Laagjes maken ENKELE VRAGEN VOOR DE TESTPERSONEN:

Transcriptie

1 ENKELE VRAGEN VOOR DE TESTPERSONEN: - Wat is een handig glas om te gebruiken? Liefst een glazen verpakkingspot of iets wat bij de Blokker/Hema gekocht kan worden. - Moeten we eisen stellen aan de dimensies van het glas? - Welke zijn de geschikte huis-tuin-en-keukenvloeistoffen om mee te trainen in de klas? Welke selectie bieden we aan op de wedstrijd? - Mag een vloeistof meerdere keren worden toegepast in de stapel? Zijn er überhaupt vloeistoffen die zich om de beurt laten stapelen? Zo ja, moeten we dan niet iets bij Achtergrondinformatie toevoegen over oppervlaktespanning, cohesie, adhesie? - Hoe groot en hoe hoog moet de werktafel zijn? Laagjes maken LESBRIEF VOOR LEERKRACHT Groep 1 en 2 Team van 2, 3 of 4 kinderen Opdracht Maak in een glas een vlaflip van zoveel mogelijk goed onderscheidbare vloeistoflaagjes. (Het woord vlaflip is bedacht voor de reclamecampagne van een puddingfabrikant die vanille- op chocoladevla liet drijven. (Of andersom, dat weet ik niet meer.) Doel Leren over eigenschappen van (vloei)stoffen en over de verschillen daarin. Het mooi en netjes uitvoeren van een vooraf uitgedacht werkplan. Oefenen van technische creativiteit. Leren samenwerken. De wedstrijd De uitdaging is om in een glazen pot of in een hoog glas zoveel mogelijk vloeistoflaagjes aan te brengen die niet met elkaar mengen. De vloeistoffen kunnen verschillend zijn in kleur of in samenstelling. Alleen de vloeistoffen die de wedstrijdorganisatie aanbiedt mogen worden gebruikt. Wel mogen eigen kleurstoffen worden toegevoegd. Het team krijgt 30 minuten om de vlaflip te maken. Ieder teamlid mag zijn of haar eigen glas vullen. Er mogen dus vier glazen worden gevuld. De jury telt het aantal te onderscheiden laagjes in ieder glas en telt ze bij elkaar op. Het team dat de meeste laagjes heeft gestapeld wint. Materiaal dat op school nodig is Glazen potten of hoge drinkglazen Geschikte vloeistoffen Kleurstoffen Een (digitale) camera voor een fotoverslag van het ontwerp/bouwproces op school De school neemt mee naar de wedstrijd De glazen potten of drinkglazen Enkele kleurstoffen (mag, hoeft niet) Het fotoverslag (niet digitaal!) van het proces op school Laat de kinderen zo mogelijk zelf de foto s nemen en het verslag maken. Laat zien hoe er is geëxperimenteerd in de klas, welke oplossingen zijn uitgeprobeerd etc. De jury zal hiernaar vragen.

2 De organisatie zorgt voor De wedstrijdvloeistoffen Enkele reageerbuisjes om dichtheidsverschillen van de vloeistoffen te kunnen bepalen. De meeste wedstrijdvloeistoffen zijn benoemd, maar één niet en misschien zelfs twee. Een tafeltje van ongeveer 60 cm x 60 cm om aan te werken Wat mag wel en wat mag niet? De diameter van de glazen pot of het glas mag niet groter zijn dan.cm. De hoogte mag maximaal cm zijn. Met verschillende laagjes wordt bedoeld: duidelijk gescheiden laagjes doordat de vloeistoffen verschillende kleuren hebben of een verschillende transparantie. Begeleiders mogen de kinderen niet helpen of aanwijzingen geven. Het fotoverslag mag niet digitaal worden aangeboden. Wat doet de jury, waar let de jury op? Voldoen team en de materialen aan de voorwaarden (Wat mag wel en wat mag niet?) Is de diameter van het glas niet groter dan cm? Is de hoogte van het glas niet meer dan. cm? De jury telt het aantal te onderscheiden laagjes. Laagjes die begonnen zijn te mengen tellen als één laagje. Hoe creatief is de oplossing die gekozen is? Het fotoverslag kan een rol spelen bij het bepalen van de creativiteit. Hoe groot is het gehalte eigen inbreng van de kinderen geweest? Als naar het oordeel van de jury deze inbreng niet voldoende is geweest, wordt het team gediskwalificeerd. Het meegebrachte fotoverslag zal bij deze beoordeling een belangrijke rol spelen. Vergeet het dus niet mee te nemen! Als er geen fotoverslag aanwezig is, zal het team worden gediskwalificeerd. De jury zal er scherp op toezien dat de kinderen niet worden geholpen door de begeleiders bij het uitvoeren van de opdracht tijdens de wedstrijd. De begeleiders mogen wel helpen met het uitpakken en klaarleggen van het meegebrachte materiaal. Wie wint? Het team dat de meeste laagjes stapelt wint. Er is een 1e, 2e en 3e prijs. Daarnaast is er een prijs voor het team dat het meest creatief heeft gewerkt. Per team kan maar één prijs worden gewonnen. Belangrijk! Eventuele kleine wijzigingen in de regels en randvoorwaarden in de lesbrief worden gepubliceerd op de website van het Techniek Toernooi ( en per gecommuniceerd aan de teams die zich voor de desbetreffende opdracht hebben aangemeld. Neem in geval van twijfel over de regels en voorwaarden contact op met de organisatie van het Techniek Toernooi 2011 (techniek@techniektoernooi.nl). Voorkom teleurstellingen op de wedstrijddag! Wanneer de jury een schending van de regels constateert, zal zij daarvan aantekening maken, maar het team er niet onmiddellijk over informeren. Dit om de kinderen de gelegenheid te geven hun opdracht toch te voltooien. Het is dus belangrijk dat de volwassenen de regels goed in acht nemen! De kinderen krijgen een half uur de tijd om de laagjes te stapelen. Daarna moeten ze wachten tot de jury langskomt. Houd er rekening mee dat het laatste team ongeveer een half uur moet wachten. Bereid de kinderen daarop voor en geef ze eventueel iets waarmee ze zich kunnen bezighouden gedurende de wachttijd.

