Netwerkanalyse vaarwegen en binnenhavens Fryslân en Groningen

Transcriptie

1 Netwerkanalyse vaarwegen en binnenhavens Fryslân en Groningen Eindrapport Opdrachtgever: provincie Groningen, provincie Fryslân ECORYS Nederland BV Ewout Bückmann Michiel Modijeksky Arwen Korteweg Rotterdam, 27 juni 2008

2

3 ECORYS Nederland BV Postbus AD Rotterdam Watermanweg GG Rotterdam T F E netherlands@ecorys.com W K.v.K. nr ECORYS Transport T F

4 2

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding Doelstelling Leeswijzer 2 2 Netwerk van vaarwegen en binnenhavens in Fryslân en Groningen Natte infrastructuur Overige infrastructuur Bereikbaarheid binnenhavens / economische kerngebieden 8 3 Binnenhavens Fryslân en Groningen Binnenhavens Nederland Definitie binnenhaven Omvang Nederlandse binnenhavens Binnenhavens Fryslân en Groningen Aantal en omvang Functie havens Ruimte voor watergebonden activiteiten Economisch belang Goederenstromen Fryslân en Groningen Binnenhaven Delfzijl Binnenhaven Groningen Binnenhaven Harlingen Binnenhaven Sneek Binnenhaven Eemshaven Binnenhavens Lemmer Binnenhavens Leeuwarden Binnenhaven Drachten Binnenhaven Veendam Binnenhaven Heerenveen Binnenhaven Winschoten Binnenhaven Assen Overige havens 32 4 Streefbeeld Vaarwegen en Binnenhavens Inleiding Ruimtelijke ontwikkeling Streefbeeld Rijk Infrastructurele ontwikkeling Ontwikkeling goederenvervoer over water Kansen en bedreigingen voor de binnenvaart in Fryslân en Groningen 40 5 Knelpunten binnenhavens Inleiding Knelpunten infrastructuur Knelpunten ruimte 45 3

6 5.4 Knelpunten milieu, veiligheid, leefomgeving binnenhavens Financieel-economische knelpunten Knelpunten Draagvlak en samenwerking Overzicht specifieke knelpunten 48 6 Maatregelenpakket Inleiding Maatregelen Fryslân en Groningen 54 7 Conclusies en vervolgstappen netwerkanalyse Conclusies Stappen voor vervolg 57 Bijlage A Overslag per gemeente 59 Bijlage B Factsheets binnenhavens 63 Bijlage C Achtergrond WLO-scenario s 81 Bijlage D Knelpunten o.b.v. werkatelier 85 Bijlage E Consultatie 89 Interviews 89 Werkatelier 26 maart Bijeenkomst 28 mei Overige relevante studies uitgevoerd door ECORYS 91 4

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Rol van overheden en bedrijven in ontwikkeling binnenhavens In de beleidsbrief Varen voor een vitale economie: een veilige en duurzame binnenvaart geeft het kabinet aan wat het wil doen aan stimulering van vervoer over water en het behouden van het netwerk van binnenhavens. In de Nota Mobiliteit staat: Provincies en stadsregio s dragen er zorg voor dat op strategische punten binnen de economisch kerngebieden voldoende ruimte wordt gereserveerd voor overslag van bulkgoederen en containers op binnenvaartschepen. Naast de provincie spelen gemeenten ook een belangrijke rol in het regionale binnenhavenbeleid. In de Nota Mobiliteit staat: Gemeenten houden bij hun ruimtelijke ordeningsbeleid expliciet rekening met multimodale ontsluiting en ontwikkeling van natte bedrijventerreinen. Tenslotte hebben de verladende en logistieke bedrijven in de regio die wel of niet gevestigd zijn in de binnenhavens een belangrijke rol als investeerder en gebruiker van vervoer over water en een betere benutting van de vaarwegen en de faciliteiten van de binnenhavens. Ambitie en visie Fryslân en Groningen De provincies Groningen en Fryslân geven in hun beleidsvisies (PVVP, POP en Regiovisie Goederenvervoer Noord-Nederland) aan hoe het gebruik van de binnenvaart in Noord-Nederland te willen bevorderen. Om de verwachte groei in het goederenvervoer te kunnen opvangen, is een goed basisnet van nationale, regionale en lokale vaarwegen nodig. De provincies werken aan de verbetering van de infrastructuur waarbij de vaarweg Lemmer Delfzijl geschikt wordt gemaakt voor klasse Va schepen, de weginfrastructuur naar de belangrijkste stedelijke netwerken wordt aangepakt en afspraken met Rijk zijn gemaakt voor de aanpak van de bereikbaarheid van de prioritaire gebiedsontwikkelingsprojecten. Tevens zijn de provincies samen met het Rijk betrokken bij het herstructureren van bedrijventerreinen aan het water en de havenfaciliteiten voor het verder stimuleren van de vestiging van watergebonden bedrijvigheid en het vervoer over water door bedrijven. De provincies Groningen en Fryslân zijn dus al aan de slag samen met partners in de regio om te werken aan het verbeteren van de bereikbaarheid van de economische centra in de regio s. Deze ambities sluiten dus aan op de rol die het Rijk voor de regio s ziet. Deze netwerkanalyse kan allereerst een onderbouwing geven voor het opwaarderen van de vaarweg Lemmer-Delfzijl. Quick-wins vaarwegen: bereikbaarheid binnenhavens Het kabinet heeft 55 mln. beschikbaar gesteld voor een rijksbijdrage aan regionale infrastructuur van binnenhavens en de toegangs(vaar)wegen ervan (quick-wins). 1

8 Regionale overheden (provincie, stadregio of gemeentes) kunnen in aanmerking komen voor een rijksbijdrage aan de quick-wins. Voorwaarde voor quick-wins is dat het gaat om infrastructuur in beheer van regionale overheden (niet bedrijven). De provincie of stadsregio dient te beschikken over een netwerkanalyse voor vaarwegen en binnenhavens. De regio moet een streefbeeld opstellen voor verdere versterking en ontwikkeling van binnenhavens, en aangeven welke keuzes daarbij worden gemaakt. Aan de streefbeelden worden maatregelen verbonden die vervolgens worden vertaald in quick-wins. Deze netwerkanalyse is met het oog op twee doelen opgesteld: Allereerst is het de onderbouwing van de benodigde projecten in de tweede fase van het project opwaarderen vaarweg Lemmer- Delfzijl. De netwerkanalyse dient tevens als input voor het landsdelig MIRT overleg in mei 2008 en het indienen van quick-wins vanuit Fryslân en Groningen in september Doelstelling Het uitvoeren van een netwerkanalyse op de vaarwegen en binnenhavens in Groningen en Fryslân past in het beleid van de beide provincies om de bereikbaarheid van economische centra via het water te bevorderen. In deze visie gaat het om de belangrijkste binnenhavens in Fryslân en Groningen gelegen aan de hoofdvaarweg Lemmer-Delfzijl en de belangrijkste zijtakken (inclusief Assen). Het doel van het project is als volgt geformuleerd: Het onderbouwen van de opwaardering van vaarweg Lemmer-Delfzijl tot een vaarweg klasse Va; Het in beeld brengen van het huidige en toekomstige netwerk van binnenhavens in Fryslân en Groningen gelegen aan de belangrijkste vaarwegen; Het formuleren van concrete uitvoeringsprojecten voor verbeteren van de bereikbaarheid van de binnenhavens. 1.3 Leeswijzer Om dit doel te bereiken volgt deze netwerkanalyse vaarwegen en binnenhavens meerdere stappen: Deze zijn als volgt geformuleerd: 1. Beschrijven huidig netwerk van vaarwegen en binnenhavens (hoofdstuk 2). Hierbij wordt ondermeer ingegaan op de spreiding van de economische kerngebieden en de bereikbaarheid van Fryslân en Groningen over water en land. 2. Analyse van economische en logistieke belang van binnenhavens (hoofdstuk 3). Er wordt specifiek stilgestaan bij de rol van de vaarwegen en binnenhavens voor de economie van Fryslân en Groningen. Tevens wordt een beschrijving gegeven van de belangrijkste binnenhavens. 2

9 3. Opstellen van een streefbeeld (prognoses en kansen) (hoofdstuk 4). In dit hoofdstuk wordt aan de hand van ruimtelijke, economische en infrastructurele ontwikkelingen een streefbeeld van het gewenste netwerk van binnenhavens voor Fryslân en Groningen opgesteld. Hierbij is speciale aandacht voor de ontwikkelingen in het goederenvervoer over water en de kansen die hieruit voortkomen. 4. Uitvoeren van een knelpuntenanalyse (hoofdstuk 5). In dit hoofdstuk worden knelpunten in het huidige netwerk van vaarwegen en binnenhavens geïdentificeerd. Uit de confrontatie van vraag (goederenstromen) en aanbod (streefbeeld binnenhavennetwerk) kunnen aandachtspunten worden geïdentificeerd die knelpunten kunnen vormen voor het realiseren van de ambities van de provincies. 5. Opstellen van een maatregelenpakket met concrete maatregelen (hoofdstuk 6). In deze stap wordt een eerste aanzet gegeven voor maatregelen die de knelpunten oplossen. Hierbij wordt zoveel mogelijk uitgegaan van een ketenaanpak. 6. Conclusies en vervolgstappen (hoofdstuk 7). 3

10 4

11 2 Netwerk van vaarwegen en binnenhavens in Fryslân en Groningen 2.1 Natte infrastructuur Het huidige netwerk voor het goederenvervoer in de regio is beschreven in de Regiovisie Goederenvervoer Noord-Nederland en het Kwaliteitsnet Goederenvervoer Noord- Nederland. Beide studies beschrijven het hoofdnetwerk voor geheel Noord-Nederland. Figuur 2.1 Vaarweg Nederland (Bron: BVB) In de bovenstaande figuur 2.1 geeft de positie weer van zijn de belangrijkste vaarwegen in Noord-Nederland binnen het Nederlandse vaarwegennet. De vaarweg Lemmer-Delfzijl is een belangrijke verbinding via het IJsselmeer tussen het (zee)havens in Noord- Nederland en Duitsland en de havens in Amsterdam, Rotterdam en Antwerpen. Daarnaast hebben de vaarwegen een belangrijke functie in de aan- en afvoer van goederen tussen Noord-Nederland en de Randstad. 5

12 Figuur 2.2 Vaarweg Lemmer Delfzijl en zijtakken (Bron: provincie Groningen) In de bovenstaande figuur 2.2 zijn de belangrijkste vaarwegen in Fryslân en Groningen afgebeeld. Het gaat hierbij om de vaarweg Lemmer-Delfzijl en enkele kanalen die aantakken op deze verbindingsroute. Tabel 2.1 geeft de vaarklasse en diepgang van deze kanalen weer. Tabel 2.1 Vaarklasse en diepgang vaarwegen Fryslân en Groningen Provincie Vaarweg Vaarklasse Diepgang Fryslân Prinses Margrietkanaal klasse Va krap max. 3,20 meter Van Harinxmakanaal klasse IV (tot ton) max. 2,75 meter; 3.20* Houkesloot klasse IV max. 2,75 meter* Vaarweg Drachten klasse IV max. 2,75 meter Vaarweg Heerenveen klasse IV max. 2,75 meter Groningen Van Starkenborghkanaal klasse Va max. 3,20 meter Eemskanaal klasse Va 4,5-5,5 meter Winschoterdiep klasse IV max. 2,6 meter Aduarderdiep (Zuid) klasse IV max. 2,6 meter Hoendiep klasse I 1,5 meter A.G. Wildervanckkanaal klasse IV 2,90 meter Drenthe Noord-Willemskanaal klasse II 1,90-2,50 meter * Diepgang is 3.20 meter met ontheffing. 2.2 Overige infrastructuur Weg In figuur 2.3 is te zien welke wegen het belangrijkste zijn voor het (goederen)vervoer in Fryslân en Groningen. Het zijn de wegen die leiden naar de bedrijventerreinen met de meeste aan- en afvoer van goederen. 6

13 De voornaamste verbindingsassen in Fryslân zijn de verbindingen met de Randstad via de Afsluitdijk (A7), de Noordoostpolder (A6) en de A32/A28. Het traject A6/A7 een belangrijke route tussen Groningen en Fryslân. Daarnaast is ook de ontsluiting van de haven van Harlingen (A31/N31) voor het goederenvervoer van groot belang. Voor de bereikbaarheid over de weg in Groningen zijn de A7, de A28 van het grootste belang. In aanvulling hierop is ook de ontsluiting van Delfzijl (N360, N33) en Eemshaven als havengebied van de regio via de ring van Groningen en de Eemshavenweg (N46) van belang. Figuur 2.3 Hoofdinfrastructuur weg en spoor Fryslân en Groningen Spoor De belangrijkste spoorwegen in Fryslân en Groningen zijn: 1. van Groningen via Hoogezand-Sappemeer en Winschoten naar Duitsland, met aftakking naar Veendam 2. van Groningen naar Leeuwarden (alleen personenvervoer) 3. van Groningen naar Delfzijl 4. van Groningen naar Roodeschool en Eemshaven 5. van Groningen naar Assen, Zwolle en de rest van Nederland 6. van Leeuwarden naar Meppel, Zwolle en de rest van Nederland 7. van Leeuwarden naar Harlingen 8. van Leeuwarden via Sneek naar Stavoren Het spoor op de trajecten Groningen Delfzijl/ Eemshaven kent een gezamenlijk deel van Groningen tot aan Sauwerd. In Sauwerd wordt het traject gesplitst, waarbij een spoor richting Delfzijl gaat en één richting Eemshaven. In Veendam is een grote containerterminal, het RailServiceCenter Groningen, gevestigd aan de goederen-spoorlijn Veendam-Zuidbroek en het A.G. Wildervanckkanaal. De terminal wordt ook ontsloten via autoweg N33. In Fryslân worden alleen goederen over spoor vervoerd over het traject Leeuwarden - Meppel. Dit heeft te maken met het feit dat alleen dit traject geschikt is voor substantieel 7

