Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement

Transcriptie

1 's gemeenten kredietcrisis Pagina 1 van 5 Afnemende hoeveelheid werk bij potentiële opdrachtnemers wat leidt tot lagere prijzen dan geraamd Er zijn gemengde signalen over de hoeveelheid werk bij aannemers. In de bouw wordt door het economisch instituut bouwnijverheid (EIB) een daling van in totaal ongeveer 10% voor 2009 en 2010 verwacht. Wellicht dat bij bouwwerken hiervan wat te merken is in de prijs (bijvoorbeeld bij de bouw van scholen of gemeentehuizen). De hoeveelheid werk in de infra loopt in het algemeen achter bij de bouw, een effect zal hier dus pas later te merken zijn. Daarnaast wordt veel gesproken over het naar voren halen van projecten, wat vaak ook infra betreft. Als alle overheden de plannen waar over gesproken wordt naar voren halen heeft deze sector voorlopig voldoende werk en is het zeer de vraag of prijzen gaan dalen. Daarnaast hangt de prijs niet alleen af van de hoeveelheid werk. Het gaat ook om prijzen van grondstoffen en lonen en de prijs die een aannemer denkt te kunnen vragen om een opdracht gegund te krijgen. College van B&W en gemeenteraad besluiten meer investeringen te doen dan gepland wat leidt tot onverwachte/ongewenste toename van het risicoprofiel van de gemeente. Dalende grondprijzen wat leidt tot minder inkomsten uit bouwgrondexploitaties In het algemeen bestaat ongeveer de helft van de gemeentelijke top 10 risico's uit risico's in projecten. Het naar voren halen van projecten zorgt mogelijk voor een (te) sterke toename van het risicoprofiel van de gemeente. Alle gemeenten met bouwgrondexploitaties merken dat het moeilijker tot overeenstemming komen is met zowel ontwikkelaars als woningcorporaties, vaak de grootste afnemers van grond. Dit leidt tot twee effecten: 1) Bij stagnerende afname is verlaging van grondprijzen een middel om toch af te kunnen zetten en zo mogelijk het verlies te beperken en bouwstroom op gang te houden. 2) Ontwikkelaars en corporaties komen mogelijk terug op eerder gemaakte afspraken. De vraag is in hoeverre corporaties en ontwikkelaars in dergelijke gevallen aan contracten gehouden kunnen worden (toets op redelijkheid en billijkheid bij rechter). Dalende legesinkomsten bouwvergunningen wat leidt tot financiële tekorten Verhouding tussen inspanning en opbrengsten bouwleges verslechterd. Leges zijn vaak gebaseerd op bouwsommen, grote nieuwbouw betekent relatief weinig inspanning en veel opbrengsten. Veel verbouwingen betekent veel inspanning en relatief weinig opbrengsten. In een aantal gemeenten is al een verschuiving te zien van nieuwbouw naar verbouw. Daling van legesinkomsten voor bouwvergunningen met 50% over de eerste twee maanden is geen uitzondering.

2 's gemeenten kredietcrisis Pagina 2 van 5 Daling WOZ-waarden wat leidt tot minder inkomsten uit OZB Focus wordt te veel gelegd op financiële maatregelen voor het opvangen van de economische crisis wat leidt tot inefficiënte bedrijfsvoering Grote uitstroom van personeel binnen gemeenten wat leidt tot stagnatie van bedrijfsprocessen en het weglekken van kennis en ervaring Instellingen waarvoor de gemeente garant staat kunnen hun verplichtingen niet nakomen wat leidt tot aanspraak op de door de gemeente verstrekte garantstelling Lagere inkomsten uit gemeentefonds dan geraamd wat leidt tot financiële tekorten Meer leegstand kantoorpanden wat leidt tot lagere inkomsten uit gebruikersheffing OZB. Voor 2009 is nog geen effect voelbaar, de WOZ-waarde is gebaseerd op taxaties met peildatum In 2010, peildatum , zal dit effect nog beperkt zijn doordat de prijzen van onroerend goed in 2008 (nog) niet snel gedaald zijn. Voor 2011 licht wellicht een grotere daling van WOZ-waarden in het verschiet. Inkomsten zijn gebaseerd op cijfers over jaar t-1, dus anticiperen op verminderde inkomsten is enigszins mogelijk. Door druk van buiten ontstaat mogelijk de neiging zich sterk te richten op het beperken van de (financiële) effecten van de kredietcrisis. Hiermee ontstaat het gevaar dat de 'normale' processen minder aandacht krijgen en daardoor bijvoorbeeld sneller fouten ontstaan. Het kan hier gaan om zeer diverse groepen, welke door de economische omstandigheden inkomsten zien wegvallen. Bijvoorbeeld: zorginstellingen, welzijnsinstellingen, sportverenigingen, culturele verenigingen. Wat de effecten van de financiële crisis voor de meerjarige accressen zullen zijn, is op dit moment nog niet te zeggen. Nieuwe ramingen van de accressen worden pas verwacht in de meicirculaire, na het voorjaarsoverleg. In de brief die de VNG in december aan haar leden stuurde over de gevolgen van de economische recessie, gaf zij aan dat er op dit moment geen aanwijzingen zijn dat het rijk gaat bezuinigen in Wel zijn de CPB-ramingen voor de inflatie inmiddels flink naar beneden bijgesteld, waardoor ook de nominale kaders bij het rijk bijgesteld zullen worden. De VNG berekent dat dit een verlaging van de gemeentefondsuitkering over 2009 van ca 300 mln zou kunnen betekenen. Het effect van dit lagere accress is mede afhankelijk van de mate waarin gemeenten de lagere inflatie in hun eigen uitgaven kunnen verwerken. Zoals bekend heeft de overheid een aantal maatregelen moeten nemen om de situatie op de financiële markten het hoofd te bieden. Het rijk heeft met de VNG en het IPO afgesproken dat de rijksinkomsten en uitgaven die met deze maatregelen samenhangen (denk bijvoorbeeld aan de netto rente-inkomsten van de aanvullende financie Gemeenten heffen in het kader van de OZB een gebruikersheffing voor niet-woningen. In de kantorenmarkt zijn hier snel de effecten van voelbaar, bij areaaluitbreiding is het zeer onzeker of dit ook leidt tot hogere opbrengsten. Ontbreken van middelen en/of capaciteit om crisis lokaal te beheersen wat leidt tot stagnatie van de lokale economie

