Voorwoord. Namens het college van B en W,

Transcriptie

1 Werken langs de Zaan 2013

2 Voorwoord Na een voorzichtig economisch herstel in 2010 en 2011 is de Zaanse economie in 2012 gekrompen. De economische vooruitzichten blijven onzeker. Als gevolg van deze economische situatie is ook in Zaanstad de werkgelegenheid teruggelopen. Sectoren als de bouw, logistiek, handel en horeca hebben het momenteel lastig. Toch zijn er ook positieve signalen. Zaanstad trekt steeds meer toeristen en voor het derde jaar op rij kwamen er meer bedrijven naar Zaanstad dan er vertrokken. De maakindustrie (food, machine, metaal, jachtbouw) domineert van oudsher de economische structuur in de Zaanstreek en fungeert als vliegwiel voor andere economische sectoren zoals logistiek, handel en facilitaire dienstverlening. De laatste jaren halen steeds meer bedrijven in de (maak)industrie hun productie terug naar Nederland. Deze trend van reshoring kan ook in de Zaanstreek zorgen voor nieuwe werkgelegenheid en economische impulsen. Binnen de maakindustrie vindt bovendien een belangrijk deel van alle innovaties plaats. Ook heeft Zaanstad een bijzondere aantrekkingskracht op de creatieve sector. De afgelopen jaren vestigden talrijke creatieve bedrijven zich in historische industriële panden langs de Zaan. vergunningen, goed opgeleid (technisch) personeel, goede verbindingen met het openbaar vervoer en een goede bereikbaarheid over weg, water en spoor. Ondanks het minder gunstige economische tij willen we mee blijven profiteren van de verwachte economische groei in de metropoolregio Amsterdam. Ik wil hier graag de schouders onder zetten en ga graag deze uitdaging met u aan. Namens het college van B en W, Erik Struijlaart Wethouder Economische Zaken Gemeente Zaanstad Het aanwezige arbeidsaanbod in de Zaanstreek biedt veel potentie. Het verstevigen van deze uitgangspositie vraagt een blijvende investering door zowel bedrijfsleven, het onderwijs als gemeente. De nieuwe vakopleiding procestechniek die dit najaar start in Zaandam is hier een goed voorbeeld van. Zaanstad blijft inzetten op het behouden en aantrekken van bedrijven. Daarom werken wij verder aan een goed en aantrekkelijk vestigingsklimaat met minder gemeentelijke regels, snellere afgifte van 2

3 Inhoudsopgave Managementsamenvatting 4 1. Inleiding 5 2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek 7 3. Werkgelegenheid en arbeidsmarkt 9 4. Ontwikkelingen per sector Bedrijvendynamiek Werklocaties De kantorenmarkt De creatieve sector 29 Bijlage 1. Langetermijnontwikkeling werkgelegenheid naar sector 34 Bijlage 2. Afbakening creatieve sector 35 3

4 Managementsamenvatting Hoofdstuk 2 Economische ontwikkeling Na het voorzichtige economische herstel in 2010 en 2011 is de Zaanse economie in 2012 met 1,2% gekrompen. Daarmee loopt de krimp van de economie in de Zaanstreek min of meer gelijk op met de landelijke krimp (2012: -1,0%). De economische vooruitzichten blijven nog steeds onzeker. Het Centraal Planbureau en de Europese Commissie gaan in hun laatste voorspellingen uit van een verdere krimp van de Nederlandse economie in Naar verwachting zal de Nederlandse economie in de loop van 2014 weer langzaam aantrekken. Hoofdstuk 3 Werkgelegenheid en arbeidsmarkt Door het minder gunstige economische tij is het aantal werkzame personen in Zaanstad in 2012 afgenomen. De teller staat per 1 januari 2013 op werkzame personen. Dit is een afname van 1,2% ten opzichte van een jaar eerder. Tegelijkertijd blijft het aantal bedrijven in Zaanstad groeien. Het gaat voornamelijk om zelfstandigen zonder personeel. In tegenstelling tot de jaren voor 2008 wordt nu ook uit nood geboren een bedrijf gestart. De werkloosheid in Zaanstad loopt, evenals landelijk, snel op. Het aantal niet-werkende werkzoekenden is gestegen naar bijna in juni Dit komt neer op 8,3% (landelijk 8,5) van de beroepsbevolking in Zaanstad. De kansen op het vinden van een baan blijven slinken. Het aantal vacatures neemt over nagenoeg alle sectoren af. Hoofdstuk 4 Ontwikkelingen per sector De bouwsector verkeert in zwaar weer, de logistiek kampt met verminderde vrachtvolumes en door de dalende koopkracht van consumenten staat de omzet in handel en horeca onder druk. Toch zijn er ook sectoren die zich onder de huidige economische omstandigheden positief onderscheiden. Zaanstad trekt steeds meer toeristen en het aantal bezoekers in het winkelgebied van Zaandam-Centrum is sterk toegenomen. Hoofdstuk 5 Bedrijvendynamiek In 2012 kende Zaanstad voor het derde jaar op rij een positief migratiesaldo. Er kwamen meer bedrijven naar Zaanstad (240) dan er vertrokken (228). Als gevolg van de economische situatie is het aantal starters in alle branches sterk afgenomen. Tegelijkertijd is het aantal opheffingen licht gestegen. Hoofdstuk 6 Werklocaties De opkomst van het zelfstandig ondernemerschap zorgt ervoor dat wonen en werken in toenemende mate hand in hand gaan. Ruim 40% van de totale werkgelegenheid valt buiten de bedrijventerreinen en het centrum van Zaandam. De werkgelegenheid in het centrum van Zaandam is in 2012 licht gegroeid naar ruim arbeidsplaatsen. Hoofdstuk 7 De kantorenmarkt Door de recessie daalde het gebruik van kantoorruimte en nam de leegstand toe. De leegstand in het voorjaar van 2013 bedraagt 18% van de totale kantorenvoorraad (voorjaar 2012: 16%). Het leegstandsniveau in Zaanstad blijft daarmee net onder het gemiddelde van de Metropoolregio Amsterdam. De vooruitzichten voor afname van de leegstand zijn gunstig: de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied zal het Railpoint Office betrekken. Hoofdstuk 8 De creatieve sector De creatieve sector is op allerlei manieren verweven met andere bedrijfstakken in de economie. De creatieve sector is in Zaanstad goed vertegenwoordigd. Langs de Zaan bevinden zich veel creatieve bedrijven. Bijna 80% van de creatieve bedrijven in Zaanstad betreft een zelfstandige zonder personeel (zzp-er). 4

