Articuleren en voelen van de klanken

Transcriptie

1 Articuleren en voelen van de klanken Ingrid van Loosbroek Astrid Geudens Marjolein Noé Eline Van Kerckhove Voor een sterke teken-klankkoppeling is het alzijdig verkennen van zowel de klank als de letter essentieel. Eén van de aspecten van het alzijdig verkennen is het uitspreken van de klank en het voelen hoe je de klank uitspreekt. Tijdens de instructie van een nieuwe letter laat de leerkracht de kinderen dan ook steeds de klank uitspreken en voelen. Kinderen die moeite hebben met het koppelen van de klank aan de letter hebben meer herhaling nodig. Hieronder staat per klank beschreven hoe u de kinderen kunt begeleiden bij het voelen van de klank. Het artikel Extra ster-tijd, een intensieve aanpak maakt het verschil verwijst naar deze beschrijvingen. Tijdens het oefenen van het correct uitspreken en voelen van de klanken zijn de volgende aandachtspunten voor de leerkracht van belang: Toon de letterkaart tijdens het uitspreken en voelen van de klank. Zo werkt u actief aan de klank-tekenkoppeling. Doe als leerkracht voor hoe je de klank voelt, zodat het kind precies weet wat de bedoeling is. Toon ook de foto van het kind in dit artikel. Gebruik een spiegel zodat het kind zichzelf kan zien. Hierdoor is het zich nog meer bewust van de stand van mond, lippen en tong. Stimuleer de kinderen ook om naar elkaar te kijken tijdens het uitspreken van de klank: laat ruimte voor het zelf ontdekken en de reacties van de kinderen. Maak kinderen ervan bewust dat bij een medeklinker altijd iets mee klinkt : de tong, lippen of keel. Bij verschillende klanken gebruiken de kinderen hun handen om bijvoorbeeld trilling, lucht of mondstand te voelen. Bij de letters k, n, m, v, w wordt daarnaast op een natuurlijke manier een kenmerk van de vorm van de letter meegenomen. De klankbeschrijvingen maken het voelen bespreekbaar en expliciet. Ze zijn geen doel op zich. Maak er geen uitspraakles van. Er is gekozen voor een standaarduitspraak, maar regiogebonden en persoonlijke verschillen zijn mogelijk. De nadruk moet echter liggen op het voelen en zo het bewust worden van de klank. Ook de handelingen zijn een steun. De kinderen hoeven ze niet te onthouden. Vergeet uiteraard niet om complimenten te geven! Tip Kinderen die bij bepaalde letters meer oefentijd nodig hebben om te komen tot een geautomatiseerde tekenklankkoppeling, hebben baat bij het herhaald kijken van de betreffende letterfilmpjes. Hierin staat het alzijdig verkennen van klank en letter op een aantrekkelijke manier centraal. De leerkracht kan deze filmpjes inzetten naast het interactief oefenen. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 1 van 10

2 i Wat voel je als je /i/ zegt? Voel maar eens aan je mond. Die staat een beetje open. Kind: i Kind voelt met vinger(s) aan mond. Voel je het? Voel ook maar eens aan je lippen. De hoeken van je lippen gaan een beetje opzij. Voel nog maar eens goed. Kind: i Kind voelt met twee vingers vanuit midden bovenlip naar mondhoeken. Let op want je kunt het maar even voelen bij zo n korte klank. k Wat voel je als je /k/ zegt? Kind: k Leg maar eens twee vingers op je keel. Kind: k Kind voelt met twee vingers op keel. Voel jij ook een klopje in je keel? Kind: k Kind voelt met vingers op keel. Voel maar goed, want het klopje duurt maar heel even. m Wat voel je als je /m/ zegt? Kind: mmmmm Voel je ook hoe je lippen op elkaar staan? Kind: mmm Kind voelt met vingers aan mond. Hou je lippen maar stevig op elkaar en laat een lange /mmmmm/ horen. Voel je het trillen in je neus? Voel maar met drie vingers want de m heeft ook drie benen! Kind: mmmmm Kind voelt met drie vingers (drie benen van letter m ) op neus. Voel ook maar eens aan de andere kant van je neus want daar trilt het ook. Kind: mmmm Kind voelt met drie vingers op andere kant neus. s Wat voel je als je /s/ zegt? Leg je vinger maar eens op je lippen en zeg een lange /sss/. Kind: ssss Voel je ook hoe de lucht zachtjes tussen je tanden en lippen stroomt? Voel maar goed, want je voelt het bijna niet, zo zacht is het. Kind: ssss Kind voelt met één vinger voor de mond. En waar is je tong als je /s/ zegt? Kun jij het voelen? Kind: ssss Ja, je tong zit verstopt achter je tanden. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 2 van 10

