Hoewel het nieuwe GLB pas in 2015 wordt ingevoerd in de praktijk, volgt hieronder een voorlopig overzicht van behaalde resultaten.

Transcriptie

1 Het nieuwe GLB, overzicht behaalde resultaten met cijfers (dec 2014) Hoewel het nieuwe GLB pas in 2015 wordt ingevoerd in de praktijk, volgt hieronder een voorlopig overzicht van behaalde resultaten. Inleiding: het GLB , wat ging er aan vooraf? Het GLB-dossier kent eigenlijk geen begin en geen eind. Er is namelijk altijd discussie over landbouwbeleid. Maar wat waren de bepalende momenten van de afgelopen jaren? - 12 april 2010: start openbare Europese publieksconsultatie. Die ging gepaard met grote conferenties. LTO leverde inbreng via de consultatie en deelname aan de conferenties. - Juni 2011: de Europese Commissie publiceerde begrotingsvoorstellen oktober 2011: de Europese Commissie publiceerde haar voorstellen. LTO analyseerde en besprak de voorstellen, en stelde een reactie vast, en gebruikte die in haar lobby bij EZ, ketenpartijen, Europese Commissie, Europees Parlement en Copa-Cogeca. - 8 februari 2013: regeringsleiders bereikten een deal over de meerjarenbegroting van de Europese Unie ; Nederland krijgt een korting op de afdracht aan Brussel, maar het GLB-budget daalt. - Maart 2013: Europees Parlement en landbouwministers kwamen ieder tot een eigen standpunt juni 2013: landbouwministers en het Europees Parlement sloten een politiek compromis over het nieuwe GLB. Tot het laatste moment heeft LTO inbreng geleverd in het proces december 2013: eerste debat in de Tweede Kamer - 2 juli 2014: tweede debat in de Tweede Kamer, door aandringen LTO meer ruimte voor vangen eiwitgewassen - 16 december 2014: publicatie van de Nederlandse wetstekst bedrijfstoeslagen en vergroenen; van kracht per De volgende punten hadden grote invloed op deze hervorming: De Europese Commissie (voorzitter Manuel Barosso) wilde het GLB budget oorspronkelijk met 30% korten. Uiteindelijk draaide het uit op 30% vergroenen: een deal tussen drie EU- Commissarissen (Ciolos, Potocnik, Hedegaard) in 2010 die neerkwam op: behoud van budget in ruil voor 30% inzet voor groene diensten. Dit was een begrijpelijke insteek. Alleen, uiteindelijk daalde het budget toch ook, voor het eerst in de 50-jarige geschiedenis van het GLB. Voortgaan op pad van marktoriëntatie. Dat was althans de inzet van de Europese Commissie. Uiteindelijk bleek dit vooral de GLB-hervorming van de renationalisatie van landbouwbeleid: het percentage gekoppelde steun in de EU zal de komende jaren weer iets toenemen. De impopulariteit van Europa groeide door het onvermogen (of onwil) van politieke leiders om het belang van Europese samenwerking te blijven uitleggen en verdedigen. Het Kabinet Rutte II ging naar Brussel met één inzet: 1 miljard bezuinigen op de afdracht aan Brussel. Dat bracht Nederland in een bijzonder zwakke onderhandelingspositie in de discussie over het GLB en ook het regionaal beleid. Naar wat Nederland via die twee begrotingsposten 1

2 mogelijk aan extra gelden zou kunnen binnenhalen, werd pas in een laat stadium van de onderhandelingen gekeken, toen het te laat was. De aanhoudende financieel-economische crisis: de bankencrisis van ging over in een grote financieel-economische crisis die grote gaten sloeg in de begroting van landen en forse bezuinigingen. Stagnatie dreigt. In dit klimaat wordt het draagvlak voor Europese samenwerking steeds verder ondermijnd. Dat zet het GLB onder druk: voor het eerst daalt het budget nominaal, terwijl de EU wel verder uitbreidt. Samenvatting resultaten LTO-belangenbehartiging De inzet van LTO kan worden samengevat in een tiental punten. Per punt wordt aangegeven wat er tot nu toe bereikt is. De onderstaande tabel geeft alvast een samenvatting. GLB-thema Geschat gemiddeld financieel resultaat per bedrijf (euro/jaar, ) Gemiddeld bedrijf Specifieke sectoren Opmerkingen 1.GLB voor actieve agrariërs 1560 (10% van bedrijfstoeslag) 2.Behoud van budget 3.Praktisch vergroenen 4.Geleidelijke overgang 5.Behoud vangnet/ crisismaatregelen Minus (30% van bedrijfstoeslag, vanaf 2016 iets meer) 5000 (bedrijven met marktordeningsproducten, met name aardappelzetmeel, melk, kalfsvlees, vleesvee en schapen) Natuurbegrazers: voor een bedrijf met alleen 100 vrouwelijke runderen >2 jr op natuurgrond: euro Agrariërs tot 41 jaar met controlerend belang in bedrijf: maximaal 4500 euro Tot voor gespecialiseerde telers van aardappelen, groenten en bollen Minus 9000 voor vrije sectoren, die minder snel profiteren van opbouw nieuwe toeslagrechten Op basis van 2 voorbeelden: direct belang varieert van 1000 tot tienduizenden euro s per calamiteit. Indirect belang: grotere overlevingskans van het bedrijf bij een grote crisis 6. einde quota Melkveebedrijven: door vervallend kosten aankoop quota. Suikerbietentelers: (alleen in 2014 en 2015) Dankzij negatieflijst en uitsluiting natuur. Pachters zitten wel in een kwetsbare positie Nominaal dalend GLB budget voor het eerst sinds 1962! Bedrijven met >75% grasland vrijgesteld; akkerbouwers kunnen kiezen voor vanggewassen Vorming crisisfonds ten koste van bedrijfstoeslag; fonds is in 2014 niet aangesproken. 2

