Nationale Wetenschapsagenda Route Jeugd in ontwikkeling, opvoeding en onderwijs

Transcriptie

1 Nationale Wetenschapsagenda Route Jeugd in ontwikkeling, opvoeding en onderwijs INLEIDING De route Jeugd in ontwikkeling, opvoeding en onderwijs stelt het kind (0-25 jaar) centraal, zoals geformuleerd door het VN Kinderrechtencomité 1, dat aandacht besteedt aan de identiteit en mening van het kind, behoud van familiebanden, zorg, bescherming, veiligheid, kwetsbaarheid van een kind, recht van een kind op onderwijs en gezondheid. De maatschappelijke uitdagingen die in de andere routes centraal staan, worden hiermee expliciet vanuit het perspectief van de ontwikkelende jeugd benaderd. Hoe kinderen en jongeren worden opgevoed, onderwezen en ondersteund door verschillende volwassenen, leeftijdgenoten en instellingen heeft majeure gevolgen voor de kennis, vaardigheden, voorkeuren en meningen die zij als volwassenen zullen hebben. De 21 e eeuw plaatst ons allen, en in het bijzonder onze jeugd, voor uitdagingen op het gebied van technologie, internet, relaties, etnischreligieuze diversiteit, werkgelegenheid, duurzaamheid, verstedelijking en globalisering. Dit vergt een nieuwe kijk op de manier waarop wij onze jeugd voorbereiden op hun toekomst. Door de jeugd als speerpunt te nemen, verbinden we diverse NWA-vragen en investeren we in nieuw onderzoek dat kan bijdragen aan een gezonde, veilige, en rechtvaardige samenleving voor een nieuwe generatie. VAN CLUSTERVRAGEN NAAR EEN ONDERZOEKSAGENDA Meer dan 30 clustervragen van de NWA gaan in essentie over kinderen en jongeren (zie Appendix A). Daarnaast hebben veel clustervragen directe implicaties voor jeugdigen, omdat de vragen de (nabije) toekomst betreffen waarin zij het stokje van de huidige generatie zullen hebben overgenomen. De vier clustervragen die als ankers dienen voor de voorgestelde route zijn: 59. Hoe kunnen kinderen en adolescenten veilig en gezond opgroeien? 65. Hoe zou het onderwijs van de toekomst eruit moeten zien? 70. Waarom doen wij wat we doen, zijn we wie we zijn en welke factoren beïnvloeden ons gedrag? 47. Hoe kan sociale cohesie in een cultureel en religieus diverse samenleving worden bevorderd? Het centrale vraagstuk dat deze (en andere relevante) clustervragen verbindt, luidt 2 : Wat hebben kinderen en jongeren nodig aan opvoeding, onderwijs en begeleiding zodat zij nu en in de toekomst positief kunnen bijdragen aan de samenleving in de 21 ste eeuw? 1 De rechten van het kind zijn beschreven in het Kinderrechtenverdrag ( 2 De vertaling van de clustervragen naar de centrale vraagstelling en game changers is gebaseerd op (1) een thematische inventarisering onder de leden van de kerngroep en de voorbereidingsgroep; (2) een enquête onder 108 wetenschappers en 81 maatschappelijke partners, zie Appendix B; (3) twee routeworkshops met respectievelijk 25 en 50 deelnemers uit wo, hbo, het pedagogische en onderwijskundige werkveld en beleid zie Appendix C. 1