3 p Wat voel je als je /p/ zegt? Leg je vinger maar eens plat tegen je lippen en zeg /p/. Kind: p Kind voelt met vinger tegen lippen. Voel jij ook hoe je lippen zachte plofjes maken? Kind: p-p-p Kind voelt met vinger tegen lippen. Voel maar goed want het plofje duurt maar even. aa Wat voel je als je /aa/ zegt? Kind: aa Voel maar eens aan je mond. Die staat wijd open. Kind: aa (beetje lang) Kind voelt met hand aan mond. Voel je het? Deze keer heb je veel tijd om het te voelen, want de klank /aa/ is lang. r Wat voel je als je /r/ zegt? Je voelt het trillen, maar voel je ook waar het bij jou trilt? Kind: rrrr Er zijn twee soorten /r/. Welke zeg jij? Trilt je tong vooraan of trilt /rrrr/ achteraan in je keel? Kind: rrrr Bij huig-r voelt kind met twee handen op keel. Laat maar lekker lang trillen. e Wat voel je als je /e/ zegt? Kind: e Voel maar eens aan je mond, die staat een beetje open. Kind: e Kind voelt met hand aan mond. Voel ook maar eens aan je lippen. Voel je dat die een beetje gespreid zijn? Alsof je glimlacht. Kind: e Kind voelt met vinger(s) over lippen. Let op, want je kunt het maar even voelen bij zo n korte klank. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 3 van 10

4 v Wat voel je als je /v/ zegt? Zeg maar eens een lange vvv. Kind: vvv Voel je je bovenste tanden op je onderlip? Blaas maar eens hard en lang. Kind: vvvv Voel je ook hoe de lucht tussen je lippen door naar buiten stroomt? Voel maar eens met twee vingers aan je lippen. Kind: vvvv Kind voelt met twee vingers (vorm v ) tegen lippen. Voel je het nu ook trillen aan je vingers? Je kunt het zelfs voelen trillen tot in je keel. Kind: vvvv Kind voelt met twee vingers aan keel. n Wat voel je als je /n/ zegt? Leg maar eens twee vingers op je neus en zeg een lange /nnnn/. Voel jij het ook trillen in je neus? Kind: nnnn Kind voelt met twee vingers (twee benen van letter n ) op neus. Wat gebeurt er nu met je tong? Inderdaad, onze tong zit verstopt achter onze bovenste tanden. Zet je tong stevig achter je tanden en zoemen maar. Kind: nnnn Voel je het nu ook trillen in je neus? Voel ook maar eens aan de andere kant van je neus, want daar trilt het ook. Kind: nnnn Kind voelt met twee vingers op andere kant van neus. t Wat voel je als je /t/ zegt? Kind: t Voel je ook dat zachte tikje met je tong? Hou maar eens een vinger op je mond en wijs naar boven. Daar tikt onze tong, net achter onze tanden. Kind: t-t Kind voelt met vinger op onderlip, vinger wijst naar boven. Voel maar goed, want het tikje duurt maar heel even. Kind: t-t-t ee Wat voel je als je /ee/ zegt? Kind: ee Voel maar eens aan je mond. Die staat een beetje open. Voel ook maar eens aan je lippen. Voel je hoe ver de hoeken van je lippen opzij gaan? Kind: ee Kind voelt met vingers van beide handen in de mondhoeken. Deze keer heb je veel tijd om te voelen, want /ee/ is een lange klank. Die duurt dus ook lang. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 4 van 10

