1 Inleiding. 1.2 Kaders Vastgoedstrategie. 1.1 Historie Vastgoedstrategie

Transcriptie

1 1

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding Historie Vastgoedstrategie Kaders Vastgoedstrategie Continue actualisatie van de Vastgoedstrategie Leeswijzer Uitgangspunten voor (actualisatie van) de vastgoedstrategie Beschrijving vastgoedportefeuille Huisvestingslasten Aanpak in deelgebieden Campusvisiemodel Ambities en doelstellingen Onderwijs Onderzoek Valorisatie Living Campus Bereikbaarheid Prettige campus Veilige en efficiënte campus Staat van onderhoud Verkleinen van de footprint Duurzaamheid Resultaat vastgoedstrategie Beheersing Vastgoedstrategie Stand van zaken besluitvorming Vastgoedstrategie Planning Financiële kaders

3 1 Inleiding Deze Vastgoedstrategie 2014 is opgesteld als actualisatie van, en aanvulling op, de Vastgoedstrategie 2013 (oktober 2013). De strategie met betrekking tot de campusontwikkeling beschrijft de bereikte resultaten, huidige stand van zaken en de significante wijzigingen die de Technische Universiteit Delft (TU Delft) op dit moment voorziet. Het betreft overigens niet een drastische koerswijziging, maar een bijstelling van de ingezette koers en een verdere uitwerking hiervan. De actualisatie van de Vastgoedstrategie is tot stand gekomen in een iteratief proces met alle stakeholders binnen de TU Delft. Naast bespreking in de reguliere overlegstructuren, heeft Facilitair Management & Vastgoed (FMVG) vlak voor de zomer van 2014 een strategische week georganiseerd. In deze week zijn door FMVG thematische sessies gehouden met de andere UniversiteitsDiensten(UD), faculteiten, studenten, de gemeente Delft en bedrijfsleven. De opbrengst ervan heeft richting gegeven aan het bijstellen en actualiseren van de Vastgoedstrategie, zoals in dit document is uitgewerkt. Met deze geactualiseerde Vastgoedstrategie wordt ook de vormgeving van een duidelijker en effectievere structuur voor sturing en besluitvorming vastgesteld. Hiermee ontstaat een voor ieder beter herkenbaar vertrekpunt voor samenwerking door FMVG met de faculteiten en andere UD diensten om besluitvorming over en sturing van vastgoedprojecten op een integrale wijze plaats te laten vinden. 1.1 Historie Vastgoedstrategie In juli 2013 stelde het College van Bestuur (CvB) de Campusvisie 2013 vast. FMVG heeft dit sindsdien verder uitgewerkt in het document Vastgoedstrategie TU Delft (oktober 2013). De Vastgoedstrategie stelt de concrete doelen vast die de TU Delft wil bereiken op het gebied van huisvesting, benoemt de huisvestingsplannen om dit te bewerkstelligen en alloceert de benodigde (financiële) middelen. De Vastgoedstrategie is daarna gedeeld met de TU gemeenschap (faculteiten, andere UD) en overige stakeholders (zoals gemeente en woningcorporatie DUWO). Hierdoor verzamelde FMVG al reacties en aanvullingen en werd duidelijk dat actualisatie na verloop van tijd gewenst is om nieuwe ontwikkelingen op het gebied van onderzoek, onderwijs, valorisatie, duurzaamheid, stedelijke ontwikkeling e.a. te integreren in de Vastgoedstrategie. Tijdens de strategische week in mei 2014 is dit met deze partijen verder uitgewerkt. De actualisatie, zoals die nu voorligt, geeft hieraan een uitwerking. 1.2 Kaders Vastgoedstrategie In het huisvestingproces van de TU Delft is het van belang om drie niveaus te onderscheiden: de Campusvisie: de richtlijn voor de campusontwikkeling van de TU Delft (d.w.z. voor het bepalen van de juiste vastgoedinterventies); de Vastgoedstrategie: het totale programma van vastgoedinterventies voor de komende tien tot vijftien jaar; de Huisvestingsplannen: de projecten voor de korte en middellange termijn (1 tot 5 jaar). Campusvisie. De Campusvisie geeft een visionair overzicht van de korte en lange termijn ambities met betrekking tot voorzieningen op de campus van de TU Delft: onderwijs, onderzoek en valorisatie in een Living Campus omgeving. In de campusvisie worden thema s geïdentificeerd, die bepalend zijn voor de kwaliteit van de campus als gemeenschap voor studenten, onderzoekers, bedrijven en ondersteunende medewerkers. De Campusvisie brengt deze thema s samen tot een kader voor de ontwikkeling van de campus in de komende tien tot vijftien jaar. De Campusvisie is daarmee de leidraad voor het vastgoedbeleid en de huisvestingsplannen van de TU Delft en wordt samengevat in dit kompas. Hierin komen de volgende onderdelen samen: de kerntaken van de TU Delft. weergegeven in het blauw, in het oranje de campusbrede thema s en in het geel de relatie met de stad en de regio. 3

4 Vastgoedstrategie De Vastgoedstrategie is de concretisering van de doelstellingen en ambities voor huisvesting uit de Campusvisie. Hij geeft aan welke mogelijke huisvestingsplannen momenteel bestaan om de campus de komende tien tot vijftien jaar te transformeren tot de campus zoals in de Campusvisie beschreven. Het bepalen van de volgorde van grote investeringen met name de renovaties van gebouw 36(EWI), gebouw 23 (CiTG) en gebouw 22 (TN), maar ook de bouw van het onderwijsgebouw Pulse en de herinrichting van het openbaar gebied is hierbij van belang, omdat de impact op beschikbare voorzieningen tijdens de uitvoering groot is. Het is ook belangrijk de consequenties hiervan op het meerjarig onderhoudsprogramma in kaart te brengen, omdat uitstel van renovatieprojecten de nu al hoge onderhoudskosten verder laat oplopen. De uitwerking vindt plaats per deelgebied, zodat interventies in gebouwen en in het buitengebied met het oog op deze beschikbaarheid van voorzieningen en onderhoudskosten op elkaar zijn afgestemd. Concrete huisvestingsplannen Huisvestingsplannen geven een concrete invulling van een project voor de transformatie van een gebouw of terrein. Hierin onderscheiden we concrete plannen op de korte en middellange termijn (tussen nu en 2020) en projecten waarvan de scope nog niet is vastgelegd en die na 2020 zullen worden uitgevoerd. Het gaat om alle projecten: zowel degene waarover reeds eerder besluitvorming door het CvB heeft plaatsgevonden, projecten ingegeven door de (additionele) vraag van gebruikers of projecten die noodzakelijk zijn voor de continuering van de bedrijfsvoering. Tegelijkertijd wordt op de achtergrond doorgewerkt aan de huisvestingsplannen voor de langere termijn (periode t/m 2023). Gedurende de uitvoering van projecten monitort FMVG de voortgang van de ontwikkeling van de campus en rapporteert zij hierover periodiek aan het CvB, de Groepsraad(GR) en het directeurenteam(dt). FMVG vertaalt de huisvestingsplannen naar de thema s uit de Campusvisie. Voor onderzoek, onderwijs en valorisatie worden de hoeveelheid en kwaliteit van de voorzieningen (zoals studieplekken, laboratoria en ruimte voor bedrijven) gemeten, zowel beschikbare als te realiseren voorzieningen. FMVG ontwikkelde voor deze monitoring en rapportages een Campusvisiemodel. 1.3 Continue actualisatie van de Vastgoedstrategie Het primaire proces van de TU Delft is dynamisch en daardoor blijvend in ontwikkeling. Om deze ontwikkelingen te kunnen blijven volgen, zal de Vastgoedstrategie binnen de kaders van de Campusvisie dus moeten meebewegen. Actuele voorbeelden met impact op de Vastgoedstrategie: Het ontwikkelen van de eerste werkende kwantumcomputerschakeling, waarvoor Europese financiering is ontvangen. Een belangrijk deel van de subsidie zal worden gebruikt voor een nieuw laboratorium voor het faciliteren van dit onderzoek. Waarschijnlijk zal samen met het ErasmusMC en het LUMC de eerste protonenkliniek in Nederland op Technopolis worden gerealiseerd. Voor protonentherapie is complexe apparatuur noodzakelijk in een speciaal hiervoor ontworpen gebouw. De TU Delft heeft te maken met een fors hogere instroom van studenten. Er moeten hiervoor extra onderwijsfaciliteiten beschikbaar komen in de zomer van Dergelijke ontwikkelingen veranderen de huisvestingsbehoefte en daarmee de doelstellingen van de Vastgoedstrategie. Het maakt aanvullende projecten noodzakelijk en bestaande projecten moeten worden bijgesteld of vervallen soms zelfs. Beslissingen hierover worden aan het CvB voorgelegd op basis van een impactanalyse op de doelstellingen van de Vastgoedstrategie. Met jaarlijkse actualisatie zal FMVG deze ontwikkelingen vastleggen en zo nodig de doelstellingen hierop aanpassen. 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk twee gaat in op de uitgangspunten en randvoorwaarden voor deze actualisatie. In hoofdstuk drie wordt per thema aangegeven wat al bereikt is, welk voortschrijdend inzicht is ontstaan en welke bijstelling nodig is om aan te blijven sluiten bij de campusvisie. Hoofdstuk vier gaat in op de beheersing van de strategie vanuit planning en financiën. 4