2 Beantwoording van dit centrale vraagstuk komt tegemoet aan de groeiende maatschappelijke vraag naar bewezen effectieve en rechtvaardige manieren om het welzijn en de ontwikkeling van kinderen en jongeren te bevorderen zodat zij kunnen opgroeien tot volwassenen die een positieve bijdrage kunnen leveren aan de samenleving van de toekomst. De economische meerwaarde ligt in het feit dat goed onderwijs, en effectieve preventie en interventies in opvoeding en onderwijs de sleutel tot succes zijn op vele gebieden van menselijk functioneren. Ze kunnen tot een significante reductie leiden van maatschappelijke kosten gerelateerd aan onder andere de (gezondheids)zorg, sociaal-economische achterstanden, en criminaliteit. Andersom draagt een goed opgeleide generatie met kritische en betrokken burgers direct bij aan een veilige, gezonde en rechtvaardige maatschappij. De kennis die deze route zal opleveren is daarmee essentieel voor een sociaal en economisch succesvolle samenleving. GAME CHANGERS Deze route kiest een vernieuwende invalshoek door het kind/de jongere centraal te stellen en uitgangspunt te maken van een integratieve wetenschapsagenda. Uit deze centrale game changer volgen ten minste drie belangrijke vraagstukken die op hun beurt als game changers in toekomstig onderzoek kunnen fungeren: (1) Leren en ontwikkelen in verschillende contexten Jeugdigen leren en ontwikkelen zich in verschillende contexten, relaties en netwerken. Die contexten zijn tot nu toe te weinig in samenhang bestudeerd. Onderzoek naar de complexe wisselwerking tussen de diverse sociale contexten waarin kinderen en jongeren opgroeien kan tot nieuwe inzichten leiden in de ontwikkeling van de huidige generatie jeugdigen. Hoe kan het onderwijs beter gebruik maken van wat kinderen thuis en op internet leren? Hoe kunnen ouders effectiever worden betrokken bij het onderwijs op school en thuis bijdragen aan de cognitieve en sociale ontwikkeling van kinderen? Welke vaardigheden moeten leraren en andere professionals hebben om de behoeften van kinderen centraal te stellen en actief bij te dragen aan hun motivatie om te leren en aan integratie van verschillende leefwerelden? Hoe kunnen verschillende vormen van leren (blended learning) binnen en tussen contexten effectief worden ingezet voor de optimale ontwikkeling van jeugdigen en de preventie van leerproblemen of sociaalemotionele problemen? En wat vraagt dit van scholen en lerarenopleidingen, en pedagogische organisaties en opleidingen? Hoe kunnen kwalificatiedoelen behaald worden en effectief geïntegreerd worden met persoonsvorming en socialisatiedoelen? Ook binnen ontwikkelingscontexten zijn belangrijke deelgebieden aan te wijzen die een meer integratieve onderzoeksbenadering vereisen, zoals doorgaande leerlijnen tussen voorschools, primair, voortgezet en hoger onderwijs, of verschillende fasen in de gezinsontwikkeling en de relaties tussen verschillende gezinsleden. Met deze benadering wordt recht gedaan aan de complexiteit van de ontwikkeling van de jeugd in verschillende contexten en verschillende ontwikkelingsfasen (zie voor maatschappelijk draagvlak voor deze aanpak: 2