3 7.Behoud gelijk speelveld in EUmarkt 8.Versterking marktpositie 9.Kennis en innovatie (EIP, Horizon 2020) 10.Agrarisch natuurbeheer, ganzenschadevergoeding: 86 mln euro Samengevat (gemiddeld bedrijf, bij een geschatte range is steeds het laagste bedrag genomen)? Valt nog niet te berekenen Nieuwe mogelijkheden bieden de sector toekomstperspectief Nieuwe mogelijkheden bieden sectoren toekomstperspectief Voor bedrijven: 5000 Een gemiddeld bedrijf : 9700 euro Voor 600 agrariërs (met name fruittelers) die meedoen aan de brede weersverzekering: Mogelijk: enkele euro s per bedrijf tot miljoenen euro s per sector aan onderzoeksgeld Voor bedrijven: 0 Op basis van dit basisbedrag, kunnen we als volgt verbijzonderen: Valt (nog) niet te berekenen Het gaat om het rendement van onderzoeksgeld! Voldoende voor ganzenschade? Een gemiddeld bedrijf in de vrije sector aardappelen/bollen/groente/fruit/boomkwekerij: = Een gemiddeld bedrijf in vrije sector aardappelen/bollen/groente/fruit/boomkwekerij zoals hierboven met Brede Weersverzekering: risicoafdekking Een gemiddeld bedrijf met agrarisch natuurbeheer: Gemiddeld bedrijf als het een melkveehouder betreft: Een gemiddeld bedrijf met 10 hectare suikerbieten: Een gemiddeld bedrijf met ondernemer <41 jaar en maximaal 90 ha krijgt maximaal 4500 euro extra. Voor alle bedrijven in principe: goede perspectieven voor de toekomst dankzij versterking kennis/innovatie en, daarmee, een betere marktpositie. 1. Inzet: GLB voor actieve agrariërs Op basis van een LTO-standpunt uit 2007, tot stand gekomen na een brede consultatie, heeft LTO zich ingezet voor een GLB voor actieve agrariërs. Dat betekent dat natuur- en overheidsorganisaties wat LTO betreft niet meedoen, evenals hobbyboeren. Dit punt is grotendeels gerealiseerd: er blijft een negatieflijst van overheids- en andere niet-landbouworganisaties die geen toeslagen kunnen aanvragen, een minimum van 500 euro per jaar per bedrijf, en een verplichte inschrijving in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Verder wordt natuurgrond uitgesloten van het areaal subsidiabele hectares op basis van een definitie van minimum agrarische activiteit, zodat ongewenste verdere verdunning van toeslagrechten voorkomen kan worden. Om actieve agrariërs 3

4 die hun vee vooral laten weiden op natuurterreinen, dan toch ook niet uit te sluiten van het GLB, is er de mogelijkheid om een begrazingsvergoeding aan te vragen. Glastuinders worden uitgezonderd van toeslagrechten. Dit is gebeurd met instemming van de Vakgroep glastuinbouw / LTO Glaskracht. Niet permanente opstanden, zoals tunnels, kunnen wel mee in het nieuwe systeem, mits in de grond geteeld wordt. Extra aandacht is nodig voor jonge agrariërs. In Nederland is slechts 4% van de agrariërs jonger dan 35. LTO heeft daarom de NAJK gesteund in haar lobby voor een extra toeslag op de basispremie van ongeveer 50 euro per ha over de eerste 90 hectare per bedrijf, en voor behoud van een subsidieregeling in pijler II van het GLB. Financiële consequenties: die verschillen per actieve agrariër. Uitgangspunt: uitgaande van ontvangers van toeslagrechten in 2015, ontvangen die gemiddeld per jaar. In 2020 zal dat gemiddeld zijn, omdat de afname van het aantal bedrijven sneller gaat dan de afname van het budget. Aangenomen mag worden dat zonder de LTO-lobby op dit thema, er vanaf 2015 veel meer gronden aangemeld worden voor het nieuwe GLB. Dat had tot hectare kunnen schelen, namelijk gronden van grote terreinbeheerders. Omgerekend scheelt dat 10% van de bedrijfstoeslag. Voor een gemiddeld bedrijf in Nederland scheelt dat 1560 per jaar in 2015 en 1700 per jaar in De invoering van een begrazingsvergoeding voor actieve agrariërs met vee in natuurgebieden, kan gaan voorkomen dat GLB-toeslagrechten weglekken naar de grote terreinbeheerders, via een éénjarige pacht of een meerjarige pacht na 2015, als de hoogte van de toeslagrechten bekend is. Als de begrazingsvergoeding voor een vleesveehouder of een schapenhouder in de plaats kan komen voor een hectaretoeslag, is er geen directe koppeling met de pachtprijs van land en kan het positief effect voor de boer oplopen naar 350 per hectare in Voor een boer die 30 hectare pacht van een terreinbeheerder zou de maximum opbrengst kunnen oplopen naar in Het financiële belang voor agrariërs tot 41 jaar kan oplopen tot een extra toeslag van 50 per hectare per jaar. Op een bedrijf van 30 hectare kan dat gaan 1500,- per jaar in Gemiddeld over de periode zal het gaan om 1000 per bedrijf (natte vingerwerk!). Deze groep blijft ook aanspraak maken op een éénmalige investeringssubsidie via pijler II. Tot nu toe was het maximum Hoeveel dit in 2015 wordt, is nog niet bekend. 