5 1. Inleiding

6 Naar inhoudsopgave De publicatie Werken langs de Zaan geeft een overzicht van de economische ontwikkelingen in Zaanstad. Economische structuurversterking is één van de speerpunten van het college van B&W. Het jaarlijks uitbrengen van Werken langs de Zaan is dus op zijn plaats. Bovendien voorziet de publicatie in een groeiende behoefte aan gegevens. De werkgelegenheidscijfers in Werken langs de Zaan zijn gebaseerd op het vestigingenregister van de gemeente Zaanstad. Het vestigingenregister wordt gevuld met gegevens uit een werkgelegenheidsenquête onder het Zaanse bedrijfsleven. Uiteindelijk resulteert dit in een werkgelegenheidscijfer per 1 januari Dat betekent dat wij in deze publicatie in feite de werkgelegenheidsontwikkeling over het jaar 2012 schetsen. Het vestigingenregister van de gemeente Zaanstad wordt al decennialang bijgehouden. Dit maakt het mogelijk om uitspraken te doen over de langetermijnontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen. In Werken langs de Zaan 2012 is uitgebreid stilgestaan bij de economische ontwikkelingen sinds In deze nieuwe editie van Werken langs de Zaan zal de nadruk liggen op de economische ontwikkelingen in het afgelopen jaar. Voor Werken langs de Zaan is het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) een andere belangrijke bron. In april 2013 zijn de gegevens over economische groei in de Zaanstreek beschikbaar gekomen. Ook bij de beschrijving van de landelijke werkgelegenheidsontwikkeling en de ontwikkelingen per sector is gebruik gemaakt van het CBS. De gegevens over de bedrijvendynamiek zijn afkomstig van de afdeling Onderzoek & Statistiek van de gemeente Amsterdam. Gegevens over de kantoorontwikkeling zijn afkomstig uit een veldonderzoek dat in opdracht van de gemeente Zaanstad door Kantorenmonitor B.V. is uitgevoerd. 6

7 2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek

8 Naar inhoudsopgave Na het voorzichtige economische herstel in 2010 en 2011 is de Zaanse economie in 2012 met 1,2% gekrompen. Daarmee loopt de krimp van de economie in de Zaanstreek min of meer gelijk op met de landelijke krimp (2012: -1,0%). De economische vooruitzichten blijven nog steeds onzeker. Economische krimp in 2012 De Nederlandse economie is in 2012 met 1,0% gekrompen ten opzichte van een jaar eerder. Dit is de eerste jaarkrimp sinds 2009, toen het bruto binnenlands product (bbp) met 3,7% slonk. De consumptie door huishoudens bleef gestaag dalen en ook de investeringen liepen terug. De opleving van de investeringen in 2011 is daarmee voorbij. Alleen de invoer en de uitvoer lieten nog een behoorlijke groei zien (CBS, april 2013). Het bruto regionaal product 1 van de Zaanstreek kromp in 2012 met 1,2%. Daarmee loopt de krimp van de economie in de Zaanstreek min of meer gelijk op met de landelijke krimp. Het voorzichtige economische herstel in 2010 en 2011 blijkt, net als landelijk het geval is, van tijdelijke aard te zijn (figuur 2.1). De werkgelegenheid reageert met enige vertraging op een daling van de productie. Het is daarom opvallend dat het aantal arbeidsplaatsen in Zaanstad al in 2012 met 1,2% is gedaald. Ook landelijk is het aantal banen in 2012 met 1,2% afgenomen (CBS). De economische groei van 2010 en 2011 lijkt niet omgezet te zijn in een toename van het aantal banen. Op basis van de dalende productie in 2012 is de verwachting dat de werkgelegenheid in Zaanstad het komende jaar verder zal afnemen. In hoofdstuk 3 zal de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Zaanstad verder worden toegelicht. Onzekere economische vooruitzichten Nederland zit nog steeds in een recessie. De economie kromp in het eerste kwartaal van 2013 met 0,4%. Dit is het derde kwartaal op rij dat de economie krimpt (CBS, juni 2013). In haar jongste ramingen (juni 2013) gaat het CPB uit van een krimp van de Nederlandse economie van 1,0% in De wereldhandel groeit in historisch perspectief traag, net als het bruto binnenlands product in de eurozone. Het enige kleine lichtpuntje is dat de verslechtering lijkt af te vlakken: de economie krimpt steeds minder snel. Dat duidt erop dat het dieptepunt nadert. In lijn daarmee voorziet het CPB voor 2014 een matige groei van 1,0%. Ook de Europese Commissie gaat in haar lenteprognoses (mei 2013) uit van een krimp van de Nederlandse economie in 2013 (-0,8%). Brussel voorspelt voor Nederland een heel fragiel en geleidelijk herstel vanaf 2014 (+0,9%). Figuur 2.1 Economische groei in de Zaanstreek en Nederland ² 3.0% 2.0% 1.0% 0.0% 2008** 2009** 2010** 2011* 2012* -1.0% -2.0% -3.0% -4.0% * = voorlopige cijfers ** = nader voorlopige cijfers Bron: CBS, april 2013 Nederland Zaanstreek 1. De economische ontwikkeling van een regio wordt uitgedrukt in de groei van het bruto regionaal product. Het bruto regionaal product wordt bepaald door de toegevoegde waarde in een regio: het verschil tussen productie en verbruik. De ontwikkeling hiervan wordt uitgedrukt in economische groei. Deze is op haar beurt bepalend voor de werkgelegenheidsontwikkeling. 2. Op het niveau van de Zaanstreek zijn deze cijfers als indicatief te beschouwen. 8

