binnenhavenvisie twente netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen

Transcriptie

1 binnenhavenvisie twente netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen

2 colofon Uitgave De Binnenhavenvisie Twente is een gezamenlijke uitgave van Regio Twente en ECORYS Nederland BV. De Binnenhavenvisie Twente is tot stand gekomen in samenwerking met de gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, de provincie Overijssel, Rijkswaterstaat Oost-Nederland, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en de werkgroep Twentekanalen. Redactie en teksten Regio Twente, ECORYS Ontwerp omslag Digidee Ontwerpstudio Foto- en kaartmateriaal Regio Twente, ECORYS Drukwerk ECORYS Verschijning Juni 2008 Oplage 150 exemplaren Regio Twente Nijverheidstraat JM Enschede Postbus BK Enschede tel

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding Aanleiding Doelstelling Leeswijzer 14 2 Ruimtelijk-economische structuur Twente Ruimtelijke structuur Economische structuur Bereikbaarheid 20 3 Binnenhavens Twente Binnenhavens Nederland Definitie binnenhaven Omvang Nederlandse binnenhavens Binnenhavens Twente Aantal en omvang Functie havens Ruimte voor watergebonden activiteiten Economisch belang Bereikbaarheid Binnenhavens Hengelo Binnenhavens Almelo Binnenhaven Enschede Binnenhavens Hof van Twente (Goor, Markelo en Delden) Laad en loskades Twenterand (Vriezenveen en Vroomshoop) 45 4 Streefbeeld Binnenhavens Twente Inleiding Ruimtelijke ontwikkeling Algemeen Almelo Hengelo Enschede XL Businesspark Twente Hof van Twente Twenterand 55 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 3

4 4.3 Economische ontwikkeling Infrastructurele ontwikkeling Ontwikkeling goederenvervoer over water Ambities Twente Streefbeeld kaart 67 5 Knelpunten binnenhavens Inleiding Knelpunten ruimte Knelpunten milieu Knelpunten infrastructuur Financieel-economische knelpunten Knelpunten draagvlak en samenwerking 84 6 Maatregelenpakket Inleiding Maatregelen ruimte Maatregelen milieu Maatregelen infrastructuur Financieel-economische maatregelen Maatregelen draagvlak en samenwerking Voorstel voor uitvoeringsprojecten Inleiding Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten Inleiding Voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten Vervolgstappen binnenhavenvisie Twente Inleiding Stappen voor vervolg 110 Projectteam binnenhavenvisie Twente 112 Betrokken organisaties bij binnenhavenvisie Twente 113 Bijlage A Kwaliteitsnet waterwegen Twente 115 Bijlage B Streefbeeld vaarwegennet Rijk en provincie 117 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 4

5 Samenvatting 1. Huidig netwerk van binnenhavens en vaarwegen Agenda van Twente Regio Twente werkt in de Agenda van Twente samen met gemeenten, provincie, instellingen en bedrijfsleven aan een economisch duurzame en sterke regio. De bereikbaarheid van de economische kerngebieden via de weg en het water zijn hierin van prominent belang. In het Regionaal Mobiliteitsplan Twente zet Regio Twente in op het stimuleren van vervoer over water door het wegnemen van infrastructurele knelpunten en het ontwikkelen van regionale multimodale faciliteiten voor de op- en overslag van goederen. In vervolg hierop is deze Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente opgesteld door Regio Twente, samen met de gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, het bedrijfsleven (werkgroep Twentekanaal), de Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, de provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland. Ruimtelijk economische structuur Regio Twente is een samenhangend (stedelijk) netwerk, met één woningmarkt, één arbeidsmarkt en één verkeer- en vervoerssysteem, ruim inwoners en werkzame personen. De industrie is in Twente relatief sterk vertegenwoordigd en omvat internationaal toonaangevende bedrijven in de metaalindustrie en voedings- en genotmiddelenindustrie. Ruim 500 hectare van de bedrijventerreinen ligt aan het water, waaronder (grootschalige) industrieterreinen aan de Twentekanalen in Hengelo, Enschede en Almelo. De overheden en het bedrijfsleven in Twente investeren al jaren in de ontwikkeling en herstructurering van de natte bedrijventerreinen (o.a via topperregeling) en in kadefaciliteiten om zo vervoer via het water te stimuleren. Bereikbaarheid binnenhavens Regio Twente positioneert zichzelf als kruispunt van belangrijke transportassen met de A1 en A35 en Twentekanalen. De A1 zone vormt de verbinding tussen de Randstad, de havens van Rotterdam en Amsterdam en het achterland richting Duitsland en Oost- Europa via weg, water en spoor. De Twentekanalen, inclusief de zijtak naar Almelo, vormen de hoofdvaarweg die de regio aansluit op het hoofdvaarwegennet van Nederland. De Twentekanalen ontsluiten vanaf Zutphen (via Sluis Eefde) de binnenhavens van Lochem, Markelo en Goor voor Klasse Va schepen. De binnenhavens van Delden, Hengelo, Almelo en Enschede zijn bereikbaar voor Klasse IV schepen. Vanaf Almelo sluit het Twentekanaal aan op het Overijssels kanaal Almelo De Haandrik, dat de terreinen in Vriezenveen en Vroomshoop en de havens van Hardenberg en Coevorden ontsluit voor Klasse II schepen tot 600 ton. De terreinen Twentekanaal Zuid in Hengelo en bedrijvenpark Twente en Dollegoor in Almelo zijn tevens per spoor, en daarmee trimodaal, ontsloten. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 5

6 Functie binnenhavens De binnenhavens van Hengelo, Almelo, Enschede en Hof van Twente zijn belangrijke vestigingsplaatsen voor de zoutproductie, zand- en grindbedrijven en betoncentrales, bouwstaalbedrijven, veevoederindustrie, recycling industrie, aardolieproducenten en metaalindustrie (zware constructies). Vervoer over water is essentieel voor deze bedrijven. De Combi Terminal Twente in Hengelo is van belang voor de bedrijven in de (grensoverschrijdende) regio die containerstromen van en naar de zeehavens vervoeren. Het netwerk van Twentse binnenhavens verwerkt momenteel ruim 5 miljoen ton bulk- en stukgoederen en TEU containers via de binnenvaart en dit volume blijft groeien. De haven van Hengelo is het logistieke knooppunt van Twente en één van de grootste binnenhavens van Nederland met een overslag van 3,5 miljoen ton. In totaal beschikt Twente over 3000 meter openbare kades. Hiervan is recent 400 meter gemoderniseerd (in Almelo) en zal een deel van de verouderde kades ook moeten worden opgeknapt. Tabel 0.1 Functie en ontsluiting binnenhavens Twente Plaats Overslag Functie haven Openbare Vaarweg Multimodale in 2006 kade klasse ontsluiting Hengelo 2,9 mln ton TEU Bulk (o.a. zout, zand, brandstof) + containers 700 m Klasse IV Twentekanaal A35/A1, spoor Almelo 1,0 mln ton Bulk (o.a. staal, zand, recycling) 400 m + 80 m Klasse IV Twentekanaal (zijtak), A35, N36, spoor Enschede 0,5 mln ton Bulk (o.a. zand, brandstof) 300 m (semi) Klasse IV Twentekanaal A35, N18 Delden 0,35 mln ton Bulk (o.a. veevoeder) 300 m (semi) Klasse IV Twentekanaal N346 Goor 0,15 mln ton Bulk (o.a. staal, bouwmaterialen) 800 m Klasse Va Twentekanaal N346 Markelo 0,1 mln ton Bulk (o.a. staal, zware constructie) 100 m Klasse Va Twentekanaal N346, N755 Vriezenveen - Geen Klasse II Overijssels Kanaal N36 Vroomshoop m (niet gebruikt) Klasse II Overijssels Kanaal N341 Binnenhavens van belang voor economie, bereikbaarheid en leefbaarheid De binnenhavens zijn de knooppunten van het stedelijk netwerk in Twente en bieden toegang tot het nationale en Europese vervoersnetwerk via water, weg en spoor. Het stedelijk netwerk van Twente is tevens het grootste stedelijke concentratiegebied aan de Nederlands-Duitse grens en voor de hier gevestigde bedrijven is de relatie met het afzetgebied in Duitsland van groot belang. Ruim dertig aan het water gelegen bedrijven maken direct gebruik van de binnenhavens in Twente en nog eens tientallen niet aan het water gelegen bedrijven maken gebruik van de containerterminal in Hengelo en de openbare kades in Twente. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 6

7 De binnenhavengerelateerde activiteiten van de bedrijven in Twente betekenen voor de regio een directe werkgelegenheid van ongeveer arbeidsplaatsen en een directe toegevoegde waarde van ongeveer 145 miljoen Euro. Daarnaast zijn de binnenhavens van belang voor de bereikbaarheid en leefbaarheid van Twente. Indien de binnenhavens in Twente de naar schatting (beladen en lege) schepen per jaar niet meer zouden kunnen ontvangen, dan zou het aantal vrachtwagenbewegingen in de regio met ongeveer per jaar toenemen; dit zijn 800 volle vrachtwagens per dag. Een dergelijke toename van het vrachtverkeer via de weg zou bijdragen aan een verslechtering van de luchtkwaliteit en leefbaarheid van de steden en kernen in Twente. 2. Streefbeeld: toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen Ruimtelijk-economische ontwikkelingen Met de ontwikkeling van XL Businesspark Twente in Almelo wordt ingezet op grootschalige bedrijvigheid in de sectoren industrie, transport en distributie. Het 180 hectare grote bedrijventerrein ligt ten zuiden van Almelo en is direct aangesloten op de A35 en de zijtak van het Twentekanaal. Op het terrein wordt een nat terrein ( De Kade ) aangelegd met een openbare kade. Met XL Businesspark Twente heeft de regio in de toekomst voldoende natte en droge ruimte voor het vestigen van grootschalige (watergebonden) bedrijvigheid. In Hengelo wordt op de Combi Terminal Twente de kade verlengd en het terrein voor containeroverslag en opslag vergroot. In de gemeente Hof van Twente heeft Holterman Wapeningsstaal in Markelo geïnvesteerd in een eigen insteekhaven die in 2008 in gebruik is genomen. In de gemeente Twenterand geeft Coes Metaalbescherming uit Vriezenveen aan te willen investeren in faciliteiten voor vervoer van grote en zware constructies over water. Daarnaast wordt door de gemeenten, regio en Rijk geïnvesteerd in de herstructurering van de bestaande natte terreinen in Twente. Hengelo (Twentekanaal Zuid), Enschede (Havengebied) en Almelo (Dollegoor) werken aan de ontwikkeling van de havengebieden, met aandacht voor het creëren (inbreiden) van ruimte voor huidige en nieuwe watergebonden bedrijven, het verbeteren van de ontsluiting van de havengebieden via de weg en het uitbaggeren van de havens. Watergebonden bedrijven in deze havens geven aan te willen groeien en hebben meer ruimte nodig voor vervoer, overslag en opslag van goederen via het water. Door gebrek aan fysieke ruimte, maar ook een gebrek aan geluidsruimte, is uitbreiding veelal niet mogelijk. De herstructurering en ontwikkeling van natte bedrijventerreinen gaat in Twente goed samen met de ontwikkeling van wonen en recreëren aan het water. Er zijn geen conflicterende ruimteclaims, zodat de gemeenten in Twente prioriteit kunnen geven aan de ontwikkeling van de binnenhavens als vestigingsplaats en overslaglocatie voor watergebonden bedrijven. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 7