2. Inzet: Behoud van het GLB-budget In 2012 had Nederland 831,5 miljoen beschikbaar voor uitbetaling toeslagrechten 2011 (noot: het EU-budgetjaar start op 15 oktober van het voorafgaande jaar). Daarnaast kreeg Nederland 94 miljoen uit Brussel voor plattelandsbeleid dat werd aangevuld met overheidsmiddelen van EZ, provincies en waterschappen. Op beide budgetten is door de politieke ontwikkelingen zoals hierboven geschetst fors gekort. In 2020 resteert nominaal 732 miljoen voor toeslagrechten en 72 miljoen Brussels geld voor het plattelandsbeleid. Kortom: de budgetten dalen in acht jaar nominaal met 100 miljoen euro in pijler I en 22 miljoen in pijler II. Als je inflatie meerekent, dan is het verlies nog groter. 4

5 Overigens is ook het budget voor Structuurfondsen fors gekort. In de periode kreeg Nederland nog 1,9 miljard. Voor de periode mag Nederland op 1,25 miljard rekenen. Bij elkaar opgeteld raakt Nederland via GLB en Structuurfondsen ruim 1 miljard kwijt. Kortom, bezuinigingen door Den Haag op de EU-afdracht belanden via Brussel grotendeels in de regio s en op het platteland. Financiële consequenties: over de periode raakt Nederland gemiddeld 50 miljoen per jaar kwijt in pijler I en 10 miljoen in pijler II. Samen 60 miljoen. Uitgaande van gemiddeld ontvangers in deze periode zijn de financiële consequenties per bedrijf. Zonder de LTO-inzet bijvoorbeeld onze communicatie en lobby vóór het belang van Europese samenwerking - had dit echter nog meer kunnen zijn. 3. Inzet: praktisch vergroenen LTO heeft het voorstel van de Europese Commissie in 2011 om het GLB te vergroenen gesteund, maar wel veel inzet gepleegd om de vergroening aan te laten sluiten bij de Nederlandse praktijk. De Nederlandse land- en tuinbouw is hoog efficiënt, met relatief lage input en milieubelasting per eenheid product. De vergroeningsvoorstellen van Brussel waren voornamelijk gekoppeld aan hectares. Omdat de grondprijs in Nederland het hoogst is van Europa, zou de vergroening in Nederland het duurst uitpakken. Uiteindelijk is in Brussel besloten om bedrijven met meer dan 75% grasland vrij te stellen, mits hun areaal maïs (of andere akkerbouwgewassen) kleiner is dan 30 hectare. De vergroeningseis om blijvend grasland voor 95% in stand te houden, kan op nationaal niveau ingevuld blijven worden, zodat individuele boeren hier niets van merken, mits het areaal blijvend grasland op peil blijft. Ideeën om als nieuwe cross compliance ruim ha veenweide aan te wijzen als gebied waar gras helemaal niet meer gescheurd mag worden, zijn voorlopig ook niet aan de orde. Bedrijven kleiner dan 10 hectare hoeven niet mee te doen aan de 3-gewasseneis. Tussen de hectare hoef je maar minimaal 2 verschillende gewassen te telen. Percelen met fruit- en boomkwekerij worden uitgezonderd van deze eis. Winter- en voorjaarsgewassen worden straks beschouwd als verschillende gewassen. Bedrijven kleiner dan 15 ha, en bedrijven met voornamelijk fruitteelt en boomteelt (mits hun overige areaal akkerbouwland minder is dan 15 ha) hoeven ook geen ecologische aandachtsgebieden aan te wijzen. Bedrijven die vanaf 2015 wel ecologische aandachtsgebieden moeten laten registreren, kunnen kiezen uit een keuzemenu, bijvoorbeeld een mengsel van vanggewassen (eigen zaadwinning toegestaan), eiwitgewassen of het inzaaien met een bloemenmengsel op akkerranden. Ook sloten en greppels kunnen meetellen in combinatie met akkerranden. Tot slot is er mede op aandringen van LTO een mogelijkheid om bedrijven met zogenaamde duurzaamheidcertificering vrij te stellen van vergroening, vergelijkbaar met de vrijstelling van biologische bedrijven. Voorbeelden kunnen worden Veldleeuwerik en Biodiversiteits+. Wat echter moeilijk bleek, is de eis van de Europese Commissie om certificering equivalent te laten zijn aan de 5