9 3. Werkgelegenheid en arbeidsmarkt

10 Naar inhoudsopgave Door het minder gunstige economische tij is het aantal werkzame personen in Zaanstad in 2012 afgenomen. De teller staat per 1 januari 2013 op werkzame personen. Dit is een afname van 1,2% ten opzichte van een jaar eerder. Tegelijkertijd blijft het aantal bedrijven in Zaanstad groeien. Het gaat voornamelijk om zelfstandigen zonder personeel. In tegenstelling tot de jaren voor 2008 wordt nu ook uit nood geboren een bedrijf gestart. Kleine min voor Zaanse werkgelegenheid Het aantal werkzame personen in Zaanstad is in 2012 met 1,2% afgenomen ten opzichte van een jaar eerder. Op 1 januari 2013 waren er arbeidsplaatsen in Zaanstad. Hiermee komt een einde aan een periode van zes opeenvolgende jaren van werkgelegenheidsgroei (figuur 3.1). Landelijk is het aantal banen in 2012 met 0,7% afgenomen (LISA). Op basis van de krimp van de Zaanse economie in 2012 (zoals beschreven in hoofdstuk 2) is de verwachting dat de werkgelegenheid het komende jaar verder zal afnemen. Groei van de werkgelegenheid bij het bestaande Zaanse bedrijvenbestand is onder de huidige economische omstandigheden nauwelijks te verwachten. De werkgelegenheid in Zaanstad krijgt de komende tijd wel een positieve impuls door de komst van enkele grote werkgevers zoals het hoofdkantoor van Ahold en de Regionale Uitvoeringsdienst Noordzeekanaalgebied. In een later stadium kan de komst van IKEA voor groei van de werkgelegenheid zorgen. De werkgelegenheid neemt niet per definitie over de gehele linie van de Zaanse economie af. Per sector en per geografisch gebied hebben de economische ontwikkelingen een andere impact op de werkgelegenheid. In hoofdstuk 4 worden de ontwikkelingen per sector verder toegelicht. In hoofdstuk 6 komen de ontwikkelingen op de verschillende (geografische) werklocaties aan bod. Werkloosheid loopt op Het CPB stelt dat het broze economische herstel in 2014 voorlopig nog niet zichtbaar zal worden op de landelijke arbeidsmarkt. In haar jongste ramingen (juni 2013) gaat het CPB ervan uit dat het dieptepunt op de arbeidsmarkt nog op zich laat wachten. Ook uitkeringsinstantie UWV voorspelt in haar jongste prognoses (juni 2013) dat de situatie op de Nederlandse arbeidsmarkt voorlopig slecht blijft. Pas vanaf 2016 voorziet het UWV een lichte daling van het aantal geregistreerde werkzoekenden. Volgens de laatste cijfers van het UWV bedraagt het aantal niet-werkende werkzoekenden 3 in Zaanstad bijna (stand juni 2013). Dat komt neer op 8,3% van de beroepsbevolking. Figuur 3.1 Ontwikkeling van het aantal werkzame personen (>12 uur per week) in Zaanstad (per januari) 54,000 53,000 52,000 51,000 50,000 49,000 48, Bron: vestigingenregister gemeente Zaanstad 3. De groep niet-werkende werkzoekenden omvat mensen die ingeschreven zijn bij het CWI en op de teldatum zonder werk zijn of werk hebben van minder dan 12 uur per week. 10

11 Naar inhoudsopgave Figuur 3.2 Ontwikkeling van het aantal niet-werkende werkzoekenden in Zaanstad januari 2012 juni Jan 2012 Feb Mar Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jan 2013 Feb Mar Apr Mei Juni Bron: UWV, juli 2013 Ter vergelijking: in augustus 2012 bedroeg het aantal niet-werkende werkzoekenden in Zaanstad nog ruim (figuur 3.2). De forse toename van het aantal niet-werkende werkzoekenden vanaf de zomer van 2012 is ook terug te zien in de landelijke cijfers van het UWV. De snelheid waarmee de werkloosheid stijgt, doet denken aan het begin van de jaren tachtig. De sterke toename van de werkloosheid eind 2012 en begin 2013 is in de afgelopen maanden wel wat afgevlakt. Landelijk bedraagt de werkloosheid in juni ,5% van de beroepsbevolking 4 (CBS). In vergelijking met het gemiddelde in Nederland kent Zaanstad relatief weinig oudere werkzoekenden en werkzoekenden die langer dan een jaar zijn ingeschreven bij het UWV. Aantal vacatures daalt De kansen op het vinden van een baan blijven slinken. Landelijk staat het aantal openstaande vacatures op het laagste punt in tien jaar. Het aantal vacatures neemt over nagenoeg alle sectoren af (CBS, mei 2013). Door de crisis durven minder mensen een overstap te maken naar een nieuwe baan. Hierdoor dempt het aantal vacatures. Het CPB verwacht dat een relatief klein deel van het arbeidsaanbod zich in de loop van 2013 en 2014 zal terugtrekken door de situatie op de arbeidsmarkt. Door de toenemende werkloosheid en het dalende aantal vacatures daalt immers de kans op het vinden van een baan. Het aantal banen zal niet direct groeien als de economie weer wat zal aantrekken. Dat komt aan de ene kant doordat de arbeidsproductiviteit groeit. Een stijging van de productie kan worden opgevangen met bestaand personeel. Aan de andere kant hebben veel werkgevers door de economische crisis nu nog te veel personeel in vergelijking met hun verdiensten. Een groei van de economie kan dan samengaan met minder vraag naar arbeid. Op termijn kan de vergrijzing wel mogelijkheden bieden voor werkzoekenden. In de meest vergrijsde sectoren gaat de komende tien jaar een kwart van de werknemers met pensioen. Vergrijzing kan voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. De sectoren die het meeste te maken krijgen met de gevolgen van de vergrijzing zijn zorg/welzijn en industrie. Deze sectoren zijn sterk vertegenwoordigd in de Zaanse economie. Zelfstandig ondernemerschap onverminderd populair De samenstelling van de werkzame beroepsbevolking in Nederland is in de afgelopen tien jaar veranderd. Het aandeel werknemers met een flexibele arbeidsrelatie is toegenomen van 12% in 2001 tot 16% in Het aandeel zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers) steeg in de afgelopen tien jaar van 7% naar 10% (CBS). Ook in Zaanstad is het zelfstandig ondernemerschap nog onverminderd populair. In tegenstelling tot de 4. Het CBS hanteert de nationale definitie van werkloosheid (minder dan 12 uur per week werk), terwijl instanties zoals het CPB en de Europese Commissie de internationale definitie van werkloosheid (minder dan 1 uur per week werk) hanteren. Dit leidt ertoe dat het werkloosheidscijfer van het CBS structureel hoger ligt. Conform de internationale definitie (ILO) bedraagt de werkloosheid in mei ,6% van de beroepsbevolking. 11

12 Naar inhoudsopgave Figuur 3.3 Ontwikkeling van het aantal vestigingen met minimaal één werkzame persoon (>12 uur per week) in Zaanstad (per januari) Bron: vestigingenregister gemeente Zaanstad Aantal vestigingen Aantal vestigingen excl. wetswijziging (zie voetnoot) jaren voor 2008 wordt nu ook uit nood geboren een bedrijf gestart. Denk aan de bouwvakker die ontslag heeft gekregen en zich als zzp-er probeert te verhuren. Ongeveer driekwart van de zelfstandigen zonder personeel biedt eigen arbeid aan, een kwart verkoopt producten. De populariteit van het zelfstandig ondernemerschap komt tot uiting in het toenemend aantal vestigingen in Zaanstad. Per 1 januari 2013 bedraagt het aantal vestigingen met minimaal één werkzame persoon (figuur 3.3). Bij deze sterke toename van het aantal vestigingen speelt ook de verplichte inschrijving van vrije beroepen in het Handelsregister een rol Vanaf 1 juli 2008 is de nieuwe Wet op het Handelsregister in werking getreden. Hierdoor moesten ondernemingen zich bij de Kamer van Koophandel inschrijven die dat voorheen niet hoefden, zoals beoefenaars van vrije beroepen (artsen, notarissen, kunstenaars, etc.) en (semi-)overheden. Omdat een deel van de vrije beroepen een lage startdrempel kent heeft invoering van deze wet een substantieel effect op het aantal vestigingen. 12

