Voor- en vroegschoolse educatie in de gemeente Woudrichem. Beleidsplan

Transcriptie

1 Voor- en vroegschoolse educatie in de gemeente Woudrichem Beleidsplan Oktober

2 Inhoudsopgave Inleiding 1 VVE in Woudrichem 1.1 Inleiding 1.2 Definitie doelgroepkind 1.3 Aantal doelgroepkinderen 1.4 Doelgroepkinderen in voorschoolse educatie: signalering, diagnostiek en ondersteuning 1.5 Scenario s organisatie voorschoolse educatie voor doelgroepkinderen in peuterspeelzalen 1.6 Programma s voorschoolse en vroegschoolse educatie 1.7 Samenwerking tussen voor- en vroegschoolse educatie 1.8 Ouderbijdragen 1.9 Registratie 1.10 Afspraken op toezicht 1.11 Tijdelijke oplossing voor Conclusies 2 Planning 3 Begroting 3.1 Inkomsten ten aanzien van VVE 3.2 Uitgaven ten aanzien van VVE Bijlage 1 Landelijke richtlijnen voor- en vroegschoolse educatie, overzicht middelen en taken voor de gemeente Woudrichem Bijlage 2 Aantal gewichtenkinderen op basisscholen in de gemeente Woudrichem Definities Literatuur 2

3 Inleiding Voor u ligt het concept beleidsplan voor- en vroegschoolse educatie (VVE) in de gemeente Woudrichem voor de jaren We presenteren hierin de mogelijkheden voor het lokaal te voeren beleid. Gelukkig gaat het met het overgrote deel van de peuters in de gemeente Woudrichem goed. Maar elk kind met een taalachterstand is er een te veel. Uit onderzoek is gebleken dat kinderen deze achterstand op school haast niet meer inlopen. Beperkte kennis van de Nederlandse taal heeft vaak grote consequenties voor de verdere schoolloopbaan en voor de ontwikkelingskansen van kinderen. Een goede start is van groot belang voor het maximaal benutten van de talenten die kinderen hebben en voor de maatschappelijke en sociale ontwikkeling in hun verdere leven (Dijksma 2009a). Voor- en vroegschoolse educatie is niet alleen goed voor kinderen, maar ook voor de samenleving. Het leidt tot betere sociale vaardigheden en op termijn tot minder schooluitval en betere loopbaanperspectieven. De opbrengsten van vroegtijdige investeringen in het tegengaan van onderwijsachterstanden bij kinderen zijn over het algemeen hoger dan die van andere overheidsinvesteringen gericht op het wegwerken van achterstanden. Uit kosten- en batenanalyses is gebleken dat de baten van het aanbieden van taalstimuleringsprogramma s, mits goed geïmplementeerd, hoger zijn dan de kosten (Dijksma, 2009a). Het kabinet wil daarom het aantal kinderen dat met een taalachterstand aan de basisschool begint, terugdringen door alle kinderen die dat nodig hebben voorschoolse educatie aan te bieden in peuterspeelzaal of kinderopvang. Een doorlopende leerlijn van voorschoolse educatie naar het basisonderwijs is nodig. Als tijdens de voorschoolse periode taalachterstand wordt ingelopen, doven die resultaten weer uit als er op de basisschool geen vroegschoolse educatie wordt aangeboden. Het kabinet investeert de komende jaren flink om gemeenten in staat te stellen het voorschoolse aanbod te verbeteren. Met het beschikbaar komen van nieuwe middelen wil de gemeente Woudrichem wederom een actief beleid voeren op voorschoolse educatie. Zij wil hierbij gebruik maken van de eerder opgedane ervaringen. De in dit plan gekozen periode van 2010 tot en met 2014 sluit aan op een amendement op het wetsvoorstel OKE. Hierin staat, dat binnen vier jaar na het inwerking treden van de wet Oke de minister een verslag over de doeltreffendheid en de effecten van deze wet in de praktijk zal toezenden aan de Tweede Kamer 1. De gemeente Woudrichem is verantwoordelijk voor de uitvoering van het peuterspeelzaalwerk. Organisaties voor kinderopvang zijn zelfstandige marktpartijen. Daarom wordt in dit beleidsplan vooral aandacht gegeven aan het peuterspeelzaalwerk, maar wordt waar nodig en mogelijk ook ingegaan op de mogelijkheden die kinderopvang biedt. De Jeugdgezondheidszorg 0-4 jarigen is eveneens opgenomen, zij speelt een centrale rol bij de diagnostiek van achterstanden in taalontwikkeling. Ten behoeve van de doorgaande leerlijn zijn afspraken nodig tussen voorschoolse educatie en basisscholen. Deze relatie verdient meer aandacht. In dit beleidsplan wordt daartoe een aanzet gegeven. Beknopte terugblik De gemeente Woudrichem heeft in de periode op incidentele basis onderwijsachterstandsmiddelen ontvangen. In die periode lag in Woudrichem een boot voor asielzoekers afgemeerd. Met de middelen is het VVE taalprogramma Startblokken aangeschaft, voor kinderen in peuterspeelzalen. Tevens heeft de gemeente middelen beschikbaar gesteld voor de nascholing van leidsters op het taalprogramma. In de jaren is een pilot uitgevoerd om de zinvolheid te onderzoeken van vroegtijdige screening van peuters op spraak- en taalontwikkeling. In schooljaar is een formulier ontwikkeld voor de overdracht van peuters vanuit peuterspeelzalen of kinderopvang naar de basisschool. Relatie met Wmo Het beleid op voorschoolse educatie vormt onderdeel van het beleid op maatschappelijke ondersteuning. Het betreft met name prestatieveld preventie van problemen van jeugdigen bij het opgroeien, en/of ondersteunen van ouders bij opvoedproblemen. In mindere mate kan ook het prestatieveld bevorderen van sociale samenhang aan de orde zijn. Hoewel dat niet de belangrijkste doelstelling is, kunnen peuterspeelplaatsen en kinderopvanglocaties een ontmoetingsplek vormen voor ouders. 1 Zie geraadpleegd op 1 maart

4 Proces Dit beleidsplan is in mei 2010 besproken met de projectgroep VVE, bestaande uit Thebe (consultatiebureau), SPGW, SKOW, Kinderopvang Hoppas en de GGD West-Brabant), in juni in het directeurenoverleg en in spetmeber en oktober met een aantal partijen afzonderlijk. Mede op basis van hun reacties is onderhavig plan bijgesteld. Vervolgens wordt het beleidsplan ter vaststelling aangeboden aan de raad en dient met de partners de samenwerkingsintenties bestuurlijk bekrachtigd te worden door de ondertekening van een convenant. Bij het convenant wordt een protocol gevoegd voor de afspraken in de uitvoering. De uitvoering van de afspraken ten aanzien van voorschoolse educatie worden halfjaarlijks, in het voor- en najaarsoverleg VVE, besproken. De samenwerking tussen voor- en vroegschoolse educatie is nog beperkt, zodat is afgesproken hierover eind 2010, begin 2011 goede afspraken te maken. In het voorjaar van 2014 wordt een samenvattende evaluatie over de periode gemaakt om het beleid ten aanzien van voor- en vroegschoolse educatie in de jaren ná 2014 te kunnen formuleren. Leeswijzer In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op het VVE-beleid in Woudrichem. Hoofdstuk 2 betreft een schematische weergave van de beleidsplanning. Hoofdstuk 3 betreft de conceptbegroting. 4