14 goederenvervoer. In Leeuwarden is een railterminal gevestigd voor de overslag van goederen van spoor naar wegvervoer en vice versa. 2.3 Bereikbaarheid binnenhavens / economische kerngebieden In het kwaliteitsnetwerk goederenvervoer en de Regiovisie Goederenvervoer zijn onder meer de bereikbaarheid van de economische kerngebieden beschreven. De belangrijkste bedrijventerreinen en binnenhavens in Fryslân zijn gelegen langs de (transport)assen Leeuwarden-Harlingen (Westergo-zone) en Sneek-Heerenveen-Drachten (A7-zone) en in Lemmer. In Groningen is stuwende bedrijvigheid geconcentreerd op bedrijventerreinen in de economische kernzones: Leek-Groningen-Assen-Hoogezand-Veendam-Winschoten langs de snelwegen A7 en A28 én bij de haventerreinen van Delfzijl en de Eemshaven In het noordelijke deel van Drenthe bevinden de grote bedrijventerreinen zich aan de oostkant (Stadsbedrijvenpark) en aan de noordkant (Messchenveld) van Assen. De bereikbaarheid van binnenhavens in Fryslân en Groningen over het water is over het algemeen goed te noemen. Dit wil niet zeggen dat er geen knelpunten zijn en dat alle binnenhavens over water even goed bereikbaar zijn. Er zijn wel degelijk knelpunten en de bereikbaar kan lokaal verbeterd worden. In hoofdstukken vijf en zes wordt nader ingegaan op knelpunten en oplossingen voor deze knelpunten. De bereikbaarheid in Fryslân en Groningen over de weg is relatief goed. In vergelijking met de Randstad zijn er weinig structurele knelpunten. De grootste knelpunten voor het goederenvervoer in Fryslân doen zich voor bij Knooppunt Joure; Leeuwarden (ontbreken ringweg: De Haak om Leeuwarden); A7-Stadsrondweg Sneek; en Nijega/Dokkum (nog aan te leggen Centrale as). In de regio Groningen-Assen is het grootste knelpunt voor de bereikbaarheid de Zuidelijke ringweg van Groningen (A7). Daarnaast is er veel congestie op de Friesestraatweg (N355) en de aansluiting van de N33 op de A28 ten zuiden van Assen. Prognoses over de ontwikkeling van het aantal voertuigkilometers op de weg laten zien dat dit aantal de komende jaren in Fryslân en Groningen zal toenemen. De congestie zal daardoor ook toenemen, met name op de bovengenoemde wegen en de bereikbaarheid zal hierdoor afnemen. 8

15 3 Binnenhavens Fryslân en Groningen 3.1 Binnenhavens Nederland Definitie binnenhaven Een binnenhaven voorziet bedrijven in een ontsluiting via het water, zodat goederen via binnenschepen kunnen worden aan- en/of afgevoerd. In het rapport Blue Ports; knooppunten voor de regionale economie (TNO, 2004) wordt een binnenhaven gedefinieerd als: Een binnenhaven is een goederenoverslagpunt of terminal alsmede de aan deze overslagfaciliteit verbonden bedrijventerreinen en bedrijvigheid. Een binnenhaven wordt vereenzelvigd met een vestiging in een gemeente en heeft drie functies: 1. een knooppunt in transportketens 2. een vestigingsplaats voor industrie, dienstverlening en onderdeel van clusters 3. een onderdeel van (internationale) productienetwerken. Deze definitie onderstreept dat een binnenhaven meer is dan een alleen een goederenoverslagpunt of terminal (inclusief overslag voorzieningen). Een goederenoverslagpunt maakt onderdeel uit van een binnenhaven. Naast overslag is ook veel productie aan de binnenhaven gerelateerd. Deze productiebedrijven hoeven niet direct in de binnenhaven te zijn gevestigd, maar kunnen wel gebruik maken van de overslagfaciliteiten. De binnenhaven heeft dan ook een belangrijke regionale economische uitstraling Omvang Nederlandse binnenhavens Nederland heeft een fijnmazig vaarwegennet waardoor in ruim tweehonderd gemeenten goederen via het water worden overgeslagen. Om het belang van binnenhavens te bepalen is de hoeveelheid overgeslagen goederen via de binnenvaart als uitgangspunt genomen. Overslag wordt gemeten door de tonnages van laden en lossen te sommeren. In 2006 is in totaal ongeveer 385 miljoen ton goederen overgeslagen vanuit de binnenvaart (bron: CBS voorlopige cijfers 2006). Daarvan wordt ongeveer 250 miljoen ton per binnenvaartschip van en naar de Nederlandse zeehavens vervoerd. In 2006 zijn er ongeveer 50 binnenhavens die meer dan 1 miljoen ton per jaar goederen hebben overgeslagen via de binnenvaart. 9

16 Figuur 3.1 Classificatie binnenhavens totale overslag goederen per binnenvaart, gemeten in tonnen Top 10 Binnenhavens* Provincie Overslag in mln ton Cuijk Noord-Brabant 6,2 Utrecht Utrecht 4,1 Oss Noord-Brabant 3,8 Hengelo Overijssel 3,5 Gennep Limburg 3,1 s-hertogenbosch Noord-Brabant 2,8 Nijmegen Gelderland 2,8 Sluis Zeeland 2,7 Stein Limburg 2,5 Maasdriel Gelderland 2,4 * exclusief zeehavens Bron figuur: TNO, Blue ports: Knooppunten voor de regionale economie, 2004; Bron tabel: CBS, Overslag per gemeente Binnenhavens Fryslân en Groningen Aantal en omvang Net als in de rest van Nederland zijn de zeehavens ook grote havens voor de binnenvaart. Deze havens slaan elk meer dan een miljoen ton aan goederen over via de binnenvaart, met Delfzijl als grootste. Buiten de zeehavens om zijn er circa tien binnenhavens in Fryslân en Groningen waar meer dan een half miljoen ton aan goederen werd overgeslagen in Van de havens die meer dan een miljoen ton oversloegen liggen er drie in Fryslân (Harlingen, Sneek, Lemmer) en drie in Groningen (Delfzijl, Groningen, Eemshaven). De hoge overslag in Sneek, meer dan een verdubbeling ten opzichte van 2005, kan worden verklaard door veel overslag van zand en grind voor de werkzaamheden aan de Rijksweg A7 bij Sneek. Ook de overslag in Lemmer is in 2006 veel hoger dan in 2005 door extra overslag van zand en grind. Deze goederen zijn in volume in bijna elke gemeente de belangrijkste goederen die overslagen worden en daardoor zeer bepalend voor de overslagcijfers. Zie bijlage A voor meer informatie. 10

17 Tabel 3.1 Belangrijkste gemeenten met binnenhavens in Fryslân en Groningen op basis van overslagvolume 2006 Gemeenten Provincie Overslag binnenvaart 2006 in ton (x 1000) Delfzijl* Groningen 4603 Groningen** Groningen 2038 Harlingen Fryslân 1707 Sneek Fryslân 1257 Eemsmond (Eemshaven) Groningen 1270 Lemsterland (Lemmer) Fryslân 1097 Leeuwarden Fryslân 843 Smallingerland (Drachten) Fryslân 750 Tytsjerksteradiel (o.a. Burgum) Fryslân 688 Wymbritseradiel Fryslân 638 Dongeradeel (Dokkum)*** Fryslân 558 Veendam Groningen 472 Heerenveen Fryslân 306 Winschoten Groningen 222 * Delfzijl is als zeehaven niet opgenomen in de tabel bij figuur 3.1 ** Het overslag volume voor 2006 (voorlopig cijfer) is bij het CBS om onduidelijke redenen grotendeels bij de gemeente Zuidhorn i.p.v. Groningen geregistreerd ***Inclusief veerdienst naar Ameland Bron: CBS, Overslag per gemeente Functie havens Door de grote verscheidenheid aan type bedrijven die gebruik maken van vervoer water hebben de binnenhavens verschillende functies: Industriële functie De binnenhavens in Fryslân en Groningen zijn belangrijke vestigingsplaatsen voor industriële bedrijven die gebruik maken van vervoer over water zoals Akzo Nobel in Delfzijl (chemie, aardolieproducten), de bedrijven op het Metal park in Delfzijl (oa aluminium) en Frisia in Harlingen (zout). Overslag- en opslagfunctie De binnenhavens zijn belangrijke locaties met overslag- en opslagfaciliteiten voor bulkgoederen zoals zand en grind, veevoeder, aardappels, recycling (schroot en afval) en vloeibare brandstoffen. De binnenhavens zijn onmisbaar voor vervoer van zware constructies via het water (die niet via de weg kunnen worden vervoerd. Buiten de vele betonmortelcentrales zijn bedrijven die veel gebruik maken van binnenvaart bijvoorbeeld: Hoogland (mest), Veenbaas (potgrond), Koopmans (meel), CSM (suiker), Biovalue (lijnzaad/biodiesel) en Agrifirm (mest en veevoer). Logistieke functie Containeroverslag is belangrijk voor de industriële en distributiebedrijven in Fryslân en Groningen door de containers met import- en exportgoederen te vervoeren via het water en de weg tussen regio en de zeehavens. Containeroverslag van en naar binnenvaart is vooral geclusterd in de provincie Groningen in Veendam, Groningen (MCS terminal Westerbroek), Delfzijl. Veendam 11

18 is vooral rail, Westerbroek is vooral binnenvaart. Harlingen is de enige haven in Fryslân waar structureel containervervoer per binnenvaartschip plaatsvindt. Er is echter geen gespecialiseerde containerterminal; er wordt gebruik gemaakt van een normale loskade met een mobiele containerkraan. De binnenhavens in Fryslân en Groningen onderscheiden zich verder als: vestigingsplaats van grote chemie bedrijven in Delfzijl, Veendam en Eemshaven vestigingsplaats van grote agro-industrie, waaronder Groningen (suiker en aardappel/zetmeel) en Leeuwarden (meel) en Drachten (mest en veevoer). vestigingsplaats van scheepswerven, waaronder Lemmer (Veka); Harlingen en Hoogezand (de Volharding); en Delfzijl (Kon. Niestern Sander). Tevens beschikken de binnenhavens in Fryslân en Groningen over een belangrijke functie voor de betoncentrales en bouwbedrijven in de regio (zand en grind), de recycling industrie (metalen en schroot) en afvalverwerking Ruimte voor watergebonden activiteiten In de onderstaande tabel is te zien welke bedrijventerreinen (>10 ha.) een kade aansluiting hebben aan een van de vaarwegen in de provincies. Er is op een beperkt aantal terreinen nog grond uitgeefbaar. De grootste zijn de Industriehaven in Harlingen en de Kie in Franeker in Fryslân; en Eemshaven en Oosterpoort in Groningen. Tabel 3.2 Overzicht natte bedrijventerreinen in Groningen en Fryslân, 2007 Gemeente Kern terrein Omvang netto (ha.) Uitgegeven (ha.) Totaal uitgeefbaar (ha.) Achtkarspelen Kootstertille Kootstertille West 37 23,3 13,7 Achtkarspelen Kootstertille Kootstertille Oost 38, Franekeradeel Franeker Kie (Fase 1) 18,3 3,4 14,9 Franekeradeel Franeker Oost Franekeradeel Franeker West 31,5 31,5 0 Harlingen* Harlingen Uitbreiding Industriehaven 50 24,3 25,7 Harlingen Harlingen Oostpoort 26,5 22,5 4 Harlingen Harlingen Koningsbuurt 64 62,9 1,1 Harlingen Harlingen Hermes Harlingen Harlingen Industriehaven Heerenveen Heerenveen Kanaal Oost 57,2 56,2 1 Leeuwarden Leeuwarden Hemrik Leeuwarden Leeuwarden Newtonpark I 19,5 19 0,5 Leeuwarden Leeuwarden De Merodestraat Leeuwarden Leeuwarden Leeuwarden West Lemsterland Lemmer Buitengaats West Smallingerland Drachten De Haven ,1 10,9 Sneek Sneek Houkesloot 47,8 47,2 0,6 Tytsjerksteradiel Eastermar Schuilenburg 22,5 22,5 0 12

19 Gemeente Kern terrein Omvang netto (ha.) Uitgegeven (ha.) Totaal uitgeefbaar (ha.) Wymbritseradiel Heeg De Skou 21,8 16,6 5,3 Appingedam Appingedam Fivelpoort Delfzijl Delfzijl Oosterhorn ,8 346,2 Delfzijl Delfzijl Farmsumerpoort 55 43,6 11,4 Delfzijl Farmsum Industriepark/ Eemskanaaldok Z Eemsmond Roodeschool Eemshaven ,9 376,1 Groningen Groningen De Vogels/Ant Groningen Groningen Friese Straatweg Groningen Groningen Damsterdiep Groningen Groningen De Hoogte Groningen Groningen Hoendiep Groningen Groningen Ulgersmaweg Groningen Hoogkerk Hoogkerk O+W Groningen Groningen Winschoterdiep A 37,3 37,3 0 Groningen Groningen Winschoterdiep/ Eemskanaal Hoogezand-Sappemeer Westerbroek Westerbroek Menterwolde Muntendam Rscg Noord Menterwolde Zuidbroek Ind Terr Fase I Scheemda Scheemda Eextahaven I Veendam Veendam Lloyd 60,45 57,2 3,3 Veendam Veendam Vrijheid 34 32,1 1,9 Veendam Veendam Rscg 26,8 25,2 1,5 Veendam Veendam Stolberg Veendam Veendam Zwaaikom 36,5 36,5 0 Veendam Veendam Dallen I/ Ind.Weg/ Meihuizenweg Winschoten Winschoten Reiderland 2 25,6 22,8 2,8 Winschoten Winschoten Rensel 34,4 32,7 1,7 Winschoten Winschoten Reiderland 1 66,4 66,4 0 Zuidhorn Aduard Industrie Terrein 11 9,4 1,6 * Harlingen geeft aan dat de beschikbare terreinen inmiddels grotendeels uitgegeven zijn. Bron: IBIS, 2007 In de afgelopen jaren is in Groningen en Fryslân op verschillende plaatsen geïnvesteerd in de revitalisering van diverse natte bedrijventerreinen. Ook zijn er op verschillende plekken nog plannen voor het verder herstructureren of uitbereiden van natte bedrijventerreinen. 13