13 4. Ontwikkelingen per sector

14 Naar inhoudsopgave De bouwsector verkeert in zwaar weer, de logistiek kampt met verminderde vrachtvolumes en door de dalende koopkracht van consumenten staat de omzet in handel en horeca onder druk. Toch zijn er ook sectoren die zich onder de huidige economische omstandigheden positief onderscheiden. Zaanstad trekt steeds meer toeristen en het aantal bezoekers in het winkelgebied van Zaandam-Centrum is sterk toegenomen. Bouwsector in zwaar weer De bouwsector verkeert al geruime tijd in zwaar weer, en ook dit jaar is er nog geen zicht op verbetering. Door de enorme vraaguitval van de afgelopen jaren kampt de sector met een flinke overcapaciteit waardoor het aantal faillissementen is opgelopen. De bouw is in 2012 van alle bedrijfstakken het zwaarst getroffen door de crisis. Landelijk daalde de productie met ruim 8%, de omzet nam met 7% af (CBS). De werkgelegenheid in de Zaanse bouwsector is in 2012 afgenomen tot ruim arbeidsplaatsen per 1 januari Dit is een afname van 10% ten opzichte van een jaar eerder (bijlage 1). De vooruitzichten voor nieuwe projecten in de bouw zijn niet goed. De woningbouw blijft gebukt gaan onder de vastgelopen woningmarkt en de recessie laat de investeringen in bedrijfsgebouwen nog afnemen. Ook architecten kregen minder nieuwe opdrachten. Ontwerpopdrachten voor architecten staan aan het begin van de bouwcyclus en zijn hiermee een belangrijke indicator voor toekomstige bouwactiviteiten. De omzet van de hele architectenbranche daalde in 2012 met 14%. De omzet van de architecten komt hiermee bijna 50% onder het niveau van voor de crisis (CBS). Logistiek heeft last van verminderde vrachtvolumes De aanhoudende malaise in de bouwsector en de afname van de binnenlandse bestedingen zetten het binnenlandse goederenvervoer onder druk. De omzet van het goederenvervoer over de weg heeft te lijden onder een verminderd vrachtaanbod en een afzwakkende groei van de internationale handel. Door bovenstaande ontwikkelingen is de werkgelegenheid in de Zaanse logistieke sector in 2012 licht afgenomen naar ruim arbeidsplaatsen. Er liggen in Zaanstad echter volop mogelijkheden voor groei van de logistieke sector. Vooral op HoogTij is volop ruimte beschikbaar voor logistieke, eventueel havengebonden, activiteiten. Naast de strategische ligging aan het Noordzeekanaal en de Zaan is de bereikbaarheid over de weg erg belangrijk. Door het recente gereedkomen van de Zuidelijke Randweg en Figuur 4.1 Ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen per sector in Zaanstad (per januari) Bron: vestigingenregister gemeente Zaanstad Landbouw Zakelijke diensten Industrie Bouw Handel en Horeca Gezondheidszorg Overige diensten 14

15 Naar inhoudsopgave de Tweede Coentunnel wordt de bereikbaarheid van Zaanstad over de weg verder vergroot. Maakindustrie is sterk verweven met de Zaanse economie Van oudsher is de Zaanstreek een industriegebied en nog steeds wordt de economische structuur gedomineerd door maakindustrie en de daarmee verband houdende logistiek, handel en facilitaire dienstverlening. De maakindustrie omvat bedrijven die materialen tot nieuwe producten verwerken. Tot de maakindustrie worden de volgende bedrijfstakken gerekend: de voedings- en genotmiddelenindustrie, de textiel- en lederindustrie, de papierindustrie, uitgeverijen en drukkerijen, de aardolie-industrie, de chemische industrie, de rubber- en kunststofindustrie, de basismetaalindustrie, de metaalproductenindustrie, de machine-industrie, de elektrotechnische industrie, de transportmiddelenindustrie, en de hout-, meubel- en overige industrie. Deze sector is verantwoordelijk voor een belangrijk deel van het bruto regionaal product (BRP) en de motor achter de Nederlandse export. Ook staat de maakindustrie borg voor een belangrijk deel van alle innovaties. Op het wereldtoneel is de Nederlandse maakindustrie goed vertegenwoordigd. De maakindustrie is verweven met de totale economie en dat komt ook in de Zaanstreek duidelijk naar voren. De industrie is de kern voor vele andere economische activiteiten: als klant of als toeleverancier. Dit geldt vooral voor facilitaire diensten als schoonmaak en beveiliging. Ook de financiële en zakelijke dienstverlening krijgt zijn opdrachten voor een belangrijk deel uit de industrie, net als de ICT. Daarnaast zijn handel en logistiek nauw verweven met industriële branches. De (maak)industrie staat dan ook wel bekend als stuwende sector. Een vuistregel is dat één baan in de industrie tot minimaal één baan elders in de economie leidt. Bedrijven in de maakindustrie hebben een hoge kapitaalintensiteit. Informatisering en automatisering van productieprocessen en logistieke ketens leiden tot een stijging van de arbeidsproductiviteit. Door voortdurende procesinnovaties zijn minder mensen voor een gegeven productieniveau nodig. Desondanks blijft goed opgeleid technisch personeel voor de maakindustrie van groot belang. De laatste jaren halen steeds meer bedrijven in de (maak)industrie hun productie terug naar Nederland (Financieele Dagblad, 5 augustus 2013). De afgelopen jaren stegen de personeelskosten in lageloonlanden en daarnaast is, door de opgelopen olieprijs, sprake van hogere transportkosten. Deze trend van reshoring kan ook in de Zaanstreek zorgen voor nieuwe werkgelegenheid en economische impulsen. Het aanwezige arbeidsaanbod in de Zaanstreek biedt veel potentie. Om deze goede uitgangspositie te verstevigen zal Zaanstad blijvend moeten investeren in beroepsvoorlichting en onderwijs, zodat de instroom in technische beroepen toeneemt. De nieuwe vakopleiding procestechniek die dit najaar start in Zaandam, is daar een mooi voorbeeld van. Foodsector blijft een solide basis Belangrijk onderdeel van de maakindustrie is de voedingsmiddelenindustrie (Food). De Zaanstreek staat van oudsher bekend om haar prominente positie in food. Vele voedingsmiddelenbedrijven van naam kennen hier hun oorsprong. Daarom is het ook logisch dat Zaanstad binnen de Metropoolregio Amsterdam (MRA) een voor trekkersrol op het gebied van food speelt. Food en flowers zijn aangewezen als topsectoren en benoemd als kansrijke clusters in de MRA. Food speelt een belangrijke rol in een gediversifieerde dynamische MRA-economie. Het zorgt voor een solide basis, in de vorm van een breed vertakt foodcluster. Het foodcluster kent vertakkingen naar andere sectoren zoals logistiek, groothandel, metaal/electro industrie, zakelijke dienstverlening en verpakkingsindustrie. Doordat de Zaanstreek nog steeds vele gerenommeerde bedrijven in de foodsector kent, zoals ADM, Verkade, Loders Croklaan, Hilton Meats, Tate & Lyle en Duyvis kan FEESTELIJKE DRUKTE IN ZAANDAM Na 150 jaar stroomt er weer water door de Gedempte Gracht in het centrum van Zaandam. In oktober 2011 is begonnen met het uitgraven van een gracht en het opknappen van de openbare ruimte. Hiermee werd een gezellige winkelstraat gecreëerd met water als centraal element. Op 6 april 2013 is de Gedempte Gracht officieel heropend met diverse feestelijke activiteiten. 15