3 Activiteiten Let op: deze lesbrief is niet bedoeld voor de kinderen, maar voor de leerkracht. Bespreek dus met de kinderen wat de bedoeling is. Maak met de kinderen een werkplan voor de wedstrijddag. Volgens welk plan ga je te werk bij het stapelen van de laagjes? Is de volgorde in ieder van de vier glazen hetzelfde? Je hebt maar 30 minuten, gaat dat lukken? Hoe gaan de kinderen van het team samenwerken? Achtergrondinformatie Als je twee verschillende vloeistoffen in een glas giet, mengen ze meestal, maar ze kunnen ook op elkaar blijven liggen. Je kunt zelfs meerdere laagjes maken. Het lijkt dan wel toveren. Dat stapelen is mogelijk als je vloeistoffen gebruikt die in dichtheid verschillen. De dichtheid is het gewicht per liter vloeistof. Een liter water weegt meer dan een liter olie. Daarom heeft water een hogere dichtheid dan olie. Iedere vloeistof heeft zijn eigen specifieke dichtheid. Vloeistoffen met een hoge dichtheid zinken ten opzichte van een vloeistof met een lagere dichtheid. Zo zinkt stroop als je het in water giet. Vloeistoffen met een lage dichtheid drijven op vloeistoffen met een hogere dichtheid. Slaolie drijft dus op water. Als je vloeistoffen voorzichtig in een glas op elkaar giet, gaat de vloeistof met de hoogste dichtheid naar onder en de vloeistof met de laagste dichtheid naar boven. De vloeistoffen drijven dan op elkaar. Bij deze uitdaging zoeken de kinderen uit in welke volgorde ze de vloeistoffen op elkaar moeten gieten, om zo veel mogelijk laagjes te krijgen. Ze onderzoeken hierbij dus op speelse wijze de dichtheden van vloeistoffen. Niet alleen vloeistoffen, ook vaste stoffen en gassen hebben hun eigen dichtheid. De dichtheid bepaalt ook of materialen in water drijven of zinken. Een liter steen weegt meer dan een liter water. Steen heeft dus een hogere dichtheid dan water. Daarom zal de steen zinken in water. Een stuk hout heeft een lagere dichtheid dan water en zal dus blijven drijven. Helium heeft een lagere dichtheid dan de lucht om ons heen. Daarom stijgt een heliumballon op in gewone lucht, maar een luchtballon (met dus gewone lucht erin) niet. Die zakt zelfs naar beneden. Waarom trouwens? Je kan bij het oefenen in de klas ook eens kijken naar azijn, water, slaolie en zonnebloemolie. Die vloeistoffen hebben nagenoeg dezelfde dichtheid. Sommige vloeistoffen lijken op elkaar te drijven, maar blijken na verloop van tijd toch te mengen. Dit verschijnsel is waar te nemen bij bijvoorbeeld slaolie en olijfolie. Tot slot een lijstje met geschikte huis-tuin-en-keukenvloeistoffen om deze opdracht mee te oefenen:,,,,,, Veel succes! September 2010 TT 2011

4 ENKELE VRAGEN VOOR DE TESTPERSONEN: - Het wordt natuurlijk niet echt een ladder, ook geen brug. Overspanning zou een betere omschrijving zijn. We kunnen op enkeldraads of dubbeldraads mikken, en in beide gevallen een bakje of netje (moet wel open blijven staan) voorschrijven waar de poppetjes in moeten. Het moet niet te moeilijk worden voor de kleuters, maar er moet wel voldoende wedstrijdelement in de uitdaging blijven zitten. - Hoeveel zand verschaffen we? - Hoeveel en welk soort touw schrijven we voor? - Welke poppetjes gaan we gebruiken? - Zijn de beschreven ankers een beetje adequaat? Hoe zou het anders moeten? Touwladder maken LESBRIEF VOOR LEERKRACHT Groep 1 en 2 Team van 2, 3 of 4 kinderen Opdracht Bouw een touwladder tussen twee stevige bergen zand. Hoeveel poppetjes kan die van jou dragen? Doel Leren over eigenschappen van zand en water. Experimenteren met vormen en verschillende substanties. Het mooi en netjes uitvoeren van een vooraf uitgedacht werkplan. Ontwikkelen van ruimtelijk inzicht en fijne motoriek. Oefenen van technische creativiteit. Leren samenwerken. De wedstrijd De uitdaging is om een touwladder te maken en die tussen twee bergen zand aan te brengen. De touwladder moet zoveel mogelijk poppetjes kunnen dragen zonder in het ravijn te storten. Daarom is het belangrijk stevige zandbergen te maken en de touwladder daarin stevig te verankeren. Voor dat laatste mogen twee houten plankjes worden gebruikt, in iedere berg één. Het team krijgt 30 minuten tijd om de opdracht uit te voeren. Dan komt de jury langs. Onder het toeziend oog van de jury belasten de kinderen de touwladder met poppetjes tot de touwladder naar beneden komt. De jury telt of weegt het aantal poppetjes. Het team met de touwladder die de meeste poppetjes kon dragen wint. Materiaal dat op school nodig is Zand (jong rivierzand is het beste) en water Touw Poppetjes Stukjes hout (van 5 mm triplex) die als anker dienst kunnen doen Een (digitale) camera voor een fotoverslag van het ontwerp/bouwproces op school De school neemt mee naar de wedstrijd De touwladder Materiaal om reparaties te kunnen verrichten De ankers Het fotoverslag (niet digitaal!) van het proces op school Laat de kinderen zo mogelijk zelf de foto s nemen en het verslag maken. Laat zien hoe

5 er is geëxperimenteerd in de klas, welke oplossingen zijn uitgeprobeerd etc. De jury zal hiernaar vragen. De organisatie zorgt voor Zand (35 kg jong rivierzand) en water Poppetjes van gram om de touwladder te belasten Een werkoppervlak (op de grond) van 1 bij 2 meter. Wat mag wel en wat mag niet? De plankjes hout die als anker worden gebruikt mogen niet dikker zijn dan vijf millimeter. De vorm is vrij maar nergens mag het hout langer zijn dan 10 cm. Begeleiders mogen de kinderen niet helpen of aanwijzingen geven. Het fotoverslag mag niet digitaal worden aangeboden. Wat doet de jury, waar let de jury op? Is voldaan aan de gestelde voorwaarden? (Wat mag wel en wat mag niet?) De jury telt de poppetjest die de touwladder kon dragen alvorens in te storten. Hoe creatief is de constructie die gekozen is? Het fotoverslag kan een rol spelen bij het bepalen van de creativiteit. Hoe groot is het gehalte eigen inbreng van de kinderen geweest? Als naar het oordeel van de jury deze inbreng niet voldoende is geweest, wordt het team gediskwalificeerd. Het meegebrachte fotoverslag zal bij deze beoordeling een belangrijke rol spelen. Vergeet het dus niet mee te nemen! Als er geen fotoverslag aanwezig is, zal het team worden gediskwalificeerd. De jury zal er scherp op toezien dat de kinderen niet worden geholpen door de begeleiders bij het uitvoeren van de opdracht tijdens de wedstrijd. De begeleiders mogen wel helpen met het uitpakken en klaarleggen van het meegebrachte materiaal. Wie wint? Het team met de touwladder die de meeste poppetjes kon dragen wint. Er is een 1e, 2e en 3e prijs. Daarnaast is er een prijs voor het team dat het meest creatief heeft gewerkt. Per team kan maar één prijs worden gewonnen. Belangrijk! Eventuele kleine wijzigingen in de regels en randvoorwaarden in de lesbrief worden gepubliceerd op de website van het Techniek Toernooi ( en per gecommuniceerd aan de teams die zich voor de desbetreffende opdracht hebben aangemeld. Neem in geval van twijfel over de regels en voorwaarden contact op met de organisatie van het Techniek Toernooi 2011 (techniek@techniektoernooi.nl). Voorkom teleurstellingen op de wedstrijddag! Wanneer de jury een schending van de regels constateert, zal zij daarvan aantekening maken, maar het team er niet onmiddellijk over informeren. Dit om de kinderen de gelegenheid te geven hun opdracht toch te voltooien. Het is dus belangrijk dat de volwassenen de regels goed in acht nemen! De kinderen krijgen een half uur de tijd om de zandbergen te bouwen en de touwladder te verankeren. Daarna moeten ze wachten tot de jury langskomt. Houd er rekening mee dat het laatste team ongeveer een half uur moet wachten. Bereid de kinderen daarop voor en geef ze eventueel iets waarmee ze zich kunnen bezighouden gedurende de wachttijd. Activiteiten Let op: deze lesbrief is niet bedoeld voor de kinderen, maar voor de leerkracht. Bespreek dus met de kinderen wat de bedoeling is. Maak met de kinderen een werkplan voor de wedstrijddag. Volgens welk plan ga je de zandbergen opmetselen en de touwladder