20 Eemshaven en Delfzijl Bij de zeehavens Eemshaven en Delfzijl is voldoende oppervlakte reserveterrein voorhanden voor verdere uitbreiding, maar nieuwe vestigers willen ook faciliteiten voor onder andere, overslag. De ruimte aan kades is nu beperkt en dus zal geïnvesteerd moeten worden in de inrichting van het gebied om aan de kwalitatieve vraag te voldoen 1. Het bedrijventerrein Farmsumerpoort in Delfzijl gerevitaliseerd. Groningen De gemeente Groningen is bezig met de herstructurering van de Eemskanaalzone en bereidt de revitalisering voor van het terrein Winschoterdiep (ook wel Zuidoost). Bij de eerstgenoemde ontwikkeling zal de watergebonden bedrijvigheid voor het merendeel uit de stad verdwijnen. De nieuwe functies richten zich met name op het recreatieve en consumentgerichte marktsegment. Daarnaast wordt voor de periode na 2015 gezocht naar een geschikte locatie voor watergebonden bedrijvigheidheid, bijv containeroverslag, in relatie tot de opwaardering vaarweg Lemmer Delfzijl. In de beleidsnota Watergebonden Bedrijvigheid is ook aangegeven dat voor de revitaliseringslocaties Winschoterdiep/ Eemskanaal een opgave ligt om de watergebonden bedrijvigheid mee kansen te geven. Dit door bijvoorbeeld het creëren van locaties en stimuleren van collectieve overslag. Als uitwerking van het masterplan en de beleidsnota zal voor de watergebonden bedrijvigheid nog dit jaar een plan worden opgesteld 2. In Groningen wordt per 2008 een nieuw bedrijventerrein Westpoort geopend. Het bedrijventerrein omvat 150 hectare ligt direct ten westen van Hoogkerk en het Aduarderdiep en ligt aan het spoor en het vaarwater. Bij Westerbroek (gemeente Hoogezand-Sappemeer) worden transport- en distributieactiviteiten die vanuit de stad Groningen zijn verhuisd geaccommodeerd. Hier is ondermeer de nieuw MSC-terminal gevestigd. Menterwolde en Veendam Een groot aantal bedrijventerreinen langs het Winschoterdiep en het A.G. Wildervanckkanaal liggen in de gemeenten Menterwolde en Veendam. In de Beeldkwaliteitvisie bedrijvenlocaties A7/N33 van beide gemeenten wordt aangegeven dat watergerelateerde bedrijvigheid hier voldoende mogelijkheden heeft. Bij de ontwikkeling van Veenwolde is het niet mogelijk een kade direct aan het A.G. Wildervanckkanaal te maken, omdat een dijk het kanaal scheidt van de bedrijvenlocaties. Eventueel kan door middel van een insteekhaven watergerelateerde bedrijvigheid een laad- en loskade realiseren. Langs de verbindingsroute naar de Gouden Driehoek, kan aan het Winschoterdiep een nieuwe laad- en loskade worden aangelegd voor bedrijven in Veenwolde en de Gouden Driehoek 3. Op korte termijn zullen deze plannen echter niet gerealiseerd worden. 1 Provincie Groningen, Monitor bedrijventerreinen provincie Groningen Gemeente Groningen, Bestemmingsplan Winschoterdiep / Euvelgunne, versie vaststelling februari Gemeenten Menterwolde en Veendam, Beeldkwaliteitvisie bedrijvenlocaties A7/N33 Oostboog Bedrijvenlocaties, vastgesteld september

21 Harlingen Harlingen geeft aan dat de beschikbare terreinen inmiddels grotendeels uitgegeven zijn. In Harlingen zijn plannen om het havengebied te herstructureren 4. Verschillende plannen zijn in studie. Er wordt zowel gekeken naar mogelijkheden om de industriële functie van de haven en de beroepsvaart beter te faciliteren, als naar het uitbreiden van faciliteiten voor de recreatievaart en het vergroten van de woonfunctie in het havengebied. Belangrijke vragen zijn ondermeer waar een uitbreiding van de haven moet komen en welke rol de vervanging van de Tjerk Hiddessluizen daarbij kan spelen. Ook de vraag over de inpassing van de N31/Koningsbrug heeft invloed op de ontwikkeling van het gebied. Lemmer Het havengebied van Lemmer, Buitengaats, zal de komende jaren geleidelijk transformeren naar een woon-, werk- en recreatiegebied. De nadruk zal hierbij liggen op wonen, recreëren en niet-industriële bedrijvigheid. Uitgangspunt is echter wel is dat de bestaande bedrijven niet worden gehinderd of beperkt in hun bedrijfsvoering. Het ligt dus in de verwachting dat echte industriële watergebonden bedrijvigheid zal verplaatsen uit Buitengaats. Er zijn plannen om een nieuw nat bedrijventerrein aan te leggen bij Lemsterhoek. Eventuele uitbreidingmogelijkheden van dit terrein zijn in studie. Leeuwarden Het accent voor Newtonpark-I in Leeuwarden ligt op recyclingbedrijven, en bij Newtonpark II op productie en distributie. Deze terreinen zijn bijna geheel uitgegeven. Voor Newtonpark zijn concrete uitbreidingplannen 5. Hemrik, Leeuwarden-oost en Leeuwarden-West zijn geheel uitgegeven. In 2005 is men begonnen met de herstructurering van Leeuwarden-West (inclusief Newtonpark I). Drachten Het bedrijventerrein De Haven in Drachten heeft een omvangrijke herstructurering en herinrichting ondergaan. Het project is in 2001 afgerond. Momenteel wordt een nieuw nat onderdeel van het bedrijventerrein aangelegd met een nieuwe insteekhaven Overige binnenhavens Naast bovengenoemde ontwikkelingen zijn diverse andere natte bedrijventerreinen in de afgelopen jaren herontwikkeld. Het betreft onder andere Sneek (Houkesloot), Hoogezand- Sappermeer (Foxhol), en Winschoten (Rensel) Economisch belang De binnenhavens in Fryslân en Groningen hebben een belangrijke regionale en nationale functie voor de ontwikkeling van clusters van economische centra van industrie en logistiek. De grootschalige bedrijventerreinen langs het water bieden plaatst aan een diversiteit van vooral productie- en distributiebedrijven. 4 Gemeente Harlingen (2007), Stadsvisie Harlingen 2025, Houtskoolschets. 5 Gemeente Leeuwarden (2005), Bedrijventerrein Leeuwarden. Ontwikkelingskader

22 Door de veelvuldige beschikbaarheid van grootschalige bedrijventerreinen langs het water wordt de werkgelegenheid of toegevoegde waarde, geleverd door de bedrijven in de binnenhavens, bij de meeste gemeenten in Fryslân en Groningen niet apart geregistreerd. Het is daardoor niet aan te geven welk deel van de werkgelegenheid of toegevoegde waarde specifiek wordt gecreëerd door watergebonden bedrijvigheid. Het staat echter vast dat de binnenhavens een belangrijke economisch belang hebben als vestigingsplaats voor zware industrie. Met name de industriële clusters in de chemie, metaal en energie spelen een nationale en ook een internationale rol. De binnenhavens in Fryslân en Groningen zijn ook van groot belang voor de bouwsector (zand en grind overslag en betoncentrales) in de regio en de Randstad. De binnenvaart en de binnenhaven zijn voor de agrarische sector in het noorden een kritische infrastructuur. De regio huisvest enkele grote bedrijven uit de agro-industrie die toeleverancier en/of afnemer zijn van de agrarische sector. Hierbij valt te denken aan producenten van veevoer, kunstmest, suiker en aardappelproducten. Naast de directe werkgelegenheid en de indirecte, toeleverende economische activiteit, zorgen de watergebonden bedrijven ook nog voor zogenaamde voorwaartse economische activiteiten. Dit zijn de sectoren waaraan de binnenhavengebonden industrie op zijn beurt weer toelevert. Dit zijn onder andere de afnemers van bouwmaterialen en van veevoer en mest. Voor de producenten van deze producten vindt de ingaande stroom doorgaans per binnenvaart plaats. De kostenvoordelen die behaald worden, als gevolg van schaalvoordeel, worden ten dele doorgerekend aan de afnemers. De containerterminals hebben ook vooral een belangrijke economische functie voor de (niet-watergebonden) industriële, logistieke en transportbedrijven in de regio. Er is veel transportgebonden werkgelegenheid in Fryslân en Groningen. Fryslân en Groningen wil behoud en versterking van de werkgelegenheid in deze sector. Binnenvaart heeft een duidelijke rol in het vervoer binnen de regio en ook het binnenlands vervoer. De haven van Harlingen en de Eemsmondhavens spelen daarbij tevens een (enigszins bescheiden) rol bij de import en export van goederen. Daarmee dragen de binnenhavens en binnenvaart bij aan de werkgelegenheid in deze sector. Bovendien zorgt goederenvervoer via binnenvaart er voor dat het aantal vrachtwagenbewegingen in de regio minder is dan zonder binnenvaart het geval zou zijn. Hierdoor verbetert de bereikbaarheid van Fryslân en Groningen en binnen de regio, maar ook de bereikbaarheid van de Randstad, omdat veel vervoer tussen de zeehavens (Rotterdam, Amsterdam, etc.) en binnenhavens in Fryslân en Groningen plaatsvindt. Dit is van groot belang voor de noordelijke economie. Betere bereikbaarheid en grotere beschikbaarheid van logistieke diensten helpen het regionale vestigingsklimaat te versterken. 3.3 Goederenstromen Fryslân en Groningen De vaarweg Lemmer Delfzijl heeft de volgende functies m.b.t. de binnenvaart: Ontsluiting van de binnenhavens in Groningen (2006: 9 mln ton) en Fryslân (2006: 9 mln ton); 16

23 Doorgaande verbinding (2006: 5,8 mln ton) tussen vooral mainports Rotterdam en Amsterdam aan de ene kant en Noord-Duitsland aan de andere kant; Vestigingsplaats voor scheepswerven (o.a. in Lemmer, Makkum, Harlingen, Bergum, Stroobos, Hoogezand, Delfzijl). Er zijn drie plaatsen om de provincies binnen te komen. De Prinses Margrietsluizen te Lemmer, de zeesluizen Farmsum te Delfzijl en de Tjerk Hiddessluizen te Harlingen. 17

24 Tabel 3.3 Passages en volumes (binnenvaart) door toegangspunten Groningen en Fryslân (2005) Jaar Aantal passages Vervoerd gewicht (x mln ton) Lemmer (PM-sluizen) ,1 Harlingen (TH sluizen) ,5 Delfzijl (zeesluis Farmsum) ,7 Bron: Sluistellingen uit IVS systeem, provincie Groningen & Fryslân De belangrijkste vervoerde goederen in volume zijn zand& grind en zout, gevolgd door voedingsproducten en veevoeder, overige goederen en fabrikaten en aardolieproducten. Zand en grind wordt op zee en in het IJsselmeer gewonnen, terwijl zout in Harlingen en Delfzijl uit de grond wordt gehaald. In het doorgaande vervoer tussen (west-) Nederland en Duitsland is veevoeder een belangrijke stroom. 3.4 Binnenhaven Delfzijl Havengebied Delfzijl omvat circa 1450 hectare waarvan ongeveer 600 hectare watergebonden bedrijventerrein is rondom de Oosterhornhaven, de Farsumerhaven en het Eemskanaal. In 2006 werd er ongeveer 4,6 miljoen ton overgeslagen in de binnenhaven. De dominante ladingstromen zijn: ruwe mineralen en bouwmateriaal (zand, grind, zout, gips) 57% Aardolie(producten) 10% Chemische producten (oa chloor, soda, methanol) 11% Figuur 3.2 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Delfzijl, % 3% 5% 1% Landbouw producten; dieren 11% 10% Voedingsproducten; veevoeder 1% 2% 2% Vaste brandstoffen Aardoliën; aardolieproducten Ertsen en metaalresiduen Metalen; metalen halffabrikaten Ruw e mineralen&bouw materialen Meststoffen Chemische producten 57% Overige goederen en fabrikaten Bron: CBS, Overslag per gemeente