16 Figuur 4.2 Geschatte aantal weekbezoekers van het winkelgebied in Zaandam-Centrum Naar inhoudsopgave Najaar 2005 Najaar 2008 Najaar 2009 Najaar 2010 Najaar 2011 Najaar 2012 Bron: Locatus winkelpassantentellingen zij zich binnen de MRA onderscheiden en een vooraanstaande rol spelen binnen het foodcluster. Het aantal arbeidsplaatsen in de Zaanse foodsector is in 2012 stabiel gebleven. De productie van de voedings- en genotmiddelenindustrie staat onder druk door het uitblijven van economisch herstel op de binnenlandse markt. De particuliere consumptie daalt in 2013 voor het derde jaar op rij. Ondertussen trekt de wereldeconomie in 2013 wat aan. Mede vanwege het belang van de export voor voedingsproducenten wordt voor het komende jaar een lichte productiegroei voorzien (ING Economisch Bureau). Uit onderzoek van het CBS blijkt dat ondernemers in de voedings- en genotmiddelenindustrie positief gestemd zijn. Zij verwachten het komende jaar meer te investeren. Omzet in handel en horeca staat onder druk Na twee voorspoedige jaren van werkgelegenheidsgroei is het aantal arbeidsplaatsen in de Zaanse detailhandel en horeca in 2012 stabiel gebleven. Consumenten waren in vergelijking met 2011 somberder over hun financiële situatie en daardoor minder bereid tot het doen van grote aankopen. Naar verwachting blijft de omzet in de detailhandel en horeca de komende tijd onder druk staan door de dalende koopkracht van consumenten. Non-foodwinkels presteerden in 2012 beduidend minder goed dan de winkels in voedings- en genotmiddelen, die hun omzet het afgelopen jaar zagen toenemen. De omzet van winkels in voedings- en genotmiddelen is minder conjunctuurgevoelig. Het economisch bureau van ING verwacht dat de omzet in de detailhandel in 2013 nog een kleine krimp zal vertonen, maar in 2014 zal stabiliseren. Er blijft echter sprake van een tweedeling tussen food en non-food. Terwijl de omzet in food zal blijven toenemen, zal non-food zowel dit jaar als komend jaar nog met een terugloop te maken krijgen. Aantal bezoekers in Zaandam-Centrum sterk toegenomen Het winkelgebied Zaandam-Centrum telt circa 280 verkooppunten. Het Zaanse winkelaanbod spreekt een groeiende groep consumenten aan. In het najaar van 2012 heeft een meting van onderzoeksbureau Locatus uitgewezen dat het geschatte aantal weekbezoekers van het hele winkelgebied in Zaandam- Centrum bedraagt. Dit betekent een toename van bijna 30% in vergelijking met een jaar eerder (figuur 4.2). Verklaringen voor deze toename zijn de vernieuwing van het centrum (zie kader) en de opening van Primark. Zaanstad trekt steeds meer toeristen Het aantal toeristen dat de Zaanstreek weet te vinden, steeg vorig jaar flink. En niet alleen de Zaanse Schans is populair. De gemeente Zaanstad mocht in toeristische bezoekers verwelkomen, exclusief de bussen vol toeristen die de Zaanse Schans bezoeken. Dat is 4,4% meer dan in NBTC-NIPO (2013) heeft onderzoek gedaan naar het 16

17 Naar inhoudsopgave toeristisch bezoek aan gemeenten in Van de 32 onderzochte gemeenten is Zaanstad de enige gemeente die het aantal Nederlandse bezoekers in 2012 heeft zien groeien. Ook de Schans blijft onverminderd populair. In 2012 bezochten 1,2 miljoen toeristen de trekpleister, ten opzichte van één miljoen mensen het jaar ervoor. De cijfers van de eerste helft van 2013 wijzen erop dat het recordaantal bezoekers dit jaar wederom wordt aangescherpt. De toenemende populariteit van Zaanstad als toeristische bestemming drukt zich ook uit in het aantal arbeidsplaatsen in de toeristische sector. Het aantal werkzame personen in de toeristische sector neemt sinds 2010 jaarlijks met 5% toe. Per 1 januari 2013 zijn er in Zaanstad ruim arbeidsplaatsen die direct- of indirect verband houden met toerisme. Zakelijke dienstverlening volgt conjunctuur De zakelijke dienstverlening is in grote mate afhankelijk van ontwikkelingen in andere sectoren zoals industrie, transport en groothandel. Op het moment dat het volume in eindsectoren significant aantrekt, zal de dienstensector snel volgen (ABN AMRO economisch bureau). Na twee jaren van werkgelegenheidsdaling is het aantal arbeidsplaatsen in de Zaanse zakelijke dienstverlening in 2012 stabiel gebleven op arbeidsplaatsen. 13% van het totaal aantal banen in Zaanstad valt in de sector zakelijke dienstverlening. Uit de conjunctuurenquête van het CBS blijkt dat de stemming onder zakelijke dienstverleners somber is. Ondernemers in de zakelijke dienstverlening verwachten in de tweede helft van 2013 een verdere verslechtering van het economisch klimaat en een afname van de omzet. Het uitblijven van groei bij afnemers, krimpende bedrijfsinvesteringen en verdergaande overheidsbezuinigingen zorgen voor een verdere terugval van het aantal opdrachten (ING Economisch Bureau). Aandeel van semi-commerciële diensten blijft toenemen Het aandeel van de overige (semi-commerciële) diensten in de Zaanse economie blijft toenemen. Het gaat hierbij onder andere om onderwijs en maatschappelijke diensten. Door de hogere levensverwachting en door de groei van particuliere besteding aan extra zorg wordt er meer beroep gedaan op de diensten in de gezondheidssector. De werkgelegenheid in de zorg is dan ook nauwelijks conjunctuurgevoelig. Er werken ruim mensen in de Zaanse zorg- en welzijnssector. Dit is 14% van de totale werkgelegenheid in Zaanstad. 17