3 (2) Diversiteit en ongelijkheid De grote diversiteit aan achtergronden en kenmerken van jeugdigen in de G4 en ook steeds meer daarbuiten gaat nog te vaak samen met ongelijkheid in uitgangsposities, kansen en effectiviteit van preventie en interventies. Er is onderzoek nodig naar de factoren die een rol spelen in de intergenerationele overdracht van achterstand en risico (uiteenlopend van bijvoorbeeld laaggeletterdheid tot kindermishandeling) en hoe deze doorbroken kan worden. Ook vormen van ongelijkheid die ontstaan door bestaande en nieuwe structuren en praktijken in onderwijs en opvoeding (vroege selectie, omgang met meertaligheid, de opkomst van schaduwonderwijs) dienen bestudeerd te worden. Daarnaast is onderzoek nodig dat kennis genereert over individuele verschillen in ontwikkeling en leren en deze vertaalt naar gepersonaliseerde interventies en opvoedings- en leeromgevingen. Hoe kunnen bijvoorbeeld formatieve toetsing en professionele beoordelingen optimaal benut worden voor begeleiding en advisering die recht doen aan de capaciteiten van een kind? Tot slot moet onderzoek zich richten op de vraag hoe de kracht van diversiteit in de ontwikkeling van de jeugd herkend en gestimuleerd kan worden, en niet alleen in termen van beperkingen worden gezien. Welke pedagogische en onderwijskundige interventies zijn effectief in het bevorderen van sociale cohesie zodat diversiteit een positieve in plaats van een belemmerende factor is in buurten, scholen en steden? Door diversiteit en ongelijkheid op alle niveaus te bestuderen - van individueel niveau (de jeugdige) tot beleidsniveau (onderwijsbeleid, jeugd(zorg)beleid, kinderrechten) krijgt onderzoek naar deze vraagstukken een nieuwe impuls en wordt een directere vertaling naar beleid en praktijk mogelijk. (3) Normativiteit van opvoeding en onderwijs Elke toekomstvisie heeft een normatieve dimensie: waartoe willen we opvoeden en opleiden? Voorstellen voor de kennis, vaardigheden en houdingen die in de toekomst nodig zullen zijn - 21st century skills, probleem oplossen, creatief denken, burgerschap, digitale geletterdheid - worden altijd vanuit een bepaald perspectief gedaan. De onderliggende normen en doelen van opvoeding en onderwijs zijn echter zelden expliciet onderwerp van discussie of bestudering in praktijk en onderzoek. Theoretisch onderzoek is noodzakelijk om nieuwe opvoedings- en onderwijsdoelen te funderen Empirisch onderzoek is nodig voor het beantwoorden van vragen als: Wat zijn de belangen van kinderen in de 21 ste eeuw volgens opvoeders, onderwijs- en jeugdzorgprofessionals, en welke rol spelen culturele en sociaal-economische factoren daarin? Worden de belangen en rechten van kinderen in beleid en praktijk van opvoeding, onderwijs en begeleiding voldoende gewaarborgd? Bieden huidige pedagogische en onderwijskundige kaders voldoende houvast voor ouders, leraren en andere professionals? Hoe kunnen we de jeugd betrekken bij de vraag wat voor henzelf van belang is voor hun toekomst? Dergelijke vragen grijpen terug op kernvragen van de pedagogiek die al enige tijd geen onderdeel meer zijn van de onderzoeksagenda. Ze zijn cruciaal voor het leggen van een solide basis voor wetenschappelijk onderzoek dat kennis oplevert voor maatschappelijke vraagstukken. 3