6 oorspronkelijke vergroeningsvoorstellen. LTO blijft zich inzetten om die equivalentie van duurzaamheidcertificering aan Brusselse vergroening te laten aansluiten bij de Nederlandse praktijk. Samengevat: de rigide vergroeningsvoorstellen van de Europese Commissie zijn in het eindpakket aanzienlijk versoepeld, maar het pakket is helaas niet eenvoudiger geworden. Er zijn nog veel praktische vragen, die LTO aankaart bij EZ/RVO. Financiële consequenties: de oorspronkelijke vergroeningsvoorstellen waren voor een groot deel van de Nederlandse boeren en tuinders onwerkbaar geweest. Zo telen de meeste melkveehouders alleen maïs in rotatie met hun tijdelijk grasland. Een derde gewas kan vaak al niet eens om teelttechnische redenen (bodem te nat, te venig, te zwaar, etcetera). Voor een gespecialiseerde pootaardappel- of groente- of bollenteler op grond van euro per hectare is 7% vergroenen zeer kostbaar. Uitgaande van een saldo van per hectare zou dit 700 per hectare kunnen kosten. Op 20 hectare bedragen de kosten ,-. Niet vergroenen had oorspronkelijk 2 maal de vergroeningspremie kunnen kosten, ongeveer 2 maal 120,- per hectare is 240 per hectare. Er mag van worden uitgegaan dat het vergroenen uiteindelijk praktisch inpasbaar zal zijn op vrijwel alle Nederlandse land- en tuinbouwbedrijven, bijvoorbeeld door vanggewassen, éénjarige vlinderbloemigen en sloten/greppels op te nemen in de vergroening. Het bereikte resultaat verschilt per bedrijf: In het bovenstaande voorbeeld van een gespecialiseerde teler is er in ieder geval sprake van een positief effect van per bedrijf per jaar doordat de maximum boete bij niet-vergroenen nu gaat variëren van 120,- 150,- per hectare. Doordat de vergroening begint op 5% en niet op 7% worden de jaarlijkse kosten per gespecialiseerd bedrijf sowieso met 4000,- verminderd. Als de gehele vergroening inpasbaar wordt, is het positieve effect maximaal per jaar. Daar mag nog bij worden opgeteld dat de drie gewasseneis voor gespecialiseerde bedrijven hanteerbaar geworden is, omdat die niet geldt bij >50% huur, en omdat de verschillende granen (winter/voorjaar) en bollenfamilies worden gezien als verschillende gewassen. Als je in plaats van bollen, 5% tarwe moet telen, is het nadelig financieel effect op een areaal van 20 hectare gespecialiseerde teelt al snel ( saldo minus graansaldo per hectare). Totaal financieel effect: plus = voor een bedrijf met 20 hectare gespecialiseerde teelt. De teler had er in het ergste geval natuurlijk voor kunnen kiezen om de hele bedrijfstoeslag maar niet aan te vragen, maar dat zou in gekost hebben (20 hectare maal gemiddeld 350,- per hectare). De positieve effecten op een bedrijf met meer dan 75% grasland en minder dan 30 ha bouwland zijn kleiner. Maar in de oorspronkelijke voorstellen zou zo n bedrijf 7% van het areaal tijdelijk grasland en bouwland vanaf 2015 hebben moeten aanwijzen als ecologische aandachtsgebied, en bovendien een derde gewas moeten telen. Als we uitgaan van een bedrijf van 50 hectare waarvan 40 hectare tijdelijk grasland en maïs, en een gemiddeld saldo van 1000,- per hectare, dan zou het maximale negatieve financiële effect zijn geweest voor het aanwijzen van ecologische aandachtsgebieden en nog eens een mogelijk saldoverlies op 2 hectare omdat daar gedwongen gekozen zou moeten worden voor een suboptimale teelt als zomergerst of voederbieten, die waarschijnlijk op zo n bedrijf niet tot zijn recht komt gezien grondsoort en beschikbare mechanisatie. 6

7 Kortom: het financieel effect loopt op Nederlandse bedrijven uiteen van tot per bedrijf per jaar. Als de vergroening straks uiteindelijk praktisch inpasbaar blijkt, is dat wat LTO in het GLB heeft verdiend voor de Nederlandse boeren en telers. 4. Inzet: Geleidelijke overgang naar een flat rate Oorspronkelijk wilde de Nederlandse regering een snelle overgang van het oude GLB-model naar een gelijke hectaretoeslag op alle landbouwgronden. Staatssecretaris Henk Bleker sprak over een flat rate in Door inzet van LTO in de Tweede Kamer en, mede daardoor, een vraag van toenmalig Tweede Kamerlid Janneke Snijder kwam er in 2012 uiteindelijk een toezegging van de staatsecretaris: vooruit dan maar. Daarmee kon Nederland in Brussel ook gaan pleiten voor ruimere mogelijkheden voor overgangsbeleid. Uiteindelijk is er voor Nederland de mogelijkheid om de nieuwe toeslagrechten in 2019 maar voor maximaal 60% van het eindniveau in te voeren, zodat de oude historische toeslagrechten langzamer afgebouwd kunnen worden. LTO heeft vervolgens in Den Haag gepleit voor meer tijd voor overgangsbeleid naar het nieuwe, regionale model. Helaas gingen de coalitiepartijen hier in december 2013 niet in mee. Samenvatting: er is meer ruimte gekomen voor een geleidelijke overgang, al zijn niet alle mogelijkheden die Brussel biedt, benut in de Nederlandse uitwerking. Financiële aspecten. Voor een bedrijf dat nu 600 per hectare ontvangt, had het oorspronkelijk kunnen uitdraaien op een flat rate in 2016 van 350,- à 400,- per hectare. Nu wordt dat niveau pas in 2019 bereikt, en mogelijk later. Voorzichtige inschatting: voor de periode levert de LTOinzet voor dit bedrijf gemiddeld 100 per hectare op in de vorm van minder verlies