8 Tabel 0.2 Ontwikkeling en herstructurering natte terrein in Twente Plaats Terrein Ontwikkeling Nat terrein Beleid en uitvoering Ruimte voor huidige/ nieuwe bedrijven Geluid ruimte Hengelo Twentekanaal N 15 ha nat Herstructurering Huidige (5 ha) + nieuwe (10 ha) bedrijven Beperking Beperking Twentekanaal Z 50 ha (15 ha nat) Herstructurering Huidige + nieuwe bedrijven Almelo Dollegoor 2-5 ha nat Herstructurering Huidige bedrijven Beperking Almelo XL Businesspark Twente 180 ha (10 ha nat) Aanleg regionaal bedrijventerrein Nieuwe bedrijven Geen beperking Enschede Havengebied 2-5 ha nat Herstructurering Huidige + nieuwe bedrijven Beperking Delden Schneiderbos Beperking Goor Haven 0,3 ha nat Uitgifte van één Huidig bedrijf Beperking natte kavel Markelo Twentekanaal 0,5 tot 2 ha nat Verlengen kade Huidig of nieuw bedrijf Beperking Vriezenveen Weitzelpoort - Aanleg kade - - Vroomshoop Linderflier - Behoud kade - - Ontwikkelingen bereikbaarheid en vervoer over water De Twentekanalen vormen de toegang tot Twente via het water en het volume via het water groeit. Bedrijven zoals Akzo, CTT, zand- en grindbedrijven, olieproducenten en staalbedrijven geven aan nog meer gebruik te willen maken van vervoer over water. Deze bedrijven willen de schaalgroottevoordelen in de binnenvaart optimaal kunnen benutten door het inzetten van grotere schepen. Hiervoor zal het deel van de Twentekanalen tussen Delden en Enschede en de zijtak naar Almelo moeten worden verdiept en verbreed voor Klasse Va schepen. De opwaardering van het kanaal Almelo De Haandrik tot ton is vooral van belang voor bedrijven in de gemeenten Hardenberg en Coevorden. Twente werkt aan verbetering van de bereikbaarheid van de regio via de weg en het water. Uit de Netwerkanalyse Twente blijkt dat de mobiliteit van Twente via de weg onder druk komt te staan, met name de A1 en A35, maar ook de interne bereikbaarheid van de steden. Met het programma Twente Mobiel investeert de regio in maatregelen voor een betere benutting van de infrastructuur binnen en tussen de gemeenten, waaronder de havengebieden. Daarnaast werkt Hengelo aan het verbeteren van de interne ontsluiting en verkeersveiligheid van Twentekanaal Zuid in combinatie met transformatielocatie Hart van Zuid. Ook Enschede werkt aan verbetering van de interne ontsluiting van het havengebied als onderdeel van Enschede West. Daarnaast wordt door de regio onderzocht of de bedrijventerreinen in Enschede en Hengelo via een ongehinderd logistiek systeem (OLS) met elkaar verbonden kunnen worden met aansluiting op de Combi Terminal Twente. Op basis van het hoogste groeiscenario van het Centraal Planbureau, de verwachte groei van de huidige bedrijven en de ontwikkeling van XL Businesspark Twente voor nieuwe bedrijven, wordt in Twente een groei verwacht van het vervoer per binnenvaart van en naar Twente van 5,6 naar 8,0 miljoen ton in 2020 ofwel 2,5% per jaar. Deze groei past bij de 8% groei van het vervoer per binnenvaart in de afgelopen tien jaar, de investeringen van bedrijven en herstructurering van natte terreinen door gemeenten. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 8

9 Regio Twente streeft naar meer vervoer over water via de binnenhavens. Het streefbeeld van de binnenhavens en vaarwegen in Twente wordt bepaald door de mate waarin de haven bereikbaar is, de capaciteit voor de haven in termen van ruimte en inbedding in de omgeving. In onderstaand kader en figuur is het streefbeeld van binnenhavens en vaarwegen in Twente weergegeven. De partijen in de regio Twente kiezen voor een betere benutting van de ruimte in de binnenhavens door: Nieuwe watergebonden bedrijven ruimte bieden in Twente via XL Businesspark Twente Huidige watergebonden bedrijven ruimte bieden via herstructurering van terreinen Containeractiviteiten, -bedrijvigheid en -faciliteiten concentreren in Hengelo (Combi Terminal Twente) Huidige en nieuwe watergebonden bedrijven geluidruimte bieden voor activiteiten Watergebonden bedrijvigheid, woningbouw en recreatie in samenhang ontwikkelen De partijen in de regio Twente kiezen voor een betere bereikbaarheid van de binnenhavens door: Twentekanalen (incl. zijtak naar Almelo) toegankelijk maken voor Klasse Va schepen Kanaal Almelo De Haandrik toegankelijk maken voor Klasse III schepen tot 1000 ton in elke gemeentekern (binnenhaven) een openbare kadefaciliteit te behouden en ontwikkelen Waarborgen van de bereikbaarheid van binnenhavens via de weg en het water Behouden van de trimodale ontsluiting van watergebonden terreinen in Almelo en Hengelo Figuur 0.1 Toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen in Twente Nieuw regionaal terrein (met natte kavels) Twentekanalen (incl. zijtak): - Klasse Va Almelo De Haandrik: - klasse III (1000 ton) Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 9

10 3. Knelpunten bij het streefbeeld Het streefbeeld voor het toekomstig netwerk van binnenhavens in 2020 geeft de ambitie aan van de regio Twente. Om het streefbeeld te realiseren zullen de belangrijkste knelpunten moeten worden aangepakt, onderscheiden naar bereikbaarheid van binnenhavens via weg en water, (milieu)ruimte voor groei en ontwikkeling van watergebonden activiteiten en draagvlak en communicatie voor verbetering van de binnenhavens. Regio Twente geeft de volgende knelpunten aan: Beperkte diepgang van de Twentekanalen vanaf Delden; bedrijven willen meer vervoeren via water met grotere Klasse Va schepen in plaats van Klasse IV schepen. Onvoldoende diepgang in de havens van Hengelo en Enschede voor huidige en grotere schepen, mede door achterstallig onderhoud en onvoldoende structureel budget voor onderhoud en beheer. De externe bereikbaarheid via de weg neemt af, de interne wegontsluiting van een aantal havengebieden is verouderd en bruggen hebben aslast- en hoogtebeperkingen. De natte terreinen en kadefaciliteiten zijn voor een deel verouderd. Huidige en nieuwe watergebonden bedrijven hebben geen fysieke ruimte en geluidruimte om te groeien en watergebonden activiteiten uit te breiden. Op bestuurlijk vlak zijn er ook verbeteringen mogelijk. Binnen gemeenten is niet altijd duidelijk welke partijen betrokken zijn bij de ruimtelijke en infrastructurele ontwikkeling van de havengebieden. De urgentie voor een samenhangende aanpak van het complexe vraagstuk van havenontwikkeling in de regio wordt nog niet overal gevoeld. Ook de logistieke samenwerking tussen bedrijven en het meer gebruik maken van vervoer over water verdient meer aandacht in Twente. 4. Maatregelen bij het streefbeeld Het maatregelenpakket voor het realiseren van het streefbeeld van het toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen in Twente bestaat uit oplossingen voor de korte en lange termijn. De belangrijkste maatregelen zijn: Het uitbaggeren van de binnenhavens en waar nodig verbeteren van de kades, bij voorkeur in samenhang met het verdiepen van de Twentekanalen. Het verdiepen en verbreden van de Twentekanalen (incl. zijtak naar Almelo) voor Klasse Va schepen. Aanleg van het XL Businesspark Twente en een openbare kade voor nieuwe watergebonden bedrijvigheid. Het faciliteren van de uitbreiding Combi Terminal Twente als logistiek knooppunt voor Twente. Herstructurering van de havengebieden Enschede, Almelo, Hengelo en Markelo om zo meer ruimte voor watergebonden bedrijven te creëren en verbetering van de bereikbaarheid van havens via het water en de weg. Het opzetten van een structureel onderhoudsfonds voor de havenwerkzaamheden per gemeente / regio. De mogelijkheden onderzoeken voor regionaal beheer en organisatie van de havens, met aandacht voor het innen havengelden, de uitwisseling havenmesters en het aanbieden van diensten aan bedrijven op regionale schaal in Twente. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 10

11 Voor de uitvoering van de maatregelen van de Binnenhavenvisie Twente richt Regio Twente zich op de communicatie en het proces, zowel binnen de regio (behouden van bestuurlijk draagvlak en financiering van maatregelen) als buiten de regio. Het binnenhaventeam Twente (Regio Twente, gemeenten Hengelo, Almelo, Enschede, Hof van Twente, Twenterand, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en bedrijfsleven (Werkgroep Twentekanalen, Sesam) werkt de komende jaren samen met Provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland aan het realiseren van de ambities voor Twente. Het toekomstig netwerk van binnenhavens en vaarwegen draagt bij aan een betere bereikbaarheid en leefbaarheid van Twente en meer vervoer van goederen via het water door bedrijven in Twente. Tabel 0.3 Maatregelen voor streefbeeld netwerk binnenhavens en vaarwegen Twente Maatregel Plaats Betrokken partijen Nieuwe watergebonden kavels XL Businesspark Twente: - reserveren natte kavels + aanleg openbare kadefaciliteit Almelo XL Businesspark Twente, gemeenten en provincie Binnenhaven Enschede: Enschede Enschede, bedrijven en bewoners - uitgifte van nieuwe natte kavel + kade Binnenhaven Goor: Goor Hof van Twente, bedrijven - uitgifte klaar maken van natte kavel Verdiepen en verbreden Twentekanalen - verdiepen en verbreden van Twentekanalen Twente RWS, Regio Twente, gemeenten, bedrijven Baggeren binnenhavens - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) Hengelo Hengelo, RWS, Regio Twente havens Hengelo - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) Enschede Enschede, RWS, Regio Twente havens Enschede - baggerwerkzaamheden (incl. damwanden en kade) Almelo Almelo, RWS, Regio Twente havens Almelo Aanleg openbare kadefaciliteiten - uitbreiding kade Combi Terminal Twente Hengelo Hengelo, Provincie, CTT, Regio Twente - verlengen kade Markelo (+ herstucturering terrein) Markelo Hof van Twente Provincie, bedrijven - aanleg kadefaciliteiten/ bolders Vriezenveen Vriezenveen Twenterand, Coes, Provincie - herontwikkelen openbare kades Almelo Almelo Almelo, bedrijven (selectief verlengen) - herinrichting kade Delden (bij verbreden Twentekanalen) Delden Hof van Twente, RWS, bedrijven Ontsluiting bedrijventerreinen/ havengebieden - aanleg Ongehinderd Logistiek Systeem tussen Hengelo en Enschede (met aansluiting op CTT) Enschede / Hengelo Regio Twente, Enschede, Hengelo Provincie, bedrijven Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 11