5 1 VVE in Woudrichem 1.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het VVE-beleid in Woudrichem beschreven. We geven een definitie van het begrip doelgroepkind voor VVE (par. 1.2). Daarna geven we een schatting van de omvang van deze groep (par. 1.3). In paragraaf 1.4 gaan we in op de signalering, diagnostiek en ondersteuning van doelgroepkinderen binnen voorschoolse educatie. De directe samenwerkingspartners hierbij zijn het consultatiebureau, de stg. Peuterspeelzalen, de stg. Kinderopvang Woudrichem en Kinderopvang Hoppas. Vervolgens beschrijven we de wijze waarop voorschoolse educatie kan worden georganiseerd (par. 1.5) en het programma dat gebruikt wordt (par. 1.6). In par.1.7 staat de samenwerking tussen voor- en vroegschoolse educatie centraal. Om financiële barriëres voor deelname van doelgroepkinderen te slechten is een voorstel opgenomen voor het verlagen van de ouderbijdrage (par. 1.8). Een (digitale) betrouwbare registratie is van belang om de effecten van VVE te meten (par. 1.9). In par wordt kort ingegaan op afspraken met betrekking tot toezicht. Het hoofdstuk wordt afgesloten met enkele conclusies (par. 1.11). 1.2 Definitie doelgroepkind Bij het definiëren van de inhoud van het begrip doelgroepkind voor VVE sluiten we nauw aan bij de definities van de Jeugdgezondheidszorg 0-4 jarigen met betrekking tot ontwikkelingsachterstanden: Doelgroepkinderen voor VVE zijn kinderen met een gediagnosticeerde taalachterstand in het Nederlands. Naar verwachting wordt de taalontwikkeling van deze kinderen gestimuleerd door deelname aan voor- en vroegschoolse educatie. De diagnostiek van kinderen met een leeftijd tot 4 jaar wordt gepleegd door medewerkers van het consultatiebureauteam of de zorgverleners waarnaar zij verwijzen (zie ook paragraaf 1.4). Deze professionals hebben de deskundigheid in huis om taalachterstanden op een juiste wijze te diagnosticeren. De kinderen van 4 en 5 jaar worden gediagnosticeerd door logopedisten van de GGD West-Brabant. Zij bezoeken de basisscholen om kinderen te screenen op onder andere hun taalontwikkeling. Taalachterstanden kunnen ontstaan door taalontwikkelingsstoornissen en/of onvoldoende blootstelling aan de Nederlandse taal (zie ook par. 1.4). Taalontwikkelingsstoornissen kunnen op zichzelf staand voorkomen of zijn geheel of gedeeltelijk verklaarbaar vanuit een duidelijk aanwezige ongunstig beïnvloedende factor, zoals lage intelligentie, gehoorproblemen, vertraagde ontwikkeling van het spraakorgaan, enzovoorts. Kinderen met een blootstellingsachterstand komen onvoldoende in aanraking met de Nederlandse taal. Dit betreft zowel kinderen met Nederlands als moedertaal als met een andere moedertaal dan het Nederlands. In de praktijk zijn doelgroepkinderen vooral kinderen met een blootstellingsachterstand. Slechts een klein deel van hen heeft Nederlands niet als moedertaal 2. Kinderen met ernstige taalontwikkelingsstoornissen of ernstige opvoedingsproblemen behoren niet tot de doelgroep van VVE. Deze kinderen komen (doorgaans) niet bij de voorschoolse educatie terecht, ze worden door onder andere het consultatiebureau verwezen naar bijvoorbeeld medisch kinderdagverblijven. Leeftijd Een doelgroepkind voor voorschoolse educatie is minimaal 2 jaar oud en maximaal 5 jaar oud. Deze leeftijdsgrenzen zijn gebaseerd op het wetsvoorstel OKE (Dijksma 2009a): Peuterspeelzaalwerk is uitsluitend bestemd voor kinderen vanaf de leeftijd van 2 jaar tot het tijdstip waarop die kinderen deel kunnen nemen aan het basisonderwijs. De meeste VVE-programma s (die kinderen spelenderwijs stimuleren in hun ontwikkeling en positieve effecten geven op het voorkomen en verminderen van onderwijsachterstanden van kinderen) zijn gericht op kinderen in de leeftijd van 2 tot 6 jaar. Taalachterstanden worden door het consultatiebureau vaak al op jongere leeftijd gesignaleerd, achterstanden beginnen niet op 2-jarige leeftijd. De peuters kunnen dan echter, gezien de leeftijdsgrenzen van het peuterspeelzaalwerk, daar nog niet terecht. Kinderen, jonger dan 2 jaar, worden wel opgevangen in de kinderopvang. 2 Het aantal kinderen met een niet Nederlandse moedertaal is in de gemeente Woudrichem te verwaarlozen. In 2009 telden de basisscholen 18 kinderen tussen de 4 en 12 jaar met een niet Nederlandse herkomst (bron: Cfi, leerlingtellingen basisonderwijs, teldatum ). 5

6 1.3 Aantal doelgroepkinderen We schetsen in deze paragraaf drie ingangen op basis waarvan we een benadering kunnen geven van het aantal doelgroepkinderen. We starten met de schattingen op basis van de gewichtenregeling. Daarna volgt een inschatting van de leidsters in peuterspeelzalen en kinderopvang. Op de derde plaats geven we informatie over het aantal kinderen met taalachterstanden op basis van het project logopedische screening. Gewichtenregeling Het wetsvoorstel OKE schrijft voor dat het aanbod van voorschoolse educatie minimaal gelijk moet zijn aan het aantal leerlingen met een gewicht binnen de gemeente. Het begrip gewicht is afkomstig uit de gewichtenregeling. Deze regeling wordt in het basisonderwijs gehanteerd. Bij leerlingen wordt, op grond van de opleidingsachtergrond van de ouders, een taalachterstand in het Nederlands vermoed. De gedachtengang is in het kort dat een laag opleidingsniveau van de ouders betekent dat het betreffende kind doorgaans opgroeit in een omgeving met een beperkt taalaanbod. Telt een school gewichtenkinderen dan kan de school in aanmerking komen voor extra rijksmiddelen (OAB middelen). De gewichtenregeling kent drie gewichten: 0, 0,3 en 1,2. Het gewicht 0,3 wordt toegekend aan leerlingen van wie de ouders maximaal een lbo/vbo-opleiding hebben, praktijkonderwijs of vmbo basis- of kaderberoepsgerichte leerweg hebben afgesloten. Het gewicht 1,2 wordt toegekend aan leerlingen van wie één van de ouders maximaal basisonderwijs heeft en de ander basisonderwijs óf maximaal een lbo/vbo-opleiding, of praktijkonderwijs of een vmbo basis- of kaderberoepsgerichte leerweg heeft afgesloten. Het gewicht 0 wordt toegekend aan kinderen van wie één van de ouders overig voortgezet onderwijs of hoger heeft (mavo, vmbo gemengde of theoretische leerweg, havo, vwo of een mbo-, hbo-, woopleiding). Kinderen met het gewicht 1,2 lopen het grootste risico op onderwijsachterstanden. Overigens betekent een laag opleidingsniveau natuurlijk niet per definitie een moeilijke situatie thuis. Grosso modo is het opleidingsniveau van de ouders echter een goede indicator voor de mate van achterstand van een leerling. Om voor OAB-middelen in aanmerking te komen worden per school alle kinderen met een gewicht bij elkaar geteld (0,3 én 1,2). Bedraagt hun aandeel 6 procent of meer in de totale leerlingenpopulatie van die school, dan ontvangt men additionele middelen. Woudrichem telt wel gewichtenkinderen, maar komt niet boven de drempel uit en ontvangt dus geen OAB-middelen. De gewichtenregeling wordt gebruikt om de omvang te schatten van het aantal kinderen dat waarschijnlijk baat heeft bij voorschoolse educatie. Hieronder staan in schema de gegevens voor Woudrichem. Kinderen van 4 en 5 jaar, naar gewicht en school, in de gemeente Woudrichem in Geen gewicht 0,3 1,2 Totaal Woudrichem: - Basisschool t Ravelijn Chr. Basisschool Eben Haezer Basisschool Oudendijk Almkerk: - Basisschool de Uylenborch Ger. Basisschool De Halm Giessen: - Basisschool De Ganzenhof Waardhuizen: - School met de Bijbel Rijswijk: - De Kandelaar Andel: - Chr. Basisschool De Zaaier Ds Gisbertus Voetiusschool Totaal Bron: Cfi, leerlingtellingen, teldatum

7 De gegevens van basisschool De Almgaard worden vanaf schooljaar bij de gegevens van basisschool t Ravelijn geteld. De scholen die binnen de gemeente Woudrichem zijn gevestigd, tellen 41 kinderen van 4 en 5 jaar met een gewicht. Zij vormen de doelgroep voor vroegschoolse educatie. Omdat het bij voorschoolse educatie in Woudrichem gaat om kinderen tussen de 2,5 en 4 jaar, is het aantal doelgroepkinderen vast te stellen door 75% te nemen van het aantal 4- en 5-jarige kinderen met een 0,3 of 1,2 gewicht die zijn ingeschreven in de groepen 1 en 2 van de basisscholen. Dat betekent dat circa 30 kinderen bereikt dienen te worden met het aanbod van peuterspeelzalen en kinderopvang. Aantal kinderen en doelgroepkinderen in peuterspeelzalen en kinderopvang De peuterspeelzalen en kinderdagverblijven in Woudrichem is gevraagd naar het aantal kinderen dat zij in 2009 in huis hadden. In de onderstaande tabel is het overzicht opgenomen. Aantal kinderen per jaar bij peuterspeelzalen en kinderopvang in Kinderen in de leeftijd tot 4 jaar. Opgave volgens de betreffende organisatie. Aantal peuters Stg. Peuterspeelzalen gemeente Woudrichem - Peuterspeelzaal Hummeltjeshonk, Almkerk 49 - Peuterspeelzaal Pippeloentje, Woudrichem 61 - Peuterspeelzaal De Rakkertjes, Giessen-Rijswijk 42 - Peuterspeelzaal De Rakkertjes, Andel 46 - Peuterspeelzaal Ukke Pukke Hoogt, Uitwijk- 26 Waardhuizen Stg. Kinderopvang Woudrichem - Kinderdagverblijf De Tuimelaar 151 Stg. Hoppas - kinderdagverblijf, Waardhuizen 36 Totaal 411 De stg. Peuterspeelzalen heeft de aantallen op maandbasis aangeleverd. Op basis hiervan is het totaal per jaar berekend. De peuterspeelzalen vangen gemiddeld 225 tot 235 kinderen op, in de kinderopvang betreft dat 187 kinderen. De kinderen bezoeken de peuterspeelzaal gemiddeld twee dagdelen per week. Bij de stg. kinderopvang Woudrichem betreft het 3 dagdelen per week, bij de stg. Hoppas betreft het 2 dagen. De betrokken organisaties is gevraagd aan te geven hoeveel kinderen zij tellen als mogelijke doelgroepkinderen voor VVE. De stg. Hoppas telde in het kinderdagverblijf 7 doelgroepkinderen, omdat deze kinderen één of meerdere van onderstaande kenmerken vertonen: - een taalontwikkelingsachterstand van meer dan een half jaar, - problemen in de sociaal-emotionele ontwikkeling, - een achterstand in de spelontwikkeling, - problemen in de motoriek, - met problemen t.a.v. het gedrag. Stg. Hoppas plaatst doelgroepkinderen bij voorkeur bij een gastouder, omdat het kind dan meer individuele aandacht kan krijgen. Vanuit de stg. Kinderopvang Woudrichem zijn in kinderen aangemerkt als doelgroepkind, en verwezen naar logopedische screening. De stg. Peuterspeelzalen had in 2009 circa 19 kinderen in huis die de logopedist bezochten (voor screening en/of behandeling) en/of aangemeld werden op advies van logopedisten en consultatiebureau. Binnen peuterspeelzalen en kinderopvang zijn dus naar schatting in totaal 31 kinderen die mogelijk vallen onder de definitie van doelgroepkinderen. Opgemerkt dient te worden dat dit een schatting betreft: er was in 2009 nog geen duidelijk definitie van het begrip doelgroepkind, en ook de registratie ervan staat nog in de kinderschoenen. Aantal doelgroepkinderen volgens de pilot logopedische screening in In Woudrichem is in de periode een pilot uitgevoerd om spraak- en taalachterstanden bij peuters van 2 en 3 jaar te diagnosticeren via de GGD. Op basis van de diagnostiek werd verwezen naar 7