van toeslagrechten. Op een gemiddeld bedrijf van 50 hectare is de financiële impact Hier moet voor alle duidelijkheid bij aangetekend worden dat voor ongeveer bedrijven in de vrije sectoren (aardappelen, uien, vollegrondsgroenten, bollen, bomen en vaste planten, zomerbloemen, geitenhouders, schatting: 10% van het totaal aantal bedrijven) de opbouw van nieuwe toeslagrechten minder snel gaat plaatsvinden. Deze bedrijven ontvangen nu (vrijwel) geen toeslagpremies. Voor hen is er een negatief effect. De grote groep die tot 2020 gemiddeld 100 per hectare meer krijgt dan oorspronkelijk gedacht, krijgen dat feitelijk van de kleine groep die door de komende landbouwhervorming meer toegang gaan krijgen tot het GLB, want het totale budget verandert niet. Het kan gaan om bijvoorbeeld gemiddeld 300 per hectare in de periode Op een bedrijf van 30 hectare is dat 9000 per jaar. Belangrijker is nog het tijdelijke concurrentienadeel omdat beide groepen in principe wel op dezelfde markt kunnen afzetten, want door het verdwijnen van gekoppelde premies en quota verdwijnt het verschil tussen marktordeningsgewassen en vrije sectoren. Het netto financieel effect is voor de Nederlandse land- en tuinbouw dus nul euro, maar dit loopt jaarlijks uiteen van 5000 positief voor bedrijven met veel marktordeningsproducten tot negatief voor de vrije sectoren. Steun voor knelsectoren 7

8 LTO heeft in haar lobby in 2014 extra ingezet op extra steun voor vier knelsectoren, namelijk de aardappelzetmeelteelt, vleeskalverhouderij, vleesveehouderij en intensievere melkveehouderij. Resultaat: de regering wil drie knelsectoren extra gaan ondersteunen, namelijk: - de aardappelzetmeelsector krijgt tot en met 2020 per jaar 3 miljoen, waarvan 1 miljoen euro van de provincies Drenthe en Groningen, 1 miljoen euro uit pijler 1 van het GLB en 1 miljoen plattelandsgeld uit Brussel. - de vleeskalversector krijgt tot en met 2020 jaarlijks 10 miljoen. De Tweede Kamer wil dat dit geld landt op het erf van de kalverhouders. Uitwerking loopt. - Er komt jaarlijks 0,5 miljoen beschikbaar voor de vleesveehouderij gericht op markt, kennis en innovatie. De staatssecretaris wil echter geen extra steun geven aan de intensievere melkveehouders. Ze vindt dat de sector sterk genoeg is om zelf de gevolgen van het nieuwe landbouwbeleid op te lossen. 5. Inzet: behoud vangnet (crisisfonds en interventiemogelijkheden) Het marktbeleid van de Europese Commissie is geleidelijk geliberaliseerd, maar LTO wilde wel waarborgen voor het geval van crises. Uiteindelijk is de interventie van granen en zuivel op een gelijk niveau behouden gebleken. Daarnaast heeft de Europese Commissie meer mogelijkheden om zelfstandig in te grijpen bij marktcrises met opslagsteun en een crisisfonds van 400 miljoen (reële waarde op basis van euro s van 2011) vanaf Het is wel zo dat dit fonds is gevormd ten koste van de bedrijfstoeslagen. Daarom pleit LTO altijd in eerste instantie om crisismaatregelen zoals in het geval van de Russische boycot te financieren uit de ruimte in de EU-begroting. In 2014 en 2015 lijkt dat gelukt. Hierdoor krijgen boeren in 2015 nog weer iets terug via de bedrijfstoeslag. Financiële aspecten. De impact per bedrijf is vooraf niet te becijferen. Dit hangt namelijk af van de marktontwikkelingen. We zouden als voorbeeld kunnen terugkijken naar twee recente marktcrises. Allereerst de EHECcrisis (e-coli besmetting) in 2011 toen door een ongelukkige communicatie de Europese markt voor bepaalde groenten totaal instortte. Ten tweede de zuivelmarktcrisis van Ten derde de Russische boycot van In 2009 daalde de gemiddelde melkprijs naar ongeveer 22 cent per liter. De Europese Commissie greep in met interventiemaatregelen en zelfs, tijdelijk, exportsteun. Daarnaast werd op aandringen van het Europees Parlement in de begroting een bedrag van ongeveer 300 miljoen euro vrijgemaakt voor melkveehouders. Hiervan ontving Nederland ongeveer 24 miljoen euro, dat werd uitgekeerd aan de melkveehouders. Gemiddeld ging het om ruim 1000 per melkveehouder. Belangrijker was dat door het ingrijpen van de Europese Commissie in de markt de bodem in de markt sneller bereikt werd dan anders het geval geweest zou zijn. De totale uitgaven van de Europese Commissie bedroegen naar schatting miljoen euro. Deels werd er geld terugverdiend aan de verkoop van interventievoorraden mager melkpoeder en boter, maar het grootste deel van de voorraden ging naar de Europese voedselbanken. De Europese Commissie besloot om na de EHEC-crisis van mei-augustus miljoen aan directe hulp beschikbaar te stellen, waarvan 27 miljoen voor Nederland op basis van de bestaande GMO-regeling (maximaal 50% vergoeding van de schade). Hiervan kregen Nederlandse telers 25,5 8