6 verankeren. Wie doet wat en in welke volgorde? Je hebt maar 30 minuten, gaat dat allemaal lukken? Achtergrondinformatie Hoewel we normaal gesproken water niet als iets plakkerigs ervaren, kan het zeker wel als een soort lijm worden gebruikt om de zandbergen stevig te maken. Bij deze uitdaging helpt het om een beetje water door het zand te doen, omdat de zandkorrels door het water aan elkaar 'geplakt' worden. Het plakken door water kennen we wel van het douchen of zwemmen: onze haren zitten na afloop aan elkaar geplakt. Dat water plakt komt door wat in de natuurkunde oppervlaktespanning heet (het oppervlak van het water gedraagt zich als een plat stuk rubber zoals van een ballon alleen wel veel slapper), samen met de aankleefkracht van water. Kijk maar eens in een glas limonade. Vlak bij het glas is de limonade een beetje omhoog gekropen: het water kleeft tegen het glas op. Water kleeft graag aan glas. Het zand plakt aan elkaar omdat water ook graag aan het zand kleeft en verder door de oppervlaktespanning van het water. Hoe groter het anker, des te steviger zit het in de berg. Maar bij steeds grotere ankers zal er op een bepaald moment niet genoeg zand meer zijn om het anker vast te houden. Het anker moet dus niet alleen niet te klein, maar zeker ook niet te groot zijn. Onderzoek proefondervindelijk welke afmetingen het beste resultaat geven. Het heeft weinig zin de verankering in de ene berg beter te maken dan in de andere. Onze verre voorouders hebben dat al vastgesteld: De ketting is zo sterk als zijn zwakste schakel. Veel succes! September 2010 TT 2011

7 ENKELE VRAGEN VOOR DE TESTPERSONEN: - Wat is een handig glas om te gebruiken? Liefst een glazen verpakkingspot of iets wat bij de Blokker/Hema gekocht kan worden. - Moeten we eisen stellen aan de dimensies van het glas? - Welke zijn de geschikte huis-tuin-en-keukenvloeistoffen om mee te trainen in de klas? Welke selectie bieden we aan op de wedstrijd? - Mag een vloeistof meerdere keren worden toegepast in de stapel? Zijn er überhaupt vloeistoffen die zich om de beurt laten stapelen? Zo ja, moeten we dan niet iets bij Achtergrondinformatie toevoegen over oppervlaktespanning, cohesie, adhesie? - Hoe groot en hoe hoog moet de werktafel zijn? Kabelbaan LESBRIEF VOOR LEERKRACHT Groep 3 en 4 Team van 2, 3 of 4 kinderen Opdracht Transporteer bekertjes water met een zelfgebouwde kabelbaan. Niet zoveel morsen, dan win je niet. Doel Leren over transport, over het overbrengen van kracht, stabiliteit. Het mooi en netjes uitvoeren van een technisch ontwerp. Oefenen van technische creativiteit. Leren samenwerken. De wedstrijd Het team neemt zelfgemaakte pijlers mee en krijgt 20 minuten de tijd om de kabelbaan op te stellen. Vier constructies die ieder een gewoon plastic bekertje kunnen vervoeren worden klaargezet. Daarna komt de jury langs die bekertjes in de constructies plaatst en ze met water vult. Het team hangt de eerste constructie aan de kabelbaan. Vanaf dat moment gaat de tijd lopen. Het team transporteert zonder de constructies aan te raken de bekertjes water één voor één naar de andere kant zonder water te morsen. Als een constructie aan de andere kant aankomt, wordt die door het team van de kabelbaan getild, de bekertjes water uit de constructies gehaald en op de tafel gezet. De tijd stopt als het laatste bekertje op tafel staat. Daarna bepaalt de jury hoeveel water er nog in de bekertjes zit. Materiaal dat op school nodig is Materiaal voor de kabelbaan: pijlers, touw, wielen Materiaal voor de constructies die de bekertjes moeten vervoeren Een (digitale) camera voor een fotoverslag van het ontwerp/bouwproces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en zelf het verslag maken. De school neemt mee naar de wedstrijd Alle onderdelen van de kabelbaan Enkele kleurstoffen (mag, hoeft niet) Het fotoverslag (niet digitaal!) van het proces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en het verslag maken. Laat zien hoe er is

8 geëxperimenteerd in de klas, welke oplossingen zijn uitgeprobeerd etc. De jury zal hiernaar vragen. De organisatie zorgt voor Een vlak gebied waar de kabelbaan kan worden opgesteld Twee tafeltjes van ongeveer 60 cm x 60 cm, één aan elk eind van de baan, om aan te werken en om de bekertjes water op te zetten Plastic bekertjes en water Wat mag wel en wat mag niet? Het materiaal voor de kabelbaan is vrij, maar er mogen geen kant-en-klare oplossingen worden gebruikt. Er mogen meerdere pijlers worden gebruikt. De afstand tussen de eerste en laatste pijler moet ten minste 6 meter zijn. De constructies waarin de bekertjes staan, mogen niet langer zijn dan 20 cm. Ze mogen tijdens het transport niet aangeraakt worden. Alle vier constructies moeten de hele afstand tussen de eerste en laatste pijler afleggen. Een constructie mag pas worden opgehangen als de vorige constructie ten minste een meter ver is getransporteerd. Een constructie moet bij aankomst bij de laatste pijler worden verwijderd om het mogelijk te maken de volgende constructie tot aan de laatste pijler te transporteren. Begeleiders mogen de kinderen niet helpen of aanwijzingen geven. Het fotoverslag mag niet digitaal geleverd worden. In zijn algemeenheid: alles wat niet is verboden is toegestaan. Wat doet de jury, waar let de jury op? Voldoen team en materialen aan de voorwaarden (Wat mag wel en wat mag niet?) Is de overbrugging van de kabelbaan ten minste 6 m? De jury meet hoeveel water is er over in de bekertjes na transport. Voor het gemorste water worden strafseconden uitgedeeld. (HOEVEEL?) De jury meet de tijd die het kost om de vier bekertjes in aparte constructies met de kabelbaan naar de andere kant te transporteren. Hoe creatief is de oplossing die is gekozen? Het fotoverslag kan een rol spelen bij het bepalen van de creativiteit. Hoe groot is het gehalte eigen inbreng van de kinderen geweest? Als naar het oordeel van de jury deze inbreng niet voldoende is geweest, wordt het team gediskwalificeerd. Het meegebrachte fotoverslag zal bij deze beoordeling een belangrijke rol spelen. Vergeet het dus niet mee te nemen! Als er geen fotoverslag aanwezig is, zal het team worden gediskwalificeerd. De jury zal er scherp op toezien dat de kinderen niet worden geholpen door de begeleiders bij het uitvoeren van de opdracht tijdens de wedstrijd. De begeleiders mogen wel helpen met het uitpakken en klaarleggen van het meegebrachte materiaal. Wie wint? Het team dat gecorrigeerd met de strafseconden het snelst de vier bekertjes naar de andere kant transporteert wint. Er is een 1e, 2e en 3e prijs. Daarnaast is er een prijs voor het team dat het meest creatief heeft gewerkt. Per team kan maar één prijs worden gewonnen. Belangrijk! Eventuele kleine wijzigingen in de regels en randvoorwaarden in de lesbrief worden gepubliceerd op de website van het Techniek Toernooi ( en per gecommuniceerd aan de teams die zich voor de desbetreffende opdracht hebben aangemeld. Neem in geval van twijfel over de regels en voorwaarden contact op met de organisatie