8 (vrijgevestigde) logopedisten voor behandeling, zodat taalachterstanden voor de start van de basisschool zoveel mogelijk verminderden. Volgens de gegevens van de logopedist (GGD West-Brabant) zijn in schooljaar 2009 in totaal 36 kinderen aangemeld in het kader van het pilot project spraak/taal screening van peuters (zie voor een toelichting paragraaf 1.4). Van de peuters die werden aangemeld door peuterpeelzalen en kinderopvang, bleken 13 kinderen een spraak- of taalstoornis te hebben. Deze kinderen zijn verwezen naar een (vrijgevestigde) logopedist voor aanvullende diagnostiek en behandeling. Overigens konden de kinderen blijven deelnemen aan peuterspeelzaal/kinderopvang. De logopedist van de GGD West-Brabant schat in dat deze aantallen niet zoveel zullen afwijken van andere geboortejaren. Ze merkt erbij op dat sommige kinderen met een stoornis op spraak en/of taal niet in beeld zijn, bijvoorbeeld omdat de ouders deelname aan peuterspeelzalen vanwege hun pedagogische of geloofsovertuigingen afwijzen, of gebruik maken van ander aanbod zoals gastouderopvang. Conclusie en voorstel Volgens de gewichtenregeling zijn er jaarlijks ongeveer 30 doelgroepkinderen. Uit ervaringen van andere gemeenten die al langer met VVE beleid werken, blijkt dit aantal gemiddeld genomen echter lager uit te vallen. Volgens de gegevens van het pilot-project logopedische screening, dat in 2010 is afgerond, waren er in peuters als VVE kind gescreend. Bovendien is de verwachting dat een deel van de VVEkinderen al op de kinderopvang zit en daar zal blijven, omdat daar naar verwachting in 2011 ook VVEbeleid wordt aangeboden. Voor deze VVE- kinderen op de kinderopvang hoeven we geen ouderbijdrage te betalen. Daarom stellen we voor om voor 2011 niet voor 30, maar voor slechts 20 kinderen een ouderbijdrage te begroten. (NB: Echter wel met het voorbehoud dat we, conform de gewichtenregeling, verplicht zijn tot maximaal 30 kinderen een tegemoetkoming in de ouderbijdrage te vergoeden). 1.4 Doelgroepkinderen in voorschoolse educatie: signalering, diagnostiek en ondersteuning In deze paragraaf besteden we aandacht aan de diagnostiek van doelgroepkinderen en de toeleiding naar voorschoolse educatie. Het consultatiebureau speelt hier een centrale rol in, zij ziet de kinderen al vanaf hun eerste levensweken. Daarna gaan we in op de samenwerkingafspraken tussen consultatiebureau, peuterspeelzalen en kinderopvang waar het gaat over het plaatsen, signaleren, en ondersteunen van kinderen. Inzet is dat de afspraken worden bekrachtigd via een convenant. De uitwerking van de afspraken wordt vastgelegd in een protocol met gedetailleerde stroomschema s. Het project logopedische screening zal geen vervolg krijgen. De zinvolheid van vroegtijdige screening staat buiten kijf, maar de screening kan ook plaatsvinden via de Jeugdgezondheidszorg 0-4 jarigen. De bekostiging hiervan vindt in principe plaats binnen de reguliere subsidie afspraken met Thebe. Het project logopedische screening omvatte overigens geen behandeling; daarvoor werd ook verwezen naar (vrijgevestigde) logopedisten. Het project was voor leidsters van peuterspeelzalen en kinderopvang aantrekkelijk omdat zij kinderen met mogelijk taalachterstanden zelf konden aanmelden voor screening, voor ouders was de screening laagdrempelig omdat deze plaatsvond op de betreffende voorschoolse locatie. Signalering en diagnostiek consultatiebureau Het consultatiebureauteam bestaat uit een Jeugdgezondheidszorg Verpleegkundige, Consultatiebureau- Jeugdarts, en een Verpleegkundig Specialist. Het consultatiebureau beschikt over een veelheid aan psychosociale en medische informatie van het merendeel van de kinderen van 0 tot 4 jaar. Het bereik van het consultatiebureau is bijzonder hoog. Landelijk bezoekt 98% van alle kinderen en hun ouders de jeugdgezondheidszorg (Lanting e.a. 2007). De samenwerking met het consultatiebureau sluit aan op de landelijke eis (wet OKE) dat gemeenten afspraken dienen te maken over de criteria op grond waarvan de Jeugdgezondheidszorg een risico op een taalachterstand in het Nederlands signaleert. Het consultatiebureau diagnosticeert of een kind behoort tot de doelgroep voor VVE. Indien verdere diagnostiek en/of behandeling nodig is verwijst zij door, bijvoorbeeld naar logopedisten. De onderstaande informatie is aangeleverd door het consultatiebureau. Monitoring en signalering Monitoring en signalering van de taalontwikkeling vindt plaats tijdens de consultatiebureauconsulten (Postma 2009). Bij kinderen van 0-4 jaar gebeurt dit systematisch met behulp van het Van Wiechen Ontwikkelingsonderzoek, zoals o.a. beschreven in het Basistakenpakket (VWS 2002). Daarnaast wordt gebruik gemaakt van de risicoregistratie en de omgevingsanalyse ter beoordeling van het taalaanbod in het Nederlands (Postma 2009). Taalachterstand 8