9 miljoen uitgekeerd. Van de 277 miljoen is uiteindelijk 178 miljoen uitgekeerd. Het grootste deel ging naar tuinders in Spanje ( 47 miljoen), Polen ( 45 miljoen) en Italië ( 15 miljoen). Belgische telers kregen 3,6 miljoen. Door de Russische boycot die op 6 augustus 2014 werd afgekondigd, werden vele boeren en tuinders direct getroffen. Mede door de LTO-inzet nam de Europese Commissie vanaf augustus 2014 marktmaatregelen. Tot nu toe in totaal ruim 200 miljoen ten behoeve van groenten, fruit en zuivel. Een klein deel hiervan komt te goede aan de Nederlandse sector. Het meeste geld gaat naar Polen. Conclusie: het feit dat de EU kan ingrijpen bij een grote crisis, helpt de markt om sneller te herstellen. De betekenis van directe vergoedingen is beperkt, waarbij wel opvalt dat vooral minder concurrerende lidstaten profiteren. Zo zat Spanje ten tijde van de EHEC crisis niet in het topseizoen. Het belang voor een boer of tuinder loopt al snel in de (vele) tienduizenden euro s, waarvan directe vergoedingen maar een beperkt deel uitmaken. 6. Inzet: melkquotum weg vanaf 1 april 2015, suikerquotum behouden tot 2020 Dat het melkquotum zou verdwijnen in 2015, was al in 2003 besloten, en in 2007 en 2010 herbevestigd. Dit is in deze GLB-discussie niet ter discussie geweest, hoewel het Europees Parlement dit voorjaar nog wel opteerde voor een nieuw, niet-effectief instrument voor aanbodsmanagement in het geval van marktcrises. Dat voorstel is van tafel. Het Europese suikerbeleid was in nog ingrijpend hervormd, waarbij veel fabrieken waren gesaneerd, de EU-productie daalde tot 13,3 miljoen ton en de EU maximaal 3,5 miljoen ton suiker ging importeren uit ontwikkelingslanden. Daarom was LTO geen voorstander van een eind van het suikerquotum in 2015 (dus met 2014 als laatste teeltjaar met quotum), zoals in 2011 voorgesteld door de Europese Commissie. Uiteindelijk is het einde van het quotum uitgesteld tot 2017, waarbij 2016 het laatste teeltjaar is. Er blijft echter marktbeleid en een systeem met contracten. Het quotum voor aardappelzetmeel laten we in dit stuk buiten beschouwing, omdat dat al vóór deze hervorming, in 2012, afgebouwd is als onderdeel van de vorige landbouwhervorming. Financiële aspecten. In de melkveehouderij verdwijnt de waarde van het melkquotum. Voorheen gaven Nederlandse melkveehouders per jaar vele honderden miljoenen euro s uit aan het kopen en leasen van quotum. Voor een jonge, startende ondernemer kostte het al snel een half miljoen euro om genoeg melkquotum (bijvoorbeeld kg) te kopen tegen marktwaarde. De financieringskosten liepen in op naar 5-6 cent per kg geproduceerde melk. Op een bedrijf met kg melk praat je dan over per jaar. Deze kostenpost valt weg. Bovendien krijgt de Nederlandse melkveehouderij nu meer ruimte, binnen de grenzen van milieu, klimaat en dierenwelzijn, om de snel groeiende Aziatische en Afrikaanse markt te bedienen. Per jaar groeit de mondiale zuivelconsumptie met gemiddeld 2% ofwel 14 miljard kg melk. Als de Nederlandse productie (12 miljard kg) groeit, heeft dat maar zeer beperkt invloed op de wereldmarkt. In de akkerbouw is de suikerbietenteelt belangrijk voor de continuïteit van het bedrijf. Verwacht mag worden dat Europa na 2016 weer snel zelfvoorzienend wordt voor suiker, waardoor er meer druk op 9

10 de prijzen kan komen. Op dit moment ligt de wereldmarktprijs voor suiker lager dan de EU-prijs. Verwacht wordt een negatief effect op het inkomen van suikerbietentelers. Door de LTO-lobby is het begin van dit effect opgeschoven van 2015 naar Bij een saldo van per ha en een prijsdaling van 30% is het negatief effect 600 per ha. Bij tien hectare bieten per bedrijf (aanname!) is dat per jaar. Als akkerbouwers bij een suikerprijsdaling kiezen voor een ander gewas, kan het verlies mogelijk beperkt worden, afhankelijk van de markten. Het netto verlies wordt dan vanaf 2017 mogelijk per jaar. Hoe dan ook, dit effect blijft in 2015 en 2016 nog uit, wat kan worden toegeschreven aan de lobby van LTO en ketenpartijen in Brussel. Netto financiële impact in 2014 en 2015: 3000 per jaar. 7. Inzet: gelijk speelveld op de Europese interne markt behouden Voor een exporterend land als Nederland ligt het grootste voordeel van de Europese samenwerking in toegang tot markten. Die toegang wordt gerealiseerd door één wetgevend stelsel in de Europese Unie, met gelijke eisen aan de productie, handel en afzet in de hele Europese Unie. Door renationalisatie van het Europese landbouwbeleid kan de export belemmerd worden. De hierboven al genoemde mogelijkheid om geld te verschuiven tussen de twee pijlers van het GLB kan straks leiden tot een ongelijker speelveld. Formeel is over overhevelen in