4 POSITIE EN VERBINDINGEN De voorgestelde route bouwt voort op sociaal-wetenschappelijk onderzoek van universiteiten en hogescholen dat toonaangevend is in Nederland, Europa en daarbuiten. Onderzoek op het gebied van de ontwikkelende jeugd is in het afgelopen decennium ruim vertegenwoordig in de meest prestigieuze vormen van onderzoeksfinanciering, zowel nationaal (NWO-VENI, -VIDI, -VICI, Zwaartekracht, Zon-MW en NRO-consortia) als internationaal (ERC Starting, Consolidator en Advanced grants). Het oplossen van het centrale vraagstuk vereist fundamenteel en praktijkgericht onderzoek en beleidsonderzoek. Deze route verbindt deze verschillende typen onderzoek door de aandacht voor de toepasbaarheid van wetenschappelijke inzichten in de concrete praktijk van opvoeding, onderwijs, jeugdzorg en de gezondheidszorg. Omdat de ontwikkeling van de jeugd in een veelheid van contexten plaatsvindt, is ook een verbinding tussen disciplines noodzakelijk. De traditionele disciplines in jeugdonderzoek (zoals pedagogiek, ontwikkelingspsychologie, onderwijswetenschappen) worden in deze route verbonden met verwante disciplines (zoals jeugdrecht, sociologie, cognitieve psychologie, neurowetenschappen, taal- en communicatiewetenschappen, medische wetenschappen, filosofie/ethiek), en met disciplines die zich van oudsher minder met jeugd bezighouden, maar wel cruciaal zijn voor een integratieve aanpak (zoals bestuurskunde, veranderkunde, planologie). In deze route wordt expliciet gekozen voor de verbinding van wetenschappelijk empirisch onderzoek met de rijke ervaring van de jeugd zelf, en de praktijkkennis van professionals die dagelijks werken met kinderen en adolescenten (zoals leraren, jeugdzorgmedewerkers, jeugdartsen) en, minstens zo belangrijk, de opleiders van deze professionals. De uitwisseling tussen wetenschap en praktijk verdient meer aandacht dan deze tot nu toe heeft gekregen en kan zorgen voor een betere aansluiting van onderzoek bij de behoeften en expertise in de samenleving. Daarnaast onderstreept deze route het belang van samenwerking van wetenschappers met de lokale en nationale overheid, belangenverenigingen, toezichthouders, het bedrijfsleven, de ICT en de media. In de routeworkshop en de enquête hebben vertegenwoordigers uit vrijwel al deze domeinen de intentie uitgesproken om, ook in samenwerking, bij te dragen aan de beantwoording van het centrale vraagstuk door het verwerven van meer integratieve kennis. MIDDELEN Van het totaal aan middelen voor jeugd- en onderwijsonderzoek (zoals via de eerste en tweede geldstroom bij universiteiten en hogescholen in kind aanwezig is), kan een gedeelte aangewend worden voor de realisering van het hierboven aangegeven onderzoek. Dit betreft zo n 25 miljoen per jaar. Om de hierboven geschetste veranderingen wetenschappelijk goed begeleid vorm te geven en een gefundeerd antwoord te geven op de vragen die hieruit voortvloeien zijn de volgende aanvullende middelen per jaar (in totaal 40 miljoen) noodzakelijk in het komende decennium. Voor alle drie de beschreven game changers tezamen is het volgende onderzoek noodzakelijk. Multi/interdisciplinair onderzoek ( 10 miljoen/j): Om de beoogde veranderingen daadwerkelijk te laten plaatsvinden is het opzetten en uitvoeren van multi/interdisciplinair onderzoek noodzakelijk (zie disciplines eerder genoemd). Dit vereist een aanvullende structurele investering. Samenwerkingsverbanden ( 20 miljoen/j): Voor onderzoeksactiviteiten die voortkomen uit vragen van praktijkinstellingen en professionals is een structurele samenwerkingsstructuur (bijvoorbeeld academische werkplaatsen die op deze game changers gericht zijn) onontbeerlijk. Hierbij kan van de betrokken partners een inbreng van ten minste 50% 4

5 worden verwacht. Met een inzet van 20 miljoen per jaar zouden dergelijke samenwerkingsverbanden snel van start kunnen gaan op de drie onderscheiden vraagstukken. Interventie-onderzoek ( 10 miljoen/j): Wat werkt waarom en voor wie? Om te onderzoeken of interventies die (onder andere in deze samenwerkingsverbanden) worden ontwikkeld daadwerkelijk resultaat hebben en wat de werkzame factoren zijn die ook in de praktijk bruikbaar zijn, is het noodzakelijk om ook effectonderzoek uit te voeren. Dit zal de impact van de route aanzienlijk vergroten. Voor bovenstaande kan worden voortgebouwd op bestaande structuren die dan wel verstevigd moeten worden. Dit is bij de bovenstaande financiering inbegrepen. Hierbij valt te denken aan een uitbouw van de samenwerkingen vanuit de universiteiten en hogescholen op plaatselijk en regionaal niveau, een nationale infrastructuur met behulp van NWO (domein SGW en NRO) waarmee nationale programmafinanciering vanuit interdisciplinair perspectief en nieuwe vormen van kennisbenutting mogelijk worden. VERBINDINGEN BINNEN DE NWA De thema s jeugd, onderwijs, opvoeding en ontwikkeling zijn vertegenwoordigd in meer dan 30 clustervragen (zie bijlage) en zijn terug te vinden in verschillende NWA-routes, waaronder vooral Route 3 (Gezondheidszorgonderzoek, preventie en behandeling), Route 6 (Veerkrachtige en zinvolle samenlevingen) en Route 8 (Hersenen, cognitie en gedrag), en ook Route 9 (Big data), Route 10 (Smart industry), en de additionele route 5 (Sport en bewegen). In de voorgestelde route Jeugd in ontwikkeling, opvoeding en onderwijs is de jeugd in al haar ontwikkelingscontexten speerpunt waardoor een coherente en integratieve benadering van deze thema s een plek krijgt binnen de nationale wetenschapsagenda. Dit is van belang omdat veel grote maatschappelijke uitdagingen in essentie in de jeugd beginnen en vragen om een meer integraal perspectief. Expliciete afstemming heeft plaatsgevonden met de boegbeelden van verschillende aanverwante routes door wie steun werd uitgesproken voor de meerwaarde van een aparte route voor Jeugd in ontwikkeling, opvoeding en onderwijs, vanwege het benodigde, integrale perspectief op wat de jeugd nodig heeft in opvoeding en onderwijs voor een optimale ontwikkeling en positieve bijdrage aan de samenleving. Afbeeldingen: Shutterstock 5