12 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 12

13 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Binnenhavens Twente waarborgen bereikbaarheid economische centra In het Regionaal Mobiliteitsplan is het opstellen van een regionale binnenhavenvisie één van de aandachtspunten binnen het beleidsthema bereikbaarheid. Regio Twente zet in op het stimuleren van meer vervoer over water door het wegnemen van infrastructurele knelpunten en het ontwikkelen van regionale faciliteiten voor de open overslag van goederen (in combinatie met andere modaliteiten). Bovendien zijn binnenhavens belangrijke onderdelen van de regionale economische structuur van Twente. Regio Twente speelt een bovenregionale rol in het ontwikkelen van een netwerk van binnenhavens in Oost-Nederland. De gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, de bedrijven en Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland onderstrepen het belang van een binnenhavenvisie Twente. Een meer optimaal gebruik van de vaarwegen draagt bij aan het waarborgen van de bereikbaarheid van de economische centra in de regio. Bovendien biedt de ontwikkeling van de binnenhavenvisie Twente de mogelijkheid om de verbreding en verdieping van het Twentekanaal (vanaf de IJssel bij Eefde naar Enschede met een zijtak naar Almelo) in een breder ruimtelijk-economisch perspectief te plaatsen en onder de aandacht te brengen. Rol van overheden en bedrijven in ontwikkeling binnenhavens In de beleidsbrief Varen voor een vitale economie: een veilige en duurzame binnenvaart geeft het kabinet aan wat het wil doen aan stimulering van vervoer over water en het behouden van het netwerk van binnenhavens. In de Nota Mobiliteit staat Provincies en stadsregio s dragen er zorg voor dat op strategische punten binnen de economisch kerngebieden voldoende ruimte wordt gereserveerd voor overslag van bulkgoederen en containers op binnenvaartschepen. Naast de provincie spelen gemeenten ook een belangrijke rol in het regionale binnenhavenbeleid. In de Nota Mobiliteit staat: Gemeenten houden bij hun ruimtelijkeordeningsbeleid expliciet rekening met multimodale ontsluiting en ontwikkeling van natte bedrijventerreinen. Tenslotte hebben de verladende en logistieke bedrijven in de regio, die wel of niet gevestigd zijn in de binnenhavens, een belangrijke rol als investeerder en gebruiker van vervoer over water en een betere benutting van de faciliteiten van de binnenhavens en de vaarwegen. Met deze binnenhavenvisie hoopt Regio Twente dat betrokken partijen aan de slag gaan met concrete uitvoeringsprojecten gericht op het verbeteren van de bereikbaarheid van de economische centra, het verbeteren van de leefbaarheid van de regio en het optimaliseren van het gebruik van het vervoer over water. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 13

14 1.2 Doelstelling Het goed functioneren van binnenhavens is een belangrijke factor voor de concurrentiepositie van de binnenvaart. Tevens kan het intensiever gebruiken van de vaarwegen bijdragen aan het oplossen van bereikbaarheidsproblemen over de weg. Regio Twente streeft naar het waarborgen en verbeteren van de kwaliteit van de bereikbaarheid en leefbaarheid van de regio. Het ontwikkelen van een binnenhavenvisie Twente past dan ook in het beleid van regio Twente om de bereikbaarheid van economische centra via het water te bevorderen. De binnenhavens zijn belangrijke knooppunten voor de regionale economische structuur. Tevens kunnen de binnenhavens bijdragen aan de leefbaarheid van de regio door het faciliteren van meer vervoer over water. Een voorwaarde voor het benutten van de potenties van de binnenhavens is dan ook een gezamenlijke aanpak van gemeenten, regio en bedrijfsleven in Twente. Het doel van het project is als volgt geformuleerd: In beeld brengen van het functioneren van de regionale binnenhavens en de kansen voor de toekomst van de binnenhavens en vaarwegen voor de regio Twente. De binnenhavenvisie heeft meerdere subdoelstellingen. Deze zijn als volgt geformuleerd: 1. Analyseren van het economische en logistieke belang van binnenhavens 2. Opstellen van een streefbeeld 3. Uitvoeren van een knelpuntenanalyse 4. Opstellen van een maatregelenpakket met concrete maatregelen 5. Formuleren van concrete uitvoeringsprojecten 6. Vooruitblikken op het aanpakken van projecten door partijen De regio streeft naar een gezamenlijke visie voor de binnenhavens in Twente waarin Regio Twente, gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Hof van Twente en Twenterand, bedrijfsleven, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, met Provincie Overijssel en Rijkswaterstaat Oost-Nederland, de ambities formuleren en realiseren voor de korte en lange termijn. De uitvoering van de binnenhavenvisie Twente is een opgave voor de regio voor de komende jaren. De visie vergt een structurele organisatie en inspanning van de regio waarin binnenhavens vanuit ruimtelijk-economisch, infrastructureel en milieu perspectief centraal staan. 1.3 Leeswijzer Het rapport geeft inzicht in het huidige en toekomstige netwerk van binnenhavens en vaarwegen in Twente. In hoofdstuk twee wordt de ruimtelijk-economische structuur van Twente op hoofdlijnen beschreven. In hoofdstuk drie worden de belangen van de huidige binnenhavens als logistieke functie en als economische activiteit in de regio in kaart gebracht. Tevens is per binnenhaven een factsheet opgesteld met daarin kwantitatieve en kwalitatieve informatie over belangrijke kenmerken van de binnenhaven. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 14

15 In hoofdstuk vier worden de gezamenlijke ambities van de betrokken actoren in de regio aangeven voor de ontwikkeling van de binnenhavens in Twente. Het streefbeeld van het gewenste netwerk van binnenhavens voor de regio Twente geeft aan welke keuzes de regio maakt in de ontwikkeling van de binnenhavens. Bovendien geeft het streefbeeld inzicht in de gewenste bereikbaarheidskwaliteit van de economische centra en belangen voor de regio te waarborgen. In hoofdstuk vijf worden de knelpunten geïnventariseerd en geprioriteerd door het huidige netwerk van binnenhavens te confronteren met het toekomstige binnenhavennetwerk (streefbeeld). In hoofdstuk zes worden de oplossingen voor de knelpunten in maatregelenpakketten uitgewerkt. Deze worden in hoofdstuk zeven vertaald in een voorstel voor concrete uitvoeringsprojecten (quick wins) voor de regio Twente. Het rapport wordt in hoofdstuk acht afgesloten met een vooruitblik op de vervolgstappen voor de organisatie en uitvoering van de projecten die bijdragen aan het realiseren van de ambities van de binnenhavens in de regio Twente. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 15

16 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 16

17 2 Ruimtelijk-economische structuur Twente 2.1 Ruimtelijke structuur Twente is een gebied met een sterke eigen identiteit, met een afwisselend karakter, een innovatieve kennisregio in een karakteristiek landschap. Het is een regio met een sterke samenhang tussen de steden Enschede, Hengelo, Borne en Almelo en de landschappelijke kleinere gemeenten er omheen zoals Hof van Twente en Twenterand. Figuur 2.1 Regio Twente (Bron: Regio Twente) In de regio Twente wonen ruim inwoners waarvan ruim inwoners woont in de stedenband Enschede, Hengelo, Almelo, Borne en Oldenzaal (Netwerkstad Twente). Belangrijke voorzieningen als cultuur, gezondheidszorg, onderwijs en sport zijn hier geconcentreerd. Bijna tweederde van de in Twente werkzame beroepsbevolking werkt in het stedelijk gebied. In feite is er sprake van een compleet, samenhangend stedelijk netwerk met één woningmarkt, één arbeidsmarkt en één verkeer- en vervoerssysteem. De regio Twente is een samenhangend gebied waarin het stedelijk netwerk in verbinding staat met het Twentse ommeland. Het imago van Twente herbergt dan ook de kwaliteiten Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 17

18 als rust, ruimte en groen. De regio Twente bouwt voort op deze kwaliteiten omdat ze belangrijke kansen bieden voor de toekomst van het stedelijk gebied. De rijksoverheid erkent de regio Twente als een stedelijk netwerk. Regio Twente ziet het als haar kernopdracht om de stedelijke kwaliteit te verbinden met de groene kwaliteiten waarom Twente bekend staat. Op internationaal niveau werken de steden in de regio Twente binnen het Euregio-gebied samen met Gronau en in Städtedreieck-verband met Münster en Osnabrück. Agenda van Twente De Regioraad Twente en Provinciale Staten van Overijssel hebben eind juni 2007 samen het startschot gegeven voor de Agenda van Twente. De gemeenten willen Twente samen met provincie, instellingen en bedrijfsleven tot een economisch duurzame en sterke regio maken. De ambitie van Regio Twente is dat Twente een welvarende en productieve regio is waar mensen prettig wonen, werken en recreëren. De Agenda van Twente is een ontwikkelingsprogramma voor de komende tien jaar waarin partijen samen de ambities van Twente op sociaal-economisch en ruimtelijk terrein willen realiseren. Figuur 2.2 Nationaal stedelijk netwerk Twente (Bron: Nota Ruimte) Prioriteiten Oost-Nederland (Bron: Pieken in Delta) 2.2 Economische structuur Door de, van oorsprong, vrij eenzijdige economische structuur van Twente (textiel en industrie) is en blijft de Twentse economie conjunctuurgevoelig. Afgaande op de afgelopen tien jaar komt de economische groei in Twente later op gang dan in de rest van Nederland en daalt deze sneller in tijden van laagconjunctuur. De Twentse werkloosheid maakt een vergelijkbare ontwikkeling door. De industrie is in Twente relatief sterk vertegenwoordigd met internationaal toonaangevende bedrijven in de metaalindustrie en voedings- en genotmiddelindustrie. De kracht van Twente zit in de moderniseringsslag die traditioneel sterke clusters, veelal in de maakindustrie, doormaken. Het gaat daarbij om sterke merken/fabrikanten die hun traditionele productie verbreden en diversificeren met behoud van hun oorspronkelijke Twentse uitstraling. Bekende voorbeelden hiervan zijn Grolsch, Koninklijke Ten Cate en Bolletje. Tevens is Twente een innovatieve kennisregio met de Universiteit Twente in Enschede en de aanwezigheid van high tech bedrijven. De regio Twente ziet dan ook kansen voor de verdere ontwikkeling van het technologisch cluster Technology Twente. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 18