9 Taalachterstand wordt tijdens de consultatiebureauconsulten door het consultatiebureauteam gesignaleerd en vervolgens gediagnosticeerd door de consultatiebureau-arts/jeugdarts of de Verpleegkundig Specialist. Taalachterstand kan worden veroorzaakt door een stoornis bij het kind (taalontwikkelingsstoornis), door onvoldoende taalaanbod uit de omgeving (blootstellingsachterstand) of een combinatie van beiden. Dit onderscheid is van groot belang voor het in te zetten vervolgtraject (Postma 2009). De ontwikkelingskenmerken van het Van Wiechen Ontwikkelingsonderzoek binnen het veld communicatie spelen daarbij een belangrijke rol. Taalontwikkelingsstoornissen kunnen op zichzelf staand voorkomen zonder duidelijke aanwijsbare oorzaak, de zogenaamde specifieke taalontwikkelingsstoornissen. Niet specifieke taalontwikkelingsstoornissen zijn geheel of gedeeltelijk verklaarbaar vanuit een duidelijke aanwezige ongunstige beïnvloedende factor, zoals gehoorverlies, lage intelligentie, algehele vertraagde ontwikkeling of afwijkingen van het spraakorgaan. Voor kinderen met een specifieke taalontwikkelingsachterstand is taaltherapie (logopedie) aangewezen. Voor alle andere kinderen geldt een ander therapieplan zoals hoorapparatuur bij gehoorproblemen, algehele ontwikkelingsstimulatie bij mentale retardatie en een chirurgische ingreep bij anatomische afwijkingen. Taaltherapie kan daarnaast aanvullend een rol spelen (RIVM, 2009). Blootstellingsachterstand betreft een taalachterstand door onvoldoende blootstelling aan de eerste taal van een kind (van der Ploeg, e.a., 2007). Er zijn 2 vormen van een blootstellingsachterstand in het Nederlands. Het kan voorkomen bij kinderen die worden opgevoed in een andere taal, maar het kan ook worden veroorzaakt bij kinderen met Nederlands als eerste taal, met wie weinig of slecht Nederlands wordt gesproken (RIVM, 2009). Het zijn vooral deze kinderen die baat kunnen hebben bij een VVE programma (van der Ploeg e.a. 2007). Verslaglegging van alle interventies vindt plaats binnen het Integraal Dossier Jeugdgezondheidszorg 0-23 jaar, of in de nabije toekomst binnen het Digitale Dossier Jeugdgezondheidszorg 0-4 jaar. Samenwerking tussen consultatiebureau en voorschoolse educatie Consultatiebureau en voorschoolse educatie kunnen zich vinden in de volgende afspraken: Het consultatiebureau informeert ouders tijdens het consult bij de leeftijd van 11 maanden over de VVEactiviteiten op de VVE-instellingen door o.a. het aanbieden van folders over het belang van voorlezen en praten met het kind. Aan de ouders wordt daarnaast een brochure overhandigd met informatie over het VVE-beleid op de VVE-instellingen en andere ondersteunende instellingen, zoals de bibliotheek. Indien nodig wordt een huisbezoek afgelegd waarbij door het consultatiebureau gebruik wordt gemaakt van diverse informatiematerialen voor spraak- en taalontwikkeling. Expliciete probleemgerelateerde verwijzing naar de peuterspeelzaal vindt plaats op 2 jarige leeftijd, tijdens het reguliere consultatiebureauconsult. Deze problemen kunnen ook de motoriek of het gedrag betreffen. Wanneer een taalachterstand wordt gesignaleerd, vindt op de leeftijd van 21/2 jaar een extra consult plaats. Dit kan ook op verzoek van de voorschool plaatsvinden. Dit is ook het moment dat een indicering voor het VVE-traject kan plaatsvinden. Bij de verwijzing maakt het consultatiebureau gebruik van de standaard verwijzingsbrief (met retourstrook ter bevestiging van de toeleiding). De VVE-instelling stuurt deze retourstrook terug naar het consultatiebureau met daarop vermeld of het kind inderdaad of juist niet wordt aangemeld bij de VVE-instelling. Het consultatiebureau meldt aan de VVE-instellingen haar verwijzingen m.b.t. doelgroepkinderen voor VVE. De stg. Peuterspeelzalen en kinderopvangorganisaties benaderen ouders die door het consultatiebureau naar haar zijn verwezen, maar zich nog niet hebben gemeld, binnen 1 maand na ontvangst van de melding. De leidsters van VVE-instellingen melden terug aan het consultatiebureau of het doelgroepkind is aangekomen of niet. Het consultatiebureau meldt aan de VVE-instellingen welke problematiek speelt bij het betreffende doelgroepkind dat daar is aangekomen. Het consultatiebureau neemt de signalen van leidsters over mogelijke achterstanden van kinderen op in het dossier van het kind en bekijkt bij een volgend onderzoek of het kind nader onderzocht moet worden door de arts van het consultatiebureau, een specialist of logopedist. Plaatsing in voorschoolse educatie Geen wachtlijsten voor doelgroepkinderen: een doelgroepkind dat via het consultatiebureau wordt aangemeld bij peuterspeelzaal of kinderopvang ( op indicatie ) wordt met voorrang geplaatst Bij de plaatsing wordt benadrukt dat een deelname van 4 dagdelen wenselijk is, gezien de taalachterstanden. Indien ouders inderdaad kiezen voor 4 dagdelen, wordt het kind geplaatst in de 9

10 peuterspeelzaal met ambitieniveau 2. Bij minder dan 4 dagdelen wordt het kind geplaatst op een peuterspeelzaal met ambitieniveau 1. Signaleren en ondersteunen in voorschoolse educatie Via observaties van het kind in de groep wordt de voortgang gemonitored. De voortgang wordt geregistreerd in een kindvolgsysteem (bijvoorbeeld Kijk ). Indien het kind een mindere ontwikkeling laat zien dan mogelijk wordt geacht, en het kind slechts 2 dagdelen komt, adviseren peuterspeelzalen en kinderopvang de ouders dringend hun kind vaker te brengen. Als leidsters constateren dat een kind een taalontwikkelingsachterstand heeft of deze dreigt te ontwikkelen, wijzen zij de ouders, voor een goede diagnostiek en ondersteuning op de mogelijkheden van consultatiebureau en logopedisten. Logopedische behandeling is voor ouders gratis indien dat loopt via een verwijsbrief van de huisarts. Bekostiging van logopedie vindt dan plaats uit de AWBZ. Als leidsters van de VVE-instellingen een (taal)ontwikkelingsachterstand signaleren, geven zij dit door aan het consultatiebureau. Als leidsters van de peuterspeelzalen/ kinderopvang in het algemeen zorgen hebben over de ontwikkeling/ gezondheid van het kind melden zij dit aan de het consultatiebureau. Leidsters bieden doelgroepkinderen en / of de ouders (verzorgers) extra begeleiding, bijvoorbeeld door te werken met speciaal materiaal of met gerichte informatie van een deskundige. De stg. Peuterspeelzalen spreekt de wens uit om meer samen te werken met ouders ten behoeve van de ontwikkeling van het kind (o.a. twee keer per jaar een evaluatie met de ouders van doelgroepkinderen over de ontwikkeling van het kind, en 10 minutengesprekken, 1 à 2 maal per schooljaar, een logboekje wat het kind meeneemt naar peuterspeelzaal en huis ). De kinderopvangorganisaties geven aan dat zij, via de naschoolse opvang, ook doelgroepkinderen begeleiden vanaf de leeftijd van 4 jaar. Dit valt echter buiten de reikwijdte van de wet OKE. Overleg De huidige projectgroep logopedische screening/vve-beleid wordt opgeheven (er is immers geen sprake meer van een project). VVE- instellingen en consultatiebureau treffen elkaar halfjaarlijks (voor- en najaarsoverleg) om de voortgang van doelgroepkinderen te bespreken. Deelnemende partijen zijn stg. Peuterspeelzalen, stg. Hoppas, stg. Kinderopvang Woudrichem, consultatiebureau (Thebe) en de gemeente Woudrichem. Agendapunten zijn onder andere: casusbesprekingen, voortgang samenwerking. Op bestuurlijk overleg vindt 1 keer per jaar overleg plaats om de hoofdlijnen van de voortgang op VVE te monitoren (bestuursleden partners en wethouder gemeente Woudrichem), aan de hand van een overzicht van de registratiegegevens en een rapportage over de voortgang van het uitvoeringsoverleg VVE (op hoofdlijnen). Er zijn geen afspraken met de logopedisten over verwijzing en uitwisseling van informatie met peuterspeelzalen en kinderopvang. Peuterspeelzaalwerk en kinderopvang weten daardoor niet altijd of een kind onder behandeling is bij een logopedist. Men tracht dit te ondervangen door hiernaar te informeren. Incidenteel maken peuters zowel gebruik van peuterspeelzaal als kinderopvang. Voor deze peuters vindt, indien nodig, afstemming plaats tussen peuterspeelzalen en kinderopvang. Op de leeftijd van 4 jaar dragen peuterspeelzalen en kinderopvang het doelgroepkind warm over aan de basisschool. Sinds een aantal jaren werken jeugdzorgorganisaties en onderwijs in de gemeenten Woudrichem en Werkendam samen in het Team Jeugd en Gezin. Doel is problemen van kinderen zo vroeg mogelijk te signaleren en de best passende hulp te bieden door hulpverlening zo goed mogelijk met elkaar af te stemmen. Deelnemende organisaties zijn het consultatiebureau, GGD West-Brabant, jongerenwerk, politie, leerplicht, MEE, schoolmaatschappelijk werkers en Bureau Jeugdzorg, gastouderbureaus, kinderopvangorganisaties en peuterspeelzalen. Kinderen met taalachterstanden in relatie tot andere problemen komen hier mogelijk al terecht, het is niet nodig hier additioneel beleid vanuit VVE op te ontwikkelen. Toestemming ouders op het uitwisselen van gegevens in het kader van VVE Peuterspeelzalen en kinderopvang vragen de ouders ten alle tijden toestemming voor het overdragen van persoonsgegevens en gegevens over de ontwikkeling van het kind aan andere VVE-partijen. Deze toestemming wordt schriftelijk vastgelegd. 10