5 2 Uitgangspunten voor (actualisatie van) de vastgoedstrategie De TU Delft heeft een omvangrijke vastgoedportefeuille: ruim een half miljoen m 2 in gebouwen en meer dan 220 ha terrein. Zij is tegelijkertijd eigenaar, ontwikkelaar en gebruiker van dit vastgoed. Het vastgoed is een bedrijfsmiddel, dat moet bijdragen aan betere prestaties van onderwijs, onderzoek en kennisvalorisatie. Het managen hiervan beoogt dit te bereiken met zo beperkt mogelijke investeringen en exploitatiekosten. Het is een continu proces van vraag en aanbod op elkaar afstemmen, binnen de kaders (financieel en beleid) die hiervoor bestaan. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste kaders toegelicht. 2.1 Beschrijving vastgoedportefeuille De Vastgoedstrategie is een plan voor de TU Delft om de campus te transformeren tot een geheel van topvoorzieningen voor onderwijs, onderzoek en valorisatie in een Living Campus omgeving. Hiervoor is het uiteraard essentieel om de huidige vastgoedportefeuille goed in beeld te hebben. De totale vastgoedportefeuille van de TU Delft bestaat momenteel uit m 2 BrutoVloerOppervlak (BVO) in 60 gebouwen en complexen en m 2 terrein. Deze diagram geeft de verdeling van ruimte over functies weer. Zo n 43% is ruimte voor onderzoek, onderwijs, valorisatie en kantoorruimte (faculteiten en ondersteunende diensten). Bij de 14% algemene ruimte gaat het om zaken als opslag en restaurants. In verhouding heeft de TU Delft veel ruimte (32%) voor verkeersoppervlak en installaties: vele gebouwen zijn inefficiënt ingedeeld. Het oppervlak bestaat voor 11% uit zogenaamd tarraoppervlak: ruimte die wordt ingenomen door de constructie zoals wanden en kolommen. Een belangrijke doelstelling in de Vastgoedstrategie is te komen tot een efficiënte vastgoedportefeuille: de hoeveelheid onderwijs en onderzoeksruimte uitbreiden en algemene en overige ruimten reduceren. En ook: het totale metrage van de voorraad significant verminderen. De portefeuille bestaat voor ruim driekwart uit gebouwen van voor Het merendeel heeft sindsdien geen grote renovatie gekend en heeft dan ook het einde van zijn technische levensduur bereikt. Bij meer dan 70% wordt door de ouderdom van het gebouw en de installaties de bedrijfscontinuïteit regelmatig verstoord. Dit is goed zichtbaar bij de drie grote gebouwen 22(TN), 23(CiTG) en 36(EWI), gezamenlijk bijna m 2. Alleen met een grootschalige renovatie of vervangende nieuwbouw kunnen de problemen worden opgelost. Binnen de TU Delft staat momenteel ongeveer m 2 van de ruimten leeg. Deze ruimten lopen uiteen van opslag in kantoorvleugels, kelders en zolders. Naast zichtbare leegstand is sprake van een groot volume verborgen leegstand, naar schatting m 2. Deze zit verborgen in onder andere de overmaat van kantoorruimten, gebruik van opslagruimte voor afgedankte opstellingen en niet nuttig gebruik van verkeersruimte. Dit betekent dat de TU Delft maar liefst zo n 30% overruimte heeft. 2.2 Huisvestingslasten De jaarlijkse huisvestingslasten van de TU Delft zijn ongeveer 90mln 1. Hierin zijn niet alleen de kosten voor de gebouwen en terreinen opgenomen, maar ook de facilitaire kosten zoals schoonmaak, beveiliging, catering en ontwikkeling van gebouwen. Navolgend figuur 1 geeft een overzicht van de ontwikkeling van deze kosten afgezet tegen de totale 1 Kosten berekend volgens NEN Dit is een doorsnede van de personeelslasten, afschrijvingen en huisvestingslasten zoals weergegeven in het jaarverslag TU Delft. De inkomsten betreffen de totale inkomsten zoals weergegeven in het jaarverslag inclusief huurinkomsten. 5

6 inkomsten van de TU Delft. Doelstelling van de TU Delft is het percentage huisvestingslasten op termijn te verlagen van nu 17% tot maximaal 15%. Hiervoor zijn nu investeringen in het vastgoed nodig, zodat op termijn meer middelen beschikbaar blijven om direct te investeren in het primaire proces van de universiteit. Benchmarking met andere (universitaire) organisaties toont aan dat dit een ambitieuze, maar realistische doelstelling is. Deelgebied A, met als belangrijkste stakeholders TNW(en botanische tuin), Bouwkunde en het Science centre. Deelgebied B, waarin de Library, Aula en de faculteiten TBM, IO en 3mE zich bevinden. Deelgebied C, met de faculteiten TNW, CiTG en EWI, de bewoners van de studentenwoningen en DUWO als eigenaar van de woningen Deelgebied D, met daarin Sport en Cultuur en Green Village. Deelgebied E, waaronder de nieuwbouw TNW, het RID en L&R vallen en de bedrijven gevestigd op Technopolis inclusief YESDelft! Figuur 1: ontwikkeling huisvestingslasten Aanpak in deelgebieden De Vastgoedstrategie 2013 heeft de campus opgedeeld in acht deelgebieden. Deze gebieden zijn ontstaan om de uitgestrekte campus in hanteerbare en samenhangende delen te kunnen ontwikkelen en meer interactie met de bewoners te stimuleren. Zoals eerder aangegeven wil de TU Delft de vastgoedstrategie 2014 een startpunt laten vormen voor een intensievere samenwerking met de diensten en faculteiten om besluitvorming over vastgoedprojecten op een integrale wijze plaats te laten vinden. Hiervoor is het werken in acht deelgebieden (zoals in de Vastgoedstrategie 2013 was vastgelegd) te omvangrijk. Daarom zijn enkele deelgebieden samengevoegd, zodat er vijf deelgebieden 2 overblijven: Figuur 2: Indeling in vijf nieuwe deelgebieden ten opzicht van de acht voormalige gebieden. 2 De deelgebieden zijn overgenomen uit het door het CvB vastgestelde memorandum Besluitvorming vastgoedaangelegenheden 6