19 De regio Twente beschikt over een grote verscheidenheid aan economische centra zowel gelegen in het stedelijk netwerk als in de omliggende kernen. In totaal heeft Twente ongeveer hectare netto aan bedrijventerreinen, waarvan een beperkt deel (270 ha) nog kan worden uitgegeven (Bron IBIS). Een deel van deze bedrijventerreinen (ruim 500 ha) ligt aan het water met watergebonden bedrijven waarbij vooral de industrieterreinen aan de Twentekanalen in Hengelo, Enschede en Almelo zeer omvangrijk zijn (met een omvang vanaf 100 ha). Ook de gemeente Hof van Twente beschikt over natte bedrijventerreinen in de kernen Markelo, Goor en Delden en de gemeente Twenterand heeft terreinen aan het water in de kernen Vriezenveen en Vroomshoop. In figuur 2.3 wordt een overzicht van de economische centra in Twente gegeven (Bron: Kwaliteitsnet Goederenvervoer Twente) Figuur 2.3 Economische centra Twente (Bron: Kwaliteitsnet Goederenvervoer Twente, DHV, 2007) Huidige stand van zaken 1 De werkgelegenheid in Twente is in 2006 met bijna 3000 arbeidsplaatsen gestegen tot een totaal van ongeveer werkzame personen. Twente kent daarmee sinds 2002 weer 1 Bron: Programmabegroting 2008, Regio Twente Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 19

20 een groei van de werkgelegenheid. In de afgelopen tijd was jaarlijks sprake van afname van het aantal arbeidsplaatsen. Ook Twente profiteert van het landelijk economisch herstel. De structurele winnaars op gebied van werkgelegenheid in Twente zijn de zakelijke dienstverlening (plus 3000 arbeidsplaatsen) en vooral de zorg (plus 5300 arbeidsplaatsen). Per saldo, bezien over de periode , is Twente er in de afgelopen jaren slechts met 700 arbeidsplaatsen op vooruitgegaan. Wat gewonnen wordt in de zakelijke diensten en in de zorg, wordt min of meer verloren in de industrie en in de landbouw. In de afgelopen 6 jaar zijn met name banen verloren in de Twentse industrie (7500 banen), de agrarische sector (1100 banen) en de bouwnijverheid (1500 banen). De bouw is echter een bedrijfstak die sterk conjunctuurafhankelijk is en in het afgelopen jaar toont de sector werkgelegenheidsherstel. Tevens heeft de sluiting van militaire vliegbasis Twenthe bijgedragen aan de daling van de werkgelegenheid. Een ander belangrijk punt wat de Regio Twente benadrukt is dat Hengelo en Enschede de motorfunctie voor de regionale economie niet volledig kunnen waarmaken door onvoldoende ruimte voor economische activiteiten op het eigen grondgebied. Daarom participeren beide steden, samen met Almelo en Borne en de provincie Overijssel in het regionaal bedrijventerrein, thans bekend onder de naam XL Businesspark Twente. Een belangrijk aandachtspunt voor de Regio Twente, naast de versterking van economie, vormt verder de beschikbaarheid van voldoende en goed opgeleid personeel. De match tussen vraag en aanbod verloopt niet altijd zonder problemen. Verbetering van de regionale arbeidsmarkt leidt ook tot een daling van het aantal mensen dat zonder werk zit. Als nieuw verschijnsel mag de demografische verandering genoemd worden, die de komende jaren van invloed zal zijn op gebied van woningbouwbeleid, economisch en arbeidsmarktbeleid en op gebied van voorzieningen. De effecten van de vergrijzing worden snel voelbaar op de Twentse arbeidsmarkt, die de komende jaren met een zeker verkrappen rekening moet houden. 2.3 Bereikbaarheid Regio Twente heeft de bereikbaarheid via weg en water van haar regio prominent op haar agenda staan met het recente verschijnen van de Netwerkanalyse en het Regionaal Mobiliteitsplan Twente Vanuit Rijkswaterstaat (o.a. werkzaamheden fase 1 en planstudie fase 2 Twentekanalen) en de provincie Overijssel (o.a. werkzaamheden kanaal Almelo - De Haandrik) wordt de regio daarbij ondersteund. Door de ruimtelijk economische ambities en door demografische, sociale en culturele ontwikkelingen blijft de mobiliteit in Twente de komende jaren groeien. Het gevolg is dat de bereikbaarheid onder druk komt te staan. Mobiliteitsgroei is voor Twente echter noodzakelijk om zich economisch te kunnen ontplooien, daarom heeft de regio de ambitie om de bereikbaarheid op niveau te houden, zowel binnen de regio als met de omringende en verderaf gelegen gebieden. Zowel de interne als de externe bereikbaarheid van de regio is hierbij belangrijk. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 20

21 Externe bereikbaarheid Een goede externe bereikbaarheid is noodzakelijk om de concurrentiekracht van de regio in Nederland en in Europa te versterken. De externe bereikbaarheid heeft betrekking op infrastructuur dat verkeer faciliteert dat zich van, naar of via de regio verplaatst. De regio is extern bereikbaar wanneer goederen of personen de regio zonder al te veel vertragingen kunnen bereiken of passeren. Regio Twente positioneert zichzelf als kruispunt van belangrijke wegtransportassen. Op de horizontale as is dit de rijksweg A1/E30 dat de verbinding vormt tussen de Randstad, de havens van Rotterdam en Amsterdam en het achterland dat zich uitstrekt tot Berlijn, Warschau en Moskou. Een belangrijke verticale transportas is de Duitse rijksweg A31, die Noord-West Duitsland met het Ruhrgebied verbindt. De externe bereikbaarheid van de regio is momenteel onderwerp van discussie. Uit de Netwerkanalyse is gebleken dat de externe bereikbaarheid van Twente met name vanuit de Stedendriehoek problematisch wordt. De oorzaak ligt bij knelpunten op de A1 tussen Twente en Apeldoorn. Ook binnen Twente bereikt het verkeer op de A1 en A35 de maximumcapaciteit, met name op het gedeelte waar ze samen lopen. De doorvoerfunctie van de A1 komt onder druk te staan waardoor de verbinding met de Randstad verslechtert. Daarom wil Twente fysieke aanpassingen aan de A1, de N18 richting Nijmegen en de A35 richting Münster doorvoeren. Met behulp van het programma Twente Mobiel heeft de regio een start gemaakt met het nemen van maatregelen om de bereikbaarheid te verbeteren. Figuur 2.4 Externe bereikbaarheid Twente (Bron: RMP) Infrastructuur weg, water, spoor (bron: PVVP Overijssel) N36 N35 A1 A35 A1 N18 A35 Voor wat betreft de vaarweginfrastructuur is het Twentekanaal inclusief de zijtak naar Almelo de hoofdvaarweg die de regio Twente aansluit op het hoofdvaarwegennet van Nederland. De Twentekanalen lopen vanaf Zutphen (via Sluis Eefde) langs de plaatsen Lochem, Markelo, Goor, Delden (via sluis Delden) en Hengelo naar Enschede (via sluis Hengelo). Vlak voor sluis Delden loopt er een zijtak naar Almelo. Vanaf Almelo sluit het Twentekanaal aan op het Overijssels kanaal Almelo De Haandrik dat verder loopt via Vriezenveen en Vroomshoop naar Hardenberg en eindbestemming Coevorden. De Twentekanalen worden beheerd door Rijkswaterstaat en het Overijssels kanaal Almelo De Haandrik door de provincie. De vaarwegen houden dus op in Enschede en Coevorden waardoor er geen doorgaand vaarverkeer is. De externe bereikbaarheid wordt bepaald door de toegankelijkheid van de vaarwegen naar Twente toe. Op dit moment Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 21

22 staat de externe bereikbaarheid onder druk door knelpunten in het vaarwegprofiel van de Twentekanalen (klasse IV) en het kanaal Almelo De Haandrik (klasse II). Rijkswaterstaat heeft de verdieping en verbreding van het Twentekanaal op het traject Eefde Delden medio 2008 afgerond. Hierdoor is het Twentekanaal tot Delden een klasse Va vaarweg en geschikt voor schepen met een diepgang van 2,80 meter, een breedte van 11,50 meter en een lengte van 110 meter. Voor het traject Delden Enschede, de zijtak naar Almelo en sluis Eefde wordt een planstudie gestart die het belang moet aantonen van opwaardering van het Twentekanaal tot klasse Va vaarweg en capaciteitsvergroting van sluis Eefde. Provincie Overijssel werkt ook aan verbetering van het Overijssels Kanaal Almelo De Haandrik en heeft baggerwerkzaamheden uitgevoerd en een zwaaikom bij Vriezenveen en wachtplaatsen aangelegd. Hierdoor is het kanaal bevaarbaar door schepen met een diepgang van 2,50 meter, een breedte van 6,60 meter en een lengte van 55 meter (tot 600 ton). Figuur 2.5 Netwerk van vaarwegen Twente (Bron:Vaarwegenkaart Nederland, RWS, 2007) Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 22

23 Figuur 2.6 Twentekanalen Zutphen Enschede + zijtak naar Almelo (Bron RWS Oost-Nederland) Markelo De huidige werkzaamheden aan het Twentekanaal (fase 1) en kanaal Almelo-De Haandrik worden in 2008 afgerond. De bedrijven willen graag dat ook fase 2 van de Twentekanalen wordt gestart waardoor mogelijk in de nabije toekomst grotere schepen kunnen varen van en naar de Twentse binnenhavens. Interne bereikbaarheid Een goede interne bereikbaarheid is de basis voor de ontwikkeling van relaties binnen het stedelijk gebied en tussen het stedelijk gebied en haar omgeving. Regio Twente is een van de nationale stedelijke netwerken waarbij Hengelo, Almelo en Enschede het stedelijk gebied vormen. Dit betekent dat het stedelijk netwerk onder meer functioneert als één verkeer- en vervoerssysteem. Hiervoor is de interne bereikbaarheid van groot belang. De bewoners en bedrijven in Twente (personen- en goederenverkeer) moeten binnen een redelijke reistijd andere bestemmingen kunnen bereiken. Verkeer dat zich verplaatst binnen Twente maakt veelal gebruik van dezelfde infrastructuur als van het doorgaande verkeer, dat wil zeggen de A1, A35, en N18 en in mindere mate de N36, N733 en de N743. Dit wordt mede veroorzaakt doordat er geen goed onderliggend wegennet beschikbaar is. De interne bereikbaarheid kent dus dezelfde problemen als de externe bereikbaarheid. Op het regionale en stedelijke wegennet vinden ook steeds meer vertragingen plaats en dan vooral op de verbindingen tussen de steden, op relaties van uit de omgeving richting Almelo en op de relaties Enschede-Oldenzaal en Enschede-Nijverdal (bron NWA Twente). Verder zullen zich problemen voordoen op knooppunten in het regionale wegennet (met name in de steden). De regio heeft haar beleid over de interne bereikbaarheid geprioriteerd rondom de veertien economische kerngebieden 2 in de regio en de belangrijkste woongebieden. 2 Enschede Centrum; Enschede Noord-West; Hengelo Centrum; Hengelo Noord-West; Hengelo Zuid; Almelo centrum; Almelo RBT; Almelo Noord; Oldenzaal; Vliegveld Twente; Rijssen; Goor; Haaksbergen; Nijverdal (Bron NWA, 2006) Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 23