6 Appendix A NWA-Clustervragen relevant voor de route Jeugd in ontwikkeling, opvoeding en onderwijs 31. Wat betekent globalisering voor onze culturele identiteit en het bepalen van de positie van Nederland in de wereld? 33. Hoe staat het met de vitaliteit van en het vertrouwen in de democratie, en hoe kunnen deze worden versterkt? 34. Wat is in het licht van de veranderende bevolking (vergrijzend, hier en daar krimpend en beïnvloed door migratie) de houdbaarheid van de welvaartsstaat? 35. Hoe kunnen de socio-economische instituties van de toekomst vormgegeven worden? 38. Wat is een goede balans tussen vrijheid en (individuele en collectieve) verantwoordelijkheid? 41. Wat is het probleem met ongelijkheid? 43. Wat zijn de oorzaken en de gevolgen van migratie en hoe kunnen we er mee omgaan? 47. Hoe kan sociale cohesie in een cultureel en religieus diverse samenleving worden bevorderd? 48. Hoe kunnen zelfredzaamheid en participatie in de samenleving gestimuleerd worden? 49. Hoe blijven de beroepsbevolking en haar organisaties vitaal en veerkrachtig in het licht van de uitdagingen van de 21 ste eeuw? 50. Wat is het geheim van veerkrachtige samenlevingen? 54. Hoe zorgen we ervoor dat de Nederlandse economie concurrerend blijft? 58. Wat zijn de patronen en oorzaken van criminaliteit en hoe vallen deze te beïnvloeden? 59. Hoe kunnen kinderen en adolescenten veilig en gezond opgroeien? 65. Hoe zou het onderwijs van de toekomst eruit moeten zien? 67. Wat betekent kunst voor mensen? 68. Hoe bevorderen en benutten we creativiteit en innovatie? 1

7 70. Begrijpen van ons gedrag: waarom doen wij wat we doen, zijn we wie we zijn en welke factoren beïnvloeden ons gedrag? 71. Wat is kwaliteit van leven? 72. Hoe bevorderen we gezondheid en voorkomen we ziekte via een gezonde leefstijl en gedrag? 74. Wat is de invloed van slaap op onze gezondheid? 75. Hoe kunnen we gezondheid door middel van sport, bewegen en voeding bevorderen en welke effecten brengt dit met zich mee? 77. Wat is de bijdrage van niet-genetische factoren aan de persoonlijke eigenschappen en ziekteprocessen? 78. Wat zijn de effecten van de gebouwde omgeving op gezondheid en welzijn? 82. Hoe ontwikkelt het zenuwstelsel zich en hoe kunnen processen van degeneratie worden tegengegaan? 83. Hoe ontstaan neurologische, psychiatrische en psychische aandoeningen en hoe kunnen we ze voorkomen, verzachten of verhelpen? 84. Hoe kunnen we het probleem van overgewicht en obesitas beter begrijpen en voorkomen? 91. Zwangerschap, een kind baren en de overgang: kunnen we ze beter maken? 107. Hoe kunnen we beter anticiperen op de invloed van nieuwe technologie op de mens en maatschappij, en de invloed van bestaande technologie beter begrijpen en beoordelen? 108. Welke sociale veranderingen als gevolg van technologische vooruitgang zijn aanstaande en beïnvloeden onze welvaart? 110. Wat is de invloed van oude en nieuwe media op individu en samenleving? 112. Big data: kunnen we grote datasets en het verzamelen daarvan benutten voor het realiseren van waarden, het genereren van inzichten en het verkrijgen van antwoorden? 139. Hoe verwerkt en onthoudt ons brein informatie en wat is daarbij de rol van plasticiteit en netwerken op verschillende (microscopische en macroscopische) niveaus? 2