7 2.4 Campusvisiemodel Er zit een continu verloop in de projecten die onderdeel uitmaken van de Vastgoedstrategie. Met het Campusvisiemodel wil de TU op strategisch niveau de dialoog voeren over de campus: welke voorzieningen er nodig zijn per thema, en hoe de verdeling van die voorzieningen is over de deelgebieden. FMVG heeft het afgelopen jaar hiervoor een monitor ontwikkeld om nieuwe initiatieven en veranderingen in bestaande projecten te kunnen toetsen aan de doelstellingen in de vastgoedstrategie. In de monitor staan alle projecten die momenteel worden ontwikkeld of uitgevoerd en die recent zijn afgerond. Per project is het concrete resultaat op de doelen uit de Vastgoedstrategie bepaald, alsmede de kosten die daarmee gepaard gaan en de realisatie in de tijd. Daarin word t een zelf te bepalen doorsnede (d.w.z. één project, een cluster van projecten of het totale projectenprogramma) afgezet tegen de projecten die in de vastgoedstrategie staan. Met deze gegevens worden projectvoorstellen beoordeeld, worden er risicoanalyses gemaakt en wordt er gecommuniceerd naar stakeholders toe over de inhoud van de vastgoedstrategie. Tevens is de impact van de projecten op de vastgoedportefeuille te herleiden 7

8 3 Ambities en doelstellingen De doelstellingen op het gebied van huisvesting zijn in oktober 2013 vastgelegd in de Vastgoedstrategie. In de inleiding is het kompas, dat hiervoor is ontwikkeld, al aan bod gekomen. In deze paragraaf worden deze doelstellingen nader toegelicht aan de hand van de blauwe en oranje thema s, die in dit kompas zijn aangegeven. Per thema worden de bereikte resultaten tot nu toe beschreven en worden actuele ontwikkelingen en (hieruit voortvloeiende) significante wijzigingen die nu worden voorzien, toegelicht. elektronisch tentamineren. Door de verscheidenheid in kleurstelling van wanden, vloeren en stoelen heeft elke zaal zijn eigen uitstraling en herkenbaarheid, wandvullend whiteboard en uitstekende AV-middelen. De behoefte aan ruimte voor blended learning 3 en tentamenruimte overstijgt het aanbod in 2014; er ontstonden problemen met de roostering van onderwijs. Op de lange termijn bouwt de TU Delft aan een uitbreiding van de tentamencapaciteit (digitale tentamenzaal in gebouw 35 en een extra sporthal) en start zij met de voorbereiding van een nieuw onderwijs gebouw ( Pulse ) in de strook Library-Aula-IO (de Learning Environment). Voor de komende twee jaar is in de binnenstad van Delft een verdieping van het voormalig Legermuseum (twee zalen) in gebruik genomen. 3.1 Onderwijs De instroom van studenten kent momenteel een forse piek die enkele jaren kan duren, maar de populatie zal naar verwachting van Onderwijs en Studentenzaken(O&S) op termijn stabiliseren op circa Dit vraagt maatregelen op de korte en lange termijn. O&S heeft in 2014 de Roadmap Onderwijsvoorzieningen vastgesteld en deze ligt momenteel ter besluitvorming bij het CvB. De Roadmap Onderiwjsvoorzieningen vormt voor de TU Delft een basis voor de verwachte onderwijsontwikkelingen (kwalitatief en qua capaciteit). De Roadmap Onderwijsvoorzieningen is tevens de agenda voor het investeren in centrale onderwijsvoorzieningen. Belangrijke ontwikkeling binnen onderwijs betreft Online Education. Deze virtuele trend vraagt ook iets van de fysieke omgeving, zoals langere openingstijden en ruimte voor ontmoeten. De student, die zich steeds meer als kennistoerist gedraagt, vraagt een aantrekkelijke Living Campus met voldoende up-to-date voorzieningen. Niet alleen om te kunnen studeren, maar ook ontspannen en ontmoeten. Projecten Binnen de faculteit 3mE zijn begin 2014 zeven nieuwe multifunctionele onderwijszalen in gebruik genomen met een totale capaciteit van 452 plaatsen. De zalen maken onderdeel uit van de centrale zalenpoule en zijn geschikt voor hoor- en werkcolleges. Het meubilair is flexibel inzetbaar, voorzien van stroomaansluiting en voorbereid op Figuur 3: voormalig Legermuseum: twee tijdelijke onderwijszalen 3 TU Delft heeft Blended Learning gedefinieerd als een geïntegreerde combinatie van online en contactonderwijs (O&S TBM) 8

9 Behoefte aan onderwijsfaciliteiten De behoefte aan onderwijsruimten verandert, echter niet zo zeer het aantal als wel de kwaliteit: andere typen ruimte. De TU Delft groeit naar ongeveer studenten en dit vraagt om minstens zoveel plekken in onderwijs- en studieruimten. De doelstellingen voor het thema onderwijs zijn als volgt: Zichtbaarheid van top faciliteit voor onderwijs verbeteren; hieronder valt een nieuw onderwijsgebouw ( Pulse ) op een centrale plek tussen Library, Aula en IO. (de strook Learning Environment ). Voortschrijdend uitwerken van de Learning Environment met samenhang van activiteiten op gebied van onderwijs met IO, Aula, Library en de ruimte buiten de gebouwen. Acute problemen op te pakken door aanbod op korte termijn te laten aansluiten op de vragen van O&S. Op de lange termijn (2020 en verder) aansluiten bij de kwalitatieve vraag naar onderwijsruimten zoals omschreven in de Roadmap Onderwijsvoorzieningen. In de vastgoedstrategie 2013 was een doelstelling van 10% meer onderwijszalen opgenomen. Deze sluit echter niet aan bij de vraag uit de Roadmap, omdat er op de lange termijn nauwelijks behoefte is aan meer onderwijszalen, maar aan andere onderwijszalen. Deze doelstelling (kwantitatieve) doelstelling wordt daarom Een vergelijking van vraag en aanbod geeft aan dat er voornamelijk een mismatch is voor: o Middelgrote instructiezalen (60-100p) Op korte en lange o termijn een grotere vraag (27 zalen) dan aanbod (10 zalen); Projectruimten - Op lange termijn een grotere vraag (40 zalen) dan aanbod (29 zalen); o Grote amphizalen De behoefte neemt af en op termijn (2023) heeft de TU Delft een overschot van circa 4 zalen o Multifunctionele zalen Op lange termijn een grotere vraag (12 zalen) dan aanbod (3 zalen). Doel is de voorzieningen op en rondom de studieplekken te verbeteren, zodat studenten deze beter kunnen benutten. De TU Delft benut hiervoor de StudentenRaad als klankbord. Er zullen op centrale locaties (zoals Library en Aula) en decentrale locatie (bij de faculteiten) voldoende studieplekken worden gecreëerd, waar dit mogelijk is. De decentraal beschikbare studieplekken zullen naar rato van het aantal studenten over de faculteiten worden verdeeld, maar tevens voor iedereen toegankelijk zijn. Gestreefd wordt naar het creëren van aantrekkelijke studieplekken landschappen, met horeca voorzieningen dichtbij. Er zullen naast vaste studieplekken ook extra flexplekken beschikbaar komen voor toenemende behoefte tijdens tentamenweken. De behoefte aan studieplekken heeft de TU Delft vastgesteld in de taskforce Onderwijszalen op 5000 in overleg met O&S en de StudentenRaad. Tijdens de tentamenperiode is behoefte aan nog eens 1250 extra plekken. Binnen de studieplekken wordt onderscheid gemaakt tussen drie soorten: Werkplekken voor langdurig gebruik Aanlandplekken kortstondig gebruik Overleg en ontmoetingsplekken Deze drie type studieplekken zijn al op de campus te vinden, bijvoorbeeld in de Library en de Aula. Een voorbeeld van deze type studieplekken is onderstaand weergegeven. Visie op studieplekken - In de Vastgoedstrategie 2013 en Campusvisie 2013 is bepaald dat er meer behoefte is aan kwalitatief goede studieplekken. Goede kwaliteit betekent: gemakkelijk te vinden en te bereiken, en voorzien van goede faciliteiten, zodat zelfstandig werken mogelijk is. Nu al zijn er op zich voldoende plekken, maar ze zijn niet van voldoende kwaliteit. 9