25 De haven beschikt over meer dan 1,5 km laad- en loskades, waarvan het overgrote deel in private handen is. Er is geen officiële containerterminal in de havens van Delfzijl. Momenteel wordt een multifunctionele kraan van Wijnne en Barents aan de oostzijde van de Handelshaven gebruikt voor de overslag van containers en is sprake van een lijndienst tussen Delfzijl en Rotterdam. De binnenhaven van Delfzijl is vooral een industriehaven. Er zijn enkele belangrijke industriële clusters van bedrijven, die nauw met elkaar samenwerken. Ook heeft de haven een belangrijke distributiefunctie (m.n. toelevering) voor bedrijven binnen en buiten de regio. De industriehaven kent vijf dominante onderdelen: Chemiepark Delfzijl: voor chemische bedrijven, dat als een keten met elkaar is verbonden en bestaat uit twaalf bedrijven. Dit chemiecluster is o.a. chloor gerelateerd met Akzo Nobel en haar alliantiepartners als belangrijke spelers. Daarnaast zijn er plannen om op het industrieterrein een Bio Refinery op te richten. Dat is een nieuwe fabriek rond de reeds bestaande biomethanol fabriek Bio MCM. Deze fabriek wordt stap voor stap aangepast voor het produceren van biomethanol uit biomassa. In totaal zou er een miljoen ton biomethanol per jaar moeten worden geproduceerd, waarmee het de grootste biomethanolfabriek ter wereld zou worden. Chemiepark De Valgen: voor chemische bedrijven die niet direct gerelateerd zijn aan het Chemie Park Delfzijl. Ook hier zijn echter bedrijven die leveren of afnemen aan elkaar of de bedrijven op het chemiepark Delfzijl. Het park telt momenteel acht bedrijven. Metal Park Delfzijl: is geclusterd industrieterrein voor metaalgerelateerde bedrijvigheid naast de aluminiumsmelter Aldel. Het park telt momenteel negen bedrijven. MERA-cluster: is een terrein voor Milieu, Energie, Recycling en Afval gerelateerde bedrijvigheid, waarbij de nadruk op de recyclingcomponent ligt. Het park telt momenteel drie bedrijven en er wordt, onder andere, baggerslib en oliehoudende(afval)stoffen worden verwerkt. Farsumerpoort: huisvest bedrijven uit het midden- en kleinbedrijf in o.a. de logistieke en bouwsector. Er zijn meer dan 20 bedrijven gevestigd. Daarnaast is er nog bedrijventerrein Oosterwierum, waarvan het grootste deel nog uitgegeven kan worden. Uit onderzoek 6 is bekend wat de bijdrage van de binnenhaven is aan de werkgelegenheid. Deze bedraagt ongeveer 2000 arbeidsplaatsen, waarbij de meest in het chemiecluster en de metaalindustrie. De binnenhaven is multimodaal ontsloten. Via het Eemskanaal (CEMT klasse V, minimaal 3,20 meter), onderdeel van de vaarweg Lemmer-Delfzijl is ook toegang tot open zee. Zowel het Chemiepark Delfzijl als Metal Park zijn verbonden met het spoorwegennet en hebben aansluiting met de stad Groningen en het RSCG Veendam vanwaar dagelijks containershuttles naar Rotterdam gaan. De binnenhaven wordt over de 6 TNO, Blue Ports: knooppunten voor de regionale economie Onderzoek naar de economische belangen van de Nederlandse Binnenhavens, iov Nederlandse Vereniging van Binnenhavens, juli

26 weg ontsloten via de N33 en N46 op de A7 en A28. De verbinding van de terreinen naar deze wegen is vrij van congestie. Bijlage B geeft een overzicht van de gepresenteerde informatie voor de belangrijkste binnenhavens. 3.5 Binnenhaven Groningen Het havengebied in Groningen omvat circa 300 hectare verspreid over negen bedrijventerreinen gelegen aan het Eemskanaal, Van Starkenborghkanaal, het Winschoterdiep, Aduarderdiep, het Hoendiep en het Reitdiep. In 2005 werd er ongeveer 2,2 miljoen ton overgeslagen in de binnenhaven. De dominante ladingstromen zijn: ruwe mineralen en bouwmateriaal (zand, grind, zout, gips) 42% Aardolie(producten) 25% (vee)voedingsproducten (oa suiker, aardappelmeel) 12% Overige goederen (mn stukgoederen die in containers vanuit de MCS-terminal) 12% Figuur 3.3 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Groningen, % 1% 12% 2% 12% Landbouw producten; dieren Voedingsproducten; veevoeder 0% Vaste brandstoffen Aardoliën; aardolieproducten Ertsen en metaalresiduen 25% Metalen; metalen halffabrikaten Ruw e mineralen&bouw materialen 42% Meststoffen Chemische producten 5% 0% Overige goederen en fabrikaten Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 De haven beschikt over meer dan 1,3 kilometer laad- en loskades, waarvan het overgrote deel in private handen is. De containerterminal van MCS in de Deense haven is eind 2006 verplaatst naar het aan het Winschoterdiep gelegen Westerbroek (gemeente Hoogezand- Sappemeer). Per jaar worden hier ongeveer containers overgeslagen die geladen en gelost worden in het achterland. De binnenhavens van Groningen zijn een logistiek knooppunt met een bovenregionale functie. De binnenhavens hebben een belangrijke overslagfunctie en als leverancier aan de suikerfabrieken en betoncentrales. 20

27 De belangrijkste natte bedrijventerreinen zijn Winschoterdiep (A en Winschoterdiep/ Eemskanaal), met oa Jongeneel, Scheepswerf SBG en Droogdok Groningen en Hoogkerk/Vierverlaten met de voormalige CSM fabriek (nu Cosun/Suikerunie). De fabriek van de Suikerunie in Groningen is recent gesloten. De bulkoverslag heeft mogelijkheden aan het Oude Winschoterdiep. Bij de Milieuboulevard, langs het Winschoterdiep, kan een (openbare) laad- en loskade aangelegd worden. Aan de westzijde van Groningen recent het bedrijventerrein Westpoort ontwikkeld, met watergebondenbedrijven als Esha en Hibex met eigen kadefaciliteiten. Daarnaast wil de gemeente onderzoeken of er mogelijkheden zijn voor ontwikkeling van (semi)openbare kadefaciliteiten. Groningen heeft een gunstige ligging op een kruispunt van vaarwegen. Over de weg zijn de binnenhavens ontsloten via de A7, A28, N46 en de N Binnenhaven Harlingen Havengebied Harlingen beschikt over 20 kades en meer dan 200 ha nat bedrijventerrein. Naast de twee zeehavens (Industriehaven en Nieuwe Willemshaven) zijn er vier binnenhavens. In 2006 werd er ongeveer 1,7 miljoen ton overgeslagen in de binnenhaven. De dominante ladingstromen zijn met afstand: ruwe mineralen en bouwmateriaal (zand, zeegrind, zout, schelpen) 65% Overige goederen (containers en goederen naar Vlieland en Terschelling) 24% Daarnaast worden er relatief veel aardolie(producten) vervoerd. Figuur 3.4 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Harlingen, % 1% 1% 0% 8% 1% 0% Landbouw producten; dieren Voedingsproducten; veevoeder Vaste brandstoffen Aardolie(producten) 0% 0% Ertsen en metaalresiduen Metalen; metalen halffabrikaten Ruw e mineralen & bouw materialen Meststoffen Chemische producten 65% Overige goederen Bron: CBS, Overslag per gemeente

28 De laad- en loskades bij de binnenhavens Hermes (20 ha.) en Koningsbuurt (70 ha.) worden privaat beheerd. De overige kades zijn publieke laad- en loskades. De terminal in Harlingen biedt faciliteiten voor containervervoer per binnenvaart en slaat ongeveer inmiddels (2007) ongeveer TEU over. Samen met de vervoerde goederen op de Waddenveren vanuit Harlingen verklaart dit de relatief grote overslag van goederen in de NSTR-klasse overige goederen. De haven is voor Harlingen en de regio van groot economisch belang. Er zijn circa 35 havengebonden bedrijven gevestigd. Belangrijke bedrijven die veel van binnenvaart gebruik maken, zijn de zoutfabriek van Frisia Zout BV (Esco); de grind- en zandzeverij en betonwandenfabriek van Spaansen; en de scheepswerf Volharding. Ook Smilde (oliën) en Ouwehands (schelpen) maken veel gebruik van de binnenvaart en het Van Harinxmakanaal. Harlingen is de belangrijkste op- en overslag plaats van aardolie(producten) in Fryslân. Harlingen heeft een goede aansluiting op het netwerk van vaarwegen. Via het Van Harinxmakanaal heeft Harlingen aansluiting op de vaarweg Amsterdam-Delfzijl via Lemmer en een aansluiting via de Waddenzee op het IJsselmeer. Over de weg is Harlingen ontsloten via de A31/N31 (Harlingen/Franeker en de Afsluitdijk) en de N31 (Drachten/Groningen). De havenspoorlijnen functioneren niet meer. 3.7 Binnenhaven Sneek Het havengebied in Sneek bestaat uit industrieterreinen Houkesloot, rondom de industriehavens Schuttevaerhaven en Tophaven. Het bedrijventerrein is recentelijk gerevitaliseerd. In 2006 werd er ongeveer 1,3 miljoen ton overgeslagen in de binnenhaven. De dominante ladingstromen zijn: ruwe mineralen en bouwmateriaal (zand, grind) 79% Aardolie(producten) 10% (vee)voedingsproducten 7% 22

29 Figuur 3.5 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Sneek, % 1% 3% 7% 0% 10% Landbouw producten; dieren Voedingsproducten; veevoeder Vaste brandstoffen 0% 0% Aardolie(producten) Ertsen en metaalresiduen Metalen; metalen halffabrikaten Ruw e mineralen & bouw materialen Meststoffen Chemische producten 79% Overige goederen Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 De haven van Sneek heeft een belangrijke functie voor bouwbedrijven die voor de aanvoer van grondstoffen afhankelijk zijn van de binnenvaart, zoals Bosal en De Waardt. Andere bedrijven die gebruik maken van binnenvaart zijn ondermeer de Heus(veevoer), Noord-Nederlandse tankopslag, en Holvrieka Nirota (RVS-tanken). Er vindt geen containervervoer plaats en de binnenhaven is niet ontsloten via het spoor. De Houkesloot is een vaarweg CEMT klasse IV, met een maximale diepgang van 2,75 meter. De Houkesloot sluit aan op het Prinses Margrietkanaal. De A7 is de belangrijkste verbinding over de weg. 3.8 Binnenhaven Eemshaven Havengebied Eemshaven bestaat uit circa 600 hectare waaronder de binnenhavens: Julianahaven met de Bulk Area (32,5 ha) en de RoRo Terminal (58 ha) Julianahaven Zuid / handelshaven: 56 ha In 2006 werd er ongeveer 1,3 miljoen ton overgeslagen in de binnenhaven. De ladingstromen bestaan bijna geheel uit ruwe mineralen en bouwmateriaal (kalksteen, recycling, zand en grind) 90%. Daarnaast worden ondermeer landbouwproducten (2%) en voedingsproducten (1%)(mout, suiker, koolzaad/oliehoudende gewassen voor Biovalue) overgeslagen. 23

30 Figuur 3.6 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Eemshaven, % 2% 1% 3% 0% Landbouw producten; dieren (vee)voedingsproducten Aardolie(producten) Metalen (halffabrikaten) Ruw e mineralen&bouw materialen Chemische producten 90% Overige goederen en fabrikaten Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 De haven beschikt over bijna 2 kilometer laad- en loskades. De RoRo Terminal is ook geschikt voor het overslaan van containers, maar wordt hier tot op heden niet voor gebruikt. Veem & Factor beschikt over een eigen kade en havenkranen bij de suikerterminal in de Bulk Area. De suiker wordt met containers zowel per schip als per spoor vervoerd naar Rotterdam en Duitsland. De haven heeft een belangrijke functie als op- en overslag plaats. In de handelshaven zijn drie stuwadoorbedrijven gevestigd die papier, vis en vleesproducten (gekoeld), suiker en algemene lading op- en overslaan. In de Bulk Area: zijn vijf watergebonden bedrijven gevestigd: Cement Sales North GmbH, Holland Malt (maut), Biovalue, BKV Nederland (handelsfirma in zand, grind en aanverwante materialen), Theo Pauw (bouwstoffen en recycling). De RoRo area is de vestigingsplaats van twee grote logistieke bedrijven: Wagenborg en Socar (vervoer van auto s per schip) De Wilhelminahaven heeft vooral een industriële functie en moet zich verder ontwikkelen als vestigingsplaats voor energiebedrijven en bedrijven in het MERA-cluster. Electrabel is al gevestigd in de haven. NUON begint in 2008 aan de bouw van een energiecentrale en ook het Duitse RWE heeft plannen om een energiecentrale in de Eemshaven te bouwen. Ook moet er in de toekomst een LNG-terminal komen in de Eemshaven. De haven is dus belangrijk als vestigingsplaats voor toekomstige bedrijvigheid. De Eemshaven is multimodaal ontsloten. De bulk terminal en de RoRo Area liggen in de Julianahaven met directe verbinding naar open zee (Eems). In de Julianahaven is directe spoorverbinding beschikbaar voor multimodaal transport en is via de autoweg Eemshaven-Groningen (N46) en ook de N33 ontsloten. De verbinding van de terreinen naar deze wegen is vrij van congestie. 24

