Onderzoek naar gewassenschade in het landbouwgebied grenzend aan het Veerse Meer Opname 2010 (5).

Transcriptie

1 AGROWA BodemAdviesbureau Grond & Water Howlin Wolfstraat 38, 4337 WP Middelburg Tel Onderzoek naar gewassenschade in het landbouwgebied grenzend aan het Veerse Meer Opname 2010 (5). Middelburg, oktober 2010.

2 Onderzoek naar gewassenschade in het landbouwgebied grenzend aan het Veerse Meer Opname 2010 (5). Opdrachtgever: Provincie Zeeland, Directie Ruimte, Milieu en water, Postbus 165, 4330 AD Middelburg. AGROWA, Bodemonderzoek&Adviesbureau Grond & Water, Howlin' Wolfstraat 38, 4337 WP Middelburg. Tel ; Website Samenstelling rapport: G. Pleijter AGROWA aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen 1

3 Inhoud blz. 1. Opdracht 4 2. Probleemstelling 4 3. Achtergrond project 4 4. Doel onderzoek 4 5. Werkwijze 5 6. Weer en gewasgroei 5 7. Opname bodemgebruik en schatting opbrengstderving 7 Figuren 1. Ligging van de onderzochte locaties 1 t/m Neerslag januari - september 2010 en gemiddelde neerslag rond Veerse Meer 6 3. Neerslagtekort/overschot als resultante van neerslag en gewasverdamping 6 Kaarten met toelichting 1. Locatie 1 Muidenweg oost (Janse), schaal aangepast 9 2A Locatie 7 Muidenweg midden De Theije, schaal aangepast 10 2B Locatie 7 Muidenweg west De Theije, schaal aangepast 11 3 Locatie 2 De Witte Raaf, schaal aangepast 12 4a Locatie 3 Vrouwenpolder Rijkebuurtweg, schaal aangepast 13 4b Locatie 3 Vrouwenpolder Poldredijk, schaal aangepast 14 5 Locatie 4 Zuidvlietpolder, schaal aangepast 15 6 Locatie 5 Kleverskerke, schaal aangepast 16 7 Locatie 6 Onrustpolder, schaal aangepast 17 8 Locatie 8 Zuiderlandpolder, schaal aangepast 18 9 Locatie 9 Goudplaat, schaal aangepast Locatie 10 Geersdijk, schaal aangepast 20 2