8 Appendix B Samenvatting resultaten online enquête VOORBEREIDING In de voorbereidende bijeenkomst van 26 april hebben de leden van de kerngroep en de voorbereidingsgroep de meer dan 30 relevante clustervragen vertaald naar onderzoeksthema s die als uitgangspunt kunnen dienen voor de formulering van de zogenaamde game changers. Deze onderzoeksthema s waren (1) Pedagogische relaties; (2) Identiteit en peer relaties; (3) Leren voor de toekomst; (4) Ongelijkheid. Aan elk van deze thema s waren kernwoorden gekoppeld die onder andere uit de NWA clustervragen voortvloeien en specifieke onderwerpen vertegenwoordigden die binnen de thema s relevant kunnen zijn. De thema s en de kernwoorden zijn verwerkt in een online enquête om te kunnen toetsen of deze thema s voldoende draagvlak hebben in de relevante wetenschappelijke disciplines en onder relevante maatschappelijke partners. Daarin werden de volgende vragen gesteld, met het verzoek steeds twee thema s en daarbinnen vijf kernwoorden te kiezen: (1) Op welke gebieden binnen het domein Jeugd en Onderwijs is Nederland wetenschappelijk het sterkst? (2) Op welke gebieden binnen het domein Jeugd en bestaat vanuit maatschappelijk oogpunt het meeste behoefte aan meer wetenschappelijk onderzoek? (3) Welke onderwerpen binnen het domein Jeugd en Onderwijs zijn wetenschappelijk het meest relevant? Ten slotte werd gevraagd of bepaalde thema s nog werden gemist. DEELNEMERS Tot onze grote tevredenheid hebben in 10 dagen tijd maar liefst 189 mensen de enquête ingevuld, met een mooie verdeling over wetenschappers (108) en maatschappelijke partners (81). In de categorie wetenschap waren o.a. de volgende gebieden vertegenwoordigd: pedagogiek, onderwijskunde, ontwikkelingspsychologie, maar ook sociologie, taalwetenschappen en hersenwetenschap. In de categorie maatschappelijke partners waren vooral veel vertegenwoordigers uit de onderwijspraktijk, onderwijsbeleid, praktijk- en beleidsonderzoek, maar ook belangenverenigingen, toezichthouders, adviesbureaus, etc. Onder de deelnemers waren ongeveer evenveel mannen als vrouwen en de leeftijdsverdeling liet een mooie bell curve zien, waarbij de meeste deelnemers tussen 40 en 60 jaar oud waren.

9 VRAAG 1: STERKE WETENSCHAPSGEBIEDEN In Figuur 1 is te zien dat alle vier de thema s voldoende vaak zijn gekozen als sterke wetenschapsgebieden in Nederland, waarbij vooral het thema pedagogische relaties eruit springt. Uit de keuzes voor de 5 belangrijkste kernwoorden binnen dit thema blijkt dat zowel de relaties met ouders als met leraren als centraal worden geacht, maar vooral de samenwerking tussen deze twee groepen (zoals bleek uit de keuze voor het kernwoord ouderbetrokkenheid) en manieren om de kwaliteit van deze relaties te bevorderen (kernwoord opvoedingsondersteuning). Figuur 1: Op welke gebieden is Nederland wetenschappelijk het sterkst? Pedagogische relaties Gekozen door % van respondenten Identiteit & peer relaties Leren voor de toekomst Ongelijkheid VRAAG 2: MAATSCHAPPELIJKE BEHOEFTE Figuur 2 toont de resultaten met betrekking tot de thema s die volgens de deelnemers vanuit maatschappelijk oogpunt vooral belangrijk zijn in een onderzoeksagenda. Ook hier zijn alle thema s als voldoende belangrijk aangemerkt. Twee thema s die eruit springen zijn Leren voor de toekomst en Ongelijkheid. De kernwoorden die het vaakst werden gekozen als centrale begrippen rond Leren voor de toekomst besloegen zowel cognitieve als sociaal-emotionele vaardigheden, 21st century skills, motivatie en leerprocessen. Voor het thema Ongelijkheid waren de meest gekozen kernwoorden sociaal-economische ongelijkheid, diversiteit, sociale cohesie en risicogroepen.