5 b Wat voel je als je /b/ zegt? Kind: b Hou je lippen zachtjes op elkaar en ploffen maar. Voel maar mee met je vinger. Kind: b-b-b Kind laat vinger rustig meebewegen op lippen. Laat de lucht maar hard uit je mond ploffen, dan voel je het trillen aan je vinger. Voel je het ook in je keel trillen? Kind: b Kind voelt met andere hand aan keel. Voel maar goed, want de plof duurt maar heel even. oo Kind: oo Wat voel je als je /oo/ zegt? Voel maar eens aan je mond. Die staat een beetje open. Kind: oo Kind voelt met vinger(s) aan mond. Voel ook maar eens aan je lippen. Voel maar hoe die een mooi rondje vormen. Kind: oo Kind voelt met vinger het rondje van de lippen. Deze keer heb je weer veel tijd om te voelen, want /oo/ is een lange klank. d Wat voel je als je /d/ zegt? Kind: d Voel je ook een harde duw met je tong? Hou maar eens een vinger tegen je onderlip en wijs naar boven. Daar duwt je tong, net achter je tanden. Kind: d-d-d Kind houdt vinger op onderlip. Leg nu je hand aan je keel en laat eens een hele harde /d/ horen. Voel je het ook trillen in je keel? Kind: d Kind voelt aan keel. Voel maar goed, want het trillen duurt maar heel even. oe Wat voel je als je /oe/ zegt? Voel maar eens aan je mond. Die is bijna dicht. Voel je het? Kind: oe Kind voelt met vingers aan mond. Voel ook maar eens aan je lippen. Voel maar hoe die een mooi rondje vormen. Kind: oe Kind volgt met vinger het rondje van de lippen. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 5 van 10

6 z Wat voel je als je /z/ zegt? Leg je vinger maar eens op je lippen en zeg een lange /zzz/. Kind: zzz Kind legt vinger op lippen en voelt de lucht. Voel je ook hoe de lucht tussen je tanden en lippen stroomt? Als je goed voelt, voel je dat je lippen een beetje trillen. Kind: zzz Kind voelt met vinger op lippen. En voel ook eens aan je keel. Daar trilt het ook. Kind: zzz Kind voelt met hand op keel. Voel je waar je tong zit? Je tong zit verstopt achter je tanden. ij Wat voel je als je /ij/ zegt? Kind: ij Voel maar eens aan je mond en lippen. Die bewegen terwijl je /ij/ zegt. Kind: ij Kind voelt met vingers aan mond en lippen. Gek hè? Voel maar eens aan je mond die gaat steeds meer dicht. Kind: ij Kind voelt met vingers aan mond en lippen. h Wat voel je als je /h/ zegt? Kind: h Je mond is halfopen. Hou je hand er maar voor en zeg een lange /hhh/. Kind: hhh Kind voelt de lucht tegen de hand. Voel jij ook de warme lucht tegen je hand? Voel maar eens met je hele hand. Beweeg je hand maar langzaam naar boven terwijl je /h/ zegt. Kind: hhh Kind beweegt hand langzaam en voelt lucht over hele hand. Lekker warm en zacht. w Wat voel je als je /w/ zegt? Kind: w Voel je dat de lucht tussen je lippen door glijdt? Leg maar eens drie vingers tegen de mond en zeg een lange, zachte /www/. Kind: www Kind legt drie vingers (vorm w ) tegen de mond en voelt de lucht. En voel je dat je lippen trillen? Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 6 van 10

7 o Wat voel je als je /o/ zegt? Kind: o Voel maar eens aan je mond. Die staat open. Kind: o Kind voelt aan mond. Voel ook maar eens aan je lippen. Voel je dat die een mooi rondje vormen? Kind: o Kind voelt met vinger over het rondje van de lippen. Let goed op, want je kunt het maar kort voelen bij zo n korte klank. a Wat voel je als je /a/ zegt? Kind: a Voel maar eens aan je mond. Die staat open. Kind: a Kind voelt met vingers aan mond. Let goed op, want je kunt het maar even voelen bij zo n korte klank. u Wat voel je als je /u/ zegt? Voel maar eens aan je mond. Die is bijna dicht. Kind: u Kind voelt met vingers aan mond. Je mond is bijna dicht maar je lippen blijven een beetje open. Grappig hè? Kind: u Kind voelt met vinger de vorm van lippen. Voel maar goed, want je kunt het maar even voelen bij zo n korte klank. j Wat voel je als je /j/ zegt? Druk maar eens met je duim onder je kin. Duw maar ver genoeg naar achteren. Kind: j Kind voelt met duim onder kin. Voel je je tong ook duwen? Als je goed voelt, voel je je duim trillen. Laat maar eens een lange /jjj/ horen. Kind: jjj Kind voelt met duim onder kin. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 7 van 10