4 3

5 Figuur 1. Ligging van de onderzochte locaties 1 t/m 10 3

6 1. Opdracht In opdracht van de Provincie Zeeland afdeling Landelijk Gebied en Water verricht AGROWA, Adviesbureau Grond & Water te Middelburg sinds 2006 onderzoek naar eventuele nadelige effecten in de landbouwpercelen door wijziging van het peil in het Veerse Meer. 2. Probleemstelling In het Veerse Meer wordt in het kader van de MER procedure onderzoek gedaan naar aanpassing van het waterpeil. Sinds juni 2004 is een doorlaatmiddel in gebruik zodat het Meer continue water uitwisselt met de Oosterschelde. Hierdoor is het zoutgehalte in het Veerse Meer gestegen. Verandering van het peil en het inlaten van (zout)water uit de Oosterschelde in het Veerse Meer kan invloed hebben op het niveau, de fluctuatie en de kwaliteit van het grondwater in binnen- en buitendijks gelegen landbouwpercelen. Op voorhand zijn de effecten op de gebruiksmogelijkheden op de gewassen niet goed voorspelbaar. Op initiatief van de Zuidelijke Landbouw en Tuinbouw Organisatie (ZLTO) wordt daarom onderzoek gedaan door monitoring van het landbouwgebied rond het Veerse Meer. De monitoring omvat 2 aspecten: 1. meten van grondwaterstanden en zoutgehalte in grondwaterstandbuizen op 8 locaties 2. inventariseren van plekken met opbrengstderving. In 2006 zijn grondwaterstanden en zoutgehalten 2 maal per maand door AGROWA gemeten. Met ingang van 2007 wordt door de Provincie automatisch gemeten (1). AGROWA verricht de inventarisatie van plekken met opbrengstderving (2). 3. Achtergrond project Door drukverschillen stroomt water vanuit o.a. het Veerse Meer via de ondergrond het onderzoeksgebied binnen. In deze kwelsituatie is de waterbeweging opwaarts en stijgt het grondwater. Dit in tegenstelling met wegzijging waarbij het water het gebied uitstroomt en een neerwaartse stroming overheerst en het grondwaterniveau daalt. De mate waarop kwel optreedt hangt o.a. samen met de hydraulische doorlatendheid van de ondergrond die gekoppeld is aan de bodemkundige opbouw. Lichte gronden hebben b.v. een grotere doorlatendheid dan zware kleilagen en veen. Verder wordt de kwelstroom beïnvloed door de relatieve hoogteligging. Plekken in percelen waar de gewasgroei achter blijf of zelfs geheel achterwege blijft kent diverse oorzaken. Fysische oorzaken kunnen zijn: verdichting van de bovengrond (slemp), onvoldoende diepe ontwatering (te nat), storing in het bodemprofiel (slecht doorlatende laag) en vochttekort (verdroging). Brak of zout grondwater betekent niet dat er persé schade aan de gewassen optreedt. Schade treedt alleen dan op, zo is de ervaring indien deze gepaard gaat met een (te) ondiepe grondwaterstand. Stijgt het kwelwater geregeld tot in de effectieve wortelzone dan zijn de mogelijkheden voor landbouw beperkt. Is er bovendien sprake van een hoge zoutconcentratie dan kan er nauwelijks een gewas groeien. Voor de moderne landbouw is een voldoende diepe ontwateringsituatie een eerste vereiste. In het algemeen zijn landbouwers bevreesd voor een peilverhoging in een gebied dat aan hun gronden grenst. Ze zijn van mening dat de verhoogde kweldruk vernatting van hun percelen tot gevolg kan hebben. Dit zou betekenen dat hierdoor de kans op schade in de vorm van opbrengstderving aanzienlijk toeneemt. 4. Doel van het onderzoek Het doel van dit onderzoek is om door monitoring eventuele landbouwschade vast te stellen die het gevolg is van een peilaanpassing in het Veerse Meer. Om deze schade vast te kunnen stellen wordt gedurende een aantal jaren de situatie van de gewasgroei op een aantal locaties (figuur 1) in kaart gebracht. Om deze schade vast te kunnen stellen wordt in eerste instantie de uitgangssituatie (0-situatie) d.w.z met ongewijzigde peil vastgelegd; vervolgens na realisatie van de peilverhoging kan dan een eventuele vernatting door vergelijking met uitgangssituatie worden aangetoond. Dit rapport bevat de uitkomsten van de schatting van de opbrengstderving van het groeiseizoen

