samenwerking creativiteit vernieuwing

Transcriptie

1 samenwerking creativiteit vernieuwing

2 2

3 Inhoud Inleiding Van vragen naar kansen 4 De blauwe route: water als weg naar innovatieve en duurzame groei 7 Bouwstenen van materie en fundamenten van ruimte en tijd 11 Circulaire economie en grondstoffenefficiëntie: duurzame circulaire impact 15 Duurzame productie van gezond en veilig voedsel 19 Energietransitie 23 Gezondheidsonderzoek, preventie en behandeling 27 Jeugd in ontwikkeling, opvoeding en onderwijs 31 Kunst: onderzoek en innovatie in de 21 ste eeuw 35 Kwaliteit van de omgeving 39 Levend verleden 43 Logistiek en transport in een energieke, innovatieve en duurzame samenleving 47 Materialen Made in Holland 51 Meten en detecteren: alles, altijd en overal 55 NeuroLabNL: dé werkplaats voor hersen-, cognitie- en gedragsonderzoek 59 De oorsprong van het leven op aarde en in het heelal 63 Op weg naar veerkrachtige samenlevingen 67 Personalised medicine: uitgaan van het individu 71 De quantum / nano-revolutie 75 Regeneratieve geneeskunde: gamechanger op weg naar brede toepassing 79 Smart industry 83 Smart, liveable cities 87 Sport en bewegen 91 Sustainable Development Goals voor inclusieve mondiale ontwikkeling 95 Tussen conflict en coöperatie 99 Waardecreatie door verantwoorde toegang tot en gebruik van big data 103 Epiloog 107

4 Inleiding Van vragen naar kansen Onderzoek en innovatie zijn onmisbaar om antwoorden te vinden op de grote uitdagingen van onze tijd en kansen te scheppen voor de toekomst. Het scheppen van kansen begint met het stellen van vragen. De in december 2015 gepubliceerde Nationale Wetenschapsagenda beschrijft 140 urgente vraagstukken voor onderzoek en innovatie. Deze 140 overkoepelende vraagstukken zijn gebaseerd op vragen die zijn ingediend na een brede consultatie onder alle Nederlanders. Dit Portfolio voor onderzoek en innovatie beschrijft het resultaat van de volgende fase in het proces: de stap van onderzoeksvragen naar het formuleren van routes door de vragen heen, routes die deelverzamelingen van onderling samenhangende vragen bijeen brengen. De routes verbinden wetenschap, technologie en innovatie. Zij geven aan welke kansen in samenspraak met maatschappelijke partners en bedrijven opgepakt en benut kunnen worden en wat die inzet de samenleving en de economie op termijn oplevert. Deze kansen zijn geformuleerd tijdens workshops waaraan in totaal tussen de twee- en drieduizend mensen hebben meegewerkt. Alle routes die in de Nationale Wetenschapsagenda zijn beschreven worden in dit portfolio verder uitgewerkt, soms onder een iets andere naam. Daarnaast zijn nog negen additionele routes vanuit het veld aangereikt. Omdat al deze routes dwars door disciplines en sectoren heen snijden, is er geen voor de hand liggende manier om de routes te groeperen of in te delen. Ook is er geen sprake van een rangorde. Om die reden worden de routes in het portfolio in alfabetische volgorde gepresenteerd. De Nationale Wetenschapsagenda kan worden weergegeven als een boom met wortels, stam en kruin. De wortels vertegenwoordigen datgene waar de boom uit is voortgekomen en op steunt: de nieuwsgierigheid van de samenleving en de vele vragen die burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijven, overheden en wetenschap hebben ingediend. De stam staat voor de 140 overkoepelende vragen die in de Nationale Wetenschapsagenda worden gepresenteerd. De kruin van de boom staat voor het Portfolio voor onderzoek en innovatie. De takken zijn de routes die uit de stam oprijzen en de bladeren zijn de kansen op doorbraken in onderzoek en innovatie die in de routes zijn geïdentificeerd. In zijn geheel staat de boom voor een uniek participatief proces, een samenwerkingsproject dat zijn weerga niet kent. 4