8 eu Wat voel je als je /eu/ zegt? Kind: eu Voel maar eens aan je mond. Die is een beetje open. Kind: eu Kind voelt aan mond. Voel ook maar eens aan je lippen. Voel maar hoe die een mooi rondje vormen. Kind: eu Kind voelt met vinger over rondje van lippen. Voel je hoe je tong ondertussen je onderste tanden raakt? ie Wat voel je als je /ie/ zegt? Kind: ie Voel maar eens aan je mond. Die is bijna dicht. Kind: ie Kind voelt aan mond. Voel ook maar eens aan je lippen. Voel maar hoe die gespreid zijn, net zoals wanneer je lacht. Kind: ie Kind voelt met vingers vanuit midden onderlip naar mondhoeken. l Wat voel je als je /l/ zegt? Kind: l Je voelt je tong net achter je tanden. Voel maar eens hoe lang je tong daar kan blijven staan. Kind: lllll Laat maar eens een hele harde en lange /lll/ horen, waar kun je die nu het beste voelen? Kind: llll Kind voelt met vingers aan keel. Inderdaad, l voel je het beste in je keel. ou Wat voel je als je /ou/ zegt? Voel maar eens aan je mond en je lippen. Die bewegen terwijl je /ou/ zegt. Kind: ou Kind voelt met vingers aan mond en voelt de lippen bewegen. Gek hè? Voel nog maar eens aan je mond, die gaat steeds meer dicht. Kind: ou Voel je hoe je lippen een rondje vormen? Kind: ou Kind volgt met vinger rondje van lippen. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 8 van 10

9 uu Wat voel je als je /uu/ zegt? Kind: uu Voel maar eens aan je mond. Die is bijna dicht. Kind: uu Kind voelt aan mond voelen met vingers. Voel ook maar eens aan je lippen. Voel je hoe je lippen een beetje een rondje maken? Kind: uu Kind volgt met vinger rondje van lippen. Je tong duwt ondertussen zachtjes tegen je onderste tanden. Kind: uu Deze keer heb je weer lekker veel tijd om te voelen want /uu/ is een lange klank. g Wat voel je als je /g/ zegt in gek? Leg je hand maar eens op je keel. Kind: ggg (hard uitspreken) Voel je het ook trillen in je keel? Kind: ggg Kind voelt met twee handen zijkant keel. Zo klinkt g in gek. Grappig hoor want /g/ kan nog anders klinken zoals in mug. Die g trilt dan minder hard en ruist meer. Kind: /chch/ Hou je hand maar eens gestrekt voor je mond. Voel je de warme lucht tegen je hand ruisen? Kind: /ch/ Kind houdt hand voor mond en zegt /ch/. Die ruis komt uit je keel. au Maar die klank kenden we toch al? Inderdaad, /au/ klinkt hetzelfde als /ou/ (toon letters). We gaan toch nog eens voelen. Wat voel je als je /au/ zegt? Kind: au Voel maar eens aan je mond en je lippen. Die bewegen terwijl je /au/ zegt. Kind: au Kind voet met vinger(s) aan mond. Gek, vind je niet? Voel nog maar eens aan je mond. Die gaat steeds meer dicht. Kind: au Voel je ook hoe je lippen een rondje worden? Kind: au Kind voelt met vinger over rondje van lippen. ui Kind: ui Wat voel je als je /ui/ zegt? Voel maar eens aan je mond en je lippen. Die bewegen terwijl je ui zegt. Kind: ui Kind voelt met vinger(s) aan mond. Gek hè? Voel maar eens aan je mond. Die gaat steeds meer dicht. Voel je hoe je lippen een rondje blijven? Kind: ui Kind volgt met vinger ronde vorm van lippen. En wat doet je tong als je /ui/ zegt? Voel maar eens onder je kin. Dan voel je hoe je tong achteraan duwt. Kind: ui Kind voelt met duim onder kin. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 9 van 10

10 f Wat voel je als je /f/ zegt? Zeg maar eens een lange /fff/. Kind: ffff Voel je je bovenste tanden op je onderlip? Blaas nog maar eens zacht en lang. Kind: ffff Kind voelt tanden op onderlip staan. Voel je ook hoe de lucht tussen je lippen doorstroomt? ei Die klank kennen we al! /ei/ klinkt hetzelfde als /ij/. (toon de letters) We gaan toch nog eens voelen. Wat voel je als je /ei/ zegt? Kind: ei Voel maar eens aan je mond en je lippen. Die bewegen terwijl je /ei/ zegt. Kind: ei Kind voelt met vingers aan mond. Gek hè? Voel maar eens aan je mond, die gaat steeds meer dicht. Kind: ei Kind voelt hoe mond steeds meer dichtgaat. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 10 van 10