3 's gemeenten kredietcrisis Pagina 3 van 5 Onvoorziene renteontwikkeling wat leidt tot hogere financieringskosten Sterk gedaalde tarieven papier en glas markt wat leidt tot Veel gemeenten hebben met verenigingen/scholen die oud papier ophalen een garantieprijs per kilo afgesproken. teruglopende inkomsten en bijdragen in het kader van Wanneer de marktprijs onder deze garantieprijs zakt moet de gemeente een extra bijdrage per kilo opgehaald vastgelegde garantieprijzen. papier doen. Sterke focus op snelheid bij naar voren halen investeringen wat leidt tot onzorgvuldigheden in bijvoorbeeld ruimtelijke- en aanbestedingsprocedures. Terugtrekken van woningcorporaties uit projecten wat leidt tot vertragingsschade, niet realiseren geplande woningbouw en verwachtte grondopbrengst. Toename aantal uitkeringen in het kader van het inkomensdeel WWB wat leidt tot uitgavenstijging voor gemeenten ter grootte van het eigen risico. Toename aanvragen bijzondere bijstand wat leidt tot hoger aantal uitkeringen en hogere uitvoeringskosten Toename aanvragen schuldhulpverlening wat leidt tot meer inzet medewerkers gemeente en hogere kosten Toename in het aantal WOZ-bezwaarschriften wat leidt tot hogere WOZ-uitvoeringskosten dan begroot Recentelijk is in het bestuurlijk overleg door de woningcorporaties aangegeven dat vanwege o.a. de aanscherping van de borgstellingsfaciliteit van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw de toekomstige investeringen sterk onder druk staan. Door de VNG is in december 2008 gesteld dat gemeenten hoogstwaarschijnlijk voor 2009 en 2010 het eigen risico voor het inkomensdeel WWB uit moeten geven. Daarnaast krijgen gemeenten te maken met hogere uitvoeringskosten bij een groter aantal aanvragen. Er is wel een vertragingseffect, mensen komen vaak eerst terecht in de WW en nadat de aanspraak hierop afloopt en geen werk gevonden is pas in de bijstand. Het aantal aanvragen WW loopt sterk op in de afgelopen weken. Ten opzichte van wat het UWV begroot had (100%), is er sprake van 174% instroom WW de afgelopen weken. Het aantal aanvragen voor schuldhulpverlening neemt toe, het lijkt voor de hand liggend dat er meer schuldenproblematiek (aanvragen) gaat komen, waarbij het nog de vraag is in welke mate. Recente cijfers laten zien dat het aantal trajecten schuldhulpverlening sterk gedaald is, mede door bemiddeling. Afhankelijk van de rol die een gemeente hierin speelt nemen de uitvoeringskosten wel toe. Een 100+ gemeente heeft berekend dat bezwarenafhandeling 20% van de totale WOZ-uitvoeringskosten vormt. Mede afhankelijk van de toelichting bij de beschikking verwachten een aantal gemeenten meer bezwaren tegen de WOZ-taxatie. Gevoelsmatig zou de waarde moeten dalen gezien recente ontwikkeling, de peildatum is echter , waardoor dit effect niet terug te zien is. Bezwaren die hierop gebaseerd zijn, zijn naar verwachting relatief eenvoudig te weerleggen, maar leiden wel tot hogere uitvoeringskosten. Toename in pogingen tot plegen van fraude wat leidt tot onterecht verleende uitkeringen