11 Wanneer ouders geen toestemming geven voor informatie-uitwisseling, wordt aan de ouders gemeld dat aan de deelnemende VVE-partijen doorgegeven wordt dat zij niet instemmen met het overdragen van gegevens. Als het kind naar de basisschool gaat, draagt de voorschoolse educatie de gegevens over aan de desbetreffende basisschool. Aan ouders wordt hiervoor expliciet toestemming gevraagd. 1.5 Scenario s organisatie voorschoolse educatie voor doelgroepkinderen in peuterspeelzalen In deze paragraaf schetsen we drie scenario s voor de organisatie van voorschoolse educatie in peuterspeelzalen. We starten met een korte schets van de huidige situatie. Daarna volgt een scenario om doelgroepkinderen op de diverse locaties op te vangen. Tot slot wordt een scenario gepresenteerd waarbij doelgroepkinderen op één locatie worden opgevangen, gecombineerd met ondersteuning op de overige locaties. A Huidige situatie In de huidige situatie vangen álle peuterspeelzalen doelgroepkinderen op. De stg. Peuterspeelzalen geeft aan dat, doordat er maar één leidster op een groep staat, doelgroepkinderen onvoldoende kunnen worden begeleid. Leidsters hebben veel expertise in huis maar komen door een tekort aan betaalde tijd van een gediplomeerde collega niet toe aan het optimaal inzetten van hun deskundigheid. De huidige peuterspeelzalen hebben alle ambitieniveau 1. Dat wil zeggen dat de leidsters de kinderen dienen te begeleiden bij spelen, ontmoeten en ontwikkelen. Daarbij hebben de leidsters een signalerende taak: kinderen met een (dreigende) achterstand in hun ontwikkeling worden tijdig gesignaleerd en verwezen. Doelgroepkinderen hebben baat bij aanbod op ambitieniveau 2. Dit niveau is een uitbreiding van ambitieniveau 1: na signalering van achterstanden worden de doelgroepkinderen gericht ondersteund. In de praktijk functioneren de peuterspeelzalen dus alle bóven hun niveau, zij ondersteunen doelgroepkinderen die eigenlijk thuishoren op een peuterspeelzaal met ambitieniveau 2. Dit betekent een extra belasting voor de leidsters en wellicht worden doelgroepkinderen, ondanks de grote betrokkenheid, onvoldoende ondersteund. B Voorschoolse educatie op ambitieniveau 2 in álle locaties voor peuterspeelzaalwerk Voordelen Doordat doelgroeppeuters deelnemen aan de diverse locaties voor peuterspeelzaalwerk, ligt het aanbod dicht bij de woonplaats van ouders. De drempel tot deelname is hierdoor zeer laag. De peuterspeelzalen is gevraagd naar de uren extra inzet die zij denken nodig te hebben om kinderen met taalachterstanden op elke locatie adequaat te kunnen begeleiden. Dit is, gecombineerd met de mogelijke salariskosten, verwerkt in onderstaande tabel. Salariskosten voor een ervaren peuterspeelzaalleidster. Aantal uren per week Bruto per maand Netto per maand Bruto jaarsalaris Totale salariskosten Per jaar Hummeltjeshonk , , , ,76 Pippeloentje , , , ,77 De Rakkertjes Andel ,76 984, , ,83 De Rakkertjes 21 Giessen 1.237,76 984, , ,83 Ukkepukkehoogt ,03 685, , ,48 Totaal: , , , ,67 De opgave van het benodigde aantal uren per week is afkomstig van de peuterspeelzalen. Bron: S. van Anrooij (2010). Het aantal uren extra inzet is gelijk aan het huidge aantal formatie-uren. Daarmee wordt een dubbele bezetting, nodig voor de ondersteuning van doelgroepkinderen, gerealiseerd. Deze inzet levert, bij de keuze van een ervaren beroepskracht, een salarispost op van circa Nadelen De salariskosten zijn hoog, terwijl door de spreiding van de doelgroeppeuters over alle peuterspeelzalen, slechts van enkele doelgroeppeuters per peuterspeelzaal sprake is. De vraag is of deze inzet te verdedigen is. 3 Ter vergelijking: de salariskosten van een beginnende beroepskracht voor alle peuterspeelzalen voor 119 uur per week bedragen op jaarbasis circa ,-; voor een zeer ervaren beroepskracht (40 jaar), circa ,-. 11

12 C Concentratie doelgroepkinderen op één peuterspeelzaal, gecombineerd met ondersteuning op de overige locaties Kinderen met taalachterstanden worden opgevangen door één peuterspeelzaal. De overige vier peuterspeelzalen krijgen, indien nodig, ondersteuning op hun locatie. Concentratie van kinderen met taalachterstanden faciliteert verdere professionalisering: leidsters krijgen op die locatie steeds meer ervaring met het begeleiden van kinderen met taalachterstanden. Er wordt een tweede beroepskracht ingezet, met de volgende opdrachten: met een collega-leidster, vier dagdelen voorschoolse educatie aan doelgroepkinderen aan te bieden in groepen met maximaal 16 kinderen. Per groep dient tenminste één beroepskracht scholing te hebben gevolgd in het werken met een VVE-programma. De extra beroepskracht met ervaring in het VVE-programma wordt vliegende keep voor de overige peuterspeelzalen. De leidster bezoekt de peuterspeelzalen om op maat collega-leidsters en vrijwilligsters te coachen. Het organiseren van intervisie, indien blijkt dat bepaalde vragen naar de mening van betrokkenen, geschikt zijn om in collegiaal verband aan de orde te stellen. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de mogelijke salariskosten. Salariskosten fulltime peuterleidster Beginnende beroepskracht (20 jaar) Ervaren beroepskracht (30 jaar) Zeer ervaren beroepskracht (40 jaar) Bruto salaris per maand 1.748, , ,00 Netto salaris per maand 1.315, , ,48 Bruto jaarsalaris , , ,00 Totale salariskosten per jaar , , ,23 Bron: S. van Anrooij (2010). Ieder kind heeft rechtop kansen om zich te kunnen ontwikkelen. Het VVE-beleid van de gemeente Woudrichem. Stageverslag. De kosten van een fulltime dienstverband bedragen maximaal circa ,- per jaar, afhankelijk van de specifieke inschaling naar leeftijd. De locatie zal ook open staan voor kinderen zónder taalachterstanden. In de peuterspeelzaal dienen gezamenlijke activiteiten voor kinderen met én zonder taalachterstanden aangeboden te worden, om segregatie zoveel mogelijk te voorkomen. Het is aan de peuterspeelzaal, naargelang de behoeften van deelnemende kinderen, te beslissen over de additionele (individuele) ondersteuning aan kinderen met taalachterstanden. De stg. Peuterspeelzalen geeft aan dat zij hiervoor een bestaande groep wil uitbreiden. Die groep zal 10 uur per week aangeboden worden en gedraaid worden met een dubbele bezetting. Zij geeft de volgende formatiekosten hierbij aan (loonkosten per uur betreffen 21,-): Loonkosten tweede leidster op de 2 bestaande dagdelen. Uitvoering, voor- en nazorg betreffen het 7 uur per week * 21 = 147 * 40 weken 5880 Loonkosten uitbreiding 2 additionele dagdelen voor 2 leidsters. Uitvoering, vooren nazorg betreffen 7 uur per week * 2 leidsters= 14 uur * 21 = 294* 40 weken Loonkosten als vliegende keep op elke locatie 1 dagdeel per week ( 21 * 14 uur * 40 weken) Loonkosten leidsters tbv deelnemen aan intervisie: 14 leidsters * 2 uur = 28 uur * 7 intervisies per jaar= 196 uur * Totaal loonkosten

13 Vestiging in Woudrichem De stg. Peuterspeelzalen heeft aangegeven de peuterspeelzaal met ambitieniveau 2 bij voorkeur te willen vestigen te Woudrichem. Hoofdcriterium bij de keuze vormde de bereikbaarheid. Woudrichem is in vergelijking met andere kernen, het meest centraal gelegen en telt de meeste inwoners 4. De vestiging te Woudrichem heeft ook de meeste peuters in huis, en meer mogelijkheden voor huisvesting, meer leidsters en groepen, waardoor flexibiliteit in aanbod beter mogelijk is. Andel komt minder in aanmerking als vestigingsplaats voor een peutersspeelzaal met ambitieniveau 2. De scholen in Andel, zoals de ds. Voetiusschool, tellen wel veel gewichtenkinderen (zie bijlage 2) maar deze komen niet allemaal uit Andel zelf. Voordelen De concentratie van doelgroepkinderen heeft zowel inhoudelijke, personele als financiële voordelen. De concentratie van kinderen met taalachterstanden faciliteert verdere professionalisering. Het hogere aantal doelgroeppeuters op één locatie rechtvaardigt de extra inzet van personeel. Doordat de extra inzet gedeeltelijk ten goede komt aan de overige peuterspeelzalen ontstaat een gunstiger financieel plaatje dan bij scenario B. De uren die voor ondersteuning op locatie beschikbaar komen, worden ondergebracht bij de vliegende keep in één persoon. Zo ontstaat overzicht op gezamenlijke vragen en locatie overstijgende intervisie, coaching, enzovoorts. Dit heeft de voorkeur boven het versnipperen van de formatie over de diverse locaties. Nadelen en de wijze waarop deze kunnen worden weggenomen Ouders die niet in Woudrichem wonen, kunnen het bezwaarlijk vinden om hun kind (met een taalachterstand) naar Woudrichem te brengen. Wellicht zouden zij hun kind wel naar een peuterspeelplaats in hun eigen woonplaats brengen. Deze mogelijkheid blijft natuurlijk bestaan, daar zal immers door de vliegende keep ook een verbetering van aanbod zichtbaar zijn, maar de locaties zullen geen ambitieniveau 2 realiseren. Het is aan de ouders om te beslissen of zij van de geboden mogelijkheid voor taalondersteuning op een VVE peuterspeelplaats met ambitieniveau 2 gebruik willen maken. De stg. Peuterspeelzalen is in overleg met de stg. Kinderopvang om te kijken of gezamenlijk vervoer per busje mogelijk is voor peuters die niet in Woudrichem wonen. Ouders kunnen het eveneens bezwaarlijk vinden hun kind überhaupt naar een peuterspeelzaal te brengen, of zij kunnen het niet nodig vinden dat er speciale aandacht aan hun kind wordt gegeven. Aan de keuzevrijheid van ouders valt niet te tornen, een eventuele financiële drempel kan geslecht worden door de ouderbijdrage voor doelgroepkinderen te verlagen (zie paragraaf 1.8). Conclusies De stg.peuterspeelzaalwerk geeft aan de huidige situatie niet wenselijk te vinden omdat doelgroepkinderen onvoldoende kunnen worden begeleid. Het zou ideaal zijn als alle peuterspeelzalen op ambitieniveau 2 zouden kunnen gaan functioneren, maar de stichting onderkent dat dit financieel geen haalbare zaak is. Scenario C, waarbij doelgroepkinderen geconcentreerd worden op één peuterspeelzaal op ambitieniveau 2 wordt door de stg. Peuterspeelzalen beoordeeld als een kwaliteitsverbetering van het aanbod. Doordat ook ondersteuning van leidsters op locaties met ambitieniveau 1 plaatsvindt, zijn de leidsters in staat deze kinderen beter te begeleiden. Wel moet ervoor gewaakt worden dat leidsters tóch, vanuit hun betrokkenheid, het kind intensiever begeleiden dan ambitieniveau 1 toelaat. Scenario C heeft als positieve effect dat de leidsters van de overige peuterspeelzalen worden ontlast. Zij krijgen in veel mindere mate te maken met kinderen met taalachterstanden. Overigens is het niet geheel te voorkomen dat kinderen met taalachterstanden toch de overige peuterspeelzalen bezoeken, dat is een keuze van de ouders. In die situatie biedt de regelmatige aanwezigheid van de vliegende keep de nodige 4 Aantal inwoners in de gemeente Woudrichem, Almkerk en Uppel Andel Giessen Rijswijk Uitwijk/Waardhuizen 594 Woudrichem en Oudendijk Totaal Bron: 13