10 Nieuwe projecten De zichtbaarheid van centrale onderwijsvoorzieningen zal worden verbeterd door de nieuwbouw van Pulse, met studiezalen, studiewerkplekken en projectruimten met name voor bachelor studenten. Het onderwijsgebouw Drebbelweg en de Fellowship bedienen als centraal onderwijscentrum de deelgebieden Science resp. Innovation sector (Mekel- en Kluyverpark). In de Drebbelweg staan twee grote digitale toetszalen gepland (500 plekken). Daarnaast worden verschillende ruimten getransformeerd tot onderwijszalen voor de zalenpoule. In het IO gebouw is in 2014 de Extension School gevestigd. Voor de Aula is een meer ceremoniële rol bestemd naast een pas opgezet studiewerkplekken landschap. Een interne renovatie van de Aula staat voor 2019 op de rol. 3.2 Onderzoek De TU Delft investeert voortdurend fors in onderzoek om de ontwikkelingen in de maatschappij te volgen en waar mogelijk te vormen. Deze investeringen hebben een sterke link met nieuw te starten onderzoeken en aangetrokken onderzoeksgelden en worden daardoor gedreven door het primaire proces. Goed voorbeeld hiervan is de realisatie van een voorziening voor de bouw van een kwantumcomputer; QuTech. Bijstelling van de doelstelling De huidige doelstelling van de Vastgoedstrategie op het gebied van onderzoeksruimten heeft vooral betrekking op uitbreiding (nieuwbouw), terwijl gebleken is dat vernieuwing (renovatie) van onderzoeksruimten minstens zo belangrijk is. Met het huidige vastgoedprogramma wordt de doelstelling uit de vastgoedstratgie van 2013 van 10% meer laboratoriumruimten nog niet gehaald, dit laat echter wel ruimte voor nieuwe initiatieven toe. We stellen voor om een aanvullende vernieuwingsdoelstelling toe te voegen om jaarlijks zo n 6% van de bestaande ruimte te vernieuwen. Dit betreft lang niet altijd ingrijpende renovaties, maar kan ook gaan om bijvoorbeeld de aanpassing van de installaties die het lab beter toerust op het onderzoek. FMVG zal de komende tijd in overleg gaan met de faculteiten om deze doelstelling concreet vorm te geven en te vertalen naar een specifiek vernieuwingsprogramma waarmee de doelstelling zal worden gerealiseerd. Aanvullend hierop zal er naar worden gestreefd om nieuwe en vernieuwde labvoorzieningen zoveel mogelijk flexibel uit te voeren en toegankelijk te maken voor gebruik door derden (andere faculteiten en externe partijen). Nieuwe projecten Door ontwikkelingen in het primaire proces is er behoefte ontstaan aan nieuwe en verbeterde onderzoeksruimte. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot het voorbereiden en opstarten van de volgende projecten: L&R labruimten (fysisch en chemisch) Onderzoeksruimten binnen gebouw 61(lucht en ruimtevaart) om uitbreiding van het onderzoek naar de grootschaliger productie en evaluatie van nieuwe polymeren en nieuwe coatings en Self Healing Polymeren te faciliteren. Het project sluit hiermee aan op de doelstelling uit de vastgoedstrategie voor het realiseren van meer (fysische en chemische) laboratoria. Vernieuwing werkplaatsen voor 3mE Herschikking van de bestaande werkplaatsen om de groei van studentenaantallen op te vangen en montage te concentreren dat nu door het gebouw heen plaatsvindt op daarvoor ongeschikte locaties. Versneller en Nuclear Magnetic Resonance Spectrometer (NMR) Door het afstoten van de gebouwen 5 (Biotechnologie), gebouw 12 (Gele scheikunde) en gebouw 15 (Kramerslab) is er behoefte aan een nieuwe locatie voor de versneller en NMR. Deze worden verhuist en ingepast in de bestaande locatie van het RID. QuTech inpassen in gebouw 22 (TN) Om de ontwikkeling van QuTech te ondersteunen alsmede de groei van studenten aantallen te faciliteren is het programma voor het project renovatie TN herzien. Aanpassing kopgebouw CiTG/GeoScience - functionele wijzigingen kantoorruimte om afdeling (GSE) GeoScience Engineering te clusteren in het kopgebouw, evt. wijziging in labruimte en tevens groot onderhoud aan gevel. Macrolab en microlab in Stevin II - Clusteren van de afdeling (B&I) Bouw en Infra, zowel de lab- als kantooromgeving, voor een efficiënt ruimtegebruik, dit houdt o.a. in het verplaatsen van het Microlab van de 6e verdieping waarvoor maatregelen nodig zijn ivm 10