9 van het Techniek Toernooi 2011 Voorkom teleurstellingen op de wedstrijddag! Wanneer de jury een schending van de regels constateert, zal zij daarvan aantekening maken, maar het team er niet onmiddellijk over informeren. Dit om de kinderen de gelegenheid te geven hun opdracht toch te voltooien. Het is dus belangrijk dat de volwassenen de regels goed in acht nemen! De kinderen krijgen 20 minuten de tijd om de kabelbaan op te stellen. Daarna moeten ze wachten tot de jury langskomt. Houd er rekening mee dat het laatste team meer dan een half uur moet wachten. Bereid de kinderen daarop voor en geef ze eventueel iets waarmee ze zich kunnen bezighouden gedurende de wachttijd. Activiteiten Let op: deze lesbrief is niet bedoeld voor de kinderen, maar voor de leerkracht. Bespreek dus met de kinderen wat de bedoeling is. Maak met de kinderen een plan voor op de wedstrijd. Volgens welk plan wordt de kabelbaan opgebouwd? Je hebt maar 20 minuten om de kabelbaan op te zetten, gaat dat lukken? Hoe gaan de kinderen van het team samenwerken? Wie hangen de constructies aan de kabel? Wie zorgt voor het transporteren? Wanneer wordt de volgende constructie opgehangen? Wie neemt de constructie aan het eind van de kabel en wie plaatst het bekertje met water op de tafel? Achtergrondinformatie Veel succes! September 2010 TT 2011

10 ENKELE VRAGEN VOOR DE TESTPERSONEN: - Wat is goed materiaal voor de wand? Er staat nu triplex. - We laten het logo aanbrengen op vier verschillende achtergronden: papier, karton, triplex, plastic. Is dit een goede keuze? Welk soort plastic zou het dan moeten zijn? - Van wat voor stoffen kun je lijm maken? Zijn de achtergronden goed genoeg gekozen om het nodig te maken verschillende soorten lijm te maken? - Hoe lang blijven de logo s hangen? Het is de bedoeling dat vrijwel alle logo s ten slotte binnen een half uur gevallen zijn. - Het is de bedoeling dat een team de logo s onder elkaar ophangt. Ze moeten dan zorgen dat het logo dat waarschijnlijk het eerste los laat onderaan zit. Lijmen LESBRIEF VOOR LEERKRACHT Groep 3 en 4 Team van 2, 3 of 4 kinderen Opdracht Papier, triplex, plastic, karton. Voor plakopdrachten op verschillende achtergronden heb je verschillende lijmen nodig. Maak ze zelf van huis-tuin-en-keukeningrediënten. Doel Leren over soorten lijm voor verschillende materialen. Leren over trekkrachten en schuifkrachten. Het mooi en netjes uitvoeren van een technisch ontwerp. Oefenen van technische creativiteit. Leren samenwerken. De wedstrijd Het team neemt het logo van de school mee aangebracht op vier verschillende achtergronden, alle in A4-formaat: papier, karton, triplex (5 mm dik) en plastic (hoe dik en wat voor soort?). Daarna maakt het team verschillende soorten lijm om deze logo s op een wand van triplex te plakken. Hiervoor krijgen de teams 30 minuten de tijd. Het team waarvan de logo s het langst blijven hangen wint. Materiaal dat op school nodig is Papier, karton, triplex en plastic (A4-formaat) om de logo s op aan te brengen Triplex om de logo s op vast te plakken Stoffen waarmee verschillende soorten lijm gemaakt kan worden. Kant-en-klaar lijmen of zalfjes zijn niet toegestaan. Schalen of pannetjes waarin de lijm gemaakt kan worden Een (digitale) camera voor een fotoverslag van het ontwerp/bouwproces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en zelf het verslag maken. De school neemt mee naar de wedstrijd De vier logo s op de verschillende achtergronden Stoffen waarmee de verschillende soorten lijm wordt gemaakt en schalen/pannetjes waarin de lijm gemaakt kan worden Het recept van vier verschillende soorten lijm Het fotoverslag (niet digitaal!) van het proces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en het verslag maken. Laat zien hoe er is

11 geëxperimenteerd in de klas, welke oplossingen zijn uitgeprobeerd etc. De jury zal hiernaar vragen. De organisatie zorgt voor Vier tafeltjes van ongeveer 60 cm x 60 cm om aan te werken Een wand van triplex (?) om de logo s aan vast te plakken. Let op: de ruimte op de wand zal niet voldoende zijn om de logo s allemaal naast elkaar te plakken. Ze zullen onder elkaar moeten hangen. Water Wat mag wel en wat mag niet? Het materiaal voor de lijm is vrij, maar er mogen geen kant-en-klaar lijmen of zalfjes worden gebruikt. Het logo moet op A4-papier worden gezet. Karton, triplex en plastic (SOORT?) voor de achtergronden moet A3-formaat zijn. De recepten van iedere soort lijm moeten aanwezig zijn. Begeleiders mogen de kinderen niet helpen of aanwijzingen geven. Het fotoverslag mag niet digitaal geleverd worden. In zijn algemeenheid: alles wat niet is verboden is toegestaan. Wat doet de jury, waar let de jury op? Voldoen team en materialen aan de voorwaarden (Wat mag wel en wat mag niet?) De jury meet hoe lang ieder logo blijft hangen? De jury telt de gemeten tijd van ieder logo van een team bij elkaar op. Het team waarvan deze som het grootste is wint. De logo s van een team hangen onder elkaar. Bij het vallen kan het logo dus een lager opgehangen logo in zijn val meenemen. Hoe creatief is de oplossing die is gekozen? Het fotoverslag kan een rol spelen bij het bepalen van de creativiteit. Hoe groot is het gehalte eigen inbreng van de kinderen geweest? Als naar het oordeel van de jury deze inbreng niet voldoende is geweest, wordt het team gediskwalificeerd. Het meegebrachte fotoverslag zal bij deze beoordeling een belangrijke rol spelen. Vergeet het dus niet mee te nemen! Als er geen fotoverslag aanwezig is, zal het team worden gediskwalificeerd. De jury zal er scherp op toezien dat de kinderen niet worden geholpen door de begeleiders bij het uitvoeren van de opdracht tijdens de wedstrijd. De begeleiders mogen wel helpen met het uitpakken en klaarleggen van het meegebrachte materiaal. Wie wint? Het team waarvan de logo s het langst blijven hangen wint. Dwz het team waarvan de som van de hang -tijden van ieder van de vier logo s het grootst is wint. Er is een 1e, 2e en 3e prijs. Daarnaast is er een prijs voor het team dat het meest creatief heeft gewerkt. Per team kan maar één prijs worden gewonnen. Belangrijk! Eventuele kleine wijzigingen in de regels en randvoorwaarden in de lesbrief worden gepubliceerd op de website van het Techniek Toernooi ( en per gecommuniceerd aan de teams die zich voor de desbetreffende opdracht hebben aangemeld. Neem in geval van twijfel over de regels en voorwaarden contact op met de organisatie van het Techniek Toernooi 2011 (techniek@techniektoernooi.nl). Voorkom teleurstellingen op de wedstrijddag! Wanneer de jury een schending van de regels constateert, zal zij daarvan aantekening maken, maar het team er niet onmiddellijk over informeren. Dit om de kinderen de