14 ondersteuning op de werkplek. De uitwisseling, bijvoorbeeld via intervisie werkt eveneens ondersteunend naar de leidsters. Bij de keuze voor een centraal voorschools aanbod voor doelgroepkinderen, zullen de volgende ambitieniveaus voor de peuterspeelzalen gaan gelden: de peuterspeelzaal voor doelgroepkinderen krijgt als ambitieniveau, niveau 2 ( spelen, ontmoeten, ontwikkelen, signaleren en ondersteunen ). de overige peuterspeelzalen behouden ambitieniveau 1 ( spelen, ontmoeten, ontwikkelen en signaleren ). 1.6 Programma s voorschoolse en vroegschoolse educatie Effectieve programma s Landelijk wordt aangeraden dat peuterspeelzalen en basisscholen werken met zogenoemde effectieve programma s voor VVE 5. Programma's voor voor- en vroegschoolse educatie richten zich op meerdere ontwikkelingsgebieden van de ontwikkeling van het kind (van 2 tot 6 jaar, of ouder). Startblokken Het peuterspeelzaalwerk in Woudrichem werkt sinds 2002 met het VVE-programma Startblokken. Zij blijven dit programma ook in de toekomst gebruiken. Het programma wordt gebruikt voor alle kinderen (niet alleen doelgroepkinderen). Startblokken is ontwikkeld door het Landelijk Centrum voor ontwikkelingsgericht onderwijs De Activiteit ( Startblokken is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies van het Nji. Dat betekent dat zij door een onafhankelijke erkenningscommissie erkend zijn als (in theorie) effectief 6 voor kinderen in achterstandssituaties. Het Nji beoordeelt dit programma als theoretisch goed onderbouwd. De effectiviteit hangt mede af van de professionaliteit van de begeleidsters en het aantal dagdelen dat het kind het programma volgt (aangeraden wordt: vier dagdelen per week). Startblokken kent een ontwikkelingsgerichte aanpak. Dat betekent dat de methode aansluit op de actuele ontwikkelingsmogelijkheden en belangstelling van de kinderen in de groep en tegelijk aanstuurt op het zetten van een volgende stap in de ontwikkeling. Omdat de ontwikkelingsmogelijkheden en interesses per situatie en voor elk kind verschillen, wordt er niet gewerkt met een voorgeschreven structuur of gesloten werkplan. In plaats daarvan voorziet het programma in bouwstenen. Dit zijn criteria die de leidster en leerkracht helpen om een eigen pedagogisch plan van activiteiten met en voor de kinderen te maken. De bouwstenen zijn ontleend aan perspectieven op de ontwikkeling van het kind. Zij betreffen het aanbod van activiteiten, de inhoud en thematiek van de activiteiten, het pedagogisch-didactisch handelen van de leidster, het observeren en registreren van de ontwikkeling van de kinderen, de inrichting van de ruimte, de te gebruiken materialen, de dagindeling en de samenwerking met de ouders. In het programma is ook aandacht voor het vergroten van de ouderbetrokkenheid. Startblokken is gekoppeld aan het programma Basisontwikkeling voor het basisonderwijs. De opzet van Basisontwikkeling is gelijk aan die van Startblokken. Startblokken in het peuterspeelzaalwerk De leidsters gebruiken Startblokken zo veel als mogelijk in hun groepen. Concreet betekent dit het volgende: spelactiviteiten worden gericht ingezet op de ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen aansluiten op thema s die voor het kind interessant zijn (zoals seizoensgebonden thema s of feestdagen) het belang van gespreksactiviteiten wordt hoog ingeschat, de leidsters maken een bewuste afweging over het onderwerp van de gespreksactiviteiten leidsters gaan na wat interessante verhalen en boeken zijn voor peuters. Het voorlezen gebeurt als kringactiviteit met interactie tussen kinderen en leidster leidsters streven naar het gerichte leerdoelen per kind leidsters observeren het kind, registreren de gegevens en evalueren deze (volgens de zogenoemde Horeb methode van Startblokken) Bijscholing leidsters peuterspeelzaalwerk 5 De motie van Langkamp (SP) en Kraneveldt (PvdA) waarin zij de regering verzoeken te stimuleren dat enkel gewerkt wordt met bewezen effectieve programma s voor VVE is aangenomen. Bron: geraadpleegd op 1 maart Zie geraadpleegd op 2 maart

15 Streven is de expertise van de leidsters binnen het peuterspeelzaalwerk, die al geschoold zijn in Startblokken, te onderhouden. Van de 14 leidsters hebben er 10 de scholing op Startblokken geruime tijd geleden gevolgd. De stg. Peuterspeelzalen geeft aan dat 2 leidsters wel deze kennis in huis hebben door onder andere zelfscholing. De resterende 2 leidster zijn niet goed bekend met Startblokken. De bijscholing van Startblokken is gebaseerd op het principe van train de trainers. Éen leidster wordt getraind en gecertificeerd. Deze traint in haar eigen organisatie de collega leidsters. De training bestaat uit een basiscursus (36 contacturen, extra uren voor zelfstudie zijn niet per se noodzakelijk), en 2 zogenoemde verdiepingsdagen (12 contacturen en 40 zelfstudie uren). De training is op post-hbo niveau. Leidsters en vrijwilligsters in peuterspeelzalen en leidsters binnen de kinderopvang zijn zeer betrokken bij de kinderen, en pakken signalen voor een mogelijke ontwikkelingsachterstand snel op. De logopedist gaf naar aanleiding van het pilotproject logopedische screening aan dat het raadzaam kan zijn de leidsters te ondersteunen op het meer gericht interpreteren van deze signalen. Door een centraal voorschools aanbod van doelgroepkinderen, en daarmee een gerichte professionalisering, kan ook hierop gemakkelijker een slag worden gemaakt. Hierbij is ook het aanbod van het Team Jeugd en Gezin relevant (thema: duidelijk signaleren en adequaat handelen). Programma s in de kinderopvang De stg. kinderopvang Woudrichem heeft aangegeven op kinderdagverblijf De tuimelaar met het programma Startblokken te gaan werken. Ook de stg. Hoppas is de mogelijkheid aan het onderzoek om met startblokken te gaan werken. Overige materialen Openbare bibliotheek Altena De openbare bibliotheek Altena heeft voor organisaties zoals peuterspeelzalen en kinderopvang een aangepast bibliotheekabonnement ontwikkeld. Voor 23,00 per jaar kunnen deze instellingen 15 materialen lenen voor een periode van zes weken. De stg. Peuterspeelzalen geeft aan hier graag gebruik van te maken. Momenteel hebben 3 locaties een dergelijk abonnement. Aanbod Vversterk Leidsters van peuterspeelzalen maken ook gebruik van het (gratis) aanbod van Vversterk ( Ook de stg. Kinderopvang en stg. Hoppas zijn in gesprek met Edux (de organisaties die Vversterk modules verzorgt) om de mogelijkheden te bekijken. Edux heeft aangegeven dat zij de Vversterk modules kunnen aanpassen zodat ze goed aansluiten op startblokken.een 1.7 Samenwerking tussen voor- en vroegschoolse educatie Inzet van VVE is dat door toepassing van op elkaar afgestemde programma s van voortijdige en vroegschoolse educatie een doorlopende leerlijn ontstaat van voorschoolse naar vroegschoolse educatie. De afstemming met basisscholen op VVE-materiaal dient, volgens de stichting Peuterspeelzalen Woudrichem, verbeterd te worden. De volgende basisscholen hebben de meeste gewichtenkinderen. - basisschool De Uylenborgh (57 kinderen) - Chr. Basisschool De Zaaier (32 kinderen) - basisschool De Kandelaar (29 kinderen) - Ds Gisbertus Voetiusschool (43 kinderen) De Ds Voetiusschool heeft eerder aangegeven dat zij er de voorkeur aan geeft om zorgkinderen te begeleiden binnen de kaders van haar geloofsidentiteit. Het ligt daarom voor de hand de samenwerking met De Uylenborgh, De Zaaier en De Kandelaar te intensiveren. Via het directeurenoverleg van de basisscholen wordt de samenwerking met betrekking tot VVE opgestart. In het directeurenoverleg van juni 2010 is hier een start mee gemaakt, door de scholen te informeren over de recente beleidsontwikkelingen in de gemeente Woudrichem. Tevens is afgesproken dat VVE een vast agendapunt is en is afgesproken dat er eind 2010/ begin 2011 overleggen worden gepland om afspraken te maken over de overdracht van kindgegevens en programmatische afstemming. De stg.peuterspeelzalen geeft aan dat zij voor een warme overdracht extra formatie nodig heeft. Zij hanteert hierbij de volgende rekensom: 19 doelgroepkinderen * 0,5 uur per kind * 21= 199,50 (afgerond 200,-). Het initiatief, en daarmee de verantwoordelijkheid, voor een warme overdracht van peuters met taalachterstanden ligt bij de organisaties die de peuters overdragen. Dat betekent dat: 15