11 trillingsgevoelige onderzoeks opstellingen. Tevens staat groot onderhoud aan complex 23 (CiTG) gepland. Oyster met dit programma zal het RID een stuk preciezer en breder inzetbaar worden in het onderzoek, waarmee de reactor nog beter kan voldoen aan vragen vanuit de wetenschappelijke wereld en de markt. 3.3 Valorisatie Doelstelling - De doelstelling is in 2013 als volgt geformuleerd: De TU Delft wil ondernemerschap op de campus en toegankelijkheid van onderzoeksfaciliteiten stimuleren. Met investeringen in valorisatie willen we een aantrekkelijker vestigingsklimaat creëren voor spinoffs, R&D -bedrijven en samenwerkingspartners. De doelstelling blijft in de Vastgoedstrategie 2014 ongewijzigd. Technopolis fungeert als de primaire vestigingslocatie voor bedrijven. Maar het CvB heeft bij de bespreking in augustus 2014 van de voortgang GREX Technopolis bepaald dat valorisatie op de gehele campus zichtbaar moet zijn en dat huisvesting van voor de TU Delft interessante bedrijven op de gehele campus mogelijk moet zijn. Hieraan zal een uitwerking worden gegeven, waarbij ook leegstand in bestaande gebouwen op de campus in aanmerking kan komen voor verhuur aan bedrijven. Voorts is gebleken dat er behoefte is aan vestigingsruimte voor bedrij ven voor wie een eigen gebouw op Technopolis te groot is. Het gaat dan meestal om doorgegroeide start-ups, al dan niet vanuit Yes!Delft. Voor deze doelgroep zal onderzocht worden of het realiseren van een bedrijfsverzamelgebouw ( doorstroomgebouw ) met externe financiering haalbaar is. Het totale sciencepark biedt plaats aan ongeveer m2 bvo bedrijfsruimte. Binnen tot 2037) is de ambitie m2 bvo te realiseren en een jaarlijkse gronduitgifte van 5.000m2 tot (in een later stadium) m2. Projecten 2013 Op het gebied van valorisatie zijn geen nieuwe grote investeringsprojecten aan de vastgoedstrategie toegevoegd, maar zijn bestaande projecten verder uitgewerkt. YES Delft 2 - Succesvolle start-ups en spin-offs zijn van essentieel belang voor technische innovatie en kennisvalorisatie. De aanwezigheid van deze startende bedrijven geeft een belangrijke impuls aan de economische ontwikkeling van de regio. Het huidige YES!Delft is zo succesvol gebleken dat het gebouw nagenoeg vol zit. Er zal dan ook een uitbreiding van het gebouw komen: YES!Delft 2. In het gebouw komt ruimte voor bedrijven. Naast de uitbreiding van capaciteit voor start-ups biedt het gebouw voorzieningen voor kleine tot middelgrote bedrijven, die laboratorium faciliteiten willen delen. De verwachting is dat vanuit deze sector veel belangstelling zal bestaan. Met de komst van YES!Delft2 komt ruimte vrij in het huidige gebouw voor shared facilities (zoals vergaderen, projecten en events. Benelux kantoor van 3M - Eind 2014 zal het door PANOR3MA ontwikkelde Benelux kantoor van 3M worden geopend. Het gebouw is gelegen op een kavel aan de zuidoost kant van Technopolis, direct aan de A13. Het gebouw, met een aansprekende architectuur, neemt een prominente en herkenbare positie in binnen het plangebied. Als bedrijf draagt 3M veel bij aan de valorisatie doelstellingen van de TU Delft. Voor 2015 wordt gewerkt aan het acquireren van ten minste een volgend aansprekend bedrijf op Technopolis. Bijstelling strategie - Een uitgangspunt (vastgelegd in de GREX Technopolis) is dat de investeringen in de openbare ruimte van Technopolis uiteindelijk worden gedekt met de opbrengsten van kaveluitgifte (gronduitgifte in erfpacht). Dit uitgangspunt blijft bestaan, maar het CvB heeft bij de bespreking van de GREX in augustus 2014 aangegeven dat dit onverlet laat dat de overall doelstelling moet zijn: het aantrekken van bedrijven, die een toegevoegde waarde (in valorisatie termen) hebben voor de TU Delft. Dit kan betekenen dat in sommige projecten en/of investeringen (blijkend uit een businesscase ) geaccepteerd wordt dat met een onrendabele top wordt gewerkt. Om het bereiken van de valorisatie doelstellingen te versterken is besloten om een nauwe(re) samenwerking met de gemeente Delft te organisere n. Dit is ook ingegeven door het opgaan van Science Port Holland in de nieuwe regionale ontwikkelingsmaatschappij Innovation Quarter, waardoor de exclusieve acquisitie voor Delft is weggevallen. Deze leemte vangen de gemeente en de TU Delft op met een gezamenlijk programmabureau voor de werving, het behoud en de community building van bedrijven in de technologie sector in Delft. Door de TU Delft wordt hierin een bijdrage geleverd vanuit het Valorisation Centre, FMVG, SD en Communications. Nieuwe projecten De bijstelling van de strategie heeft er in 2014 nog niet toe geleidt dat een bijstelling van de projecten nodig is. 11

12 3.4 Living Campus De doelstelling van 2013 voor de Living campus is nog steeds actueel, namelijk: de komende jaren investeert de TU in een levendige campus. Een Living Campus waar (internationale) studenten, wetenschappers, ondersteunend personeel, ondernemers en bezoekers zich prettig voelen. Waar zij kunnen studeren, werken, leven en verblijven in een omgeving waar alle faciliteiten binnen handbereik zijn om dit op een prettige en functionele manier te doen. De nadruk ligt met name op het realiseren het ontwikkelen van hotspots, freezones en stimuleren van de aanwezige creativiteit en energie binnen de TUD voor het organiseren van events, projecten en andere activiteiten buiten de studie curricula en het werk. Hierin hebben we de wind mee van alle partners: gemeente, faculteiten, S&C, Library en DUWO Is een testjaar onder het motto: learning by doing. Ontwikkeling van de openbare ruimte (groen, water en verharding) en realisatie van woningen en horeca en retail behoort echter ook tot het thema. Voor een goede inrichting van de openbare ruimte is het centraal inrichten van parkeervoorzieningen noodzakelijk. Projecten 2013 In 2013 heeft de TU Delft hard gewerkt aan het ontwikkelen van de visie op Living Campus. De eerste projecten zijn in de zomer van 2014 opgeleverd, namelijk de freezones. Freezones - Freezones zijn gemarkeerde plekken op de campus waar stroom en water is en die je tussen 8.00 en uur vrij kunt gebruiken voor diverse buitenactiviteiten. Je kunt bijvoorbeeld gemakkelijker buiten studeren of werken. Maar ook een vergadering, een projectpresentatie of een onderzoeksactiviteit kan in de buitenlucht worden georganiseerd. Weinig regels (het woord zegt het al): zo is het gebruik van alcohol en versterkt geluid niet toegestaan om overlast te voorkomen. Aula In de zomer van 2014 is het restaurant van de Aula aangepast. Door een nieuwe inrichting van de uitgifte, zitplaatsen en de aangrenzende koffiebar anders vorm te geven is een plek ontstaan waarin een mix van studeren, werken, ontmoeten en eten plaats kan vinden. Horeca en Retail Er wordt hard gewerkt aan de totstandkoming van een horeca- en retailstrategie. Hierin zal de TU Delft een uitspraak doen over de gewenste kwaliteit en kwantiteit van deze voorzieningen op de campus, en de ingrepen die hiervoor gedaan zullen worden. Een van de eerste ingrepen is de aanpassing van de horecavoorziening in het Kluyverpark. Bijstelling strategie De strategie van de ontwikkeling Living Campus wordt langs drie lijnen opgepakt: De korte lijn. We maken een start met concrete acties, die gelijk zichtbaar zijn. Zoals de freezones en de herinrichting met betere horeca in de Aula. Argument hiervoor is: start maken waar mogelijk, de aanwezige creativiteit en energie versterken en faciliteren, slimme verbindingen tussen ideeën maken. Hiervoor is het werkgroep (FonQ) opgezet, waarin alle betrokken partijen (inclusief studenten) betrokken zijn. De lange lijn. Er zal een horizon worden ontwikkeld voor de lange termijn: hoe zal de Living Campus er op langere termijn uitzien? Denk aan het beeld: een duurzame campus in een parklandschap met tussen de gebouwen voldoende voorzieningen voor ontmoeten, ontspanning wonen en leerzame events. De projecten lijn. De uitwerking van ideeën, plannen en voorzieningen in projecten. Bijvoorbeeld de uitrol van de horeca- en retailstrategie, de inrichting van buitenruimte in de deelgebieden en het creëren van hotspots (zie hieronder). 12