10 Figuur 2: Op welke gebieden is maatschappelijk het meest behoefte aan onderzoek? Pedagogische relaties Gekozen door % van respondenten Identiteit & peer relaties Leren voor de toekomst Ongelijkheid VRAAG 3: WETENSCHAPPELIJK RELEVANT Ten aanzien van de vraag naar wetenschappelijk relevante thema s bleek wederom dat allevier de thema s van belang werden geacht door de deelnemers (Figuur 3). Pedagogische relaties en Leren voor de toekomst werden daarbij net wat vaker gekozen dan de andere thema s. Figuur 3: Op welke gebieden is onderzoek wetenschappelijk het meest relevant? Pedagogische relaties Gekozen door % van respondenten Identiteit & peer relaties Leren voor de toekomst Ongelijkheid

11 VRAAG 4: WELKE THEMA S ZIJN NOG ONVOLDOENDE BELICHT? Deelnemers konden ook aangeven welke thema s zij hadden gemist in de enquête. Verreweg de meeste deelnemers gaven aan dat de belangrijkste thema s voor deze route aan bod waren gekomen in de enquête, maar er waren ook deelnemers die aanvullende suggesties deden. Naast een aantal vrij specifieke thema s die min of meer onder de bestaande kopjes kunnen vallen, vielen met name twee aanvullende thema s op. Ten eerste werd door veel deelnemers het belang van integratie van thema s en contexten van ontwikkeling genoemd, maar ook integratie tussen wetenschap en praktijk. Ten tweede werd aandacht gevraagd voor het thema preventie, dat voor alle inhoudelijke thema s als cruciaal werd beschouwd. VERTALING NAAR DE WETENSCHAPSAGENDA Het belang van de vier thema s die door de kern- en voorbereidingsgroep zijn geformuleerd naar aanleiding van de NWA clustervragen konden onder de enquêtedeelnemers op groot draagvlak rekenen. Naar aanleiding van de enquête formuleerde de kern- en voorbereidingsgroep de overkoepelende game changer Het kind centraal als primair uitgangspunt van de route Jeugd in Ontwikkeling, Opvoeding, en Onderwijs, dat alle thema s verbindt. Dit uitgangspunt werd in de routeworkshops zeer positief ontvangen en heeft geleid tot de uitwerking in drie onderliggende game changers die recht doen aan de bijdragen van wetenschappers en maatschappelijke partners in alle stadia van het voorbereidingsproces. Zo zijn de thema s Pedagogische relaties en peer relaties, maar vooral de samenhang tussen de sociale contexten die zij vertegenwoordigen, expliciet centraal gesteld in de game changers. Daarnaast zijn de thema s Leren voor de toekomst en Ongelijkheid duidelijk gepositioneerd als van cruciaal belang voor zowel maatschappelijke als wetenschappelijke vooruitgang. Het belang van preventie is in het voorstel integraal onderdeel van alle doelen van de route.