18 5. Bedrijvendynamiek

19 Naar inhoudsopgave Dynamiek is een belangrijk element voor vernieuwing in het bedrijfsleven. Bedrijfsmigratie van en naar Zaanstad, starters en opheffingen dragen bij aan de dynamiek in het bedrijfsleven. In 2012 kende Zaanstad voor het derde jaar op rij een positief migratiesaldo. Er kwamen meer bedrijven naar Zaanstad dan er vertrokken. Tegelijkertijd is het aantal starters sterk afgenomen, terwijl het aantal opheffingen licht is gestegen. Minder starters en meer opheffingen van bedrijven In 2012 telde Zaanstad ruim 800 startende ondernemingen. Daarmee is het aantal starters met 11% afgenomen ten opzichte van Tegelijkertijd nam het aantal opheffingen als gevolg van de economische crisis in 2012 toe tot ruim Ook landelijk lag het aantal oprichtingen in 2012 beduidend lager dan in Alle branches laten in 2012 een afname zien van het aantal oprichtingen. In totaal werden 12% minder bedrijven opgericht dan in 2011 (CBS). Zeven op de tien starters betreft een eenmanszaak. De meeste starters gingen aan de slag in de bouw, handel en zakelijke dienstverlening. In de bouwsector gaat het grotendeels om zzp-ers die voorheen in loondienst werkten. Veel werknemers zijn door de malaise in de bouw hun baan kwijtgeraakt. Een deel hiervan begint vervolgens voor zichzelf. De branches met de meeste starters zijn ook de branches met de meeste opheffingen. Doorgaans heeft een hoog aantal opheffingen een sterk verband met een hoog aantal starters: ongeveer de helft van de startende ondernemingen wordt binnen vijf jaar weer opgeheven. Opgeheven bedrijven vertegenwoordigen over het algemeen meer arbeidsplaatsen dan startende (eenmans)bedrijven. Een klein gedeelte (8%) van de opheffingen betreft een faillissement. Landelijk is in 2012 een recordaantal faillissementen in één jaar uitgesproken. De meeste faillissementen werden uitgesproken in de handel en de bouw. Dit jaar zet deze trend zich door. In mei 2013 werd landelijk zelfs het grootste aantal faillissementen ooit in één maand uitgesproken (CBS). Figuur 5.1 Aantal starters en opheffingen 6 in Zaanstad Bron: O + S Amsterdam Starters Opheffingen 6. Opheffingen betreffen niet alleen faillissementen maar ook vrijwillige beëindigingen van bedrijven. 19

20 Naar inhoudsopgave Figuur 5.2 Migratiebalans Zaanstad (in aantallen bedrijven) Bron: O + S Amsterdam Positief migratiesaldo In 2012 verhuisden 240 bedrijven naar Zaanstad, terwijl 228 bedrijven vertrokken. Hiermee is het migratiesaldo voor het derde jaar op rij positief (figuur 5.2). De bedrijven die naar Zaanstad zijn gekomen vertegenwoordigen minder arbeidsplaatsen dan de bedrijven die uit Zaanstad zijn vertrokken. Hierdoor nam de werkgelegenheid als gevolg van bedrijfsmigratie per saldo af met 100 banen. Een groot gedeelte van de migratiestromen betreft bedrijvigheid aan huis. Bij een verhuizing verplaatst het bedrijf mee naar de nieuwe woonplaats. Het gaat voornamelijk om internetwinkels en bedrijven in de zakelijke dienstverlening. Ruim een kwart van de bedrijfsmigratie van en naar Zaanstad valt in de sector zakelijke dienstverlening. 20

21 6. Werklocaties

22 Naar inhoudsopgave De opkomst van het zelfstandig ondernemerschap zorgt ervoor dat het aandeel van verspreide bedrijvigheid op de totale werkgelegenheid in Zaanstad blijft toenemen. Dit betekent dat in Zaanstad in veel gebieden wonen en werken hand in hand gaan. De verschillende werklocaties in Zaanstad Een groot deel van de werkgelegenheid in Zaanstad is terug te vinden op werklocaties in de Kanaalzone en Zaanstad-Noord, de binnenstedelijke terreinen en Zaandam-Centrum. De rest van de werkgelegenheid valt onder de categorie verspreide bedrijvigheid. Zaanstad kent acht grote bedrijventerreinen. In het zuiden van Zaanstad (de Kanaalzone) liggen de Achtersluispolder, het Hembrugterrein, Zuiderhout, Westerspoor-Zuid en HoogTij. In Zaanstad-Noord liggen de bedrijventerreinen Assendelft-Noord, Noorderveld en Molletjesveer (kaart 6.1). Werklocaties waar de grootste kansen voor groei zich voordoen zijn de gebieden Zaandam-Centrum, Zuiderhout, het Hembrugterrein en HoogTij. Lichte afname werkgelegenheid grote bedrijventerreinen De bedrijventerreinen in de Kanaalzone bevatten vooral grootschalige bedrijvigheid en hebben vaak een regionale functie. De werkgelegenheid in de Achtersluispolder en Westerspoor is in de afgelopen jaren geleidelijk afgenomen (tabel 6.1). De industrie is een belangrijke sector op deze terreinen. Het aantal arbeidsplaatsen in de Zaanse industrie neemt al jarenlang af, terwijl groei van de werkgelegenheid in andere sectoren heeft plaatsgevonden. De Kanaalzone biedt veel potentie voor toekomstige werkgelegenheidsgroei. Zo wordt het Hembrugterrein opgeknapt en wordt Zuiderhout-Noord herontwikkeld. Het gebied krijgt ondermeer invulling met detailhandel. De terreinen in Zaanstad-Noord hebben voornamelijk een lokale functie. Hier nam het totaal aantal arbeidsplaatsen tot 2011 jaarlijks toe. In de afgelopen twee jaar nam de werkgelegenheid echter licht af. Een verklaring is dat de bouw een belangrijke sector is op de terreinen Molletjesveer en Noorderveld. De crisis heeft in de bouw het hardste toegeslagen. Een tweede verklaring is het feit dat Noorderveld bijna geheel is uitgegeven waardoor toename van het aantal arbeidsplaatsen bijna geheel afhankelijk is van autonome groei. Binnenstedelijke bedrijventerreinen blijvend onder druk Zaanstad heeft 29 binnenstedelijke bedrijventerreinen. De werkgelegenheid op een groot aantal binnenstedelijke terreinen loopt al jarenlang terug. In 2012 was er sprake van verdere afname van de werkgelegenheid (tabel 6.2). Een verklaring van de structurele krimp is het hoge aandeel industrie op deze terreinen. Op een aantal van de terreinen is een zogenaamd branch plant gevestigd. Dit is een industrieel productiebedrijf dat onderdeel is van een groter concern (ADM, Tate&Lyle, Loders Croklaan, Cargill Kogerveld, Verkade, Duyvis D. Sonoyweg). Dit zijn bedrijven met een hoge kapitaalintensiteit. Door voortdurende procesinnovaties zijn minder mensen voor een gegeven productieniveau nodig. De overige binnenstedelijke terreinen kenmerken zich door een hoge mate van diversiteit. Er zijn goed functionerende terreinen en terreinen die aan Tabel 6.1 Werkgelegenheid grote bedrijventerreinen Zaanstad Achtersluispolder Hembrugterrein Zuiderhout Westerspoor HoogTij Kanaalzone Molletjesveer Noorderveld Assendelft-Noord Zaanstad-Noord Totaal grote terreinen Bron: vestigingenregister Zaanstad 22