31 De Wilhelminahaven en heeft ook een directe verbinding naar open zee (Eems). De infrastructuur op het land is nog niet aangelegd, maar er zijn goede mogelijkheden om het gebied te ontsluiten via het spoor en de weg. 3.9 Binnenhavens Lemmer Het havengebied in Lemmer omvat circa 20 hectare bedrijventerrein. De belangrijkste kade is Buitengaats-West. In totaal is er bijna 2 kilometer laad- en loskades, waarvan het merendeel particulier wordt beheerd. In 2006 werd ongeveer 1,3 miljoen ton overgeslagen in de binnenhaven. De ladingstroom bestaat bijna geheel (99%) uit ruwe mineralen en bouwmateriaal (kalksteen, zand en grind). Figuur 3.7 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Lemsterland, % 0% 0% 1% 3% 0% 1% Landbouw producten; dieren (vee)voedingsproducten Ertsen en metaalresiduen Ruw e mineralen & bouw materialen Meststoffen Chemische producten 95% Overige goederen Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 Vervoer over water voornamelijk van belang (ivm kosten en volume) voor het laden en lossen van bouwmaterialen. Op het Industrieterrein (buitengaats) zijn 36 bedrijven gevestigd, 12 daarvan hebben watergebonden activiteiten. De belangrijkste watergebonden bedrijven zijn IJsselmeer beton en VECA scheepsbouw. De haven van Lemmer ligt aan het IJsselmeer en het begin van het Prinses Margrietkanaal. Via de rondweg N359 en de N712 Sluisweg wordt het havengebied verbonden met de A6. Er is wel sprake van congestie op de rondweg. 25

32 3.10 Binnenhavens Leeuwarden Het havengebied in Leeuwarden omvat circa 200 ha natte bedrijventerreinen en 20 kadeen overslagfaciliteiten. Het havengebied valt uiteen in twee gebieden: Leeuwarden-Oost en Leeuwarden-West. In 2006 werd ongeveer bijna ton overgeslagen in de binnenhaven. De voornaamste ladingstromen zijn ruwe mineralen en bouwmateriaal 77% - (zand en grind); en landbouwproducten (graan) 13%. Daarnaast wordt in Leeuwarden ten opzichte van andere havens in Fryslân veel (3%) kunstmest overgeslagen. Figuur 3.8 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Leeuwarden, % 2% 13% 2% Landbouw producten; dieren 1% 2% Aardolie(producten) Ertsen en metaalresiduen Metalen (halffabrikaten) Ruw e mineralen & bouw materialen 77% Meststoffen Overige goederen Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 De belangrijkste haventerreinen zijn Leewarden-West, met de Zwettehaven en Kalkhaven (115 ha.) en Hemrik met de Junokade (156 ha.). Bij alle watergebonden bedrijven zijn kaden en terreinen in particulier eigendom. Een enkele heeft ook eigen water (Onttinningsfabriek) Naar schatting zijn er ongeveer 400 tot 500 arbeidsplaatsen bij de bedrijven die frequent gebruik maken van de binnenvaart. Vervoer over water voornamelijk van belang (ivm kosten en volume) voor het laden en lossen van bouwmaterialen. Er zijn verschillende toeleveranciers voor de bouwsector in Leeuwarden gevestigd waaronder Hoekstra, Feenstra, de Betoncentrale en Elmo. Opvallender is dat Leeuwarden, met ton, de grootste overslag van landbouwproducten in Fryslân kent. Dit komt door de aanwezigheid van de Koopmans meelfabriek, die een groot deel van de aanvoer van grondstoffen via de binnenvaart betrekt. Naast deze bedrijven zijn ook Hoogland (kunstmest) en OMRIN (afvalverwerking) voor een groot deel afhankelijk van aanvoer over water. 26

33 Leeuwarden is door verschillende modaliteiten ontsloten. Het Van Harinxamakanaal verzorgt de oost-west verbinding voor de (beroeps)vaart in de Westergozone en sluit aan op het Prinses Margrietkanaal. Leeuwarden-West is via N357 en Leeuwarden-Oost via de N358 verbonden met de A31/N31 (Harlingen/Franeker en de Afsluitdijk), de A32 in zuidelijke richting (met aansluiting op de A6/A7 en A28) en de N31 (Drachten/Groningen) In Leeuwarden is ook de Railterminal Fryslân maar deze staat niet in directe verbinding met de haven terreinen. Het spoor loopt wel direct langs de Kalkhaven en de Harlingervaart. De oude havenspoorlijnen zijn in 2007 verwijderd Binnenhaven Drachten Het bedrijventerrein De Haven is een gemengd bedrijventerrein van zo n 300 hectare inclusief de havenbekkens. Het bedrijventerrein wordt nog eens aangevuld met 35 hectare als onderdeel van een uitbreiding in noordelijke richting en met 11,5 hectare rond de nieuwe insteekhaven, specifiek voor watergebonden bedrijven. De haven beschikt over 1,2 km laad- en loskades. Er is geen containerterminal. In 2006 werd er ongeveer 0,8 miljoen ton overgeslagen in de binnenhaven. De dominante ladingstromen zijn: ruwe mineralen en bouwmateriaal (zand en grind, potgrond) 58% Voedingsproducten & veevoeder 20% Landbouwproducten 9% Figuur 3.9 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Smallingerland, % 7% 9% Landbouw producten; dieren (vee)voedingsproducten 20% Vaste brandstoffen Ertsen en metaalresiduen Metalen (halffabrikaten) 0% 1% 1% Ruw e mineralen & bouw materialen Meststoffen Overige goederen 56% Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 De binnenhaven van Drachten is essentieel onderdeel van de Noordelijke agro-logistieke infrastructuur (regionaal). Drachten is de grootste overslaghaven voor meststoffen en Voedingsproducten & veevoeder, dit met name door de vestiging van het bedrijf 27

34 Agrifirm. In het noorden heeft Agrifirm een marktaandeel van ongeveer 40 procent. Het vervoert veevoeder naar de vestiging in Drachten voor 80 procent via de binnenvaart aan en de meststoffen voor 100 procent 7. Voor de bouw is de binnenhaven van Drachten vooral belangrijk in de toelevering (nationaal). Op het bedrijventerrein De Haven zijn ongeveer 350 ondernemingen gevestigd. Naast Agrifirm zijn bedrijven met watergebonden activiteiten ook: Van der Wiel en Kijlstra Beton, Sterk Heiwerken, Friesland Staal, Emta, Hofstra, Jansma wegen en milieu, Veenbaas, distributiecentra van Aldi en Laurus, scheepswerf CMF Drachten. In totaal zijn ruim 700 van de 8000 arbeidsplaatsen op het bedrijventerrein De Haven direct binnenhavengebonden. Drachten is via de Vaarweg Drachten (provinciaal klasse IV-kanaal) verbonden met het Prinses Margrietkanaal. Er is overwogen om de vaarweg op te waarderen. In 1999 is besloten dat de opwaardering van deze vaarweg weer in overweging kan worden genomen als de goederenstroom meer dan 2 miljoen ton bedraagt. Drachten is via een vierbaansweg aangesloten op de A7/A6 (Duitse grens-groningen- Drachten-Amsterdam) en de N31/N381 (Harlingen-Leeuwarden-Drachten-Emmen). Op de aansluiting N31 Drachten-Noord is enige congestie Binnenhaven Veendam Het havengebied in Veendam bestaat uit diverse industrieterreinen langs het A.G. Wildervanckkanaal. In totaal is er ongeveer 225 hectare nat bedrijventerrein. De westelijke kade omvat: terrein RSCG: 27 ha., het Lloyd 60 ha, Lloyd-Zuid. De oostelijke kade omvat Zwaaikom 37 ha, Stolberg 26 ha.;vrijheid 34 ha.; en Dallen I&II 43 ha. In 2006 werd ongeveer bijna ton overgeslagen in de binnenhaven. De voornaamste ladingstroom bestaat uit chemische producten (NEDMAG) 50%. Daarnaast zijn ruwe mineralen en bouwmateriaal 21% (zand en grind), en overige goederen 15% (in containers) de belangrijkste ladingen. 7 TNO, Blue Ports: knooppunten voor de regionale economie Onderzoek naar de economische belangen van de Nederlandse Binnenhavens, iov Nederlandse Vereniging van Binnenhavens, juli

35 Figuur 3.10 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Veendam, % 0% 3% 1% 1% Landbouw producten; dieren 21% (vee)voedingsproducten Ertsen en metaalresiduen Metalen (halffabrikaten) 9% Ruw e mineralen&bouw materialen Meststoffen Chemische producten 50% Overige goederen en fabrikaten Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 Ongeveer de helft van de kades is in privaat beheer. Wellicht de belangrijkste kade is de kade van de RSCG-terminal voor het laden en lossen van conventionele- en containerschepen. De RSCG-terminal is een tri-modale terminal met 4 treinsporen van elk 800 meter, per rit kunnen er 99 teu worden vervoerd. De haven is daarmee een belangrijke logistieke schakel in de Noordcorridor tussen Rotterdam en Hamburg. Tevens worden er diensten onderhouden naar Rotterdam en Antwerpen. De terminal wordt geëxploiteerd door De Vries Transport Group. De belangrijkste binnenvaartgebonden bedrijven zijn NEDMAG (chemische industrie) en diverse bedrijven in de betonindustrie zoals de vm Veendammer Beton Industrie en MOKO. Naast het spoor en het A.G. Wildervanckkanaal, een Klasse IV vaarweg voor schepen tot 1350 ton, is Veendam via de weg goed bereikbaar via A7/A28 en de N Binnenhaven Heerenveen Bedrijventerrein Kanaal is een traditioneel bedrijventerrein dat gelegen is ten noorden van de A7 en ten westen van de spoorwegverbinding tussen Zwolle en Leeuwarden. Dit terrein heeft een totale oppervlakte van ca. 87 ha, en biedt plaats aan ca. 50 bedrijven. In 2006 werd meer dan 300 duizend ton overgeslagen in de binnenhaven. De voornaamste ladingstroom bestaat uit ruwe mineralen en bouwmateriaal 84% (zand en grind). Daarnaast worden ook meststoffen (9%) en schroot (6%) overgeslagen. 29

36 Figuur 3.11 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Heerenveen, % 0% 1% 0% 6% 0% (vee)voedingsproducten Vaste brandstoffen Ertsen en metaalresiduen Metalen (halffabrikaten) Ruwe mineralen & bouwmaterialen Meststoffen Overige goederen en fabrikaten 84% Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 Het terrein is bestemd voor zeer uiteenlopende vormen van bedrijvigheid, zowel grootals kleinschalig. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan traditionele industrie, bouwnijverheid, transport, opslag en distributie. Het terrein is alweer enige jaren in gebruik en vrijwel geheel uitgegeven. Vooral de staalbouw is op dit terrein sterk vertegenwoordigd. Ook is er een afvalverwerkingsinstallatie. Het terrein is goed bereikbaar, zowel over de weg (A7 en A31) als over het water. Het terrein beschikt over een 'draaikom' zodat de aan- of aflevering van goederen via het water kan plaatsvinden Binnenhaven Winschoten Het havengebied in Winschoten bestaat vooral uit de watergebonden industrieterreinen Reiderland 1&2 en Rensel. De terreinen beslaan ongeveer 125 hectare met private en publieke kades langs het Winschoterdiep. Het bedrijventerrein Rensel heeft een revitaliseringproces ondergaan en kent nu meer watergebonden kavels dan voorheen. In 2006 werd bijna ton overgeslagen in de binnenhaven. De voornaamste ladingstromen zijn ruwe mineralen en bouwmateriaal 54% (Oost-Groninger Betonmortelcentrale), en chemische producten 29% (Akzo). 30

37 Figuur 3.12 Aandeel van de verschillende goederengroepen in de totale overslag van Winschoten, % 6% 0% 7% Landbouw producten; dieren 29% (vee)voedingsproducten Aardolie(producten) Ertsen en metaalresiduen Ruw e mineralen&bouw materialen Chemische producten Overige goederen en fabrikaten 54% Bron: CBS, Overslag per gemeente 2006 De bedrijventerreinen Rensel en Reiderland worden hoofdzakelijk via de Oostelijke Rondweg verbonden met de snelweg A7. Via de Rensel staat het bedrijventerrein in verbinding met het Winschoterdiep 3.15 Binnenhaven Assen De omvang van de Assen binnenhaven is beperkt. Het gaat hier vooral om een deel van het Stadsbedrijvenpark rondom de Havenkade en langs het havenkanaal, en om loskaden aan het Noord-Willemskanaal. Het Asser havenkanaal heeft over een lengte van ca 500 m los- en laadplaatsen. Deze zijn in beheer bij de gemeente Assen en bij particulieren. In Assen Noord nabij de A28 aan het Noord Willemskanaal liggen provinciale loskaden. Er is geen containeroverslag in Assen. Het vervoer over water naar bedrijfsterreinen heeft in Assen nauwelijks een functie. In 2006 werd nog geen 40 duizend ton overgeslagen. Dit betrof voornamelijk (31 duizend ton) ruwe mineralen en bouwmateriaal, onder ander bestemd voor Mortel Installatie Assen "M.I.A.". Gezien de beperkte mogelijkheden van het Noord Willemskanaal (tot 600 ton) en de Drentse Hoofdvaart (alleen recreatief) mogen geen grootse ontwikkelingen in uitbreiding worden verwacht (bron GVVP strategienota). De weg ontsluiting van het Stadsbedrijvenpark rondom de Havenkade en het havenkanaal loopt via de Europaweg, de Industrieweg en de N367, naar de N33 en de A28. 31

38 3.16 Overige havens Niet opgenomen in tabel 3.1 zijn de goederen die overgeslagen worden in gemeente Zuidhorn. Momenteel worden in deze gemeente weer goederen overgeslagen, terwijl er in de jaren voor 2006 nauwelijks goederen werden overgeslagen. De verklaring ligt in de groei van overslag van zand en grind als gevolg van ontwikkelingen in de omgeving en een verandering in bedrijfsvoering van de grootste gebruiker. De laad-loswal bij Aduard is vervangen door een nieuwe kade vanwege een verdieping en verbreding van het kanaal. Daarnaast is de op-en overslagplaats bij Gaarkeuken gesloten. De loswal in Aduard heeft ten dele de activiteiten van de laad-loswal Gaarkeuken overgenomen. Het betreft bijna uitsluiten zand en grind dat wordt overgeslagen. Gezien de ontwikkelingen in het gebied is het waarschijnlijk dat de overslag de komende jaren groot zal blijven. 32

