen in de eerste periode na de geboorte bij kwetsbare gezinnen. Het Rotterdamse deel van HP4All-2 is onderdeel van dit actieprogramma Stevige Start. Met de kennis van dit onderzoek kunnen wij onze aanpak op de allerjongsten versterken. Bovendien draagt de inzet binnen HP4AII-2 bij aan onze maatregelen binnen dit programma. Evaluatie Moeders van Rotterdam Het onderzoek naar het project Moeders van Rotterdam wordt geleid door het Erasmus MC, afdeling verloskunde en prenatale geneeskunde. Het onderzoek richt zich op de effectiviteit van het project, de ontwikkeling van de methodiek en de bredere aanpak van zeer kwetsbare zwangere vrouwen in de stad. Voor het onderzoek worden twee groepen gecreëerd. Groep 1 bestaat uit zeer kwetsbare zwangere vrouwen die begeleid worden door het project Moeders van Rotterdam. Groep 2 bestaat uit zeer kwetsbare zwangere vrouwen die na een intake door Moeders van Rotterdam worden aangemeld bij het wijkteam. Vanuit het wijkteam wordt een passend zorgtraject geboden. De totale onderzoekspopulatie zal bestaan uit (zeer) kwetsbare moeders. Bereiken van de doelgroep De inzet die we plegen werkt, maar alleen als we de juiste mensen bereiken. Het is dus zaak goed aan te sluiten bij de behoeftes van de verschillende doelgroepen. We onderzoeken wat verschillende groepen motiveert en passen daar ons aanbod op aan. Zodat we zoveel mogelijk mensen bereiken en ook vast kunnen houden. We richten ons daarbij ook specifiek op (aanstaande) vaders, om het aanbod zoveel mogelijk papa-proof te maken. 20 Actieprogramma Stevige Start

21 Beleidskader Jeugd Dit actieprogramma maakt onderdeel uit van Rotterdam Groeit : het beleidsprogramma waarin we ons richten op het kansrijk, veilig en gezond laten opgroeien van alle jongeren in Rotterdam. In dit kader worden verschillende onderzoeken uitgevoerd. Zo wordt jaarlijks de Staat van de Jeugd opgeleverd, waarin wordt ingezoomd op de beschermende en risicofactoren die een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van een kind tot gezonde jeugdige en volwassene. Resultaten van deze en andere onderzoeken worden meegenomen in het actieprogramma Stevige Start. Alle inspanningen uit het actieprogramma Stevige Start worden gefinancierd uit bestaande middelen vanuit verschillende gemeentelijke afdelingen. Actieprogramma Stevige Start

22 22 Actieprogramma Stevige Start

23 Bijlage 1: Financiën In onderstaand overzicht zijn de middelen opgenomen die worden ingezet op preventie, opvoedondersteuning en op jeugdgezondheidszorg voor de doelgroep -9 maanden tot vier jaar. In het budget jeugdgezondheidszorg zijn ook alle middelen voor de uitvoering van de wettelijke taken in het kader van de wet publieke gezondheid opgenomen. Het totale budget is gebaseerd op de beschikbare middelen in Onderdelen/jaren Jeugdgezondheidszorg (-9 maanden tot 4 jaar) Aanvullende maatregelen (preventie en opvoedondersteuning) Totaal (euro s) Actieprogramma Stevige Start

24 Colofon Het actieprogramma Stevige Start is een uitgave van de gemeente Rotterdam. Auteur: Marike Tuink, cluster Maatschappelijke Ontwikkeling Tekstredactie: Serviceorganisatie Dienstencentrum Communicatie Vormgeving: Serviceorganisatie Dienstencentrum Communicatie Fotografie: David Rozing Alle foto s zijn illustratief. De modellen staan los van de inhoud. 24 Actieprogramma Stevige Start