4 's gemeenten kredietcrisis Pagina 4 van 5 Toename kwijtscheldingen gemeentelijke belastingen wat In veel gemeenten is een inkomen op bijstandsniveau reden voor het toekennen van kwijtschelding voor leidt tot lagere inkomsten gemeentelijke belastingen en heffingen. Gezien de toename van de uitgaven aan de WWB is een toename van het aantal kwijtscheldingen te verwachten. Effect is afhankelijk van het inkomen waarbij men voor kwijtschelding in aanmerking komt en welke belastingen/heffingen kwijtgescholden worden. Toenemende beroep op waarborgfondsen (eigen woning) wat leidt tot het financieel bijspringen door gemeenten Totaaloverzicht van alle recessie risico's ontbreekt wat leidt tot inefficiënte maatregelen Uitstel besluitvorming wat leidt tot voorzichtigheid, indekgedrag of het niet nemen van risico's Verlies subsidies GSB, ISW, e.d. wat leidt tot minder inkomsten Verslechterde resultaten bij deelnemingen wat leidt tot lager dan geraamde winst- en dividenduitkeringen Verslechtering van de economie veroorzaakt sociale problemen wat leidt tot meer werk voor de gemeente Vertraging bouwprojecten wat leidt tot lagere inkomsten uit bouwexploitatie voor de gemeente Onder meer in het kader van nieuwe tranches GSB en ISV is merkbaar dat de discussie tussen Rijk en gemeenten moeizamer wordt. Dit is al enige tijd merkbaar, de kredietcrisis en eventuele bezuinigingen bij het Rijk versterken dit mogelijk. Veel gemeenten bezitten aandelen in onder meer de BNG en nutsbedrijven. Dit zijn over het algemeen sectoren die weinig last hebben van conjuncturele schommelingen. Niet alleen het aantal uitkeringen zal naar verwachting toenemen, ook de sociale problematiek zal mogelijk toenemen. Wanneer een kostwinner zijn inkomen verliest veroorzaakt dit mogelijk veel spanningen binnen gezinnen die zich mogelijk ook daarbuiten, op school, in de openbare ruimte, uiten. Een toename van inspanningen op sociaal gebied van gemeenten ligt dan voor de hand. De ontwikkelaars van geplande woningbouwprojecten krijgen hun projecten niet meer of in onvoldoende mate gefinancierd, zodat zij gedwongen worden om gefaseerd te gaan ontwikkelen. Met name in de duurdere segmenten is men zeer terughoudend geworden, hetgeen een vertraagde ontwikkeling ten opzichte van oorspronkelijke uitgangspunten tot gevolg heeft. Daarnaast is de markt voor koopwoningen een kopersmarkt geworden. Deze ontwikkeling is in een voorgaand verslag ook reeds geconstateerd. Publicatie van verkoopcijfers over 2008 ( ) op landelijk niveau bevestigt nu deze ontwikkeling. Cijfers vanuit de bouwindistrie (economisch instituut bouwnijverheid) laten een verwachte daling van in totaal 10% zien voor 2009 en Wegvallen financiële inbreng derden bij evenementen/ontwikkelingen in de stad wat leidt tot een verhoging van het aantal subsidieverzoeken richting gemeente en daarmee gemoeide bedragen Financiële inbreng particuliere organisaties bij (ruimtelijke) ontwikkelingen in de stad Vele particuliere fondsen (waaronder VSB-fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds) hebben de waarde van hun beleggingen de afgelopen maanden fors terug zien lopen. Zij hebben aangekondigd dat dit gaat leiden tot vermindering van subsidieverleningen. Daarvan zullen ook gemeentelijke (culturele) instellingen en verenigingen gevolgen gaan ondervinden. Dit kan mogelijk leiden tot een verhoging van het aantal subsidieverzoeken richting gemeente en daarmee gemoeide bedragen.

5 's gemeenten kredietcrisis Pagina 5 van 5 Zeer lage macronorm OZB voor 2010 en 2011 wat leidt tot daling (toename) inkomsten OZB. De macronorm is gebaseerd op cijfers van jaar t-1. Voor 2010 betekent dit, uitgaande van de ramingen van maart van het CPB, een macronorm van -2,5%. Het is de vraag of het Rijk hier aan vast houdt. Bij het pakket crisismaatregelen vanuit het Rijk is echter waarschijnlijk wel sprake van een oproep (of opdracht) aan gemeenten en provincies om lastenstijgingen te beperken/vermijden.