12 Appendix C Deelnemerslijsten routeworkshops Deelnemerslijst NWA-routeworkshop Onderwijs 11 mei 2016 Voornaam Tussenvoegsel Achternaam Organistatie Suzanne Aalberse Universiteit van Amsterdam Carla van Boxtel Universiteit van Amsterdam Lotje Cohen Gemeente Amsterdam Welmoet Damsma Naturalis Mariken Elsen NWA secretariaat Ruben Fukkink Hogeschool van Amsterdam José van der Hoeven CED groep Judith Huisman NRO Wouter van Joolingen Universiteit Utrecht Jelle Kaldewaij NRO Hanno van Keulen Hogeschool Windesheim Folkert Kuiken Universiteit van Amsterdam Renée Middelburg NRO Hessel Nieuwelink Hogeschool van Amsterdam Ron Oostdam Pabo Almere Helene van Oostrom vo-raad Lex Polman Amos Onderwijs Doret de Ruyter Vrije Universiteit Amsterdam Marco Snoek Hogeschool van Amsterdam Roel van Steensel Erasmus Universiteit Rotterdam Monique Volman Universiteit van Amsterdam Michiel Westenberg Universiteit Leiden Arie Wilschut Hogeschool van Amsterdam

13 Deelnemerslijst NWA-routeworkshop Jeugd en Onderwijs 18 mei 2016 Voornaam Tussenvoegsel Achternaam Organistatie Hedwig van Bakel Universtiteit van Tilburg Jos Beishuizen Vrije Universiteit Amsterdam Marja Berendsen NWO Diana van Bergen Rijksuniversiteit Groningen Cris Boonen Ministerie van V&J Lex Borghans Universiteit van Maastricht Colette Bos NWO Zakaria Boughlala RSG Enkhuizen Susan Branje Universiteit Utrecht Elly de Bruijn Hogeschool van Utrecht Maartje Buijs - Germs Liemerscollege Ilse Christenhusz NRO Toon Cillessen Radboud Universiteit Nijmegen Jaap Denissen Universiteit van Tilburg Symone Detmar TNO Jeannette Doornenbal Hanzehogeschool Groningen Christine Espin Universiteit Leiden Ruben Fukkink Hogeschool van Amsterdam Liesbet de Haas NRO Karin Hoogeveen Sardes Raisa Huijsmans NRO Judith Huisman NRO Wilma Jansen Gemeente Rotterdam Gjalt Jellesma BOINK, oudervereniging kinderopvang Ank Jeurissen Samenwerkingsverband Utrecht VO Harrie Jonkman Verwey-Jonker Instituut Jelle Kaldewaij NRO Loes Keijsers Universtiteit van Tilburg Renske Keizer Universiteit van Amsterdam Liesbeth Kester Universiteit Utrecht Debora Klaar NRO Marijke Kral Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Ton Liefaard Universiteit Leiden Jeroen van Merriënboer Universiteit van Maastricht Judi Mesman Universiteit Leiden Judith Metz Hogeschool van Amsterdam Renée Middelburg NRO Nienke Nieveen SLO Jeroen Onstenk Hogeschool InHolland Veronique van der Perk NRO Manon Persoon Ministerie van OCW Cécile Raat NWO Maartje Raijmakers Universiteit Leiden Doret de Ruyter Vrije Universiteit Amsterdam René van Schalkwijk Horizoncollege Rens van der Schoot Universiteit Utrecht Carlo Schuengel Vrije Universiteit Amsterdam Marco Snoek Hogeschool van Amsterdam

14 Deelnemerslijst NWA-routeworkshop Jeugd en Onderwijs 18 mei 2016 Voornaam Tussenvoegsel Achternaam Organistatie Renate Spruijt De Jeugdconsulent Tobias Stark Universiteit Utrecht Ruud Strijp NRO Paul Vedder Universiteit Leiden René Veenstra Rijksuniversiteit Groningen Ellen Verheijen MBO Raad Joke Visser NSGK Monique Volman Universiteit van Amsterdam Marsha Wagner Topsector Energie Ib Waterreus Ministerie van OCW Carolina de Weerth Radboud Universiteit Nijmegen Michiel Westenberg Universiteit Leiden Eric Wiersma Hogeschool InHolland Deborah Yapp-Raphael Hogeschool Leiden Karin Zegwaard NSGK