Nederland nog geen besluit genomen. LTO is tegen dit overhevelen. Het klopt dat de gemiddelde hectarepremies in Nederland hoger zijn dan gemiddeld in de EU, maar de grondprijzen zijn dat ook. Lidstaten kunnen er straks waarschijnlijk ook voor kiezen om geld uit het budget voor het plattelandsbeleid te halen om de toeslagrechten met maximaal 15% op te hogen. Het is mogelijk dat lidstaten als Polen en Ierland hiervoor kiezen. Financiële aspecten: de consequenties van een ander beleid in landen als Frankrijk of Duitsland op de Nederlandse export kunnen aanzienlijk zijn, maar vallen nog niet te becijferen, omdat ieder land nog bezig is met details van het Brusselse GLB-akkoord. De effecten kunnen zowel positief als negatief zijn. Voorbeeld: Duitsland had al een flat rate ingevoerd. Nederlandse boeren met een historische toeslag ondervinden hiervan dus nu langer voordeel op de Europese interne markt. Aan de andere kant: de prijzen van grond en arbeid liggen in Nederland hoger dan in Duitsland. 8. Inzet: Versterking van de marktpositie van boeren en tuinders Als de overheid zich steeds meer terugtrekt uit het landbouwbeleid, zal er meer inkomen uit de markt moeten komen. Daarom is een versterking van de positie van boeren en tuinders in de keten bitter noodzakelijk, want de inkoopmacht in de land- en tuinbouwsectoren wordt steeds dominanter. Het belang geldt vooral sectoren waar de coöperaties minder dominant zijn. LTO heeft ingezet op mogelijkheden voor erkende producentenorganisaties die kosten van investeringen in duurzaamheid (milieu, dierenwelzijn, klimaat) makkelijker zouden kunnen terugverdienen in de markt. Hiervoor is medewerking van de mededinging nodig, want het kan hier gaan om afspraken tussen concurrerende groepen boeren en tuinders. In de politieke deal in Brussel van 26 juni 2013 is dit opgenomen in de tekst van de zogenaamde single CMO : erkende producentenorganisaties kunnen als doel hebben de optimalisatie van het rendement op investeringen in milieu en dierenwelzijnstandaarden, en de stabilisering van producentenprijzen. In 10

11 Nederland heeft de ACM (voorheen: NMa) laten weten publieke belangen als duurzaamheid zwaarder te willen gaan wegen bij de beoordeling van afspraken tussen concurrenten (zoals meerdere coöperaties of erkende producentenorganisaties). Producentenorganisaties kunnen straks in alle sectoren, dus ook bijvoorbeeld in de varkenshouderij of aardappelteelt, erkend worden door de lidstaat. In de melkveehouderij geldt een uitzondering voor leden van coöperaties: je kunt niet binnen een coöperatie een producentenorganisatie gaan oprichten. Vooralsnog blijft de Gemeenschappelijke Markt Ordening (GMO) voor groenten- en fruittelers ongewijzigd, inclusief de financiële regeling die voor de programma s van erkende productenorganisaties geldt. De Europese Commissie komt binnenkort wel met wijzigingsvoorstellen. Het belang van Nederland is nu ongeveer 80 miljoen. Dit is in deze notitie buiten beschouwing gelaten. Daarnaast speelt in Nederland het verdwijnen van de productschappen. Het staat buiten kijf dat de Nederlandse productschappen de afgelopen 50 jaar een grote rol hebben gespeeld in de versterking van de concurrentiepositie van Nederlandse boeren en tuinders, omdat er werd samengewerkt. Dat voordeel, wat andere lidstaten veelal niet hadden, dreigt te verdwijnen. Door het nieuwe GLB wordt de mogelijkheid geschapen om toch collectief zaken te kunnen blijven regelen, zoals kwaliteit, PR en onderzoek. Voor ongeveer 600 actieve agrariërs, met name fruittelers, is de brede weersverzekering van belang. Hier wordt nu een premiesubsidie voor gegeven vanuit het GLB (via het zogenaamde artikel 68, ongeveer 6 miljoen). Het gemiddelde financiële belang per bedrijf is dus per jaar, maar bij schadeuitkeringen een veelfout daarvan. LTO heeft aangedrongen op behoud van deze regeling via pijler II (het plattelandsbeleid). Het ziet er naar uit dat hiervoor in de periode weer budget beschikbaar komt. Nederland moet hierover nog wel besluiten. Financiële aspecten: het GLB biedt boeren en tuinders meer mogelijkheden voor samenwerking in de afzet en om daarbij collectief en met rendement te investeren. Zo kan het verlies van de productschappen voor een deel worden opgevangen. Het belang per bedrijf is moeilijk te becijferen omdat het vaak om lange termijn belangen gaat van een hele sector. Uiteindelijk kan het belang wel zo groot zijn, dat het gaat om het voortbestaan van het hele bedrijf. 9. Inzet: voldoende mogelijkheden voor stimuleren van kennis/innovatie en waterbeheer In de LTO-visie op het GLB van 2007 is al veel aandacht gevraagd voor kennis en innovatie. Bij een afkalvend GLB-budget is het beter om geld te steken in onderzoek en vernieuwing dan in hectarepremies, waarvan het belang afneemt. Uiteindelijk zal dat moeten helpen onze concurrentiepositie op de Europese en wereldmarkt structureel te verbeteren. De Europese Unie kiest nu inderdaad voor kennisbeleid waarin het MKB meer kans krijgt om een rol te spelen en zo bij te dragen aan economische groei en werkgelegenheid. Dat is de kern van de strategie Europa Een onderdeel hiervan is de Innovation Union met daarin vijf Europese Innovatie Partnerschappen (EIP). LTO heeft in 2010 mede namens Copa-Cogeca aangedrongen op een EIP voor 11