23 Bedrijventerreinen in Zaanstad Bron gemeente Zaanstad Noordzaan Molletjesveer Legenda Noorderveld Zaanstad-Noord Krommenie-Oost/Visserspad Kanaalzone Noorddijk Noordervaartdijk Zaandam-Centrum Noordeinde Bonar PWN Ontwikkellocaties Krommenieerpad Binnenstedelijke terreinen Assendelft-Noord Multifunctiestrook Saendelft Zuideinde/Dubbelebuurt Loders Croklaan Oud-Zaandijk D Sonoyweg Stationsstraat / ADM Hemmes Tate & Lyle Kogerveld-Noord Honig Kogerveld-Midden Zaandammerweg Breedweer VVZ Kogerveld-Zuid Overtuinen Verkade Oostzijde Stadscentrum Zaandam Touwslagerstraat Vennenbuurt Zuideinde Westzaan Aris van Broekweg Zuiderhout Hoogtij Kaart 6.1 Werklocaties binnen Zaanstad Houthavenkade Achtersluispolder Westerspoor Hembrugterrein

24 Naar inhoudsopgave economische kracht verliezen. Vaak is sprake van verpaupering en leegstand. Zaanstad staat voor de keuze om de huidige bedrijven op deze binnenstedelijke terreinen voldoende zekerheid te bieden voor toekomstige ontwikkeling, maar ook terreinen die haar economische kracht gaan verliezen te transformeren naar andere meer geschikte functies. Werkgelegenheidsgroei in Zaandam-Centrum De werkgelegenheid in Zaandam-Centrum is in 2012 verder gegroeid. In 2011 kreeg het gebied een flinke impuls door de komst van Primark en het nieuwe stadhuis. Dit heeft er toe geleid dat de werkgelegenheid, ondanks de economische crisis, is toegenomen. Per 1 januari 2013 telt het gebied ruim arbeidsplaatsen. Belangrijke sectoren in Zaandam-Centrum zijn detailhandel, zakelijke dienstverlening en openbaar bestuur. De investeringen in het centrum werpen hun vruchten af. De bezoekersaantallen nemen toe. Een aantrekkelijk centrum is ook belangrijk voor het vestigingsklimaat. Er zijn hier belangrijke stappen gezet. Dit heeft er ondermeer toe geleid dat het voormalige KPN-gebouw nabij het NS-station eind 2012 in gebruik is genomen als hotel Zaan Inn. Medio 2013 is het hoofdkantoor van Ahold teruggekeerd naar het centrum van Zaandam. In het najaar van 2013 zal de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied zich in het Railpoint Office vestigen. De vooruitzichten voor verdere werkgelegenheidsgroei in Zaandam-Centrum zijn dan ook positief. Belang van verspreide bedrijvigheid blijft toenemen Verspreide bedrijvigheid wordt hier gedefinieerd als alle bedrijfsactiviteiten die buiten de hiervoor genoemde werklocaties vallen. Ruim 40% van de totale werkgelegenheid valt in deze categorie (ruim banen). Het aandeel van verspreide bedrijvigheid op de totale werkgelegenheid in Zaanstad neemt geleidelijk toe. Een verklaring hiervoor ligt in de sectorale samenstelling van deze bedrijvigheid. Sectoren die de laatste jaren sterk gegroeid zijn, zoals detailhandel, gezondheidszorg en onderwijs, zijn sterk vertegenwoordigd. Een tweede verklaring is de toename van het aantal zzp-ers in de laatste jaren. Ongeveer 80% van de zzp-ers is niet gevestigd op een bedrijventerrein. Het gaat daarbij vaak om dienstverlening aan huis. Voorbeelden hiervan zijn persoonlijke dienstverlening, belastingadvies en administratie. Dit soort activiteiten is sterk lokaal gebonden. Klanten wonen vaak in de directe nabijheid. Langetermijnontwikkeling werklocaties in beeld gebracht Kaart 6.2 geeft de ontwikkeling van de werkgelegenheid over de afgelopen tien jaar weer. Op de kaart wordt het toenemende belang van verspreide bedrijvigheid duidelijk zichtbaar. Er zijn concentraties van toenemende werkgelegenheid zichtbaar in een groot aantal woonwijken. Ook de ontwikkeling van Saendelft draagt bij aan werkgelegenheidsgroei. In Saendelft zijn ruim 300 ondernemers met een bedrijf aan huis actief. Daarnaast geeft de kaart weer dat er binnen de grote terreinen in de Kanaalzone grote verschillen zijn in de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen. Er zijn delen van de Achtersluispolder, Westerspoor en Zuiderhout waar een forse afname van het aantal arbeidsplaatsen te zien is. Tegelijkertijd zijn er andere delen van deze terreinen waar de werkgelegenheid flink is toegenomen. In Zaanstad-Noord valt vooral de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen van Noorderveld op. Een verklaring hiervoor is het feit dat Noorderveld in de beschreven periode bijna geheel is uitgegeven. In de afgelopen tien jaar is de werkgelegenheid op de binnenstedelijke terreinen met een kwart afgenomen. De verschillen in ontwikkeling van de werkgelegenheid op de binnenstedelijke terreinen zijn groot. Slechts enkele binnenstedelijke terreinen tonen een toename van het aantal arbeidsplaatsen. Tabel 6.2 Werkgelegenheidsontwikkeling Zaanstad Binnenstedelijke terreinen Zaandam-Centrum Kanaalzone Verspreide bedrijvigheid Zaanstad-Noord Totaal Zaanstad Bron: vestigingenregister Zaanstad 7. In tabel 6.2 zijn Overtuinen en Houthavenkade bij Zaandam-Centrum opgeteld en NIET bij de binnenstedelijke bedrijventerreinen. 24