39 4 Streefbeeld Vaarwegen en Binnenhavens 4.1 Inleiding Voor het vormgeven van de binnenhavenvisie is het belangrijk dat betrokken partijen ambities aangeven in de ontwikkeling van binnenhavens. In dit hoofdstuk wordt aan de hand van ruimtelijke, economische en infrastructurele ontwikkelingen een streefbeeld van het gewenste netwerk van binnenhavens voor Fryslân en Groningen opgesteld. Dit toekomstige netwerk van binnenhavens dient de bereikbaarheid van de economische centra en belangen voor de regio te waarborgen. 4.2 Ruimtelijke ontwikkeling Streefbeeld Rijk Het kabinet beschouwt de nationaal stedelijke netwerken, als wezenlijk onderdeel van de nationale ruimtelijke en economische hoofdstructuur. Deze structuur bestaat uit een samenhangend netwerk van steden, mainports, overige economische centra en knooppunten, de belangrijkste weg-, vaar- en spoorverbindingen plus de aansluiting op internationale verbindingen, alsmede de daaraan gekoppelde economische ontwikkelingszones. Het Rijk richt zich op bundeling van de verstedelijking in deze nationale stedelijke netwerken. Zij verschillen van elkaar qua ruimtelijke schaal en qua afmeting. Bovendien spelen er binnen deze netwerken ruimtelijke opgaven op verschillende schaalniveaus. Elk stedelijk netwerk dient diverse en meer gespecialiseerde centra in samenhang te ontwikkelen. De kwaliteit van de leefomgeving en het beschikken over voldoende recreatieve en culturele voorzieningen in en om het stedelijk gebied is hierbij van belang. Voor het behouden en ontwikkelen van binnenhavens geeft het Rijk aan dat Provincies en stadsregio s er zorg voor dragen dat op strategische punten binnen de economisch kerngebieden voldoende ruimte wordt gereserveerd voor overslag van bulkgoederen en containers op binnenvaartschepen. Naast de provincie spelen gemeenten ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van binnenhavens. Het Rijk geeft aan dat Gemeenten expliciet rekening houden bij hun ruimtelijkeordeningsbeleid met multimodale ontsluiting en ontwikkeling van natte bedrijventerreinen. Uit de Nota Mobiliteit volgt het volgende streefbeeld voor het hoofdvaarwegennet: Het streefbeeld voor 2020 is dat hoofdvaarwegen die de belangrijkste zeehavens met het achterland verbinden (hoofdtransportassen) ten minste geschikt zijn voor klasse-vib-schepen en vierlaagscontainervaart, de doorgaande nationale hoofdvaarwegen ten minste voor klasse-va-schepen 33

40 en vierlaagscontainervaart en de overige hoofdvaarwegen ten minste geschikt zijn voor klasse-iv en drielaagscontainervaart. Op de hoofdvaarwegen wordt gestreefd naar een gemiddelde totale wachttijd van maximaal dertig minuten in de maatgevende maand. Verder moeten er op de hoofdvaarwegen ook voor schepen met gevaarlijke stoffen voldoende ligplaatsen zijn en de bediening van de kunstwerken moet zo veel mogelijk afgestemd worden op de wensen vanuit de markt en waar van toepassing op de netwerkanalyses. Figuur 4.1 Streefbeeld hoofdvaarwegen voor 2020 Bron: Nota Mobiliteit Streefbeelden provincies De noordelijke provincies hebben de beleidsdoelen voor de binnenvaart in 1999 neergelegd in INBINN (Intensiveren Binnenvaart Noord-Nederland). Hierin is aangegeven hoe zij het gebruik van de binnenvaart in Noord-Nederland willen bevorderen. Om het vervoer over water te bevorderen wordt het hoofdvaarwegennet 34

41 met de zijtakken gefaseerd geschikt gemaakt voor grotere schepen. De hoofdverbindingsassen moeten geschikt zijn voor tweebaksduwvaart. Uiteindelijk moet de gehele vaarweg Lemmer-Delfzijl geschikt zijn voor klasse V schepen. INBINN is vertaald en uitgewerkt door de provincies in de Provinciaal OmgevingsPlannen (POP) en Provinciale Verkeer en Vervoer Plannen (PVVP). In het Provinciaal OmgevingsPlan (POP) voor Groningen wordt in de eerste plaats verwezen naar de beleidsvisie INBINN. Daarnaast ziet de provincie kansen voor de binnenvaart in nieuwe vervoerconcepten (inter- en multimodaal vervoer), zoals regionale overslagcentra en tweebaksduw- en containervaart. Het Rail Service Centrum Groningen te Veendam vervult hierin als tweedelijns multimodaal knooppunt een belangrijke rol. In het PVVP 2006 heeft de provincie Fryslân aan dat ten aanzien van het logistieke netwerk wordt gestreefd naar kwaliteitsverbetering van de huidige structuur. Er wordt daarom niet ingezet op het uitbreiden van het netwerk met nieuwe terminals en overslagpunten. De vaarweggebonden bedrijvigheid in de stedelijke centra moet worden ontsloten met beroepsvaarwegen. De vaarwegklasse is afgestemd op de omvang van het vervoer. De ontwikkeling van de overslag in plaatsen langs deze vaarwegen is daarbij mede bepalend voor het wel of niet nemen van maatregelen aan de vaarweg. Figuur 4.2 doorvertaald naar Noord-Nederland Streefbeeld goederenvervoer Noord-Nederland (knooppunten, kernzones en infrastructuur) Bron: Beter goed(eren) vervoer, Regiovisie goederenvervoer SNN, mei

42 ..en investeringen in ruimte voor ondernemingen Het locatiebeleid voor ondernemingen zal er de komende jaren op gericht zijn om vooral bedrijvigheid zoveel mogelijk te concentreren in de economische kerngebieden. Op de middellange termijn zal de vraag naar nieuw areaal voor bedrijventerreinen in Noord- Nederland maar nauwelijks toenemen. Vraag en aanbod moeten zowel kwantitatief als kwalitatief op elkaar worden afgestemd. De aard en omvang van de aan- en afvoer van goederen moet een prominente rol spelen bij afwegingen voor ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen. Buiten de zeehaventerreinen is de afgelopen jaren vrijwel geen behoefte meer aan locaties voor bedrijven van de zwaardere milieucategorieën. Dit type bedrijvigheid zal dan ook voornamelijk in deze havens, en dan met name in de provincie Groningen, geconcentreerd worden. De natte kavels moeten gereserveerd worden voor die bedrijven die zo'n aansluiting nodig hebben omdat ze afhankelijk zijn van de aanvoer van grote hoeveelheden bulkgoederen over water. De ruimte aan kades is nu beperkt en dus zal geïnvesteerd moeten worden in de inrichting van het gebied om aan de kwalitatieve vraag te voldoen. Er moet een actief acquisitiebeleid voor deze kavels komen. Logistieke dienstverleners en verladers met omvangrijke goederenstromen moeten zich in de nabijheid van logistieke knooppunten vestigen. Ruimte die nodig is voor toekomstige logistieke bedrijvigheid wordt uitsluitend gereserveerd in de logistieke knooppunten in de economische kernzones. 4.3 Infrastructurele ontwikkeling In paragraaf 2.3 is gekeken naar locatie van economische kerngebieden en de algemene bereikbaarheid(knelpunten) in het vaarwegen netwerk en de binnenhavens. Om deze knelpunten aan te pakken en de bereikbaarheid te verbeteren, zijn verschillende actiepunten reeds geïdentificeerd. Deze worden hieronder beschreven. Weg De voornaamste ontwikkelingen met betrekking tot het wegennet in Fryslân die in het in het PVVP zijn geïdentificeerd zijn: de aanleg van de Noordwesttangent bij Leeuwarden de aanleg van de Haak om Leeuwarden in de N31 de voltooiing van de verdubbeling van de Wâldwei in de N31 de verdubbeling van de N31 van de Afsluitdijk tot Harlingen de voltooiing van de zuidelijk rondweg Franeker de aanleg van de Centrale As voor Noordoost Fryslân, de N356 tussen Dokkum en de N31 Wâldwei, inclusief een tak vanaf Quatrebras via Hurdegaryp naar Leeuwarden. opwaarderen van het Friese deel van de N381 tot een autoweg de aanleg van de A7 Stadsrondweg Sneek opwaarderen van knooppunt Joure (studie) realiseren van aquaducten bij Woudsend, Galamadammen, in Sneek en in de Jeltesleat 36

43 In Groningen: Aanpak van de N361 Mensingeweer Winsum Groningen ter verbetering van de ontsluiting Noordwest-Groningen Aanpak van de Zuidelijke Ringweg Groningen Verbeteren van de kwaliteit van verkeersafwikkeling en -veiligheid Veendam- Stadskanaal (N366) en Ter Apel- Emmen (N391). Verbeteren van de verkeersstructuur van Leek, Marum en Noordenveld in combinatie met planstudie westelijke rondweg. Opwaarderen van N366/N391 tot autoweg Aanpak van de provinciale weg N355 nabij Noordhorn en Zuidhorn Water In de periode tot 2011 wordt een aantal knelpunten in het Prinses Margrietkanaal weggenomen. Het gaat hierbij om de opheffing van de diepgangbeperking (huidige beperking van 3,20 meter wordt dan 3,50 meter) en de vervanging bruggen Stroobos en Fonejacht. Op iets langere termijn, tot 2017, zullen nog eens zes andere bruggen (Kootstertille, Schuilenburg, Burgumerdaan, Oude Schouw, Uitwellingerga, Spannenburg) over het Prinses Margrietkanaal worden vervangen. De sluis bij Lemmer is in studie. Een toekomstige peilverhoging in het IJsselmeer heeft invloed op de schutduur van de sluizen bij Lemmer en Kornwerderzand en daarmee op de capaciteit. Voor delen van het ontsluitende vaarwegennet in Fryslân is de ontwikkeling van de overslag in plaatsen langs deze vaarwegen is mede bepalend voor het wel of niet nemen van maatregelen aan de vaarweg. De belangrijkste maatregelen die zijn geïdentificeerd in het PVVP zijn: mogelijke opwaardering Van Harinxmakanaal (CEMT IV of Va) opwaardering vaargeul Kornwerderzand Harlingen via de Boontjes aanpak Lorenzsluizen, Kornwerderzand mogelijke opwaardering vaarweg naar Drachten (CEMT Va) In Groningen moet voor 2011 een drietal bruggen over het Van Starkenborghkanaal worden vervangen. Het gaat hierbij om de bruggen bij Aduard en Dorkwerd en Zuidhorn. Ook de Noordzeebrug, en de brug bij Eibersburen moeten in deze periode worden vervangen. In de periode worden nog eens drie bruggen in de stad Groningen vervangen of aangepast. Het betreft de Busbaanbrug, de Gerrit Krolbrug en de Paddepoelsterbrug. Ook moet de brug in de spoorlijn Groningen-Leeuwarden bij Zuidhorn worden vervangen (in combinatie met bochtverruiming). Het A.G.Wildervanckkanaal en het Winschoterdiep zullen worden gebaggerd om ze naar klasse IV te brengen. Ook voor het Noord-Willemskanaal staat het baggeren van de vaarweg inmiddels al in de planning. 37

44 Tot slot wordt de zeesluis in Delfzijl door de beperkte capaciteit als een knelpunt gezien. De sluis zal dan ook verruimd moeten worden. Dit staat ook gepland voor de periode na Spoor Op het gebied van spoorontwikkeling wordt in Noord-Nederland na het schrappen van de plannen omtrent de Zuiderzeelijn vooral gekeken naar de aanleg van een spoorlijn Groningen-Drachten-Heerenveen en de (on)mogelijkheden voor goederenvervoer op het traject Leeuwarden - Groningen. Daarnaast behoeft de railinfrastructuur vooral verbetering voor de verbinding Groningen- Veendam-Leer. Er wordt gedacht aan de aanleg van de oostboog in het traject Veendam Leer. 4.4 Ontwikkeling goederenvervoer over water Prognoses vervoer over water In de Nota Mobiliteit is uitgegaan van een groei van 40-80% van het goederenvervoer in de periode tot Recent hebben de planbureaus (CPB, NMP, RPB) nieuwe lange termijn scenario s ontwikkeld onder de naam Welvaart en Leefomgeving (WLO). Deze scenario s geven toekomstbeelden voor de ontwikkeling van de mobiliteit in Nederland richting Op grond van de nieuwe WLO-scenario s van de planbureaus zijn de groeiverwachtingen uit de Nota Mobiliteit iets naar beneden bijgesteld. De volgende ontwikkelingen in het goederenvervoer komen in de WLO scenario s terug: Het goederenvervoer groeit en kan zelfs verdubbelen (internationale ontwikkeling); Doorzetting trend naar schaalvergroting in het vervoer; Sterke groei van containervervoer; Beperkte groei/daling bulkvervoer; Het marktaandeel van wegvervoer en spoor in het totale goederenvervoer neemt toe en het marktaandeel binnenvaart neemt af door beperkte groei van vervoer bulkgoederen. Op basis van de scenario s van CPB wordt verondersteld dat tussen 2004 en 2040 de verwachte groei van binnenvaart in Nederland ongeveer 27 % bedraagt van 328 mln naar 406 mln ton (bandbreedte WLO 2040: miljoen). Op grond van de nieuwe WLO-scenario s en de trends uit het verleden wordt volgens LMCA vaarwegen een groei van de binnenvaart van 0,6% per jaar verwacht, waarbij onderscheid gemaakt kan worden tussen bulktransport (0,25%) en de containervaart (2,5%). Deze landelijke WLO scenario s zijn ook vertaald naar prognoses voor het goederenvervoer van en naar Fryslân en Groningen. Zie ook bijlage C. 38