12 gelegenheid te geven hun opdracht toch te voltooien. Het is dus belangrijk dat de volwassenen de regels goed in acht nemen! Activiteiten Let op: deze lesbrief is niet bedoeld voor de kinderen, maar voor de leerkracht. Bespreek dus met de kinderen wat de bedoeling is. Maak met de kinderen een plan voor op de wedstrijd. Volgens welk plan wordt de lijm gemaakt? Hoe gaan de kinderen van het team hierbij samenwerken? Je hebt maar 30 minuten om die lijm te maken. Gaat dat lukken? Wie zorgt ervoor dat de stukken in de goede volgorde onder elkaar op de wand worden opgeplakt? Wat doe je als er wat van het materiaal verloren gaat, bijvoorbeeld door omstoten? Achtergrondinformatie Lijm bestaat al heel erg lang. Onze verre voorouders gebruikten al eenvoudige lijmsoorten. In de loop der tijd werden er steeds betere lijmen ontwikkeld uit allerlei verschillende grondstoffen zoals botten, zetmeel, ei, vis, caseïne. Tegenwoordig worden de meeste lijmen in een chemische fabriek gemaakt. We spreken dan van synthetische lijmen. Er zijn veel verschillende soorten lijm die allemaal op verschillende manieren werken en ook geschikt zijn voor het lijmen van verschillende materialen. De drie belangrijkste manieren waarop lijmen werken: 1. De lijmdeeltjes plakken aan de te lijmen oppervlakken. De lijmdeeltjes vormen een chemische verbinding met het oppervlak. Tussen de deeltjes die aan de oppervlakken plakken, vormt zich een netwerk van lijmdeeltjes. Door het lijmdeeltjesnetwerk blijven de twee oppervlakken aan elkaar plakken. 2. De lijm trekt in de te lijmen oppervlakken en droogt dan op. De lijm is nu een hard laagje tussen de twee oppervlakken, waardoor de oppervlakken aan elkaar plakken. 3. Er ontstaan aantrekkende krachten tussen de lijm en het te lijmen oppervlak. Je kan dit vergelijken met een magneetje. Dat blijft plakken aan metaal zonder dat er een chemische verbinding ontstaat tussen het metaal en de magneet. Je kan de lijmdeeltjes dus voorstellen als superkleine magneetjes die aan elkaar en het te lijmen oppervlak trekken en hierdoor plakken. De meeste soorten lijm die de kinderen maken zullen werken volgens het tweede principe. Kijk maar een op (link naar Encyclopedoe). Daar staan heel veel recepten om zelf lijm te maken. Veel succes! September 2010 TT 2011

13 VRAGEN AAN DE TESTPERSONEN: - Wat is de beste verhouding bakpoeder/azijn? - Wat zou de maximale afmeting van het raketje moeten zijn? - Hoe ver zou de schietschijf moeten liggen? - Het materiaal voor het raketje is vrijgelaten. Zouden daar toch beperkingen moeten worden toegepast? Raketje LESBRIEF VOOR LEERKRACHT Groep 5 en 6 Team van 2, 3 of 4 kinderen Opdracht Maak met bakpoeder en azijn een chemische aandrijving voor een raketje en gebruik een gewone petfles als lanceerinrichting. Lanceer het raketje en raak daarmee een doel dat op ongeveer 5 meter afstand ligt. Doel Leren over transport, over het overbrengen van kracht, stabiliteit. Het mooi en netjes uitvoeren van een technisch ontwerp. Oefenen van technische creativiteit. Leren samenwerken. De wedstrijd Ieder lid van het team neemt een zelf gemaakte raket en een van een petfles gemaakte lanceerinrichting mee. De teamleden krijgen 10 minuten tijd om alle voorbereidingen te treffen. Daarna wordt het team door de jury uitgenodigd om met behulp van de meegebrachte petfles hun raketjes af te schieten in de richting van een schijf die op een afstand van ongeveer vijf meter op de grond ligt. Hoe dichter de raket landt bij het midden van de schijf hoe meer punten het team verzamelt. Het team dat het grootste aantal punten verzamelt wint. Materiaal dat op school nodig is Materiaal voor het raketje en de lanceerinrichting (een petfles) Bakpoeder en azijn Het gebruik van veiligheidsbrillen wordt aanbevolen. Een (digitale) camera voor een fotoverslag van het ontwerp/bouwproces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en zelf het verslag maken. De school neemt mee naar de wedstrijd Vier raketjes, vier lanceerinrichtingen, bakpoeder en azijn Veiligheidsbrillen Het fotoverslag (niet digitaal!) van het proces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en het verslag maken. Laat zien hoe er is geëxperimenteerd in de klas, welke oplossingen zijn uitgeprobeerd etc. De jury zal hiernaar vragen. De organisatie zorgt voor Een tafeltje van ongeveer 60 cm x 60 cm om aan te werken Een horizontaal wedstrijdplatform op 80 cm hoogte waarop de lanceerinrichting geplaatst moet worden