24 Bereikbaarheid economische kerngebieden Twente streeft naar hoogwaardige en onderscheidende vestigingslocaties voor bedrijven en voorzieningen. Om de concurrentiekracht van het Twentse bedrijfsleven te versterken is het van belang dat de belangrijkste economische kerngebieden goed bereikbaar zijn. De regio heeft hierbij als doelstelling opgesteld om de bereikbaarheid in 2020 op hetzelfde niveau te hebben als in Bij de te verwachten sterke groei van de mobiliteit is dit een ambitieuze opgave. Door de vertragingen op de snelwegen (A1 en A35) en de regionale wegen wordt de bereikbaarheid van alle economische kerngebieden in Twente verder bedreigd. De verslechtering is het grootst voor de economische gebieden in het stedelijk gebied. De bereikbaarheid van onder meer het regionaal bedrijventerrein XL Businesspark Twente (Almelo Zuid), centrumontwikkeling Hart van Zuid (Hengelo), Kennispark Enschede en Luchthaven Twente staat onder druk. De regio Twente stelt per type economisch kerngebied eisen aan de bereikbaarheid. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar de functie en het invloedsgebied van een economisch kerngebied. Op deze manier worden er gebiedsprofielen opgesteld die leidend zijn voor investeringen in de bereikbaarheid van de locatie. Het regionaal bedrijventerrein bij Almelo, de luchthaven Twente en de centrumontwikkeling van Hengelo en Kennispark Enschede zijn speerpunten in het beleid van de regio Twente voor verbetering van de bereikbaarheid van economische kerngebieden. Figuur 2.7 Bereikbaarheid economische kerngebieden Twente (Bron: Netwerkanalyse Twente) Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 24

25 Bereikbaarheid binnenhavens De bereikbaarheid van de hoofdvaarweg Twentekanaal en de zijtak naar Almelo is van belang voor het goederenvervoer van en naar de economische kerngebieden in de regio Twente. Op de grootschalige industrieterreinen langs de Twentekanalen zijn belangrijke industriële en logistieke bedrijven gevestigd die gebruik maken van vervoer over water. Bedrijven zijn voor de productie en distributie afhankelijk van aan- en afvoer van goederen via de Twentekanalen en de weg. De binnenhavens van Hengelo, Almelo, Enschede en Hof van Twente zijn zowel belangrijk voor de bedrijven gevestigd aan het water als voor de bedrijven in de regio die niet gevestigd zijn aan het water en gebruik maken van de overslagfaciliteiten zoals de Combi Terminal Twente en openbare kades. De binnenhavens zijn een belangrijke succesfactor voor de bedrijvigheid in de economische kerngebieden en het kunnen vervoeren van goederen via binnenvaart. Voor het verder versterken van economie in Twente werkt de regio samen met het Rijk aan het verbeteren van de toegang van de binnenhavens via het water (vaarweg en kade faciliteiten) en via de weg (interne ontsluiting) als de herstructurering van de bedrijventerreinen en binnenhavens in Hengelo (Twentekanaal), Enschede (Havengebied) en Almelo (Havengebied). Tevens is met XL Businesspark Twente een grootschalig regionaal bedrijventerrein in ontwikkeling met mogelijkheden voor overslag via een kade. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 25

26 Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 26

27 3 Binnenhavens Twente 3.1 Binnenhavens Nederland Definitie binnenhaven Een binnenhaven voorziet bedrijven in een wateraansluiting, zodat goederen via binnenschepen kunnen worden aan- en/of afgevoerd. In het rapport Blue Ports, knooppunten voor de regionale economie (TNO, 2004) wordt een binnenhaven gedefinieerd als een goederenoverslagpunt of terminal alsmede de aan deze overslagfaciliteit verbonden bedrijventerreinen en bedrijvigheid. Een binnenhaven wordt vereenzelvigd met een vestiging in een gemeente en heeft drie functies: 1. Een knooppunt in transportketens 2. Een vestigingsplaats voor industrie, dienstverlening en onderdeel van clusters 3. Een onderdeel van (internationale) productienetwerken Deze definitie onderstreept dat een binnenhaven meer is dan een alleen een goederenoverslagpunt of terminal (inclusief overslag voorzieningen). Een goederenoverslagpunt maakt onderdeel uit van een binnenhaven. Naast overslag is ook veel productie aan de binnenhaven gerelateerd. Deze productiebedrijven hoeven niet direct in de binnenhaven te zijn gevestigd, maar kunnen wel gebruik maken van de overslagfaciliteiten. De binnenhaven heeft dan ook een belangrijke regionale economische uitstraling Omvang Nederlandse binnenhavens Nederland heeft een fijnmazig vaarwegennet waardoor in ruim tweehonderd gemeenten goederen via het water worden overgeslagen. Om het belang van binnenhavens te bepalen is de hoeveelheid overgeslagen goederen via de binnenvaart als uitgangspunt genomen. Overslag wordt gemeten door de tonnages van laden en lossen te sommeren. In 2006 is in totaal ongeveer 385 miljoen ton goederen overgeslagen vanuit de binnenvaart (Bron: CBS voorlopige cijfers). Daarvan wordt ongeveer 250 miljoen ton per binnenvaartschip van en naar de Nederlandse zeehavens vervoerd. In 2006 zijn er ongeveer 50 binnenhavens die meer dan 1 miljoen ton per jaar goederen hebben overgeslagen via de binnenvaart. De regio Twente heeft met Hengelo en Almelo twee relatief omvangrijke binnenhavens met meer dan 1 miljoen ton goederen overslag per binnenvaart in de top 50. Hengelo is de vierde binnenhaven (exclusief de zeehavens) van Nederland achter Cuijk, Utrecht en Oss. Samen met s-hertogenbosch heeft Hengelo als enige van de grote binnenhavens in Nederland een klasse IV vaarwegaansluiting. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 27

28 Figuur 3.1 Classificatie binnenhavens totale overslag goederen per binnenvaart, gemeten in tonnen (Bron: TNO, 2004) Top 10 Binnenhavens Provincie Overslag in mln ton (CBS: 2006) Cuijk Noord-Brabant 6,2 Utrecht Utrecht 4,1 Oss Noord-Brabant 3,8 Hengelo Overijssel 3,5 Gennep Limburg 3,1 s-hertogenbosch Noord-Brabant 2,8 Nijmegen Gelderland 2,8 Sluis Zeeland 2,7 Stein Limburg 2,5 Maasdriel Gelderland 2,4 Regio Twente heeft in totaal vier gemeenten met binnenhavens (Hengelo, Almelo, Enschede en Hof van Twente die in 2006 in totaal 5,6 mln ton goederen overslaan per binnenvaart (Bron: CBS en gemeenten). 3.2 Binnenhavens Twente Aantal en omvang De regio Twente beschikt over vier gemeenten met overslag van goederen via binnenhavens die gelegen zijn aan (de zijtak van) het Twentekanaal: Hengelo Almelo Enschede Hof van Twente (havens in Markelo, Goor en Delden) De gemeente Twenterand is met de kernen Vroomshoop en Vriezenveen gelegen aan het Kanaal Almelo-De Haandrik maar er vindt geen goederenoverslag per binnenvaart plaats. In totaal wordt in 2006 via de Twentse binnenhavens 5,6 miljoen ton overslag van allerlei soorten goederen per binnenvaart aan- en afgevoerd (Bronnen: CBS en gemeenten). Hengelo is met 3,5 miljoen ton overslag van goederen per binnenvaart de grootste binnenhaven van Twente. Almelo (1,0 mln ton) en Enschede (0,5 mln ton) en Hof van Twente (0,6 mln ton) zijn kleinere (los)havens. Opvallend (in vergelijk met de meeste havens in Nederland) is dat Hengelo vooral een laadhaven is. Het betreft de productie en afvoer van 1,7 miljoen ton zout door Akzo naar industriële bedrijven aan het water en de distributie van containers via de Combi Terminal Twente met de binnenvaart ( TEU) van en naar de Rotterdamse haven en via de weg van en naar de bedrijven in de regio. Via de binnenhavens in Twente worden ongeveer evenveel producten aangevoerd (2,9 mln ton) als afgevoerd via de binnenvaart (2,7 mln ton). Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 28

29 Tabel 3.1 Overslag Twentse binnenhavens per binnenvaart in tonnen 2006 (bron: gemeenten en CBS) Overslag binnenvaart Twentse binnenhavens Overslag 2006 in tonnen Zout Zand en grind Vloeibare brandstoffen Veevoeder en meststoffen Staaldraad Metalen en schroot Zware constructies Overig Containers ( TEU) Totaal Functie havens De binnenhavens in Twente hebben een belangrijke functie voor de bedrijven die gevestigd zijn in de regio Twente (wel en niet aan het water) en voor bedrijven daarbuiten (over de Duitse grens). Door de grote verscheidenheid aan type bedrijven die gebruik maken van vervoer water hebben de binnenhavens verschillende functies: Industriële functie De binnenhavens in Twente zijn belangrijke vestigingsplaatsen voor industriële bedrijven die gebruik maken van vervoer over water zoals Akzo Nobel in Hengelo (zout), van Merksteijn in Almelo en Holterman in Markelo (staal). Overslag- en opslagfunctie De binnenhavens zijn belangrijke locaties met overslag- en opslagfaciliteiten voor bulkgoederen zoals zand en grind, veevoeder, recycling (schroot) en vloeibare brandstoffen; de binnenhavens zijn onmisbaar voor vervoer van zware constructies via het water (die niet via de weg kunnen worden vervoerd). Logistieke functie De Combi Terminal Twente (CTT) is belangrijk voor de industriële en distributiebedrijven in de regio Twente en grensgebied Duitsland door de containers met import- en exportgoederen te vervoeren via het water en de weg tussen regio en de zeehavens. De haven van Hengelo is het logistieke knooppunt van Twente door naast de industriële en overslagfunctie sinds 2001 te beschikken over de CTT voor de distributie van containers over water en weg voor bedrijven in de regio die veelal niet zijn gevestigd aan het water. Hengelo onderscheidt zich als de zouthaven van Nederland. Bovendien heeft Hengelo een grote diversiteit aan overslagactiviteiten van bulk- en stukgoederen. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 29