5 Kansen Routes Nationale Wetenschaps agenda Bedrijfsleven Maatschappelijke organisaties Overheden Burgers Wetenschap Gebruik Dit portfolio dient twee doelen. Allereerst geeft hij prioriteiten aan voor investeringen in het Nederlandse onderzoek. Deze publicatie is als losstaande uitgave beschikbaar, maar vormt ook de inhoudelijke bijlage bij de investeringsagenda die de Kenniscoalitie - bestaande uit KNAW, MKB-Nederland, NFU, NWO, TO2-federatie, Vereniging Hogescholen, VNO/NCW en VSNU - aan de politiek voorstelt. Daarnaast legt dit portfolio een basis voor samenwerking tussen onderzoekers. Rond de routes hebben zich betrokken gemeenschappen van belanghebbenden in wetenschap, bedrijfsleven, overheid en samenleving geformeerd. Het portfolio is een momentopname. Hij geeft, naar de huidige stand van inzichten, veelbelovende thema s weer voor het realiseren van grensverleggende doorbraken in onderzoek en innovatie; doorbraken die het speelveld van wetenschap, economie en samenleving diepgaand kunnen veranderen. Deze inzichten zijn niet statisch en blijven zich ontwikkelen. Het is dan ook mogelijk dat in de komende jaren nieuwe routes door de vragen van de wetenschapsagenda worden uitgestippeld en uitgewerkt, resulterend in de identificatie van nieuwe kansen. Op termijn zal de Nationale Wetenschapsagenda zelf worden ververst en herijkt in een nieuw participatief proces. 5

6 Gamechangers Het portfolio biedt beschrijvingen van de nu geïdentificeerde kansen per route. De meeste routes benoemen verschillende onderwerpen, die zij gamechangers noemen. Gamechangers zijn invalshoeken of benaderingen die de potentie hebben het onderzoek diepgaand te vernieuwen. Ze zijn verschillend van aard. Deels hebben ze een inhoudelijk karakter en beschrijven de onderzoeksthema s die potentieel tot doorbraken kunnen leiden: onderwerpen waarin met voorrang geïnvesteerd zou moeten worden. Deels behandelen ze voorwaarden voor succes of de benodigde wetenschappelijke infrastructuur. Ook zijn er routes die cruciale methodische vernieuwingen inbrengen als gamechangers. Inhoudelijk variëren de routes in breedte en diepte. Sommige formuleren een breed scala aan mogelijke kansen; andere werken een beperkt aantal kansen in de diepte uit. Daarbij zijn er routes die bewust hebben gekozen om andere routes te doorsnijden, zoals: Waardecreatie door verantwoorde toegang en gebruik van big data; Meten en detecteren: alles, altijd en overal; of Sustainable Development Goals voor inclusieve mondiale ontwikkeling. Er zijn onderwerpen die in meerdere routes terugkomen, waarbij iedere route een eigen invalshoek kent. De epiloog aan het eind van dit boek gaat hier nader op in. De routes beperken zich echter niet tot het benoemen van inhoudelijke kansen. Ze besteden ook aandacht aan de vertaalslag van onderzoek naar maatschappelijke benutting en het dichten van de innovatiekloof. Daarnaast bevatten sommige routes voorstellen voor nieuwe instituten of voor nieuwe grootschalige samenwerkingsverbanden. Ook educatie is een onderwerp dat vaak terugkomt. Voor veel routes is niet alleen nieuw onderzoek belangrijk, maar goed onderwijs in gespecialiseerde kennis en in eigentijdse vaardigheden evenzeer. Ten slotte vinden alle routes het belangrijk om de kansen die zij formuleren maatschappelijk verantwoord te realiseren. Het gaat dan om sociale, juridische en ethische consequenties van het onderzoek, zoals privacy- en veiligheidsgevoeligheden, maatschappelijke acceptatie en governance. Verder willen veel routes een impuls geven aan nieuwe uitvoeringsvormen voor onderzoek. Een aantal routes noemt proeftuinen als living labs of field labs als middel om multidisciplinariteit daadwerkelijk vorm te geven. Ook citizen science, waarbij burgers worden betrokken bij vraagstelling, dataverzameling, interpretatie en implicaties van onderzoek, komt in meerdere routes terug. Ten slotte Met het formuleren van kansen binnen routes is een volgende stap gezet naar een voorstel voor zinvolle en nuttige investeringen in onderzoek en innovatie. Het onderzoek dat in de routebeschrijvingen wordt voorgesteld, zal op lange termijn een grote bijdrage leveren aan het oplossen van tal van maatschappelijke vraagstukken, het realiseren van duurzame economische groei en aan het versterken van de internationale positie van het Nederlandse onderzoek. 6