14 Wat mag wel en wat mag niet? Het raketje mag niet langer zijn dan... cm. Het materiaal voor het raketje is vrij, maar er mogen geen kant-en-klare onderdelen worden gebruikt. Er mogen geen scherpe punten aan het raketje zitten (veiligheid!) De lanceerinrichting moet van een petfles gemaakt worden. Overige onderdelen zijn vrij. Begeleiders mogen de kinderen niet helpen of aanwijzingen geven. Het fotoverslag mag niet digitaal geleverd worden. In zijn algemeenheid: alles wat niet is verboden is toegestaan. 2 Wat doet de jury, waar let de jury op? Voldoen team en de materialen aan de voorwaarden (Wat mag wel en wat mag niet?) De jury bepaalt de afstand tot het doelwit voor ieder van de vier gelanceerde raketjes en telt die afstand bij elkaar op. De plek waar het raketje het eerste de grond raakt telt. Hoe creatief is de oplossing die gekozen is? Het fotoverslag kan een rol spelen bij het bepalen van de creativiteit. Hoe groot is het gehalte eigen inbreng van de kinderen geweest? Als naar het oordeel van de jury deze inbreng niet voldoende is geweest, wordt het team gediskwalificeerd. Het meegebrachte fotoverslag zal bij deze beoordeling een belangrijke rol spelen. Vergeet het dus niet mee te nemen! Als er geen fotoverslag aanwezig is, zal het team worden gediskwalificeerd. De jury zal erop toezien dat de kinderen niet worden geholpen door de begeleiders bij het uitvoeren van de opdracht tijdens de wedstrijd. De begeleiders mogen wel helpen met het uitpakken en klaarleggen van het meegebrachte materiaal. Wie wint? Het team waarvan de vier raketjes het dichtste bij het doelwit landen wint. Er is een 1e, 2e en 3e prijs. Daarnaast is er een prijs voor het team dat het meest creatief heeft gewerkt. Per team kan maar één prijs worden gewonnen. Belangrijk! Eventuele kleine wijzigingen in de regels en randvoorwaarden in de lesbrief worden gepubliceerd op de website van het Techniek Toernooi ( en per gecommuniceerd aan de teams die zich voor de desbetreffende opdracht hebben aangemeld. Neem in geval van twijfel over de regels en voorwaarden contact op met de organisatie van het Techniek Toernooi 2011 (techniek@techniektoernooi.nl). Voorkom teleurstellingen op de wedstrijddag! Wanneer de jury een schending van de regels constateert, zal zij daarvan aantekening maken, maar het team er niet onmiddellijk over informeren. Dit om de kinderen de gelegenheid te geven hun opdracht toch te voltooien. Het is dus belangrijk dat de volwassenen de regels goed in acht nemen! Activiteiten Let op: deze lesbrief is niet bedoeld voor de kinderen, maar voor de leerkracht. Bespreek dus met de kinderen wat de bedoeling is. Maak met de kinderen een plan voor de wedstrijd. Wat is de verhouding bakpoeder en azijn? Hoe ga je die afmeten? Wie gaat het eerste lanceren? Hoe gaan de kinderen van het team samenwerken? Achtergrondinformatie Als je bakpoeder en azijn met elkaar mengt, gaat de azijn bruisen. Er treedt een chemische reactie op tussen het bakpoeder en de azijn. Bij de reactie ontstaat een gas: koolstofdioxide.

15 Koolstofdioxide noemen we ook wel koolzuurgas of CO 2. De tijdens de reactie ontstane CO 2 veroorzaakt het bruisen van de vloeistof. CO 2 komt voor in de lucht en zit ook in frisdrank (als de prik ). Mensen en dieren nemen tijdens het ademen zuurstof (O 2 ) op uit de lucht en blazen lucht met extra koolstofdioxide uit. Een reactie waarbij CO 2 wordt gemaakt in een vloeistof zorgt ervoor dat de vloeistof gaat bruisen. Een goede manier om aan de kinderen te laten zien dat er een gas ontstaat, is het raketje vervangen door een ballon. Tijdens de reactie gaat de azijn bruisen en blaast de ballon zich op met CO 2. Hetzelfde gebeurt als het raketje op de fles zit. De koolstofdioxide die ontstaat in de fles kan niet ontsnappen, omdat de raket de fles afsluit. Doordat het gas niet kan ontsnappen, wordt de druk in de fles steeds hoger. Op een gegeven moment wordt de druk in de fles zo hoog, dat de raket losschiet. Door te spelen met de hoeveelheden bakpoeder en azijn, kun je uitzoeken bij welke hoeveelheden bakpoeder en azijn de het meeste CO 2 ontstaat. Hoe meer CO 2, hoe beter de lancering! Veel succes September 2010 TT 2011

16 VRAGEN AAN DE TESTPERSONEN: - Is 2,5 m een goede lengte voor een aquaduct? - Hoeveel vellen A4 zijn nodig om het aquaduct (alleen de goot, de pijlers mogen meegenomen worden) te bouwen? Er staat nu in de tekst 50 vel. - Hoeveel rolletjes plakband is redelijk? - Is het mogelijk om 3 liter te transporteren binnen 1 minuut? Hoe scheef moet het aquaduct dan staan? Aquaduct LESBRIEF VOOR LEERKRACHT Groep 5 en 6 Team van 2, 3 of 4 kinderen Opdracht Maak een aquaduct van papier en plakband dat 2,5 m lang is en waarover in één minuut drie liter water wordt getransporteerd. Doel Leren over transport van water, debiet, verloop/verval/afschot. Leren over waterdicht maken. Het mooi en netjes uitvoeren van een technisch ontwerp. Oefenen van technische creativiteit. Leren samenwerken. De wedstrijd Het team neemt zelfgemaakte pijlers voor het aquaduct mee en krijgt 30 minuten de tijd om van 50 vel A4-papier en plakband het aquaduct te maken. Daarna komt de jury langs en meet hoe lang het duurt om 3 liter water te transporteren. Omdat water verloren kan gaan tijdens het transport, krijgt het team 3,5 liter. Materiaal dat op school nodig is Materiaal voor de pijlers van het aquaduct A4-papier en plakband voor de goot van het aquaduct Een (digitale) camera voor een fotoverslag van het ontwerp/bouwproces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en zelf het verslag maken. De school neemt mee naar de wedstrijd De pijlers van het aquaduct en plakband Een emmer om het water aan het eind van het aquaduct op te vangen Een gieter of emmer om het water in het aquaduct te gieten. Het fotoverslag (niet digitaal!) van het proces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en het verslag maken. Laat zien hoe er is geëxperimenteerd in de klas, welke oplossingen zijn uitgeprobeerd etc. De jury zal hiernaar vragen. De organisatie zorgt voor Een tafeltje van ongeveer 60 cm x 60 cm om aan te werken 50 vel A4-papier (80 grams) 3,5 liter water Wat mag wel en wat mag niet? Het materiaal voor de pijlers is vrij, maar de pijlers moeten wel door de kinderen zelf zijn gemaakt.