12 de land- en tuinbouw en was toen al in nauw contact met DG Landbouw en DG Onderzoek over de mogelijkheden. Het resultaat is dat als nieuw onderdeel van het Europees landbouwbeleid het Europese Innovatie Partnerschap (EIP) voor de landbouw wordt opgericht. Dit wordt een onderdeel van het nieuwe Nederlandse plattelandsbeleid (POP3). Zoals gezegd, dit is op basis van de LTO-visie; LTO heeft hiervoor gepleit en is zowel in Brussel als Den Haag actief om van het EIP een instrument te maken, waarmee de Nederlandse land- en tuinbouw beter kan gaan profiteren van Europese onderzoeksgelden in het nieuwe programma Horizon 2020, dat start op 11 december Dit is de opvolging van het Framework Programme 7 (FP7) van de periode Op dit moment houdt LTO een EIP-tour waarmee de land- en tuinbouwpraktijk wordt geïnformeerd over de nieuwe mogelijkheden. De concrete invulling zal afhankelijk zijn van de inzet van provincies en ministerie van EZ. LTO zet in op een praktische regeling, waar groepen boeren en tuinders straks wat mee kunnen zowel aan de basis, als in Brussel. Daarnaast komt er door de LTO-inzet vanaf miljoen per jaar beschikbaar voor het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). Er gaan in projecten van start, met nadrukkelijke betrokkenheid van LTO-afdelingen. Financiële aspecten: kennis en vernieuwing laten zich niet makkelijk uitdrukken in euro s per bedrijf. Uiteindelijk gaat het echter om de continuïteit van de hele sector. Als op de vragen van boeren en tuinders niet adequaat antwoord komt, gaat dat uiteindelijk ten koste van onze concurrentiekracht. Dat leidt tot verlies van marktaandeel en uiteindelijk het toekomstperspectief. Het directe aspect is dat boeren en tuinders wat makkelijker geld kunnen krijgen voor bijeenkomsten met een stukje begeleiding om zo de kennisvragen te vertalen in een vervolg dat uiteindelijk antwoorden oplevert. De route kan via de lokale afdeling of studieclub lopen, via één van de netten (zoals Melkvee Academie, Pootgoed Academie, Vollegrondsgroentenet, varkensnet, enzovoorts) maar ook via Horizon Belang per bedrijf: enkele honderden euro s, deels omdat bespaard kan worden op lopende activiteiten. Bij succesvolle deelname aan Horizon 2020 kan het financieel belang veel groter zijn. Voorbeeld: LTO Melkveehouderij en Productschap Zuivel werken samen met collega-organisaties uit Denemarken, Zweden, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Ierland en Israël aan een voorstel voor een thematisch netwerk melkveehouderij, waarvoor mogelijk 2 miljoen beschikbaar is in zowel 2014 als 2015, en mogelijk meer vanaf Als Nederland daarvan zou krijgen, is het belang per Nederlandse melkveehouder 12,- per jaar. Maar het rendement uit dat onderzoek en die nieuwe kenniscyclus kan op terrein het verschil maken tussen overleven of stoppen. Het budget voor land- en tuinbouw in Horizon 2020 stijgt van 1,9 naar 3,7 miljard per zeven jaar voor de hele EU. Daar liggen kansen voor de Nederlandse land- en tuinbouw. Maar zoals gezegd: de werkelijke winst moet liggen in de versterkte concurrentiekracht van onze primaire bedrijven in de internationale markten. 10. Inzet: behoud van budget voor agrarisch natuurbeheer, ganzenschadevergoedingen 12

13 Veel boeren doen aan agrarisch natuurbeheer, waaronder het gedogen van ganzen. LTO vindt het van belang dat hiervoor in het nieuwe GLB voldoende geld beschikbaar blijft. De discussies over het nieuwe plattelandsbeleid lopen volop. Begin 2014 moet Nederland het plan indienen in Brussel, waarna medio 2014 Europese goedkeuring volgt. In de huidige discussies lijkt het er op dat zowel voor agrarisch natuurbeheer als voor vergoeding van ganzenschade weer geld beschikbaar komt. Financieel belang: in POP3 gaat het straks om 86 miljoen van Brussel en provincices. Als we uitgaan van 70 miljoen en van actieve agrariërs mee gaan doen aan de zogenaamde collectieven (bijvoorbeeld agrarische natuurverenigingen), dan is het belang per boer 5000 per bedrijf voor van de bedrijven. Een vraag blijft of de toekomstige ganzenschade daarmee afdoende is afgedekt. Klaas Johan Osinga Koert Verkerk 13