30 Figuur 3.2 Combi Terminal Twente in Hengelo (Bron: CTT) De Twentse binnenhavens onderscheiden zich verder als: Vestigingsplaats van grote bouwstaalbedrijven in Almelo en Markelo Depot voor vloeibare brandstoffen in Hengelo en Enschede Overslaglocatie voor zware constructies (Almelo, Hengelo, Markelo, Vriezenveen) Tevens beschikken de binnenhavens in Twente over een belangrijke functie voor de betoncentrales en bouwbedrijven in de regio (zand en grind), de recycling industrie (metalen en schroot) en veevoederindustrie. De Twentse binnenhavens beschikken over een grote verscheidenheid aan functies met: Hengelo als logistiek knooppunt met industriële, overslag en logistieke functies Almelo als haven met een diversiteit aan industriële en overslag functies Enschede als haven met een overslag- en opslagfunctie Hof van Twente als een gemeente met havens met een overslagfunctie (Goor en Delden) en een industriële functie (Markelo) Twenterand met een laad- en loskade zonder overslag (Vroomshoop) Ruimte voor watergebonden activiteiten De binnenhavens van Twente zijn onderdeel van grootschalige industrieterreinen die langs het Twentekanaal en de zijtak van het Twentekanaal zijn ontwikkeld. Het gaat om zeer grote bedrijventerreinen van veelal meer dan 100 hectare in Hengelo (Twentekanaal Noord en Zuid) en Enschede (Havengebied Enschede) langs het Twentekanaal en in Almelo (Dollegoor, Buitenhaven en Bedrijvenpark Twente) langs de zijtak van het Twentekanaal. Deze industrieterreinen beschikken over meerdere insteekhavens en havenarmen waar zowel bedrijven zich gevestigd hebben die wel en geen gebruik maken van de ligging aan het water. Bedrijven hebben de beschikking over voldoende eigen laad- en losfaciliteiten en kunnen gebruik maken van voldoende openbare kaderuimte. De gemeente Hof van Twente heeft drie watergebonden terreinen in Goor, Delden en Markelo van tussen de 10 en 25 hectare waar bedrijven gebruik kunnen maken van de openbare kades. In Markelo heeft Holterman recent een eigen insteekhaven aangelegd die in 2008 in gebruik wordt genomen. De gemeente Twenterand heeft industrieterreinen in Vriezenveen en Vroomshoop die liggen aan het kanaal Almelo De Haandrik. De gemeente heeft alleen een kade in Vroomshoop die niet wordt gebruikt en kijkt naar mogelijkheden voor faciliteiten voor vervoer over water in Vriezenveen. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 30

31 De watergebonden terreinen zijn bij alle gemeenten in eigendom van de bedrijven waardoor de gemeente geen grondpositie heeft bij vrijgekomen terreinen aan het water of herstructurering van terreinen aan het water. Alleen door terreinen te kopen van bedrijven of door herstructureringsplannen van bedrijventerreinen kan ruimte vrijkomen die mogelijk kan worden gebruikt voor nieuwe bedrijven of uitbreiding van bestaande bedrijven aan het water. De gemeente Hengelo (Twentekanaal), Enschede (Havengebied) en Almelo (Havengebied) zijn volop bezig met de duurzame (her)ontwikkeling van de havengebieden. In de Masterplannen en projectplannen geven de gemeenten hun visie op het herstructureren van de verouderde terreinen, het beter benutten van de watergebonden terreinen, het vrijmaken van nieuwe ruimte voor bestaande en nieuwe bedrijven, het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit (onderscheid in type bedrijvigheid per deelgebied) en de bereikbaarheid. Gemeenten werken samen met Rijk, provincie en bedrijfsleven aan de vernieuwing van de terreinen, financieel ondersteund via de Topperregeling van EZ, provincie en gemeenten. Voorbeelden van recente ontwikkelingen zijn: Modernisering 400 meter kade Buitenhaven in Almelo Verbetering bereikbaarheid en kadevoorziening Handelskade Zuid in Enschede Verbetering bereikbaarheid Twentekanaal en aanvraag verlengen kade CTT Hengelo Verbeteren kadevoorziening in Goor (i.s.m. werkzaamheden Twentekanaal) Aanleg insteekhaven Holterman in Markelo Met XL Businesspark Twente heeft de regio in de toekomst de beschikking over een regionaal bedrijventerrein met mogelijkheden voor watergebonden activiteiten via een (openbare) kade. Het regionale bedrijventerrein ligt ten zuiden van Almelo aan de zijtak van het Twentekanaal en een directe aansluiting op de A35. XL Businesspark Twente is een gezamenlijk initiatief van de provincie Overijssel en de gemeenten Almelo, Borne, Enschede en Hengelo voor een terrein van 180 hectare met grootschalige bedrijvigheid in de sectoren industrie, transport en distributie (van meer dan 2 ha). Vanaf 2008 wordt 40 hectare nieuw terrein ontwikkeld en kunnen de eerste bedrijven zich op XL Businesspark gaan vestigen. Met XL Businesspark Twente kan de regio inspelen op de behoefte aan watergebonden bedrijvigheid. Opvallend kenmerk van de binnenhavens in Twente is dat alle gemeenten beschikken over openbare kades. In totaal maar liefst 3000 meter openbare kade waardoor bedrijven die niet aan het water zijn gevestigd deze kadefaciliteiten kunnen gebruiken. De openbare kades zijn in eigendom en beheer van de gemeente maar verschillen in staat van onderhoud en in beheerstructuur. Hengelo (Havenkade), Almelo (Buitenhaven) en Goor (Haven) beschikken over uitstekende openbare kadefaciliteiten. In Enschede en Delden heeft de gemeente afspraken gemaakt met Sesam en For Farmers over gebruik en beheer van de kade en is de kade onder voorwaarden van de bedrijven openbaar voor derden. In Markelo en Vroomshoop zijn de openbare kades verouderd. Tevens hebben alle gemeenten achterstand in onderhoud van de binnenhavens (baggerslib) waardoor de bedrijven de schepen niet optimaal kunnen beladen. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 31

32 3.2.4 Economisch belang De binnenhavens in Twente hebben een belangrijke nationale en regionale functie voor de ontwikkeling van clusters van economische centra van industrie en logistiek. De grootschalige bedrijventerreinen langs het Twentekanaal bieden plaatst aan een diversiteit van productie- en distributiebedrijven maar ook transport, groothandel, high tech en zakelijke dienstverlening. Tevens is het stedelijk netwerk van Twente het grootste stedelijke concentratiegebied aan de Nederlands-Duitse grens en hebben de bedrijven ook een belangrijke relatie met het afzetgebied in Duitsland. De binnenhavens zijn de knooppunten van het stedelijk netwerk in Twente en zijn de toegang tot het nationale en Europese vervoersnetwerk via water, weg en spoor. Op basis van de ongeveer dertig bedrijven die gevestigd zijn in de binnenhavens aan het water en ook daadwerkelijk gebruik maken van vervoer over water, is een inschatting gemaakt van het economische belang (werkgelegenheid en toegevoegde waarde) van de binnenhavens in Twente. De binnenhavens in Twente en alleen de binnenhavengerelateerde activiteiten hebben volgens een strenge bepaling een directe werkgelegenheid van ongeveer arbeidsplaatsen en een directe toegevoegde waarde van ongeveer 145 miljoen Euro. In de volgende tabel wordt een toelichting gegeven op het economisch belang. Tabel 3.2 Economisch belang binnenhavens Twente Werkgelegenheid TW x per werknemer (CBS) Toegevoegde waarde in mln Euro Landbouw 10 45,9 0,5 Veevoeder 40 87,9 3,5 Chemische industrie ,4 92,5 Basismetaal ,6 30,5 Metaalproducten 60 45,2 2,5 Bouw ,2 8,5 Vervoer over land 50 49,6 2,5 Dienstverlenend vervoer 60 66,2 4,0 Totaal arbeidsplaatsen 145 miljoen Euro De belangrijkste bijdrage aan het economisch belang van de binnenhavens in Twente leveren Akzo Nobel, Van Merksteijn en Holterman. Bovendien zijn de binnenhavens essentieel voor de bouwsector (zand en grind overslag en betoncentrales), veevoederindustrie en metaalsector (vervoer grote constructies en recycling). De Combi Terminal Twente heeft met name een belangrijke economische functie voor de (niet-watergebonden) industriële, logistieke en transportbedrijven in de (grens)regio. Naast het economisch belang uitgedrukt in werkgelegenheid en toegevoegde waarde zijn de binnenhavens ook van belang voor de bereikbaarheid van de regio. Indien de binnenhavens in Twente niet meer naar schatting (beladen en lege) schepen kunnen ontvangen per jaar, dan zal het aantal vrachtwagenbewegingen in de regio per jaar met ongeveer ofwel 800 volle vrachtwagens per dag toenemen. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 32

33 Netwerk van binnenhavens Naast het economisch belang van de binnenhavens spelen de binnenhavens een essentiële rol in de nationale agro- en bouwlogistiek, als vestigingsplaats voor de chemische en metaalindustrie en in de multimodale overslagcentra voor de regionale economie. Deze netwerkrelaties en onmisbaarheid van binnenhavens voor sectoren als de bouw, chemie, metaal, veevoeder en logistiek zijn van groot belang voor de structuur van de economie in de regio. Deze knooppunten dragen bij aan een belangrijk concurrentievoordeel voor het bedrijfsleven in Twente mits voldoende schaalgrootte en faciliteiten voor economische centra beschikbaar zijn Bereikbaarheid Twentekanalen De binnenhavens van Twente zijn allen toegankelijk via de hoofdvaarweg de Twentekanalen, die bij Zutphen aansluit via de IJssel op het hoofdvaarwegennet van Nederland. De schepen dienen sluis Eefde te passeren om alle binnenhavens in Twente te bereiken. De binnenhavens van Markelo, Goor, Delden, Hengelo, Enschede en Almelo liggen aan de Twentekanalen (het Twentekanaal en de zijtak naar Almelo) maar zijn niet allemaal met dezelfde schepen bereikbaar. De binnenhavens van Markelo en Goor zijn bereikbaar voor klasse Va schepen (diepgang 2,80m, breedte 11,50m en lengte 110m). De binnenhavens van Delden, Hengelo, Enschede en Almelo zijn bereikbaar voor klasse IV schepen (diepgang 2,50m, breedte 9,75m en lengte 110m). Dit betekent dat de grootste binnenhavens van Twente met kleinere schepen tot 1200 ton bereikbaar zijn en de kleine binnenhavens met schepen tot 2000 ton. In de Twentekanalen liggen door het 21 meter hoogteverschil tussen begin en einde van het kanaal drie sluizen. Alle drie de sluizen hebben een schutkolk van 12 meter breed en 140 meter lang en een drempeldiepte van 3,75 meter. De sluizen zijn dus toegankelijk voor de grote klasse Va schepen. De drie sluizen zijn: Sluis Eefde aan het begin van het kanaal Sluis Delden na de zijtak naar Almelo Sluis Hengelo na de binnenhaven van Hengelo Schepen met bestemming de binnenhavens van Markelo, Goor en Almelo dienen alleen sluis Eefde te passeren. De binnenhavens van Delden, Hengelo en Enschede dienen daarnaast ook sluis Delden te passeren en de binnenhaven van Enschede dient ook sluis Hengelo te passeren. De sluis van Eefde wordt 24 uur bedient per dag, sluis Delden 20 uur en sluis Hengelo 20 uur. De bedrijven geven aan dat de sluisbediening flexibel is indien een aanvraag wordt ingediend voor schepen die buiten de bedieningstijden willen varen. Op het Twentekanaal tussen Zutphen en Enschede liggen 23 bruggen die een hoogte hebben van minimaal 6,33 meter (Ehzerbrug) aan het begin van het Twentekanaal en maximaal 7,20 meter (Boekelose brug). Op de zijtak naar Almelo liggen 12 bruggen met een hoogte tussen de 6,48 meter en 6,72 meter. Hierdoor zijn de Twentekanalen volgens het profiel niet bevaarbaar voor drie-laags containervaart (minimale vereiste is 7,10 meter). Toch kan af en toe door het juist ballasten van een schip van 100 m x 9,5 m Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 33