16 Peuterspeelzalen en kinderopvanglocaties hun doelgroepkinderen op vierjarige leeftijd warm overdragen aan de basisschool waar het kind naar toe zal gaan. Zij maken afspraken met de scholen over de wijze waarop die overdracht zal verlopen. De duur dat het kind het programma Startblokken volgde wordt doorgegeven. Ook wordt voor alle peuters het overdrachtsformulier gebruikt door de leidsters van peuterspeelzalen en kinderopvang (na toestemming van de ouders) en vindt waar nodig mondeling overleg plaats tussen de partners. 1.8 Ouderbijdragen De stg. Peuterspeelzalen berekent de ouderbijdrage 12 maanden per jaar. Op jaarbasis betreft het 450,-. De ouderbijdrage is momenteel niet afhankelijk van het inkomen. De hoogte van de ouderbijdrage ligt onder de ondergrens zoals die door de MOgroep berekend is. De landelijk gemiddelde ondergrens bedroeg 500,- in 2008 (MOgroep 2009). Indien een doelgroepkind vier dagdelen gaat deelnemen (wenselijke deelname voor effectiviteit voorschools programma) betekent dat een ouderbijdrage van 2 * 450,- = 900,- per jaar. Voorstel ouderbijdrage ten aanzien van doelgroepkinderen De ouderbijdrage betekent voor ouders een barrière tot deelname. Wettelijk gezien dient deze drempel voor ouders van doelgroepkinderen geslecht te worden. De Wet Oke verplicht gemeenten om de ouderbijdrage voor doelgroepkinderen die VVE volgen op de peuterspeelzaal, te verlagen naar het niveau van kinderopvang. Voor het gebruik maken van de kinderopvang betalen ouders / verzorgers een inkomensafhankelijk tarief. Om de ouderbijdrage voor het peuterspeelzaalbezoek gelijk te trekken met de kosten voor kinderopvang, is de ouderbijdrage voor kinderen die een peuterspeelzaal bezoeken èn voor minimaal 10 uur per week of 4 dagdelen het VVE-programma voor doelgroeppeuters volgen, vastgesteld op maximaal 134,40 per jaar 7. Concreet zou dit in de volgende twee opties kunnen worden vertaald: I. Een tegemoetkoming in de totale ouderbijdrage: De huidige ouderbijdrage voor 2 reguliere dagdelen is (12 mnd * 37,50 =) 450,-/jaar. Voor een VVEplaats bestaande uit 4 dagdelen is dit 900,-. Als we de hier de ouderbijdrage i.v.m. een doelgroepkind op in mindering brengen ( 134,40 -), resteert een bedrag van 765,60 per doelgroepkind per jaar, dat voor rekening van de gemeente komt. Dat houdt in dat ouders voor een reguliere plaats op de peuterspeelzaal bestaande uit 2 dagdelen jaarlijks 450,- moeten betalen en voor een VVE-plaats bestaande uit 4 dagdelen slechts 134,40. Dit is wel een erg groot verschil tussen een gewone en een VVE-plaats. Optie I: tegemoetkoming in totale ouderbijdrage Ouderbijdrage Reguliere PSZ-plaats/jr. Ouderbijdrage VVE-plaats op PSZ/jr. Bijdrage ouders Bijdrage gemeente Bijdrage ouders Bijdrage gemeente Voor 2 dagdelen: - Voor 2 dagdelen: - 450,- 450,- Voor 4 dagdelen: 900,- - Voor 4 dagdelen: 134,40 765,60 II. Een tegemoetkoming in de ouderbijdrage van het 3 e en 4 e dagdeel; de VVE-dagdelen. De Wet Oke laat ons inziens op dit punt ruimte voor lokaal beleid 8. Daarom stellen we voor om alleen een tegemoetkoming te rekenen voor het 3 e en 4 e dagdeel. In dat geval wordt de rekensom als volgt: Ouders van een doelgroepkind betalen voor de reguliere twee dagdelen jaarlijks de reguliere ouderbijdrage van 450,-. De ouderbijdrage voor het 3 e en 4 e dagdeel de VVE-dagdelen mogen jaarlijks maximaal 134,40 bedragen, zodat een bedrag resteert van 315,60 per doelgroepkind per jaar, dat de gemeente moet bijdragen. De ouders betalen jaarlijks dan 584,40,- aan ouderbijdrage in plaats van 134,40. Optie II: tegemoetkoming voor 3 e en 4 e dagdeel (de VVE-dagdelen) Ouderbijdrage Reguliere PSZ-plaats/jr. Ouderbijdrage VVE-plaats op PSZ/jr. Bijdrage ouders Bijdrage gemeente Bijdrage ouders Bijdrage gemeente Voor 2 dagdelen: - Voor 2 dagdelen: - 450,- 450,- Voor 4 dagdelen: - Voor 4 dagdelen: 7 De VNG heeft indertijd het advies gegeven om de ouderbijdrage voor doelgroepkinderen op 105,- voor vier dagdelen vast te stellen. Dit bedrag is afgeleid van de bedragen die genoemd worden in de toelichting op de wijziging van de AMvB voor de bekostiging van het onderwijsachterstandenbeleid (Dijksma, 2009). Het bedrag sluit aan bij de kosten van kinderopvang voor gezinnen met de hoogste kinderopvangtoelage. Aangenomen wordt dat doelgroepkinderen vooral uit deze groep afkomstig zijn. Voor 2010 is dit bedrag verhoogd naar 134,40 per jaar, omdat de tarieven in de kinderopvang zijn aangepast. 8 Bij de VNG staat de vraag uit of we met optie II ook daadwerkelijk aan de eisen van de Wet OKe voldoen. Indien dit niet zo blijkt te zijn, dienen we alsnog voor optie I te kiezen. 16