13 Figuur 4: Freezones verspreid over de campus Nieuwe projecten Het aantal nieuwe grote projecten op het gebied van Living Campus zijn beperkt. Wijzigingen betreffen vooral het verder invullen van de bestaande projecten om de ambitie van een Living Campus te kunnen bereiken. De enige grote wijziging die momenteel wordt voorzien is de nieuwe horecavoorziening in het Kluyverpark Horeca Kluyverpark In het Kluyverpark is mede door de komst van TNW Zuid de behoefte ontstaan aan extra horecacapaciteit. Deze vraag is direct gekoppeld aan het realiseren van een centrale horeca voorziening voor het gehele gebied die mede dienst doet als ontmoetingsplek en zorgt voor verlevendiging van het gebied (Living Campus) 3.5 Bereikbaarheid De TU Delft investeert in het toegankelijker maken van de campus; het is dagelijks immers een belangrijk thema voor studenten, medewerkers, bedrijven en bezoekers. We willen een campus, die uitstekend toegankelijk en bereikbaar is voor het bestemmingsverkeer van de TU Delft. De TU gemeenschap kenmerkt zich door een zeer hoog percentage forensen dat met de fiets naar de campus komt. De TU Delft wil de fiet ser en voetganger meer ruimte geven, maar uiteraard wel op een veilige en duurzame manier. Mede daarom wordt het autoparkeren aan de randen van de campus geconcentreerd en wordt geïnvesteerd in het verdichten van de fiets- en voetgangerspaden. De centralisatie van parkeervoorzieningen wordt mogelijk gemaakt door normen (met betrekking tot aantal parkeerplaatsen en maximale loopafstanden) in het parkeerbeleid op te nemen, die passen bij het gewenste duurzame parkkarakter van de campus. Het verder terugdringen van autogebruik naar en op de campus wordt versterkt door de uitbreiding van hoogwaardig openbaar vervoer (HOV): nu nog alleen bussen, vanaf 2017 tramlijn 19. Dit kan worden aangevuld met het beperken van aanbod van parkeerplaatsen en parkeerregulering. De TU ziet de gemeente Delft hierin als belangrijke partner en wil de samenwerking op strategisch niveau voortzetten. In de regio zijn tal van infrastructuurprojecten gaande (zoals de verlenging van de A4 en de aanleg van tramlijn 19) die in 2017 klaar zijn. Het zou goed zijn, dat de laatste kilometer (de bereikbaarheid van de campus) dan ook klaar is. Aanvulling doelstellingen - Er zal meer aandacht moeten komen voor de veiligheid van fietsers en voetgangers. Denk hierbij aan de verkeerssituatie kruispunt Jaffalaan/Mekelweg en de oversteekpunten van de HOV baan door het Mekelpark en opstelplaatsen voor fietsparkeren. Voor wat betreft treinbereikbaarheid wordt met de gemeente gesproken over kwaliteitsverbetering van het gebied rond station Zuid (gebiedsinrichting, veiligheid, fietsparkeren). 13

14 Bijstelling strategie In samenwerking met HR werkt FMVG aan het ontwikkelen van een mobobiliteitsvisie en bijbehorende strategie. De strategie op het gebied van bereikbaarheid kan aan de hand van drie ontwikkelingen worden bijgesteld: Het stimuleren van het gebruik van OV. Het standpunt van de universiteit m.b.t. het gebruik van het openbaar vervoer heeft eveneens invloed op de voorzieningen voor (fiets)parkeren die op de campus aanwezig zijn. Het parkeerbeleid. Hierin worden de parkeernormen voor de campus vastgesteld. Het streven is om niet te investeren in gebouwd parkeren. Beleid op parkeervoorzieningen voor fietsen. Er wordt al jaren een tekort aan fietsenstallingen ervaren op de campus van de TU hiervoor zullen passende maatregelen gevonden moeten worden. Deze ontwikkelingen hoeven niet noodzakelijk te leiden tot investeringen in de bebouwde omgeving. Vanuit de samenwerking met HR kan ook aan bijvoorbeeld stimulerende maatregelen zoals extra vergoedingen worden gedacht voor het nemen van het OV. 3.6 Prettige campus De doelstelling voor het thema werkomgeving is ongewijzigd. Deze is een kantooromgeving te realiseren, die de werkprocessen optimaal ondersteunt en die uitwisselbaar is met verschillende faculteiten en diensten. Deze omgeving moet aansluiten bij de individuele behoeften van de persona s (zoals in de Campusvisie toegelicht) binnen de doelgroepen studenten, wetenschappelijk en ondersteunend personeel. Hierin werken FMVG en HR nauw samen en wordt de medezeggenschap zoals de OR actief betrokken. De universiteit investeert echter niet in het grootschalig upgraden van de kantooromgeving binnen de gehele vastgoedportefeuille. Wel investeert de universiteit in groot onderhoud om de werkomgeving veilig, gezond en functioneel te Een werkomgeving met houden. En de mogelijkheid om de een eigentijds uiterlijk, werkomgeving de gewenste kwaliteit te geven doet zich met name voor bij de grote toekomstbestendig renovatieprojecten (TN, CiTG en EWI) en de en meer diversiteit die nieuwbouw TNW. aansluit op de Als richtlijn voor ruimtegebruik in de kantooromgeving zal de recent ontwikkelde activiteiten van individuele gebruikers. rijkswerkpleknorm gelden. Maar dan wel als richtlijn, met ruimte voor maatwerk. In een werkomgeving als die van de TU Delft is de mogelijkheid van maatwerk gewenst gelet op de soms bijzondere eisen, die met name door onderzoekers aan hun werkomgeving stellen. De toepassing zal dan ook specifiek worden uitgevoerd voor een academische werkomgeving. Figuur 5 Voorbeelden van kantooromgeving Met de rijkswerkpleknorm als basis wordt gestreefd naar de volgende kenmerken van de werkomgeving: Eigentijds en toekomstbestendig Meer diversiteit, keuze vrijheid in plaats/werkplek (ontmoeten/overleggen, samenwerken, verwerken en concentreren) Stimuleren van kennisdeling door meer ontmoeten en samenwerken Meer overlegplekken en de overlegplekken zijn gescheiden van werkplekken (geen overlast) Optimale ondersteuning ICT middelen Gevoel creëren: Hier wil ik zijn! De richtlijn biedt ruimte voor het realiseren van een prettige werkomgeving, maar sluit tevens aan bij de doelstelling van reductie van het aantal m2 ruimtegebruik, zie paragraaf 3.7. Voor de kantooromgeving is de ambitie om de footprint met 30% te verkleinen. Deze doelstelling is gekozen, omdat met het terugdringen van ruimtegebruik forse besparingen kunnen worden gerealiseerd in de jaarlijkse huisvestingskosten van de TU Delft. En hiermee ontstaat extra ruimte voor het primaire proces: onderzoek en onderwijs. 14

15 Nieuwe projecten - In het afgelopen jaar zijn er een aantal (her)huisvestingsprojecten opgenomen, waarin in de kantooromgeving geïnvesteerd wordt. Huisvesting O2E - In het voorjaar hebben het New Media Centre (NMC) en de Extension School (O2E) een plaats gekregen in het IO-gebouw, zodat zij verder vorm kunnen geven aan de ontwikkeling van het online onderwijs van de TU Delft. Richtlijn de ambitie is om RWN als richtlijn toe te passen op de kantoorruimte binnen de renovatieprojecten van gebouw 22 (TNW midden), gebouw 23 (CiTG) en gebouw 36(EWI). 3.7 Veilige en efficiënte campus Binnen het thema veilige en efficiënte campus staan twee doelstellingen centraal: verbeteren van de staat van onderhoud verkleinen van de footprint Staat van onderhoud Een goede staat van onderhoud van een gebouw is een belangrijk aspect voor de bedrijfszekerheid van vastgoed. Naast een voorwaarde voor veilige en gezonde omgeving is het zeer beeldbepalend en beïnvloedt de beleving van de gebruikers positief. Maar onderhoud is ook duur: de huisvestingslasten bestaan voor meer dan 25% uit onderhoud. Daarom is het van belang de middelen zo efficiënt mogelijk in te zetten om de gebouwen op het gewenste onderhoudsniveau te krijgen en te houden. Vier onderhoudstrategieën worden onderscheiden: Minimaal onderhoud Het huidige niveau van het vastgoed wordt behouden en alleen het noodzakelijke onderhoud wordt uitgevoerd. Dit geldt voor gebouwen die niet behoren tot de kernportefeuille en waarvan toekomst gebruik onzeker is. Gebalanceerd onderhoud Het verbeteren van de gewenste gebruikswaarde. Onderdelen worden preventief vervangen om uitval te voorkomen en toe te werken naar een functionele prestatieverbetering. Deze strategie wordt ingezet voor gebouwen die tot de kern van de portefeuille behoren, maar waaraan geen hoge eisen worden gesteld op het gebied van uitstraling. Vernieuwend onderhoud Gericht op hoogwaardige continuïteit. Niet alleen de elementen preventief vervangen om de bedrijfscontinuïteit te garanderen, maar ook elementen om aan de gewenste uitstraling van de TU Delft te voldoen, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid. Deze strategie wordt ingezet op gebouwen die behoren tot de kernportefeuille en toonaangevend ( iconen ) zijn voor de TU Delft. Afbouwend onderhoud Alleen het onderhoud wordt uitgevoerd dat wettelijk vereist is om de gebouwen veilig en gezond te houden. Uitval van installaties kan hierbij regelmatig voorkomen. Inzetten op de panden die op de lijst staan om te worden afgestoten c.q. gesloopt. Een groot gedeelte van de gebouwen heeft op dit moment een laag onderhoudsniveau. De algemene doelstelling was (2013) dat een goed onderhoudsniveau voor al het vastgoed wordt bereikt. Deze doelstelling is nu aangepast naar een passende strategie per gebouw(deel) op basis van de vier hiervoor genoemde onderhoudstrategieën. Per gebouw wordt de strategie bepaald en middelen op basis hiervan goed en zo nuttig mogelijk worden ingezet. Onnodige uitgaven worden voorkomen, en de meest noodzakelijke worden uitgevoerd. Verkleinen van de footprint Het verkleinen van de footprint heeft direct en substantieel invloed op de huisvestingslasten en de duurzaamheidsprestaties (o.a. CO 2 uitstoot). Dit thema is dan ook een speerpunt in de Vastgoedstrategie. De doelstelling is: op termijn (jaren 20) 30% minder footprint. De aanpak is tweeledig: efficiënter ruimtegebruik en afstoot vastgoed. Efficiënter ruimtegebruik Om efficiënter ruimtegebruik mogelijk te maken: - Normering (voor kantoren: rijkswerkpleknorm, zie 3.6) - flexibele multifunctioneel ruimten: zoals studie- en vergaderzalen - reductie opslag (opruimen kelders e.d.) 15