45 Tabel 4.1 Prognose jaarlijkse groeicijfers vervoer over water volgens twee scenario s Optimistisch Pessimistisch Tot 2020 Tot 2040 Tot 2020 Tot 2040 Zout 2,8% 2,2% 0,8% 0,3% Zand & grind & bouwmaterialen 0,5% 1,0% -1,1% -1,1% Chemische basisproducten 2,7% 0,8% 0,9% -0,1% Overige droge bulk 0,6% 1,5% -1,1% -0,4% Natte bulk 2,2% 0,9% 0,2% -0,3% Containers 4,3% 3,8% 1,5% 0,5% Bron: WLO prognoses voor het goederenvervoer; AVV In onderstaande figuur zijn deze groeicijfers grafisch weergegeven. Figuur 4.3 Bandbreedte van jaarlijkse groeicijfers voor goederenvervoer over water in Fryslân en Groningen per type goed, tot 2020 (blauw) en van 2020 tot 2040 (rood). 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% -1,00% -2,00% Zout Zand & grind Chemie Droge bulk Natte bulk Containers Het pessimistische scenario kent op lange termijn een afname van het bulkvervoer, met uitzondering van het zout en een stijging van het containervervoer. Het optimistische scenario kent een stijging van het bulkvervoer, vooral van het zout en de chemische basisproducten en een nog veel sterkere stijging van het containervervoer. 39

46 4.5 Kansen en bedreigingen voor de binnenvaart in Fryslân en Groningen Positie binnenvaart De binnenvaart heeft een sterke positie in het goederenvervoer: Binnenvaart is marktleider in internationaal vervoer Binnenvaart is marktleider in bulkvervoer (dikke goederenstromen): vervoer van ertsen, kolen, zand en grind en chemische producten Binnenvaart heeft een sterke relatie met de zeehavens: meer dan 60% heeft een oorsprong of bestemming in een zeehavengebied De belangrijkste succesfactor voor de binnenvaart is het hebben van natte vervoersrelaties Kansen voor de binnenvaart: Algemeen De binnenvaart kan de concurrentiepositie verbeteren door: sterke kostprijsverbetering t.o.v. wegvervoer; verbetering bereikbaarheid; verbetering van infrastructuur in het buitenland. Voor alle marktsegmenten geldt dat wanneer de binnenvaart kan concurreren, zij ook lagere maatschappelijke kosten heeft dan wegvervoer. Dit komt doordat de binnenvaart lagere externe kosten (milieu, veiligheid) heeft dan wegvervoer. Fryslân en Groningen Zoals uit de prognoses blijkt is er een sterke autonome groei van de containervaart, een lichte groei voor kolen en chemische producten. Omdat in Noord-Nederland geen grootschalige containeroverslag in de zeehavens plaats vindt, is de groei van het containervervoer (in totaal volume) beperkter. Verdere groei van het marktaandeel containers is mogelijk: door verbetering van de concurrentiepositie van de binnenvaart. Beladingsgraad, omlooptijd en betrouwbaarheid zijn daarin bepalend door het realiseren van nieuwe logistieke concepten Momenteel is er containervervoer over water via de terminals in Westerbroek (Groningen), Veendam en Harlingen. Groei zal plaatsvinden op de bestaande locaties. Door de chemische industrie in Delfzijl en Veendam zal Noord-Nederland relatief meer profiteren van de groei in chemische producten. De geplande kolencentrale(s) in Eemshaven geeft kansen voor het vervoer van kolen per binnenvaart via Amsterdam of Rotterdam, naast aanvoer over zee. Voor de andere marktsegmenten zijn de kansen voor verdere groei in marktaandeel beperkt. De meeste potentie hebben de zeehaven gebonden ontwikkelingen: winning en aanlanding van zeezand ter vervanging van afnemende winning op het land import van ruwe materialen uit Scandinavië 40

47 afval en recycling biobrandstoffen Bovendien zorgt de verdieping van de vaargeul naar Eemshaven ervoor dat deze haven aantrekkelijker wordt voor grootschalige bulkoverslag. Binnenvaart kan hier een belangrijke rol spelen in de aan- en afvoer in het achterland. Momenteel wordt actief gewerkt aan herstructurering van bestaande terreinen aan diep water. Hierdoor ontstaan kansen om goederenvervoer over water vast te houden en mogelijk vervoer te verplaatsen naar het water: Oosterhorn (Delfzijl) Winschoterdiep/Eemskanaal (Groningen) Omlegging kanaal en gebiedsontwikkeling bij Schuilenburg Daarnaast zijn er kansen voor verbetering van de natte ontsluiting van meerdere terreinen. De volgende zijn het meest kansrijk: Westpoort (Groningen) Oudehaske (Heerenveen) Oosterhornhaven (Delfzijl) De Haven (Drachten). Vanuit Oudehaske is afvalverwerker OMRIN van plan met perscontainers per binnenvaart naar de toekomstige afvalverbrander in Harlingen te varen, dit biedt mogelijk ook kansen voor andere bedrijven om aan te haken. Bedreigingen voor de binnenvaart: Beperkte groei/daling bulkvervoer: daling van vervoer van ertsen en agribulk. Geen groei van vervoer van zand en grind (alleen verschuiving van land naar zee) en aardolieproducten Wegvallen natte vervoersrelaties: de capaciteit van binnenhavens wordt bedreigd door RO- en milieubeleid Wegvallen overslag/kadefaciliteiten door sluiting traditionele gebruikers (suikerindustrie, etc.) 41

48 42

49 5 Knelpunten binnenhavens 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk staat de inventarisatie van knelpunten centraal waarin het huidige netwerk van binnenhavens wordt geconfronteerd met de toekomstige ontwikkelingen wat betreft vraag (goederenstromen) en aanbod (streefbeeld binnenhavennetwerk). Uit de confrontatie kunnen aandachtspunten worden geïdentificeerd die knelpunten kunnen vormen voor het realiseren van de ambities van de provincies. De kansen en knelpunten bij de ontwikkeling van binnenhavens zijn divers en complex vanuit verschillende ruimtelijk-economische perspectieven en waarbij veelal meerdere partijen betrokken zijn. Voor het afbakenen en in kaart brengen van de knelpunten gebruiken we de volgende categorisering van knelpunten: Infrastructurele knelpunten Ruimtelijke knelpunten Milieu knelpunten Financieel-economische knelpunten Draagvlak en samenwerking knelpunten In de Nota Mobiliteit zijn de potentiële knelpunten in het landelijke vaarwegennet al in kaart gebracht. 43

50 Figuur 5.1 Potentiële knelpunten in het landelijke vaarwegennet in de periode Bron: Nota mobiliteit De benuttingsknelpunten moeten in nauwe samenhang gezien worden met de regionale bereikbaarheid (ook over de weg) en toekomstbestendigheid van binnenhavens: natte bedrijventerreinen en loskades. Deze infrastructuur is meestal in beheer van decentrale overheden. In de essentiële onderdelen van de Nota Mobiliteit is opgenomen dat gemeenten bij hun ruimtelijke-ordeningsbeleid expliciet rekening houden met multimodale ontsluiting en ontwikkeling van natte bedrijventerreinen. Provincies en WGR-plusregio s dragen er zorg voor dat op strategische punten binnen de economisch kerngebieden voldoende ruimte wordt gereserveerd voor overslag van bulkgoederen en containers op binnenvaartschepen. Het streefbeeld voor het toekomstige netwerk van binnenhavens in 2020 geeft de ambitie aan van de provincies. Het huidige netwerk van binnenhavens biedt kansen voor verdere 44

51 ontwikkeling en overheden en bedrijven geven aan deze kansen te willen benutten. Op basis van de interviews met de bedrijven en gemeenten, aangevuld met beschikbare informatie uit de relevante beleidsdocumenten zijn de knelpunten geïnventariseerd. De knelpunten zijn vervolgens per categorie gerangschikt en onderverdeeld in een aantal hoofdthema s per categorie. De knelpunten zijn zoveel mogelijk benoemd op basis van praktijkvoorbeelden waar gemeenten en bedrijven nu en in de toekomst mee geconfronteerd kunnen worden. Het schaalniveau van het knelpunt (lokaal, regionaal, nationaal) en de probleemeigenaar van het knelpunt geven inzicht in de verantwoordelijke partij(en) voor de aanpak van de knelpunten. 5.2 Knelpunten infrastructuur Er zijn verschillende knelpunten, waarbij onderscheid gemaakt kan worden tussen knelpunten die op korte termijn aangepakt kunnen worden (met relatief weinig middelen) en grote structurele knelpunten (die een grote investering vragen). In deze studie gaat het erom zowel de quick-wins als de oplossingen voor langere termijn aan te geven. Knelpunten doe zich in de eerste plaats voor met betrekking tot het ontwerp van de vaarweg in relatie tot de toenemende binnenvaart met meer, grotere en snellere schepen. Op verschillende plaatsen is het vaarwegen netwerk niet op zoveel en zulke grote schepen berekend. In de praktijk betekent dit dat vaarwegen soms niet diep genoeg zijn, te smal zijn, of dat de capaciteit van sluizen te kort schiet. Daarnaast is ook het recreatieve vaarverkeer flink aan het toenemen. De aanwezigheid van zowel recreatief (o.a. bruine vloot) vaarverkeer en binnenvaart voor goederenvervoer zorgt op verschillende punten voor wachttijden en onveilige situaties. Veel knelpunten doen zich ook voor op plekken waar andere infrastructuur het water kruist. Vooral voor schepen in continu-vaart zijn de brug- en sluisbedieningstijden een knelpunt. Dit is met name het geval voor schepen op het Winschoterdiep en A.G. Wildervanckkanaal en de Ringwegbrug Groningen. Buiten de bedieningstijden is de doorgaande vaarweg Lemmer-Delfzijl feitelijk niet te bereiken voor scheepvaartverkeer vanaf deze twee vaarwegen. Omgekeerd geldt uiteraard hetzelfde: buiten de bedieningstijden kunnen schepen het Winschoterdiep vanaf het Van Starkenborghkanaal of het Eemskanaal ook niet opvaren. Deze moeten in Groningen wachten totdat de bruggen bediend worden. Ontsluiting van bedrijventerreinen en vooral van nieuwe woonwijken zorgt voor problemen waar deze het vaarwater kruisen. Veel geplande bruggen zijn te laag en/of zouden te vaak open moeten bij de voorspelde toekomstige verkeersintensiteit. Dit zorgt voor oponthoud voor zowel het verkeer op het water als op de weg. 5.3 Knelpunten ruimte Op provinciaal niveau lijkt er voldoende aanbod van (natte)bedrijventerreinen te zijn. Alleen in Harlingen lijkt op korte termijn een tekort aan haventerreinen te ontstaan. De vraag naar nieuw uitgeefbare grond zal, buiten de zeehavens, op de middellange termijn 45

52 nauwelijks toenemen. Wel is het noodzakelijk dat er een kwaliteitsslag wordt gemaakt in het aanbod van natte bedrijventerreinen. Met name door herstructurering van bestaande natte bedrijventerreinen kan deze slag gemaakt worden. Hierbij valt in de eerste plaats te denken aan het verbeteren van laad- en loskades, maar ook aan de opzet van het terrein. Hoewel veel bedrijventerreinen relatief ruim zijn opgezet, is de indeling vaak het resultaat van een historisch groeiproces en daardoor vaak veelal niet optimaal. Ook wordt veel ruimte op natte bedrijventerreinen gevuld door bedrijven die niet direct afhankelijk zijn van vervoer over water, of er zelfs helemaal geen gebruik van maken. Er is vooral bovenregionale afstemming nodig m.b.t. de ontwikkeling van bedrijventerreinen. Door het clusteren van gelijksoortige bedrijvigheid kan beter worden ingespeeld op de behoefte van bedrijven. Bedrijven kunnen zelfs profiteren van elkaars nabijheid. 5.4 Knelpunten milieu, veiligheid, leefomgeving binnenhavens In verschillende natte bedrijventerreinen en binnenhavens zijn knelpunten ontstaan doordat in een gebied zowel een haven en werklocatie, als een woonfunctie aanwezig zijn. Conflicterende belangen tussen havenfunctie en woonfunctie komen steeds meer voor door ontwikkelen van nieuwe woonwijken en herbestemming binnenstedelijke havengebieden voor woningen. Ontwikkelingen in Fryslân en Groningen die dit illustreren zijn ondermeer Lemmerdorp, Drachtstervaart, Meerstad en Blauwe stad; de herstructurering van Groningen Winschoterdiep/Eemskanaal, of de revitalisering van het centrum van Delfzijl en het havenfront. De woonfunctie en de (industrie)havenfunctie gaan niet samen. De geluidsoverlast en luchtverontreiniging (ook stank) die door bedrijven en schepen in de haven geproduceerd worden zorgen voor veel overlast en klachten van bewoners. Problemen ontstaan ook vooral bij de ontsluiting van bedrijventerreinen door woonwijken. Aan de andere kant ondervinden bedrijven hinder doordat ze vaak moeten omrijden, hun bedrijf niet verder kunnen uitbreiden of zelfs gedwongen worden te verhuizen. 5.5 Financieel-economische knelpunten Om alle knelpunten aan te pakken is veel geld nodig. Zoals reeds is opgemerkt kan een onderscheid worden gemaakt in project die op de korte termijn en relatief eenvoudig kunnen worden uitgevoerd en veelal kostbare projecten voor de langere termijn. Geschat wordt dat de meeste van de zogenaamde quick-win projecten tot circa 1-2 miljoen euro kosten. Het ligt in de verwachting dat voor Fryslân en Groningen voor meer dan 50 miljoen euro aan korte termijn projecten geïdentificeerd kan worden. Dit is ongeveer gelijk aan het bedrag dat het Rijk de komende drie jaar nationaal uittrekt voor de cofinanciering van deze quick-win projecten. Dit betekent dat waarschijnlijk niet alle voor Fryslân en Groningen geïdentificeerde projecten in deze periode kunnen worden uitgevoerd. Het maatregelenpakket voor Fryslân en Groningen voor de lange termijn zal circa 1 miljard euro aan investeringen vergen. Ook voor deze investeringen is nog geen budget beschikbaar 46