7 5. Werkwijze Rond het Veerse Meer zijn binnen een strook van circa 1000 m de meest gevoelige gebieden aangegeven. In deze strook is de kans op het optreden van eventuele nadelige effecten het grootst. Binnen deze strook zijn in overleg met de opdrachtgever 10 gebieden geselecteerd voor monitoring. Voor het schatten van de opbrengstderving van de landbouwgewassen is door de opdrachtgever een commissie van deskundige taxateur(s) benoemd. De commissie bestaat uit: C. Hamelink, Wemeldinge, P.W. Reijnierse, Koudekerke, G. Pleijter, AGROWA. Gedurende het groeiseizoen zijn vanaf april tot september de 10 onderzoeksgebieden geregeld bezocht. Eerst zijn in het voorjaar de plekken met groeiachterstand op kaart vastgelegd. Vervolgens zijn in de zomermaanden tot september de percelen enkele malen bezocht. Aan de hand van deze bevindingen heeft de commissie de opbrengstderving geschat in klassen volgens onderstaande indeling. Geschatte opbrengstderving in klassen Klasse opbrengstderving omschrijving in % (A) geen of weinig opbrengst geringe grasgroei en/of slechte kwaliteit (B) duidelijk zichtbare groeiachterstand van akkerbouwgewassen. (C) < geringe zichtbare opbrengstderving (D) < 10 geen zichtbare opbrengstderving 6. Weer en gewasgroei Het verloop van het de hydrologische situatie tijdens het groeiseizoen wordt beïnvloed door het weer. Van belang is de hoeveelheid neerslag en de verdeling ervan over het groeiseizoen. Buitennormale weersomstandigheden, langdurige droogte of heel veel neerslag, vinden veelal hun negatieve weerslag in de groei van de gewassen. De winter van 2010 was aan de natte kant, bovendien viel veel neerslag in de vorm van sneeuw. Verder was het de koudste winter sinds jaren. Een ander kenmerk was de wisselende omstandigheden. Perioden met sneeuw en ijs werden afgewisseld met korte intervallen van dooi. Een vorstperiode is voor de zwaardere gronden gunstig voor de structuur; het moeilijker verkruimelbare materiaal wordt extra verfijnd door het zwel en krimpeffect van vorst en dooi. In de lichtere gronden kan een nadelig effect optreden wanneer de dooi gepaard gaat met veel regen en/of sneeuw de grond bedekt. De ontdooide bovengrond raakt verzadigd met water doordat het ontdooide sneeuwwater niet kan wegzakken in de nog bevroren ondergrond. Hierdoor zakt de grond in elkaar met als gevolg minder poriënvolume en een sterke afname van het luchtgehalte en ook de waterberging en de doorlatendheid worden minder. Winterteelten als tarwe zijn daardoor op verschillende percelen in het onderzoeksgebied uitgewinterd (afsterven van jonge plantjes) en verder blijft de grond lang te nat. Na de koude en natte winter volgde een zonnig en droog voorjaar. Vanaf maart begon een lange periode van aanzienlijk droger weer dan normaal die tot half augustus voortduurde. Wel viel er in juli een normale hoeveelheid neerslag maar deze concentreerde zich van juli. Verder was de zomer zonnig en bovennormaal warm. Een uitzondering hierop was augustus met kil en nat weer. De neerslag in augustus was extreem, op 15 en 16 augustus viel er 70 mm. 5

8 neerslag mm norm jan febr mrt april mei juni juli aug Figuur 2. Neerslag januari september 2010 en gemiddelde neerslag rond het Veerse Meer (KNMI stations Wolphaartsdijk en Kortgene, gegevens KNMI, De Bilt). mm neerslag verdamping neerslagtekort neerslagoverschot april mei juni juli aug Figuur 3. Neerslagtekort/overschot als resultante van neerslag en gewasverdamping (KNMI station Wilhelminadorp, gegevens KNMI, De Bilt). 6