17 Er mogen meerdere pijlers gebruikt worden, de afstand tussen de eerste en laatste pijler moet ten minste 2,5 m zijn. Er mogen niet meer dan vier rolletjes gewoon plakband ( m) met een maximale breedte van cm worden gebruikt. Er mogen niet meer dan 50 vellen A4-papier worden gebruikt. Begeleiders mogen de kinderen niet helpen of aanwijzingen geven. Het fotoverslag mag niet digitaal geleverd worden. In zijn algemeenheid: alles wat niet is verboden is toegestaan. 2 Wat doet de jury, waar let de jury op? Voldoen team en de materialen aan de voorwaarden (Wat mag wel en wat mag niet?) Is de overbrugging van het aquaduct ten minste 2,5 m? De jury meet de tijd die nodig is om drie liter water te transporteren. Die tijd begint op het moment dat er water in het aquaduct wordt gegoten. Hoe creatief is de oplossing die gekozen is? Het fotoverslag kan een rol spelen bij het bepalen van de creativiteit. Hoe groot is het gehalte eigen inbreng van de kinderen geweest? Als naar het oordeel van de jury deze inbreng niet voldoende is geweest, wordt het team gediskwalificeerd. Het meegebrachte fotoverslag zal bij deze beoordeling een belangrijke rol spelen. Vergeet het dus niet mee te nemen! Als er geen fotoverslag aanwezig is, zal het team worden gediskwalificeerd. De jury zal erop toezien dat de kinderen niet worden geholpen door de begeleiders bij het uitvoeren van de opdracht tijdens de wedstrijd. De begeleiders mogen wel helpen met het uitpakken en klaarleggen van het meegebrachte materiaal. Wie wint? Het team dat 3 liter water transporteert in een tijd die het dichtste bij 1 minuut ligt wint. Er is een 1e, 2e en 3e prijs. Daarnaast is er een prijs voor het team dat het meest creatief heeft gewerkt. Per team kan maar één prijs worden gewonnen. Belangrijk! Eventuele kleine wijzigingen in de regels en randvoorwaarden in de lesbrief worden gepubliceerd op de website van het Techniek Toernooi ( en per gecommuniceerd. Neem in geval van twijfel over de regels en voorwaarden contact op met de organisatie van het Techniek Toernooi 2011 (techniek@techniektoernooi.nl). Voorkom teleurstellingen op de wedstrijddag! Wanneer de jury een schending van de regels constateert, zal zij daarvan aantekening maken, maar het team er niet onmiddellijk over informeren. Dit om de kinderen de gelegenheid te geven hun opdracht toch te voltooien. Het is dus belangrijk dat de volwassenen de regels goed in acht nemen! Activiteiten Let op: deze lesbrief is niet bedoeld voor de kinderen, maar voor de leerkracht. Bespreek dus met de kinderen wat de bedoeling is. 3 Maak met de kinderen een werkplan op voor de wedstrijddag. Volgens welk plan wordt het aquaduct opgebouwd? Je hebt maar 30 minuten om het aquaduct op te zetten, gaat dat lukken? Hoe gaan de kinderen van het team samenwerken? Veel succes September 2010 TT 2011

18 VRAAG AAN NOM: deze opdracht moet op het grasveld plaatsvinden. In hoeverre is het schadelijk voor het gras dat er behoorlijk veel cola in terecht zal komen. VRAGEN AAN DE TESTPERSONEN: - Lopen we het risico dat de cola-fles ontploft? Zeker als we suggereren dat een spuitmond gebruikt zou kunnen worden? - De fontein zal tot 10 meter hoog kunnen komen bij 20 mentossnoepjes toevoegen. Meer mentos wordt door de fontein weer naar buiten gespoten. Zie bijvoorbeeld - We willen dat de horizontale afstand een maximum heeft van ongeveer 30 meter. Moeten we het aantal mentos-snoepjes daarvoor beperken? - Hoe moet de jury meten? De fonteinen die ver komen spuiten maar even. Is in het gras goed genoeg te zien tot waar de cola is gekomen? Er zullen in de kopgroep maar kleine verschillen zijn, dus goed kunnen meten is essentieel. Cola-fontein LESBRIEF VOOR LEERKRACHT Groep 7 en 8 Team van 2, 3 of 4 kinderen Opdracht Maak met cola en mentos een cola-fontein waarmee je zo ver mogelijk spuit. Doel Leren over druk, oppervlaktespanning. Het mooi en netjes uitvoeren van een technisch ontwerp. Oefenen van technische creativiteit. Leren samenwerken. De wedstrijd Het team neemt een fles cola mee van 1.5liter en een rolletje mentos snoepjes. Het team krijgt 10 minuten de tijd om de fles op te stellen in een eigen gemaakte installatie van waaruit de fontein gaat spuiten. Daarna komt de jury langs en laat het team de fontein werken. De fontein waarmee het verste wordt gespoten wint. Materiaal dat op school nodig is Fles cola van 1,5 liter Rolletje mentos of andere snoepjes Materiaal om de fles in op te stellen Plastic jassen om niet te kleverig te worden (Veiligheids)brillen om te vermijden dat de cola in de ogen komt Een (digitale) camera voor een fotoverslag van het ontwerp/bouwproces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en zelf het verslag maken. De school neemt mee naar de wedstrijd Een fles cola van 1,5 liter Een rolletje mentos of andere snoepjes Een installatie waarin de fles kan worden opgesteld Plastic jassen en veiligheidsbrillen Het fotoverslag (niet digitaal!) van het proces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en het verslag maken. Laat zien hoe er is geëxperimenteerd in de klas, welke oplossingen zijn uitgeprobeerd etc. De jury zal hiernaar vragen.

19 De organisatie zorgt voor Een lanceerplatform Water om de ergste plak van de handen te wassen Wat mag wel en wat mag niet? Er mogen niet meer dan.mentos of andere snoepjes worden gebruikt. De fles cola mag niet groter zijn dan 1,5 liter. Er moeten veiligheidsbrillen worden opgezet Er moet beschermende plastic kleding worden gedragen. Begeleiders mogen de kinderen niet helpen of aanwijzingen geven. Het fotoverslag mag niet digitaal geleverd worden. In zijn algemeenheid: alles wat niet is verboden is toegestaan. 2 Wat doet de jury, waar let de jury op? Voldoen team en materialen aan de voorwaarden (Wat mag wel en wat mag niet?) De jury meet hoever de fontein heeft gespoten. Hoe creatief is de oplossing die gekozen is? Het fotoverslag kan een rol spelen bij het bepalen van de creativiteit. Hoe groot is het gehalte eigen inbreng van de kinderen geweest? Als naar het oordeel van de jury deze inbreng niet voldoende is geweest, wordt het team gediskwalificeerd. Het meegebrachte fotoverslag zal bij deze beoordeling een belangrijke rol spelen. Vergeet het dus niet mee te nemen! Als er geen fotoverslag aanwezig is, zal het team worden gediskwalificeerd. De jury zal erop toezien dat de kinderen niet worden geholpen door de begeleiders bij het uitvoeren van de opdracht tijdens de wedstrijd. De begeleiders mogen wel helpen met het uitpakken en klaarleggen van het meegebrachte materiaal. Wie wint? Het team dat het verste spuit met de cola-fontein wint. Er is een 1e, 2e en 3e prijs. Daarnaast is er een prijs voor het team dat het meest creatief heeft gewerkt. Per team kan maar één prijs worden gewonnen. Belangrijk! Eventuele kleine wijzigingen in de regels en randvoorwaarden in de lesbrief worden gepubliceerd op de website van het Techniek Toernooi ( en per gecommuniceerd aan de teams die zich voor de desbetreffende opdracht hebben aangemeld. Neem in geval van twijfel over de regels en voorwaarden contact op met de organisatie van het Techniek Toernooi 2011 (techniek@techniektoernooi.nl). Voorkom teleurstellingen op de wedstrijddag! Wanneer de jury een schending van de regels constateert, zal zij daarvan aantekening maken, maar het team er niet onmiddellijk over informeren. Dit om de kinderen de gelegenheid te geven hun opdracht toch te voltooien. Het is dus belangrijk dat de volwassenen de regels goed in acht nemen! Activiteiten Let op: deze lesbrief is niet bedoeld voor de kinderen, maar voor de leerkracht. Bespreek dus met de kinderen wat de bedoeling is. 3 Maak met de kinderen een plan voor op de wedstrijd. Hoe gaan de kinderen te werk? Wie stopt de mentos in de cola, wie zorgt voor het starten van de fontein? Er zullen vele deelnemers zijn, dus het team moet op z n beurt wachten; wat doen ze met hun opstelling en de cola in die tijd?