53 5.6 Knelpunten Draagvlak en samenwerking Om tot een goed netwerk van binnenhavens te komen is een goede afstemming en planning van het aanbod van terreinen en de invulling ervan. Het aanbod van (natte) bedrijventerreinen moeten op bovenregionaal niveau worden afgestemd. Bij de invulling van deze terreinen moet zoveel mogelijk worden uitgegaan van het principe: het juiste bedrijf op de juiste locatie. Tegelijkertijd, moet de ontwikkeling van (natte) bedrijventerreinen ook worden afgestemd met andere ruimtelijke ontwikkelingen, bijvoorbeeld op het gebied van wonen en recreatie. Uit een consultatie van stakeholders en beleids- en planningsdocumenten blijkt dat deze afstemming in de praktijk vooralsnog onvoldoende is. In de Monitor bedrijventerreinen provincie Groningen wordt gekeken naar de afstemming van vraag en aanbod naar areaal op verschillende typen bedrijventerreinen in de provincie. Ook wordt stilgestaan bij het afstemmen van het type bedrijvigheid op de aard van het bedrijventerrein. Er wordt echter niet ingegaan op knelpunten in de ontsluiting van terreinen of conflicterende ruimteclaims (wonen versus industrie/werken). De Regiovisie Goederenvervoer Noord-Nederland van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland is weliswaar een goede aanzet 9, maar bij de planning en ontwikkeling van concrete locaties blijkt dat betere afstemming tussen locaties en functies mogelijk is. Er wordt bijvoorbeeld veel gewezen op de ontwikkeling van de containerterminals Veendam en Westerbroek. De terminals concurreren met elkaar en de schepen richting Veendam varen aan de terminal in Westerbroek voorbij. Bovendien zijn er in het Winschoterdiep nog diverse knelpunten die opgelost moeten worden om op grote schaal goederen over dit kanaal te kunnen vervoeren. Momenteel is nog onvoldoende zicht op knelpunten en kansen terminal Westerbroek. Een ander veelgenoemd punt van verbetering is dat bij de planning van nieuwe bruggen te weinig rekening gehouden wordt met het vaarverkeer. Van verschillende bruggen die gepland zijn om nieuwe woonwijken te ontsluiten wordt nu al gezegd dat ze te laag zijn en/of vaak open zullen moeten om het vaarverkeer te laten passeren. Een voorbeeld is de geplande Sontbrug. Om het vaarverkeer doorgang te verlenen zal de brug tot 6 minuten per keer open staan. Dit zorgt waarschijnlijk voor aanzienlijke vertragingen voor het wegverkeer en op de geplande tram route. 8 Provincie Groningen (2007). 9 In de visie zijn verschillende ruimtelijke en economische ontwikkelingen zijn meegenomen. De visie geeft een aanzet tot bovenregionale afstemming van logistieke en economische centra. De visie is tot stand gekomen in overleg met verschillende belanghebbenden. 47

54 5.7 Overzicht specifieke knelpunten Op basis van de uitkomsten van interviews, factsheets en een werkatelier (zie bijlage E) zijn verschillende specifieke knelpunten geïdentificeerd in het netwerk van vaarwegen en binnenhavens in Fryslân en Groningen (zie bijlage D). In de onderstaande figuren is de locatie van deze knel punten weergegeven. Figuur 5.2 Overzichtskaart knelpunten Groningen en Fryslân De geïdentificeerde knelpunten komen zowel voor in de vaarwegen als de binnenhavens. De knelpunten in de vaarwegen houden zijn voornamelijk infrastructurele knelpunten die verband houden met: de capaciteit/vormgeving van de vaarwegen: diepgang breedte vaarweg sluiscapaciteit kruisende auto- en spoorwegen: doorvaarhoogte bedieningstijden Daarnaast doen zich op enkele punten specifieke problemen met kruisende recreatievaart (capaciteit infrastructuur en veiligheid) en geluids- en milieubelasting (leefomgeving/ milieu en ruimtegebruik). In de ondertaande tabel zijn de knelpunten weergegeven. De nummers corresponderen met de locatie (zie figuur 5.2). 48

55 Tabel 5.1 Specifieke knelpunten in de vaarwegen Knelpunten Type knelpunt Diepgang 1 Diepgang vaargeul naar Makkum infrastructuur 9 Diepgang en kadelengte industriehavens Sneek infrastructuur 10 Toegang Gat van Jansma (Smallingerland) infrastructuur 12 Diepgang vaarweg Drachten infrastructuur 14 Diepgang en profiel Van Harinxmakanaal infrastructuur 15 Diepgang De Boontjes infrastructuur 16 Diepgang zeehaven in Harlingen infrastructuur 21 Diepgang Kalkhaven en Zwettehaven Leeuwarden infrastructuur 32 Diepgangbeperking tussen Zuidbroek en Winschoten Infrastructuur 39 Diepgang A.G. Wildervanckkanaal Infrastructuur Drempeldiepte sluis Lemmer en Terherne Infrastructuur Diepgang aansluiting vaarweg Heerenveen op Nieuwe Heerenveense Infrastructuur Kanaal (ontsluiting Ecopark de Wierde, Oudehaske) De invaart van de bocht in de Kalkhaven is te haaks Infrastructuur Diepgang de Greuns bij Koopmansfabriek (zwaai kom) infrastructuur Diepgang Prinses Margrietkanaal infrastructuur Aduarderdiep is klasse IV maar het profiel voldoet er niet aan infrastructuur Sluizen 2 Sluis bij Lemmer (wacht- en ligplaatsen) infrastructuur 17 Capaciteit sluis bij Harlingen infrastructuur 29 Capaciteit zeesluis Delfzijl infrastructuur Stabiliteit/ligplaatsen Lorentzsluizen, Kornwerderzand infrastructuur Stabiliteit / stortbed sluis Terherne infrastructuur Bruggen 8 Brug Schuilenburg over het Prinses Margrietkanaal die vanwege de lage infrastructuur doorvaarthoogte (1m20) en talrijke storingen vaak leidt tot files. 20 Doorvaart bij Leeuwarden (spoor- en verkeersbruggen) infrastructuur 23 (Nieuwe) brug N Zuidhorn: De doorvaartbreedte is nu 22 m, en moet worden verruimd naar 54 m. De doorvaarthoogte is 6,60 meter en moet Infrastructuur (wordt aangepakt in fase 1) omhoog naar 9,10 m 24 Bocht Zuidhorn en Spoorbrug Zuidhorn: de brug ligt aan het begin van een dubbele bocht. Door de smalle doorvaartopening van de brug en hoge Infrastructuur (wordt aangepakt in fase 1) spoorbaan aan het begin, is de dubbele bocht erg moeilijk te varen en is er te weinig zicht. 25 Brug bij Aduard: de brug is te laag en het kanaalprofiel ter hoogte van de brug is te nauw. De doorvaartopening ligt in de as van het kanaal, hierdoor Infrastructuur (wordt aangepakt in fase 1) kunnen grote schepen de brug niet passeren Verkeersafwikkeling Aduard: problemen met doorgaand verkeer vanuit het gebied ten noorden van het kanaal en zwaar verkeer afkomstig van het bedrijventerrein en de loswal ten oosten van Aduard. in combinatie met de vernieuwing van de brug een rondweg aan te leggen. 26 Bruggen Hoogkerk: hiervoor geldt het brugregime van de gemeente, wat infrastructuur 49

56 Knelpunten Type knelpunt niet past bij de te verwachte goederenstroom ivm ontwikkeling bedrijventerrein Westpoort 27 Doorvaartopeningen bruggen Eemskanaal (1 ipv 2) infrastructuur 28 Ontsluiting woonwijk Borgmeren & Borgbrug kruisen Eemskanaal infrastructuur 30 Geplande brug (Sontbrug) in Groningen: laag en verkeersknelpunt infrastructuur 31 Verkeersdruk doorgaande verkeer op de A7 oostelijke ringweg na de infrastructuur oplevering van het Euvelgunnetracé via de Hoge Euvelgunnerbrug zal rijden( nu nog via Gideonbrug). de Hoge Euvelgunnerbrug is te laag voor inzet van vierlaags containerschepen naar Westerbroek 34 Hoogte (geplande) bruggen (oa. Kruisingen met de N860, N386, N387, infrastructuur N965, bruggen Blauwe Stad en Meerstad) Winschoterdiep 37 Doorvaarthoogten bruggen (oa spoorbrug Zuidbroek) infrastructuur Diverse bruggen Prinses Margrietkanaal nog geen klasse Va (normaal infrastructuur profiel); zie par. 4.3 Alle bruggen (op 1 na) over het Van Harinxmakanaal zijn nog klasse III infrastructuur (moet IV worden) Toegang tot Oosterhornhaven, Delfzijl door Weiwerderbrug. Door bochten in toegang maximaal bereikbaar voor klasse IV Infrastructuur infrastructuur bedieningstijden 22 Bedieningstijden bruggen en sluis Prinses Margrietkanaal Infrastructuur / bestuur 14 Bedieningstijden bruggen en sluizen Harinxmakanaal Infrastructuur / bestuur 33 Bedieningstijden van bruggen Winschoterdiep Infrastructuur / bestuur 14 Bedieningstijden bruggen Van Harinxmakanaal Infrastructuur / bestuur 38 Bedieningstijden bruggen A.G. Wildervanckkanaal Infrastructuur / bestuur 11 Bedieningstijden brug Vaarweg Drachten Infrastructuur / bestuur Bedieningstijden brug Vaarweg Heerenveen Infrastructuur / bestuur Bediening brug in de haven Winschoten Infrastructuur / bestuur Overig 18 Capaciteit haventoegang ivm menging beroeps- en recreatievaart Veiligheid / infrastructuur Harlingen Ligplaatsen Kiesterzijl/Franeker ontbreken infrastructuur Scheiden recreatievaart Lemmer Oude Venen Veiligheid / infrastructuur Capaciteit ligplaatsen langs Prinses Margrietkanaal Ruimte / infrastructuur Combinatie van beroepsvaart en recreatie Winschoterdiep Veiligheid / infrastructuur 5 Ecologische Verbindingszone Burgum (zoals omschreven in de Nota Milieu Ruimte van VROM) 13 Gebrekkige oeverbescherming vaarweg Drachten en Heerenveen Milieu / infrastructuur Op alle vaarwegen ontbreekt scheepvaartverlichting op delen van de vaarweg Veiligheid / infrastructuur 50

57 De knelpunten met betrekking tot de binnenhavens komen voornamelijk voort uit een combinatie van knelpunten die verband houden met: een gebrek aan ruimte conflicterend ruimtegebruik (milieu, leefomgeving) gebrekkige infrastructuur Tabel 5.2 Specifieke knelpunten binnenhavens Knelpunten Type knelpunt 6 Locatie en gebruik openbare loswal bij Burgum (De laad- en ruimte loswal is meer opslag en parkeervoorziening geworden) 7 Onduidelijke routing bedrijventerrein Burgum noordoost infrastructuur 8 Ontsluiting en Uitbreiding bedrijventerrein Skûlenboarch/ Infrastructuur Westkern Kootstertille: De verkeersontsluiting van het bedrijventerrein gaat via de Joost Wiersmaweg waarbij de brug over het Prinses Margrietkanaal vanwege de lage doorvaarthoogte (1m20) en talrijke storingen vaak leidt tot files. 19 Capaciteit haventerrein en containerterminal Harlingen Ruimte 25 Verkeersafwikkeling Aduard: problemen met doorgaand verkeer vanuit het gebied ten noorden van het kanaal en zwaar verkeer afkomstig van het bedrijventerrein en de loswal ten oosten van Aduard. in combinatie met de vernieuwing van de brug een rondweg aan te leggen. Milieu & leefomgeving / infrastructuur 35 Ontsluiting bedrijventerrein Westerbroek (1-richtingsverkeer) Infrastructuur 36 Keerruimte en Geluidsoverlast haven Winschoten Milieu & leefomgeving / ruimte Natte ontsluiting Ecopark de Wierde, Oudehaske Ruimte / infrastructuur (Heerenveen). Gebrek laad- loskade Aantal laad- en losplaatsen en voorzieningen op de kade Winschoten Ruimte / infrastructuur 51

58 52

59 6 Maatregelenpakket 6.1 Inleiding Bij aanpak knelpunten in het vaarwegen netwerk moet uitgegaan worden van een ketenaanpak. Prioritering van projecten moet gebeuren op basis van effect in de keten / het netwerk. Hiervoor is een netwerkanalyse noodzakelijk. In de LMCA is al een eerste indicatie gegeven van de effectiviteit van verschillende type maatregelen. De daadwerkelijke (maatschappelijke) kosteneffectiviteit van een maatregel moet altijd per situatie bekeken worden, maar de conclusies uit onderstaande figuur geven een goed beeld van welk type maatregelen effectief zijn. 53