25 Werkgelegenheid Aantal werkzame personen bedrijventerreinen Achtersluispolder Assendelft-noord Aris van Broekweg Bonar Breedweer Diederik Sonoyweg Hembrugterrein Hemmes Honig HoogTij Houthavenkade Kogerveld-noord Kogerveld-midden Kogerveld-zuid Krommenie-oost / Visserspad Krommenieërpad Loders Croklaan Molletjesveer Multifunctiestrook Saendelft 0 36 Noorddijk Noordeinde Noordervaartdijk Noorderveld Oostzijde Oud-Zaandijk Overtuinen PWN Stationsstraat / ADM Tate & Lyle Touwslagerstraat Vennenbuurt Verkade Westerspoor Zaandammerweg Zuideinde / Dubbelebuurt Zuideinde Westzaan Zuiderhout Ontwikkeling werkgelegenheid Binnenstedelijke terreinen Kanaalzone Verspreide bedrijvigheid Zaandam-Centrum Zaanstad-Noord Totaal Zaanstad Verspreidingskaart ontwikkeling afgelopen 10 jaar Legenda Molletjesveer Verschillen 2013 t.o.v in aantal werkzame personen Noorderveld Forse afname meer dan 200 Krommenie-Oost/Visserspad Lichte afname 20 tot 200 Noorddijk Noordervaartdijk Gelijk gebleven Noordeinde Bonar PWN Lichte toename 20 tot 200 Krommenieërpad Assendelft-Noord Multifunctiestrook Saendelft Forse toename meer dan 200 Grens bedrijventerrein Zuideinde/Dubbelebuurt Bron: vestigingenregister gemeente Zaanstad Loders Croklaan Oud-Zaandijk Diederik Sonoyweg Stationsstraat / ADM Hemmes Tate & Lyle Kogerveld-Noord Honig Kogerveld-Midden Zaandammerweg Breedweer Kogerveld-Zuid Bron: vestigingenregister gemeente Zaanstad Overtuinen Verkade Oostzijde Stadscentrum Zaandam Touwslagerstraat Vennenbuurt Zuideinde Westzaan Aris van Broekweg Zuiderhout Hoogtij Kaart 6.2 Ontwikkeling werkgelegenheid Houthavenkade Achtersluispolder Westerspoor Hembrugterrein

26 7. De kantorenmarkt

27 Naar inhoudsopgave De ontwikkeling van de kantorenmarkt hangt sterk samen met de eco nomische groei. Door de recessie daalde het gebruik van kantoorruimte en nam de leegstand toe. De leegstand in het voorjaar van 2013 bedraagt 18% van de totale kantorenvoorraad (voorjaar 2012: 16%). Het leegstandsniveau in Zaanstad blijft daarmee net onder het gemiddelde van de Metropoolregio Amsterdam (19%). De vooruitzichten voor afname van de leegstand zijn gunstig: de invulling van het Railpoint Office bevindt zich in een vergevorderd stadium. Dalende vraag naar kantoorruimte Op de landelijke kantorenmarkt is de opname van kantoorruimte voor alle sectoren gedaald. Het opnameniveau lag in % lager dan in De vraag naar kantoorruimte is sinds 2009 aanzienlijk kleiner dan in de jaren daarvoor. Bij een verhuizing laten organisaties vaak meer vierkante meters achter dan zij betrekken, onder meer door krimp van de organisatie en een vermindering van het aantal vierkante meters per medewerker. De verwachting is dat de (dynamiek op de) kantorenmarkt blijvend is veranderd en dat er in de komende jaren sprake zal zijn van een structureel lager opnameniveau (DTZ Zadelhoff). Ook in Zaanstad lag het opnameniveau in 2012 op een laag niveau. Er werd bijna m² aan kantoorruimte betrokken. Het lage opnameniveau in 2012 past binnen de trend van de afgelopen jaren. Een uitzondering hierop is het jaar 2011, toen onder meer het nieuwe stadhuis in gebruik werd genomen (figuur 7.1). De opname in 2012 bestond voor het grootste gedeelte uit recent vrijgekomen kantoorruimte. Langer dan drie jaar leegstaande kantoorruimte is nauwelijks opgenomen. Enkele wapenfeiten in 2012 waren de verhuizing van BrainCap naar de Ronde Tocht in Zaandam, de vestiging van Reclassering Nederland in de kantoortoren Saendenborch en de opname van extra kantoorruimte aan het Vurehout door de GGD. Voorraad kantoorruimte in Zaanstad licht afgenomen Door functiewijziging en sloop is er 4.300m² kantoorruimte aan de Zaanse kantorenmarkt onttrokken. Daarnaast is er nauwelijks nieuwe kantoorruimte bijgekomen. Hierdoor is de Zaanse kantorenvoorraad in 2012 met 1,2% gedaald. De oplevering van het nieuwe stadhuis zorgde ervoor dat de kantorenvoorraad in 2011 toenam (figuur 7.2). Door kantoorruimte aan de markt te onttrekken en weinig nieuw te bouwen kunnen vraag en aanbod Figuur 7.1 Opname naar leegstandsperiode in Zaanstad m Bron: Kantorenmonitor 5 of meer jaar 4-5 jaar 3-4 jaar 2-3 jaar 1-2 jaar 0-1 jaar Vrijgekomen Opgeleverd 27

28 Figuur 7.2 Ontwikkeling kantorenvoorraad in m² Zaanstad (per januari) Naar inhoudsopgave Bron: Kantorenmonitor beter met elkaar in balans worden gebracht. Naar verwachting worden de komende jaren verder gekenmerkt door het via transformatie of sloop onttrekken van kantoren aan de huidige kantorenvoorraad. Hierin spelen regionale afspraken over het terugdringen van het aanbod van kantoren een grote rol. Bovendien zullen nieuwbouwprojecten door de economische recessie moeilijk van de grond komen. Leegstand neemt toe Het aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt is te ruim voor de huidige en toekomstige vraag naar kantoorruimte. Aan de vraagzijde neemt het totale metrage dat wordt gebruikt af. Dit komt door de economische recessie, maar ook door de opkomst van het Nieuwe Werken waardoor bedrijven minder kantoorruimte per werknemer nodig hebben (DTZ Zadelhoff). Door het dalende gebruik van kantoorruimte neemt de leegstand in Zaanstad toe. Uit cijfers van de Kantorenmonitor blijkt dat de leegstand in het voorjaar van % van de totale kantorenvoorraad bedraagt. Dit is ruim m² aan kantoorruimte. Het leegstandsniveau in Zaanstad blijft daarmee net onder het gemiddelde van de Metropoolregio Amsterdam (19%). Ruim een kwart van de totale leegstand in Zaanstad bestaat uit kantoorruimte die vijf of meer jaar leegstaat. Het gaat om bijna m². Op een totale voorraad van bijna m² is dit nog te overzien. De vooruitzichten voor afname van de leegstand zijn gunstig. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied zal het Railpoint Office betrekken. Figuur 7.3 Leegstand van kantoorruimte in Zaanstad (per januari) 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Bron: Kantorenmonitor 28