16 Afstoten overtollig vastgoed Overtollige huisvesting wil de TU Delft graag afstoten zodat ze daar geen exploitatielasten meer van heeft. Ze stoot alleen gebouwen af als ze geen waarde meer voor de TU vertegenwoordigen. De TU Delft maakt een zorgvuldige afweging bij het afstoten van gebouwen waarbij ze kijkt naar de volgende punten: Functionele waarde Is het gebouw nog functioneel geschikt voor de TU Delft of voor een andere organisatie? Technische waarde Is het gebouw technisch nog geschikt voor het huisvesten van de TU Delft of voor derden? Hierbij kijkt de TU Delft naar zaken zoals de (brand)veiligheid en de bedrijfszekerheid voor het continueren van het primaire proces. Economische waarde - Vertegenwoordigd het gebouw of terrein nog een financiële waarde (boekwaarde) voor de TU Delft? Daarnaast worden baten (bijvoorbeeld huurinkomsten) en lasten afgewogen. Strategische waarde - Is het gebouw of terrein voor de TU Delft van strategische waarde, bijvoorbeeld omdat het op een centrale plek op de campus ligt, of het van cultuurhistorische waarde(visitekaartje) is voor de TU Delft. Indien uit de analyse blijkt dat het gebouw geen waarde meer vertegenwoordigd voor de TU Delft, dan zal zij een strategie bedenken om het gebouw af te stoten. Deze strategie kan bestaan uit de verkoop van het gebouw of het terrein, het verhuren van het gebouw of het slopen van het gebouw. Nieuwe projecten De acties op het efficiënter gebruiken van ruimten leiden niet tot nieuwe projecten, maar hebben gevolgen in het ruimtebeslag van bestaande projecten: denk bijv. aan de renovatie van CiTG en de herhuisvesting van ICT en FMVG. Vanuit de doelstelling om de footprint te verkleinen, is het afstoten van de zesde verdieping van het CiTG gebouw als een quick win naar voren gekomen. Deze ingreep wordt verder onderzocht in het project Renovatie CiTG. Voor de hoogbouw EWI wordt er ook gekeken naar de functionele e n technische waarde die het gebouw in de toekomst voor de TU Delft heeft. 3.8 Duurzaamheid De TU Delft dient als technische universiteit met mondiale uits traling voorop te lopen in duurzaamheid. Binnen het onderzoek verrichten we veelal baanbrekend werk op duurzaamheidsthema s en we hebben de kans om vanuit het onderzoek niet alleen de verbinding naar onderwijs te maken, maar ook naar het beheer van onze campus: de sustainable campus. Doelstelling - De doelstelling is om voor onze energievoorziening, afvalverwerking, waterhuishouding en mobiliteit duurzame, maar ook betaalbare oplossingen te ontwikkelen. En we willen deze oplossingen waar mogelijk ook laten zien. We hebben als TU immers een uitstekende proefomgeving, zoals nu wordt opgezet in de Green Village. We hanteren als uitgangspunt dat de elektriciteitsopwekking ten behoeve van TU Delft afname in 2035 volledig CO 2 neutraal kan zijn met duurzame energie van Nederlandse bodem. Hiervoor is de geothermiebron geïnitieerd in combinatie met een verduurzaming van het warmtenet. Helaas is de realisatie van de bron vertraagd en daarmee ook de investeringen in het warmtenet. Het alternatief voor de duurzame energieopwekking bestaat uit het inkopen van groene stroom. Projecten 2013 In 2013 zijn de voorbereidingen gestart voor de realisatie van Green Village en in de zomer van 2014 is hiervan het eerste onderdeel geopend, namelijk Pret-a-loger. The Green Village is het voorbeeld van waar onderzoek, onderwijs en valorisatie samenkomen binnen de TU Delft. Met het concept Prêt-à-Loger, home with a skin, won het studententeam tijdens de Solar Decathlon 2014 in Versailles de eerste prijs voor Duurzaamheid. Het rijtjeshuis is een voorbeeld voor het verduurzamen van bestaande bouw in Europa. Vanuit het beleidsveld is gewerkt aan een nieuw energiebeleid. Deze is in juni 2014 door het CvB vastgesteld. De daarin opgenomen doelstellingen voor energie zijn overgenomen in de vastgoedstrategie Aanvulling kwantitatief De doelstellingen op het gebied van duurzaamheid beperkte zich in de vastgoedstrategie 2013 nog tot reductie van CO 2 emissie. Inmiddels is deze doelstelling verdiept en gesplitst in besparing en duurzame opwekking van energie. De doelstellingen voor de vastgoedstrategie 2014 worden: Energiebesparing: primaire energie -40% Duurzame opwekking: 25% v.h. totaal Reductie van CO2 emissie met 55% (t.o.v. 2005) 16

17 3.9 Resultaat vastgoedstrategie In de paragrafen 3.1 tot 3.8 is per thema een aantal doelstellingen toegelicht. Paragraaf 2.4 liet het campusvisiemodel zien waarin de score op de doelstellingen wordt gemonitord. De termijn waarop de TU Delft de doelen wil bereiken is tien tot vijftien jaar. Sommige doelstellingen lijken in dit overzicht al ruimschoots behaald, met name studieplekken en kantooromgeving. Navolgend wordt dit nader toegelicht. Resultaten thema onderwijs - De doelstelling voor onderwijszalen is voorlopig aangepast aan de Roadmap Onderwijsruimten O&S, ICT en FMVG. Voorheen was deze 10 procent meer onderwijszalen; nu 2 procent meer onderwijsplekken. Omdat we op dit moment 6,7 procent meer onderwijsplekken voorzien, wordt er verder onderzoek naar deze doelstelling gedaan. Figuur 6: Green Village (foto: Figuur 7: Campusvisie Model, fasering onderwijsruimte Figuur 8 illustreert hoe de TU Delft onderwijszalen bijbouwt, m.n. door de komst van Pulse, en daarmee (volgens de huidige inzichten) overcapaciteit creëert (bijna 1000 plekken). Het afstoten van amphizalen moet nog concreet in projecten benoemd worden. De grafiek toont ook dat de reductie ten tijde van de Renovatie CiTG een cruciaal punt is, gedurende deze periode is behoefte aan 1000 extra (tijdelijke) plekken. Voor studieplekken wordt gewerkt aan een nieuwe visie. Hierin is de 17