9 Gedurende het groeiseizoen overtreft de verdamping de neerslag, we spreken van een neerslagtekort. Dit jaar bedroeg het neerslagtekort van april tot augustus 196 mm. Halverwege augustus trad het keerpunt op, de neerslag overtrof de verdamping ruimschoots. Dit betekent dat de gewassen vanaf april tot augustus voor de vochtvoorziening voor een belangrijk deel afhankelijk waren van het capillair aangevoerde grondwater. In welke mate het tekort wordt gecompenseerd is afhankelijke van soort gewas (bedekking en bewortelingsdiepte), doorlatendheid van de ondergrond (klei, zand, storende lagen) en diepteligging van het grondwater. In de onderzochte percelen rond het Veerse Meer zijn in de bouwlanden geen waarneembare vochttekorten in de gewassen geconstateerd. De graslandpercelen hadden wel last van droogte. 7. Opname bodemgebruik en schatting van opbrengstderving Het bodemgebruik en de opbrengstderving in 2010 is weergegeven op kaart Toelichting Kaart 1 Locatie 1 Muidenweg oost (Janse) In het voorjaar waren in het perceel aan de westzijde de groeiverschillen in de tarwe reeds zichtbaar. Binnen de aangegeven plekken groeide het gewas onregelmatig en in de loop van de zomer werden de verschillen steeds duidelijker. Het lijkt erop dat de groeiverschillen verband hielden met structuurinstabiliteit van de bovengrond in relatie met de weersomstandigheden in de winter en mogelijk betreding door ganzen waardoor een slempkorst kon ontstaan. Toelichting Kaart 2A Locatie 7 Muidenweg midden (De Theije) In het westelijke perceel met tarwe stond het gewas aan de noordkant zeer hol. De schade is in de winter ontstaan en is zeer waarschijnlijk een combinatie van slemp en vogelschade. Op deze plek is ook voorgaande jaren schade geconstateerd. In het oostelijk gelegen perceel was in het voorjaar de noordkant van het perceel afgegraasd. Het gewas heeft zich daarna hersteld. Toelichting Kaart 2B Locatie Muidenweg west (De Theije) Percelen gelegen aan de westzijde van het bedrijf De Theije aan de Muidenweg. In de percelen met wintertarwe zijn plekken met schade aangetroffen. Deze schade is reeds in de winter ontstaan, waarschijnlijk als gevolg van de winterse omstandigheden. De plekken met de hoogste opbrengstderving had gras (kweek) de plaats van het tarwegewas ingenomen. In de percelen met uien kwamen hier en daar wat verschillen in groei voor die echter in de gang van het seizoen grotendeeld zijn bijgetrokken. De suikerbieten stonden er vol en egaal bij. Toelichting Kaart 3 Locatie 2 De Witte Raaf. Locatie 2 is gelegen ten zuiden van de Witte Raaf. In het noordwestelijk gelegen perceel staat een dicht en homogeen gewas cichorei. De slenk waar andere jaren weinig of niets groeide is dit jaar gekrompen tot een plek van beperkte omvang met % minder opbrengst. In het oostelijk gelegen perceel met aardappelen kwam gedurende het seizoen opvallende verschillen in ontwikkeling van het gewas voor. Half juni bloeiden de aardappelen op het noordelijk deel, terwijl die aan de zuidkant zwaarder in het loof groeien. Mogelijk speelde de vochtvoorziening hierbij een rol. In augustus is er aan de westkant visueel geen verschil tussen noorden zuidkant. Wel tekende zich medio juli een begin van verschil af tussen globaal de westkant en de oostkant van het perceel. Dit blijkt ook uit de luchtfoto die eind juli is genomen (luchtfoto is beschikbaar gesteld door de heer Quist). Half augustus zijn de verschillen in afsterven van het loof opmerkelijk. Op de kaart zijn de verschillen mede aan de hand van de luchtfoto geschat. Een verklaring voor de verschillen is op voorhand niet te geven. Opvallend is de vrij scherpe grens in lengterichting en ook de patronen daarbinnen zijn niet te duiden. Toelichting kaart 4a Locatie 3 Vrouwenpolder, Rijkebuurtweg. In het middelste perceel tarwe aan de Rijkebuurtweg heeft zeer onder de winterse omstandigheden geleden. In bijna de helft van de oppervlakte is de tarwe uitgewinterd. Om de schade te beperken is opnieuw gezaaid, hierdoor groeide er een tweeledig gewas. We zijn uitgegaan van het eerst gezaaide en dus zijn de opnieuw gezaaide plekken ingedeeld bij opbrengstdervingklasse A. 7

10 Toelichting kaart 4b Locatie 3 Vrouwenpolder Polredijk Geen opbrengstderving Toelichting Kaart 5 Locatie 4 Zuidvlietpolder Smal strookje met geringe (C) opbrengstderving. Toelichting Kaart 6 Locatie 5 Kleverskerke Het gebied ten noorden van Kleverskerke. Enkele kleine plekken, langs de kreek ten zuiden van Wulpenburg, het betreft een laag gedeelte waar jaarlijks schade optreedt en enkele plekken in het tarwe perceel. Toelichting Kaart 7. Locatie 6 Onrustpolder In vergelijking met andere jaren minder plekken. De plek centaal in het perceel met erwten is aanmerkelijk kleiner dan voorgaande jaren. Toelichting Kaart 8. Locatie 8 Zuiderlandpolder Gelegen ten westen van Wolphaartsdijk. Een strookje langs de zuidelijke dijk ligt braak. Evenals andere jaren ook dit jaar geen opbrengstderving. Toelichting Kaart 9. Locatie 9 Goudplaat Geen opbrengstderving. Toelichting Kaart 10. Locatie 10 Geersdijk Locatie 10 ligt op Noord-Beveland ten zuiden van Geersdijk. Ter plaatse van de plek met oogstderving ligt een ingesloten laagte, rest van een krekensysteem. In deze laagte blijft in natte omstandigheden langdurig water staan met als gevolg structuurbederf. Verder in het perceel aan de Polderweg twee plekken die andere jaren ook gesignaleerd zijn, ze zijn dit jaar geringer van omvang en ook de schade is minder. 8