17 900,- 584,40 315,60 In oktober 2010 heeft de VNG aangegeven dat ze met het Ministerie hebben afgesproken om met een alternatief voorstel te komen wegens de financiële problemen die de tegemoetkoming in de ouderbijdrage voor gemeenten kan opleveren. In afwachting van dit voorstel stelt de gemeente, na overleg met de stg. Peuterspeelzalen, voor om vooralsnog te kiezen voor optie II: instemmen om alleen voor de VVE dagdelen een tegemoetkoming in de ouderbijdragen te betalen. Echter wel onder voorbehoud dat dit wettelijk akkoord is Afspraken op toezicht De GGD controleert, in opdracht van de gemeente, de kwaliteit van kinderopvang en met de invoering van de wet OKE ook de kwaliteit van het peuterspeelzaalwerk. Voorstel In overleg met de GGD worden afspraken gemaakt over de taken in toezicht en handhaving naar aanleiding van de wet OKE. Het toezicht op de kinderopvang is al onderdeel van de reguliere afspraken; bekeken moet worden op welke wijze het toezicht op de peuterspeelzalen geregeld kan worden (reguliere afspraken of maatwerk pakket) Tijdelijke oplossing voor 2010 Het VVE-beleid is officieel nog niet van start gegaan in de gemeente Woudrichem. Maar conform de Wet Oke, dient de gemeente wel vanaf het moment dat de wet in werking is getreden ( ) ervoor te zorgen dat er voldoende VVE-plaatsen zijn bij de peuterspeelzalen en/of de kinderopvang. Sinds de inwerkingtreding van de wet Oke hebben drie 3 peuters een VVE-indicatie gekregen. De achterstanden van deze peuters zijn door de leidsters van de peuterspeelzalen gesignaleerd en de JGZ-arts heeft aangegeven dat het peuters zijn die binnen de VVE doelgroep vallen. In afwachting van de implementatie van het VVE-beleid in de gemeente Woudrichem, heeft de gemeente samen met de Stg. Peuterspeelzalen een tijdelijke oplossing gezocht voor deze drie peuters: Tot eind 2010 (of het moment dat het VVE-beleid is geïmplementeerd, of de drie peuters 4 zijn) wordt er een extra leidster ingezet op de groepen van deze peuters, gaan de peuters 4 dagdelen naar de peuterspeelzaal en krijgen de ouders een tegemoetkoming in de ouderbijdrage van het 3 e en 4 e dagdeel Conclusies Definitie doelgroepkinderen Doelgroepkinderen voor VVE worden gedefinieerd als kinderen met een gediagnosticeerde taalachterstand in het Nederlands, die voor hun taalontwikkeling baat hebben bij VVE. Zij zijn tussen de 2 en 6 jaar oud. Het aantal doelgroepkinderen wordt jaarlijks opnieuw geschat op basis van de gewichtenregeling. Deze schatting wordt naast het werkelijk aantal geregistreerde, gediagnosticeerde doelgroepkinderen gelegd. Zo wordt duidelijk of het aantal doelgroepkinderen inderdaad bereikt wordt, of dat extra inspanningen gepleegd moeten worden om dichter bij het geschatte aantal doelgroepkinderen te komen. Aantal doelgroepkinderen Volgens de gewichtenregeling zijn er jaarlijks ongeveer 30 doelgroepkinderen. Uit ervaringen van andere gemeenten die al langer met VVE beleid werken, blijkt dit aantal gemiddeld genomen echter lager uit te vallen. Volgens de gegevens van het pilot-project logopedische screening, dat in 2010 is afgerond, waren er in peuters als VVE kind gescreend. Bovendien is de verwachting dat een deel van de VVEkinderen al op de kinderopvang zit en daar zal blijven, omdat daar naar verwachting in 2011 ook VVEbeleid wordt aangeboden. Voor deze VVE- kinderen op de kinderopvang hoeven we geen ouderbijdrage te betalen. Daarom stellen we voor om voor 2011 niet voor 30, maar voor slechts 20 kinderen een ouderbijdrage te begroten. (NB: Echter wel met het voorbehoud dat we, conform de gewichtenregeling, verplicht zijn tot maximaal 30 kinderen een tegemoetkoming in de ouderbijdrage te vergoeden). Elk kind met taalachterstanden is er één te veel, de omvang van de groep rechtvaardigt zeker de inzet van financiële middelen. Signalering, diagnostiek en ondersteuning van doelgroepkinderen in voorschoolse educatie Het consultatiebureau zorgt voor de diagnostiek en toeleiding van doelgroepkinderen naar peuterspeelzaal en eventueel kinderopvang. Doelgroepkinderen worden met voorrang geplaatst, met het dringende verzoek aan ouders om hun kund minimaal 4 dagdelen te laten deelnemen. Leidsters van peuterspeelzalen en kinderopvang monitoren de voortgang van het kind, zij ondersteunen de kinderen vanuit hun expertise en verwijzen indien nodig naar consultatiebureau of andere zorg/hulpverleners. 17

18 Er vindt op regelmatige basis overleg plaats tussen de stg. Peuterspeelzalen, de stg.kinderopvang Woudrichem, Kinderopvang Hoppas en de gemeente. De samenwerkingsafspraken worden vastgelegd in een convenant, en uitgewerkt in een protocol. Organisatie aanbod peuterspeelzalen Een centraal voorschools aanbod voor doelgroepkinderen met daarnaast ondersteuning van leidsters op locatie, is de meest realistische keuze. Daarmee wordt het inhoudelijk en financieel mogelijk een kwalitatief aanbod voor kinderen met taalachterstanden te realiseren. Bij de keuze voor een centraal voorschools aanbod voor doelgroepkinderen, zullen de volgende ambitieniveaus voor de peuterspeelzalen gaan gelden: de peuterspeelzaal voor doelgroepkinderen krijgt als ambitieniveau, niveau 2 ( spelen, ontmoeten, ontwikkelen, signaleren en ondersteunen ). de overige peuterspeelzalen behouden ambitieniveau 1 ( spelen, ontmoeten, ontwikkelen en signaleren ). De peuterspeelzaal met ambitieniveau 2 zal gevestigd worden in de kern Woudrichem. Programma In de voorschoolse educatie in de peuterspeelzalen staat het programma Startblokken centraal. Dit is een landelijk erkend effectief programma, waar al enkele jaren mee gewerkt wordt. Op de nascholing hiervoor dient nog een beperkte slag gemaakt te worden. Zowel de stg. Kinderopvang Woudrichem als de stg. Hoppas hebben de intentie uitgesproken om ook met Startblokken te gaan werken. Inzet van VVE is dat door toepassing van op elkaar afgestemde programma s van voortijdige en vroegschoolse eduactie een doorlopende leerlijn ontstaat van voorschoolse naar vroegschoolse educatie. De afstemming met basisscholen op VVE-materiaal, wordt inmiddels al opgepakt door een afvaardiging van de basisscholen in de projectgroep VVE en doordat VVE als vast punt op de agenda van het directeurenoverleg staat, maar verdient nog meer aandacht. Voorstel bekostiging formatie-uitbreiding en ouderbijdrage voor doelgroepkinderen in 2011 Een aanbod van vier dagdelen voorschoolse educatie voor doelgroepkinderen op de peuterspeelzalen, kan alleen gerealiseerd worden via uitbreiding van formatie. Die formatie-uitbreiding wordt bekostigd uit: de ouderbijdragen voor niet-doelgroep kinderen de ouderbijdragen voor doelgroepkinderen de gemeentelijke aanvulling van ouderbijdragen voor doelgroepkinderen de huidige subsidie een uitbreiding van subsidie voor formatie. In paragraaf 1.5 is een inschatting gegeven van de gewenste formatie-uitbreiding en de kosten daarvan. Bij een keuze voor scenario C (één peuterspeelzaal voor doelgroepkinderen, met ondersteuning overige locaties) zijn de kosten circa ,- op jaarbasis. Het aantal doelgroepkinderen wordt voor 2011 geschat op 20. Uitgaande van 20 doelgroepkinderen, en optie II (een tegemoetkoming in de ouderbijdrage van het 3 e en 4 e dagdeel) heeft dit de volgende financiële consequentie: Optie II: (20 doelgroepkinderen x 315,60) = In de concept programmabegroting is als dekking opgenomen. Registratie Kinderopvangcentra en de stg.peuterspeelzalen registreren van alle kinderen die bij hen deelnemen, de voortgang in een digitaal registratiesysteem. Zo kan vroegtijdig worden gesignaleerd of kinderen een taalachterstand ontwikkelen. Voor de kenmerken waar in ieder geval registratie op dient plaats te vinden, verwijzen we naar paragraaf 1.9. Toezicht op kwaliteit voorschoolse educatie In overleg met de GGD worden afspraken gemaakt over de taken in toezicht en handhaving naar aanleiding van de wet OKE. Begroting 2012 Op basis van de registraties van doelgroepkinderen bij peuterspeelzalen en kinderopvang in 2011 wordt de begroting voor 2012 opgesteld. Evaluatie Na een uitvoeringsperiode van 2 jaar wordt geëvalueerd en gekeken of voortzetting van het aanbod voor doelgroepkinderen in een centrale locatie voor peuterspeelzaalwerk in combinatie met de vliegende keep ondersteuning op de overige peuterspeelzalen op dezelfde voet wenselijk is. Dan kan ook bekeken worden of 18

19 de rol van de kinderopvang voor doelgroepkinderen aangepast dient te worden en waar verdere samenwerking op mogelijk is. 19

20 2 Planning Planning vaststellen beleid VVE Wat Wie Wanneer (2010) Bespreken beleidsplan VVE, Projectgroep, ambtenaar november concept convenant en protocol met partners voorschoolse educatie en vroegschoolse educatie Directeurenoverleg basisonderwijs Ambtenaar Juni, oktober 2010 en vervolgens als vast agendapunt bij elk Ambtelijke voorbereiding voorleggen pva aan college B&W ter vaststelling Afspraken over toezicht Ambtenaar College B&W directeurenoverleg Oktober-december Gemeente/ WGR? GGD West- Brabant Ondetekening convenant Dec.2010-febr Bekendmaking/PR Dec.2010-febr Liggen er al data vast in WGRverband? Planning nieuw aanbod bij peuterspeelzaalwerk (bij keuze voor scenario C) Wat Wie Wanneer (2010) Besluitvorming bestuur stg. Bestuur stg.peuterspeelzalen Oktober-december Peuterspeelzalen Voorbereiding nieuw aanbod Stg.peuterspeelzalen Nov febr Uitvoering aanbod voor doelgroepkinderen Stg.peuterspeelzalen Vanaf oktober