34 drielaags worden gevaren en 90 TEU worden vervoerd (rekening houdend met de diepgang en brughoogte). De schepen van 110m x 11,40m kunnen met ontheffing worden ingezet en maximaal 156 TEU bij 3 lagen containers vervoeren (met beperkt tonnage door diepgangbeperking). Overijssels kanaal Almelo De Haandrik De binnenhavens van Vriezenveen en Vroomshoop (Twenterand) zijn vanaf de zijtak naar Almelo en sluis Aadorp bereikbaar via het Overijssels kanaal Almelo - De Haandrik dat verder loopt via Hardenberg en sluis De Haandrik naar Coevorden. De provincie Overijssel is beheerder van het kanaal. De bedrijven die gevestigd zijn langs het kanaal zijn bereikbaar voor klasse II schepen tot 600 ton (diepgang 2,50m, breedte 6,60m en lengte 55m). De kade in Vroomshoop wordt al jaren niet meer gebruikt. In Vriezenveen wil het bedrijf Coes meer gebruik maken van de ligging aan het kanaal voor vervoer van de grote en zware staalconstructies. Hiervoor dienen bolders te worden geplaatst en de weg te worden afgesloten voor een veilige overslag van de staalconstructies. De binnenhavens van Hardenberg en Coevorden zijn bereikbaar voor grotere schepen (tot 1000 ton) en de gemeenten geven aan dat de ontwikkeling van vervoer over water door het kanaal Almelo - De Haandrik voor klasse II schepen (tot 600 ton) wordt beperkt. Weg De binnenhavens in Twente zijn ontsloten op de A35 (Hengelo en Enschede) en N36 (Almelo) of via de provinciale wegen (Hof van Twente) op de A35 en de internationale hoofdas A1. De interne ontsluiting van de binnenhavens wordt door de gemeenten in samenwerking met Rijk, provincie en bedrijven al concreet aangepakt (o.a. door Topper regeling). Hengelo heeft de weginfrastructuur op het industrieterrein Twentekanaal Zuid verbeterd. De Zuidelijke Havenweg en Opaalstraat zijn verbeterd waardoor de toename van het vrachtverkeer via deze route (vooral van en naar de CTT) beter kan worden opgevangen. Enschede heeft de wegontsluiting van het Havengebied aangepakt bij de Handelskade Zuid door meerdere kruispunten te verbeteren. Hierdoor is de gehele route Kanaalstraat - Hendrik ter Kuilestraat - Parkweg - Westerval verbeterd. Almelo heeft de kade in de Buitenhaven (400 m) verbeterd en voorzien van een goede verlichting en hekken (veiligheid) en samen met bedrijven en provincie ook de ontsluiting via de Wierdenseweg en Weezebeeksingel aangepakt (o.a kruispunt) aangepakt. De toegang naar de laad- en loskades van de gemeenten Hof van Twente en Twenterand is goed. Wel kan de toegang naar de laad- en loskade van Markelo worden verbeterd door de interne ontsluiting naar het industrieterrein Twentekanaal te verbeteren. Tevens leidt de aslastbeperking van de brug over het Twentekanaal bij Markelo tot een beperking in de bereikbaarheid van Markelo alsmede het industrieterrein Twentekanaal. In Vriezenveen dient de Daarleveensweg te worden afgesloten om veilig gebruik te kunnen maken van overslag via het water door Coes. De kleine Puntbrug bij de (niet in gebruik zijnde) laad-loskade in Vroomshoop heeft aslastbeperkingen voor vrachtverkeer. Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 34

35 Spoor Een aantal binnenhavens in Twente is niet alleen via weg en water maar ook via het spoor ontsloten. De binnenhavens van Almelo en Hengelo maken gebruik van spoorvervoer. Van Merksteijn heeft een stamlijn en vervoert ongeveer ton bouwstaal per spoor. Het bedrijventerrein Dollegoor heeft ook een spooraansluiting maar wordt niet gebruikt. Op het terrein Twentekanaal Zuid heeft Akzo een stamlijn en Akzo en andere bedrijven vervoeren ongeveer ton goederen per jaar. Een deel van de stamlijn aan de westzijde van de brug wordt gesloopt waardoor CTT in de toekomst geen directe aansluiting heeft op het spoor. Tabel 3.3 Infrastructuur binnenhavens Twente Gemeente Water Kade openbaar Diepgang Weg Spoor Markelo Klasse Va 100 m (oud) 2,80 N346/ N755 op A1 Nee Goor Klasse Va 800 m (nieuw) 2,80 Via N346 op A1 Nee Delden Klasse IV 300 m (oud) 2,80 Via N346 op A1 Nee Almelo Klasse IV 400 m (nieuw) + 3 x 80 m (oud) 2,50 A35, N36 op A1 Ja, Van Merksteijn en Dollegoor Hengelo Klasse IV 700 m (oud) 1,70-2,50 A35 op A1 Ja, Akzo Enschede Klasse IV 300 m (semi) 2,10-2,50 A35 en N18 Nee Vriezenveen Klasse II Geen 2,50 N36 Nee Vroomshoop Klasse II 150 m (oud) 2,50 N341 Nee Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 35

36 3.3 Binnenhavens Hengelo Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven Industrieterrein Twentekanaal - Twentekanaal Noord 51 ha waarvan ongeveer watergebonden 15 ha - Twentekanaal Zuid 180 ha waarvan ongeveer watergebonden 110 ha Functie binnenhaven Logistiek knooppunt voor Twente - Containerterminal: Combi Terminal Twente (145 m kade) - Private laad-loskades van bedrijven langs het Twentekanaal (750 m kade) - Twee insteekhavens: Insteekhaven en Petroleumhaven (600 m kade) - Openbare laad-loskade van 700 m Overslag binnenhaven Overslag binnenvaart totaal: 3,5 mln ton - Bulkgoederen totaal: 2,9 mln ton waarvan geladen: 1,7 mln ton zout en 0,1 mln ton metalen waarvan gelost: 0,45 mln ton vloeibare brandstoffen, 0,45 mln ton zand en grind en 0,2 mln ton veevoeder - Containers: TEU via het water (en TEU via de weg) Overslag spoor: ton Economisch belang Twentekanaal Noord - 6 bedrijven met watergebonden activiteiten: Van der Sluis Tankopslag, Reef Asfalt, HKS Metals, Plasticon, Zandmij, Betoncentrale Twenthe Twentekanaal Zuid - 3 bedrijven met watergebonden activiteiten: Akzo Nobel, Combi Terminal Twente en Op- en Overslag Twente Verzorgingsgebied - Regio Twente (bulkgoederen) - Nederland, Duitsland en Benelux (zout) - Regio Twente (60%) + Dld Osnabrück/Münster (40%) +/- 80 km (containers) Werkgelegenheid Werkgelegenheid Twentekanaal totaal: arbeidsplaatsen Werkgelegenheid haven direct: 700 arbeidsplaatsen (met name Akzo) Werkgelegenheid haven indirect: betoncentrales en bouwbedrijven in de regio (zand en grind) en bedrijven zoals Grolsch, Hartman, De Pouw Recycling, Knol Papier en Bolk Transport die gebruik maken van CTT voor containervervoer via water en weg. Toegevoegde waarde Toegevoegde waarde haven: 100 mln (met name Akzo) Logistiek belang Binnenhaven essentieel voor zoutproductie Akzo Vervoer over water economisch en logistiek (kosten en volume) belangrijk voor overslag en distributie van zand en grind, brandstoffen, veevoeder en metalen Combi Terminal Twente onmisbare schakel voor industriële en logistieke bedrijven in Twente voor import en export containers van en naar de zeehavens Openbare kade belangrijk voor bedrijven die niet direct aan water zijn gevestigd Beheer binnenhaven Watergebonden terreinen particulier eigendom Beheer gemeente: 2,5 km traject Twentekanaal tussen Oelerbrug en spoorbrug waarvan de gemeente de eerste 10 m aan beide zijden van Twentekanaal beheert Rijkswaterstaat beheert de middenstrook van ongeveer 45 m van het 65 m brede kanaal Openbare laad-loskade van 700 m aan Twentekanaal Noord Infrastructuur Ontsluiting water: Twentekanaal (beperkt CEMT klasse IV) Ontsluiting weg: A1 en A35 Ontsluiting spoor: stamlijn naar Akzo terrein Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 36

37 Figuur 3.3 Binnenhaven Hengelo (Bron: gemeente Hengelo) Openbare kade 700m 2. kade Combi Terminal Twente 145 m 1 Akzo Nobel 2 Van der Sluijs Tankopslag 3 HKS Metals 4 Reef Asfalt 5 Combi Terminal Twente 6 Op en Overslag Twente 7 Zandmij 8 Betoncentrale Twenthe 9 en 10 Morsinkhof Beton en 11 Thales maken indirect gebruik van vervoer over water Plasticon maakt gebruik van openbare kade Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 37