20 Achtergrondinformatie Het is een grote hit op YouTube: cola+mentos-fonteinen. Door een aantal mentossnoepjes in een fles cola te laten vallen ontstaat er een grote colafontein 1. Dit leidde al snel tot pogingen om meerdere flessen op hetzelfde moment te laten spuiten. Het wereldrecord ligt inmiddels op 1911 tegelijk spuitende flessen 2. Ook een kettingreactie van spuitende colaflessen is al met succes geprobeerd 3. Het is een simpel en heel leuk proefje om te doen, maar hoe werkt het eigenlijk? Als je een fles cola opendraait hoor je een sissend geluid. Schenk je vervolgens de cola in een glas, zie je bubbels tegen de rand en soms schuimt de cola flink. Het sissen, de bubbels en het schuimen wordt veroorzaakt door koolzuurgas, ook wel CO 2 of koolstofdioxide genoemd. Koolzuurgas zit in elke frisdrank. Het zit als gas gevangen in het water van de frisdrank en wil graag ontsnappen. Het ontsnappen gebeurt door het vormen van bubbels. Het vormen van bubbels gaat heel langzaam omdat het water tegenwerkt. Water heeft namelijk oppervlaktespanning. Oppervlaktespanning ontstaat als moleculen elkaar aantrekken. Water heeft de bijzondere eigenschap dat watermoleculen heel erg hard aan elkaar trekken. Water heeft hierdoor een hele hoge oppervlaktespanning. In frisdrank zit het koolzuurgas gevangen tussen hard aan elkaar trekkende watermoleculen en het koolzuurgas kan hierdoor heel moeilijk ontsnappen aan het water in de frisdrank. Als je mentossnoepjes in een fles cola doet, gaat de cola heel erg snel schuimen en ontstaat er een fontein. Het koolzuurgas kan nu opeens heel snel ontsnappen. Mentossnoepjes hebben een ruwe buitenkant. Deze ruwe buitenkant verlaagt de oppervlaktespanning van het water en is tegelijkertijd een goede plek om bubbels te vormen. Daarnaast zit er in mentossnoepjes Arabische gom dat oplost in water. De opgeloste Arabische gom verlaagt de oppervlaktespanning van het water nog verder. Door de verlaging van de oppervlaktespanning kan het koolzuurgas ontsnappen. Het koolzuurgas vormt heel snel bellen waardoor de cola begint te spuiten. Het spuiten duurt voort totdat alle koolzuurgas uit de fles verdwenen is. Dit kan je demonstreren door nog meer mentossnoepjes toe te voegen. Inmiddels hebben ook wetenschappers zich beziggehouden met dit YouTube-fenomeen. De resultaten van hun onderzoek worden besproken in een artikel in New Scientist 4. Hobbyisten zijn ook aan het experimenteren gegaan met de fonteinen. Zo is bijvoorbeeld de invloed van de temperatuur van de cola op de hoogte van de fontein bekeken 5 : Als de cola bevroren is zoals de fles in het linker plaatje, ontstaat een veel minder grote fontein dan bij cola van kamertemperatuur (foto 2). De fles die in de zon is verwarmd tot 43 C veroorzaakt de hoogste fontein (foto 3). 1. Mentos + Diet Coke ( 2. Mentos and Coke world record rockets!!!!! ( ZQ) 3. Mentos and Diet Coke Eepybird ( 4. Science of Mentos-Diet Coke explosions explained ( 5. Wayne Schmidt s Mentos and Diet Coke geyser page (

21 Fles en hoeveelheid cola ligt vast, de bereikte afstand zal dus afhangen van de temperatuur, de spuitmond, de lanceerhoek, de hoeveelheid mentossnoepjes en de wijze waarop ze in de fles worden gedaan (trechter, buisje, tuinslang, etc) TIP Wij adviseren om de proef met Cola light te doen. In Cola light zit geen suiker maar aspartaam. Dat heeft twee belangrijke voordelen: 1. De cola plakt niet. 2. De oppervlaktespanning is lager waardoor de fontein verder spuit.

22 WAARSCHUWING Op YouTube staan vele filmpjes over de cola-fontein, maar ook over mensen die mentos en cola tegelijk opeten/drinken. Zorg ervoor dat de kinderen hiermee niet gaan experimenteren. Veel succes! September 2010 TT 2011

23 Kettingreactie LESBRIEF VOOR LEERKRACHT Groep 7 en 8 Team van 2, 3 of 4 kinderen Opdracht Maak van huis-tuin-en-keukenspullen een keten waarin zoveel mogelijk verschillende reacties voorkomen. Bij deze kettingreactie (keten van reacties) is het de bedoeling dat je één voorwerp, bijvoorbeeld een dominosteen, in beweging brengt, waarna de beweging wordt doorgegeven aan andere voorwerpen zonder dat je zelf nog iets hoeft te doen. Doel Ideeën opdoen over constructies en overbrengingen. Het mooi en netjes uitvoeren van een technisch ontwerp. Oefenen van technische creativiteit. De wedstrijd Het aantal reacties in de kettingreactie moet zo groot mogelijk zijn, maar wat telt is het aantal verschillende reacties. Per reactie die werkt krijgen jullie één punt, waarbij een rijtje dominosteentjes dat omvalt als één reactie wordt gezien. Als de kettingreactie halverwege stopt, mag die met de hand weer op gang worden gebracht. Er wordt dan wel één punt afgetrokken. Op de wedstrijddag krijgt het team dertig minuten om de kettingreactie op te bouwen. Materiaal dat op school nodig is Voor de draagconstructie: materiaal naar keuze (hout, metaal, kunststof, plakband, ) Ook voor de bewegende/reagerende onderdelen mogen jullie op een paar voor de hand liggende uitzonderingen na alles inzetten. Denk aan knikkers, (kleine) ballen, WC-rolletjes, hout, karton, draad, ballonnen, spelden, plakband, katrollen, tandwielen, plastic buizen van verschillende dikte, wieltjes of een klein autootje, veren Een (digitale) camera voor een fotoverslag van het ontwerp/bouwproces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en zelf het verslag maken. De school neemt mee naar de wedstrijd Alle onderdelen van de kettingreactie Materiaal om reparaties uit te voeren Het fotoverslag (niet digitaal!) van het proces op school Laat de kinderen zelf de foto s nemen en het verslag maken. Laat zien hoe er is geëxperimenteerd in de klas, welke oplossingen zijn uitgeprobeerd etc. De jury zal hiernaar vragen. De organisatie zorgt voor Een plek om de opstelling op te bouwen: een platform van 1 m x 2 m op 20, 40 of 60 cm hoogte Wat mag wel en wat mag niet? Niet toegestaan zijn kant-en-klare oplossingen, motortjes, batterijen, lampjes, vuur of chemische explosies.