18 behoefte bepaald op studieplekken. FMVG en O&S werken momenteel aan een analyse van het aanbod om een match te kunnen maken. Resultaten thema onderzoek - Voor onderzoeksruimte wordt gesteld dat jaarlijks 6% laboratoria wordt vernieuwd. Voor werkplaatsen is het vernieuwingspercentage lager, omdat werkplaatsen een langere levensduur hebben dan laboratoria. Beide doelstellingen worden bijna behaald de TU vernieuwt 60 procent van haar laboratoria in de komende tien jaar en ca. 41 procent van haar werkplaatsen. Projecten waarin veel laboratoriumruimten vernieuwd worden, zijn het Macrolab Procestechnologie (3000 m 2 ), het ESP lab (2000 m 2 ), Renovatie CiTG (3400 m 2 ), Renovatie TN (2770 m 2 ) en de nieuwbouw TNW (7957 m 2 ). Resultaten thema valorisatie - De TU haalt ook haar doelstellingen op het gebied van valorisatie. Op Technopolis moet tussen 2013 en m 2 BVO worden gebouwd. Tot 2022 betekent dat een opgave van ca m 2. Op dit moment is er al m 2 gebouwd of gepland op Technopolis. Voorbeelden hiervan zijn: 3M, Exact, Applikon en HollandPTC. Resultaten thema valorisatie - De doelstelling voor prettige werkomgeving wordt ruimschoots gehaald met renovaties in CiTG en TN, en de nieuwbouw van TNW (bij elkaar m 2 ) daar zijn dit jaar een aantal verhuisbewegingen bijgekomen. is de doelstelling voor een duurzame campus grotendeels gekoppeld aan het afstoten van vierkante meters hiermee wordt het meeste energie bespaard. Resultaten thema bereikbaarheid - De campus wordt ook bereikbaarder gemaakt door de komst van een tramlijn. Hiervoor verzorgt de TU 1) de aanleg van de trambaan en 2) de maatregelen ter voorkoming van overlast door elektromagnetische straling. Daarnaast wordt er een plan uitgerold voor het parkeren op de campus het verplaatsen en vernieuwen van 3600 parkeerplekken gebeurt in de verschillende terreinprojecten. Tenslotte investeert de TU Delft in het creëren van een Living Campus: een plek waar men kan werken, studeren, verblijven, wonen en ontmoeten. Om de campus te verlevendigen, wordt er geïnvesteerd in de zogenaamde hotspots op de campus. Op dit moment zijn er zestien hotspots voorzien in de komende jaren. Daarnaast worden er bijna 3000 extra studenten-woningen bijgebouwd op de campus. Om ervoor te zorgen dat het campuslandschap van de TU Delft herkenbaar is en een hoge kwaliteit heeft, wordt er 38 hectare terrein heringericht. Resultaten thema onderhoud en efficiency - Dit lijkt niet het geval voor de doelstellingen op het gebied van onderhoud en efficiency. Voor onderhoud is de verwachting dat de doelstelling om alle gebouwen in de kernvoorraad van de TU op conditieniveau GOED te brengen, gehaald kan worden. Het beschikbare budget voor onderhoud is echter nog niet in alle gevallen toegewezen aan projecten, waardoor het resultaat lager uitkomt in het campusvisie model. De reductie van vierkante meters met 30 procent is een van de meest ambitieuze doelstellingen die geformuleerd wordt in deze vastgoedstrategie. Op dit moment wordt al een behoorlijke slag gemaakt door 15 procent af te stoten. Daarnaast leiden de verhuisbewegingen tot efficiënter gebruik van de bestaande ruimte op de lange termijn zullen hierdoor meer kansen ontstaan om vierkante meters af te stoten. Tenslotte 18

19 4 Beheersing Vastgoedstrategie 4.1 Stand van zaken besluitvorming Vastgoedstrategie Binnen de Vastgoedstrategie zijn projecten opgenomen die zich in verschillende stadia van besluitvorming bevinden. Daarnaast heeft het CvB in juni 2014 meer specifieke werkafspraken vastgelegd om de voorbereiding van de besluitvorming efficiënter te laten verlopen (bijlage 4). Deze afspraken waren ingegeven door een betere beheersing van de huisvestingsplannen door het CvB en beogen een betere afstemming tussen CvB, FMVG en de beheerders (draagvlak). De werkwijze wordt in hoofdstuk 5 van deze notitie voor wat betreft de praktische aanpak nader uitgewerkt. In deze paragraaf wordt de stand van zaken toegelicht. Projecten waarover reeds besluitvorming heeft plaatsgevonden. Van het totale investeringsprogramma is hiermee 216 miljoen vastgelegd. Voorbeelden: nieuwbouw TNW Zuid en 3mE torens. Projecten met voorbereidingsbudget, in de definitiefase, 260 miljoen. Voorbeelden: renovatie CiTG en renovatie TN Midden. Projecten in voorbereiding bij FMVG, in de initiatieffase (zonder budget), 88 miljoen. Voorbeeld: instandhouding EWI Functionele gebruikerswensen is een jaarlijks budget als reservering voor projecten, die niet in de Vastgoedstrategie zijn voorzien: 59 miljoen. Inclusief onvoorziene kosten is er 65 gereserveerd. Onvoorzien is project gebonden budget voor het opvangen van onverwachte gebeurtenissen van het project binnen de scope: 52 miljoen. Bij het opzetten van een bredere en effectievere aansturing van projecten zal een verbeterde structuur voor afstemming met beheerders van faculteiten en diensten worden ingevoerd. Een verdere uitwerking van deze structuur komt in hoofdstuk 5 aan bod. 4.2 Planning In onderstaande figuren wordt voor een aantal doelstellingen ingegaan op de planning/fasering van de belangrijkste projecten m.b.t. de betreffende doelstelling. Figuur 8: Verdeling besluitvorming investeringsprogramma De verdeling van de projecten binnen het investeringsprogramma is weergegeven in figuur 9. In het figuur zijn de volgende onderdelen zichtbaar: Figuur 9: Fasering onderwijsprojecten 19

20 Figuur 10 laat zien welke projecten op het gebied van onderwijs het belangrijkste zijn. De renovatie van CiTG en tijdelijke reductie van onderwijsplekken valt meteen op. Pulse en de onderwijszalen in 3mE zijn in aantallen de belangrijkste projecten. De grote onderhoudsprojecten (figuur 12) in de komende jaren zijn BK City STAY, de renovatie en nieuwbouw TNW, Instandhouding EWI en renovatie CiTG (figuur 12). De doelstelling voor onderhoud wordt nog niet gehaald, maar na 2019 is er nog ruimte om het beschikbare onderhoudsbudget toe te wijzen aan projecten. Figuur 10: Fasering laboratoria Wat betreft laboratoria (figuur 11) zijn de projecten bij TNW, CiTG en het Macrolab Procestechnologie de grootste projecten. Ook valt op dat de doelstelling al anno 2019 gehaald wordt. Figuur 12: Fasering reductie oppervlakte campus Tenslotte is het belangrijk dat het reduceren van vierkante meters in een goede fasering gebeurt. Figuur 13 laat zien dat dit proces tot 2019 heel geleidelijk met de doelstelling meeloopt, maar dat er daarna nog geen projecten benoemd zijn. Figuur 11: Fasering Onderhoud 20