38 3.4 Binnenhavens Almelo Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven Havengebied Almelo - Dollegoor 55 ha waarvan ongeveer watergebonden 40 ha - Buitenhaven 14 ha waarvan ongeveer watergebonden 6 ha Functie binnenhaven Regionaal overslagcentrum - 4 insteekhavens waarvan 1 e, 2 e en 3 e havenarm worden gebruikt door bedrijven - Gemoderniseerde openbare laad-loskade van 400 m + 3 kades van 80m - Private laad-loskades van bedrijven langs zijtak van Twentekanaal (1500 m kade) Overslag binnenhaven Overslag binnenvaart totaal: 1,0 mln ton - Bulkgoederen gelost: 0,4 mln ton staaldraad, 0,4 mln ton zand en grind, 0,1 mln ton metalen en schroot en overig zoals bijzonder transport van zware constructies Overslag spoor: 0,2 mln ton staaldraad + onbekend tonnage via stamlijn Dollegoor In mln ton zand voor de doortrekking A35/N36 Economisch belang Havengebied Almelo: bedrijven met watergebonden activiteiten - 2 bedrijven 1 e havenarm Dollegoor: For Farmers en Betoncentrale Twenthe - 1 bedrijf 2 e en 3 e havenarm Dollegoor: Van den Bosch Beton - 1 bedrijf 3 e havenarm Dollegoor: Dollegoor BV - 2 bedrijven Buitenhaven: Riwald en Kruiskamp Jachtbouw - 2 bedrijven Bedrijvenpark Twente: van Merksteijn en Nijhoff - 2 bedrijven maken gebruik van openbare kade: AMA en Boom Constructie Wierden Verzorgingsgebied Werkgelegenheid - Regio Twente (bulkgoederen) - Nederland en Duitsland (staaldraad) Werkgelegenheid Havengebied totaal: arbeidsplaatsen (110 bedrijven) Werkgelegenheid haven direct: 550 arbeidsplaatsen (met name van Merksteijn) Toegevoegde waarde Werkgelegenheid haven indirect: bouwbedrijven in de regio (zand en grind) en transportbedrijven voor de afvoer Toegevoegde waarde haven: 32 mln (met name van Merksteijn) Logistiek belang Binnenhaven essentieel voor staalproducten van Merksteijn Vervoer over water economisch en logistiek (kosten en volume) belangrijk voor overslag en distributie van zand en grind, veevoeder, metalen (recycling) Openbare kade belangrijk voor bedrijven die niet direct aan water zijn gevestigd (o.a zware constructies) Beheer binnenhaven Watergebonden terreinen particulier eigendom Openbare vernieuwde laad-loskade van 400 m in Buitenhaven + 3 kades van 80 m (in gebruik en beheer samen met bedrijven) Infrastructuur Ontsluiting water: zijtak Twentekanaal (beperkt CEMT klasse IV) Ontsluiting weg: A35, N36 en aansluiting op A1 Ontsluiting havengebied: Schuilenburgsingel, Weezebeeksingel en Wierdensestraat Ontsluiting spoor: stamlijn naar van Merksteijn en terrein Dollegoor met aansluiting op hoofdspoorwegennet Trimodale ontsluiting Dollegoor en bedrijvenpark Twente in gebruik Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 38

39 Figuur 3.4 Bedrijventerreinen Almelo (Bron IBIS werklocaties) Bedrijvenpark Twente 2 Dollegoor 1 Buitenhaven Oost 3 XL Businesspark Twente 1..Openbare kade Buitenhaven 400 m 2. Openbare kade Van Merksteijn 80 m 3. Toekomstige openbare kade XL Businesspark Twente Figuur 3.5 Herstructurering Havengebied Almelo (Bron: Masterplan Havengebied) Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 39

40 3.5 Binnenhaven Enschede Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven Havengebied Enschede - Bestaat uit kern-havengebied haven, modern gemengd Twekkeler-Es en Westerval Functie binnenhaven - Totaal: 170 ha waarvan ongeveer watergebonden 25 ha Laad- en loskades - 2 havenarmen (noordelijke havenarm aan Twentekanaal en zuidelijke zijarm) Overslag binnenhaven - Semi-openbare laad-loskade van 300 m (terrein Sesam: Handelskade Oost) - Private laad-loskades van bedrijven langs Twentekanaal (800 m kade) Overslag binnenvaart totaal: 0,5 mln ton - Bulkgoederen gelost: 0,35 mln ton zand en grind, 0,1 mln ton vloeibare brandstoffen en overig zoals veevoeder. - Geladen: ton metaal / schroot Economisch belang Kernhavengebied Enschede met watergebonden activiteiten - 3 bedrijven noordelijke havenarm (Twentekanaal): Avia Weghorst, Sesam en Betoncentrale Twenthe - 2 bedrijven zuidelijke havenarm (zijarm): Inter Metals en Oostdam - Een aantal bedrijven maakt gebruik van openbare kade voor projectlading Verzorgingsgebied - Regio Twente (bulkgoederen) - Duitsland (grensgebied) Werkgelegenheid Werkgelegenheid Havengebied totaal: arbeidsplaatsen (300 bedrijven) Werkgelegenheid haven direct: 50 arbeidsplaatsen Werkgelegenheid haven indirect: bouwbedrijven in de regio (zand en grind) + Toegevoegde waarde transport Toegevoegde waarde haven: 3 mln Logistiek belang Vervoer over water economisch en logistiek (kosten en volume) belangrijk voor overslag en distributie van zand en grind, aardolieproducten, veevoeder, metalen (recycling) Openbare kadebeperkt gebruikt door bedrijven die niet direct aan water zijn gevestigd Beheer binnenhaven Watergebonden terreinen particulier eigendom Beheer gemeente: vanaf de Lonnekerbrug ongeveer 1,5 km Twentekanaal waarvan de gemeente de eerste 10 meter van de vaarwegen gerekend vanuit de waterkant beheert. Gemeente is eigenaar en onderhoudsplichtig van alle kades en oevervoorzieningen en eigenaar en onderhoudsplichtige van de gehele zuidelijke arm. RWS beheert de vaargeul (behalve de 10 meter vanaf beide waterkanten) van het Twentekanaal in Enschede tot ongeveer de kade van Betoncentrale Twenthe. Openbare laad-loskade van 300 m (Handelskade Oost op terrein van Sesam) Infrastructuur Ontsluiting water: Twentekanaal (beperkt CEMT klasse IV) Ontsluiting weg: A35 en N18 Ontsluiting havengebied: Kanaalstraat en Hendrik ter Kuilestraat en Auke Vleerstraat Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 40

41 Figuur 3.6 Havengebied Enschede en infrastructuur (Bron: gemeente Enschede) 3 Watergebonden bedrijven 1. Sesam + semi openbare kade 300 m 2. Betoncentrale Twenthe 3. Avia Weghorst 4. Inter Metals 5. Oostdam Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 41

42 3.6 Binnenhavens Hof van Twente (Goor, Markelo en Delden) Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven Drie binnenhavens: - Goor: terrein Haven (30 ha) waarvan 10 ha watergebonden - Markelo: industrieterrein Twentekanaal (14 ha) waarvan 2 ha watergebonden Functie binnenhaven - Delden: terrein Schneiderbos (17 ha) waarvan 5 ha watergebonden Laad- en loskades Laad-loskades in eigendom van gemeente langs Twentekanaal - Goor: 800 m kade (openbaar) - Markelo: 100 m kade (openbaar) - Delden: 300 m kade (deels openbaar/ in beheer bedrijf) Overslag binnenhaven - Insteekhaven eigendom en beheer Holterman (Markelo) Overslag binnenvaart totaal: 0,6 mln ton - Goor: ton bouwmaterialen en meststoffen - Markelo: ton staaldraad en zware constructies - Delden: ton veevoeder Economisch belang Binnenhavens Hof van Twente - Goor: 4 bedrijven: Eternit, Agrowin, Triferto en Bruins en Kwast - Markelo: 2 bedrijven: Holterman Wapeningsstaal en Misset Metaalconservering - Delden: 1 bedrijf: For Farmers Verzorgingsgebied - Regio Twente (bulkgoederen) Werkgelegenheid - Nederland en Duitsland (staal) Werkgelegenheid haven direct: 200 arbeidsplaatsen (met name Holterman en Toegevoegde waarde Eternit) Werkgelegenheid haven indirect: klanten van bouw en veevoederbedrijven + transport Toegevoegde waarde havens: 10 mln Logistiek belang Binnenhaven essentieel voor staalproducten van Holterman Vervoer over water economisch en logistiek (kosten en volume) belangrijk voor overslag en distributie van veevoeder, bouwmaterialen, meststoffen en zware constructies Openbare kade beperkt gebruikt door bedrijven die niet direct aan water zijn gevestigd Beheer binnenhaven Watergebonden terreinen particulier eigendom Kades in eigendom en beheer van gemeente (kade Delden in beheer van For Farmers) Infrastructuur Ontsluiting water: Twentekanaal (CEMT klasse Va; 110 x 11,5 x 2,80 m) Ontsluiting weg: via N346 op A1 Ontsluiting weg intern haventerreinen: beperkt Aslastbeperking brug over het Twentekanaal bij Markelo (industrieterrein Twentekanaal) Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 42

43 Figuur 3.7 Binnenhaven van Markelo Openbare kade 100 m Figuur 3.8 Binnenhaven van Goor Openbare kade 800 m Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 43

44 Figuur 3.9 Binnenhaven van Delden (Semi) openbare kade 300 m Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 44

45 3.7 Laad en loskades Twenterand (Vriezenveen en Vroomshoop) Kenmerken Indicatoren Omvang binnenhaven Bedrijventereinen langs kanaal Almelo - De Haandrik Vriezenveen: Industrieterrein Weitzelpoort (30 ha) Vroomshoop: Industrieterrein Linderflier (15 ha) Functie binnenhaven Laad- en loskades - Vroomshoop: laad-loskade van 150 meter in eigendom van Rijkswaterstaat - Vriezenveen: geen kade Overslag binnenhaven Overslag: geen - In 2007 vervoer van Coes Vriezenveen zware constructies - In verleden wel vervoer De Groot Hout en Bouw (Vroomshoop) en Van den Bosch (Vriezenveen) Economisch belang Werkgelegenheid: geen tot beperkt Coes 20 man Logistiek belang Vervoer over water past in visie Coes voor stralen en coaten grote en zware constructies Beheer binnenhaven Kade Vroomshoop in eigendom van Rijkswaterstaat Infrastructuur Ontsluiting water: kanaal Amelo - De Haandrik (CEMT klasse II; 55 x 6,60 x 2,50 m) Ontsluiting weg: N36 en N341 Ontsluiting weg intern: goed Aslastbeperking kleine Puntbrug in Vroomshoop Figuur 3.10 Bedrijventerreinen Vriezenveen en Vroomshoop langs kanaal (bron IBIS) Vroomshoop Linderflier Laad-loskade Coes Vriezenveen: aanvoer van grote tanks via water (Bron: Coes) Weitzelpoort Coes Vriezenveen Binnenhavenvisie Twente, netwerkanalyse voor binnenhavens en vaarwegen in Twente 45