Uitvoeringsprogramma Friese Meren Versoberen, investeren, verzilveren en borgen. Provincie Fryslân Versie CONCEPT

Transcriptie

1 Uitvoeringsprogramma Friese Meren Versoberen, investeren, verzilveren en borgen Provincie Fryslân Versie CONCEPT

2 Samenvatting en conclusies Conclusie na 10 jaar Friese Merenproject De afgelopen 10 jaar zijn er door alle participanten in Het Friese Merenproject omvangrijke investeringen gedaan in Fryslân. Deze hebben een positief effect gehad op de kwaliteit van het Friese vaargebied en de watersportvoorzieningen. Fryslân heeft haar concurrentiepositie als toeristische (watersport)bestemming en de economische positie van haar watersportsector in de afgelopen 10 jaar zeker verbeterd. Een meerjarig consistent uitgevoerd beleid loont. Met dank aan de politiek van de provincie Fryslân, die drie statenperiodes haar steun en vertrouwen heeft uitgesproken in Het Friese Merenproject en met dank aan alle partners. Er is een flinke slag gemaakt, maar we zijn nog niet klaar. De bestedingen van watersporters staan onder druk en de concurrentie zit niet stil. De komende periode kan sterker worden ingezet op het verzilveren van de gedane investeringen. Bovendien is het zaak om deze investeringen en de bereikte kwaliteitsverbetering voor de toekomst te borgen. De schaarser wordende middelen vragen om bijstelling van de koers, vooral door de infrastructurele programmalijn Grenzeloos varen te versoberen en door meer focus te leggen op het economische deel van het programma en daardoor bestedingen te bevorderen. Deze koerswijziging is ook noodzakelijk omdat als gevolg van recente kostenramingen voor de vaarverbinding Drachten Groningen/Drenthe, de programmabegroting van 495 mln. overschreden dreigt te worden ( 584 mln.) Om beide genoemde redenen is een opsomming gemaakt van geplande projecten waarmee we willen stoppen in verband met geen of onvoldoende financieringsmogelijkheden, een te laag investeringsrendement, te hoge kosten of een te geringe bijdrage aan de programmadoelen. Dit is uitgewerkt onder de koers versoberen. Voorgesteld wordt om voor een totaal van 138,4 miljoen uit het uitvoeringsprogramma te schrappen. Koers voor de komende 5 jaar In de laatste 5 jaar van Het Friese Merenproject zal worden ingezet op: Het versoberen van de restopgave in voornamelijk het infrastructurele deel. Het investeren in de restopgave van het programma met de focus op economie. Het verzilveren van de kwaliteitsverbetering door in te zetten op rendement. Het borgen van het beheer van basisvoorzieningen voor de lange termijn. Versoberen Sober: geen nieuwe doelen en projecten en afbouwen infrastructurele programmadeel Er worden geen nieuwe doelen en projecten meer in het programma gebracht, ondanks dat de markt of onze partners hierom vragen. Bovendien voeren we een versobering door in het uitvoeringsprogramma. Aan Provinciale Staten (PS) zal worden voorgesteld voornamelijk infrastructurele projecten te schrappen voor een totaalbedrag van 138,4 mln. Dit betreft: Nieuwe verbinding Drachten Groningen /Drenthe 105,6 mln. Opwaarderen verbinding Workum Hindeloopen 15,4 mln. Nieuwe verbinding Balk De Fluezen 11,0 mln. Verbinding Sleattemer Mar De Fluezen 2,5 mln. Verminderen wachttijden Sluis Kornwerderzand 2,0 mln. Verhogen bruggen Broeresleat/Vierhuistervaart 0,9 mln.

3 Instellen Taskforce Regelgeving 0,5 mln. Evenementenbureau 0,3 mln. Prijsvraag watersportactiviteitencentrum 0,2 mln Totaal 138,4 mln. De restopgave van 349 mln. wordt zo verlaagd tot 210,6 mln. Hierdoor wordt de totale programmabegroting 445,6 mln. (oorspronkelijk financieel kader 495 mln.). De begroting en financiering van de restopgave is als volgt: Programmabegroting Financieringsbegroting Restopgave : 210,6 mln. Geplande projecten : 164,9 mln. In uitvoering : 45,7 mln. Gefinancierd : 98,4 mln Geplande projecten : 164,9 mln. Financieringstekort : 66,5 mln. De hiervoor benodigde provinciale bijdrage bedraagt ca. 22 mln. en is niet in de begroting opgenomen. De middelen zijn noodzakelijk voor gemeentelijk baggerwerk, watersportkernen Bolsward, Leeuwarden, Dokkum, Franeker en toegangspoort Makkum, de opwaardering van de Turfroute, mitigatie ecologie en voorbereidingskosten. Met de vaststelling van de evaluatie is het plan van aanpak uit 2000 afgesloten. Het uitvoeringsprogramma is een versobering en aanscherping van het plan van aanpak uit In het definitieve uitvoeringsprogramma , dat aan de nieuwe Staten wordt voorgelegd, zal een voorstel worden gedaan voor de herijking van de doelen, effecten en resultaten en een prioriteitstelling van de projecten. Investeren Terug naar de basis: basisvoorzieningen en vaargebied op orde, focus op economie Het oorspronkelijke programma uit 2000, gericht op verbetering van de kwaliteit van het vaargebied, is nog niet compleet afgerond. Ondernemers en gemeenten hebben kenbaar gemaakt dat investeren in de basisvoorzieningen belangrijker is dan nieuwe projecten. De sluis Stavoren staat met stip bovenaan, de vaarwegen moeten op diepte zijn en blijven, de pauzes in de brug- en sluisbedieningstijden moeten worden afgeschaft en er is behoefte aan meer passantenplaatsen. Lopende projecten zoals het Polderhoofdkanaal en de Noordelijke Elfstedenvaarroute worden afgemaakt. Daarnaast zijn nog enkele knelpunten op te lossen, zoals de aanpassing van de sluizen in Workum en Makkum. Focus op economie: nu investeren in toegangspoorten en waterfronten In 2007 is vastgesteld dat het soms moeilijk was om de watersportdorpen en steden te bezoeken. Er zijn onvoldoende passantenplaatsen in het waterfront van de historische kernen. Ook de verrommeling van de historische water- en havenfronten met allerlei nieuwe voorzieningen en gebouwen, verbergt vaak het waterfront en verbreekt het visuele contact tussen het water en de historische watersportkern. De oevers zijn in veel gevallen niet meer openbaar toegankelijk. De watersportkernen moeten weer visueel en functioneel aan het water komen te liggen zodat de watersporter meer gestimuleerd wordt om aan de wal te stappen. Watersporters kunnen veel besteden, maar zij moeten wel de gelegenheid krijgen.

4 Het IJsselmeer en de Waddenzee zijn de meest populaire watersportgebieden. Waar het aantal motorboten in Fryslân maar licht is gegroeid, liggen hier groeikansen. De IJsselmeer- en Wadzeilers, moeten door verfraaiing van de waterfronten en de uitbreiding van de sluiscapaciteit, gestimuleerd worden om de dorpen en steden aan het IJsselmeer en de Waddenkust te bezoeken en grenzeloos door te kunnen varen naar de dorpen en steden in het Friese binnenland. Stavoren is de meest gepasseerde en strategische invalspoort voor de lange termijn, want het potentieel van de nationale vloot ligt vooral in Flevoland, Noord- en Zuid-Holland en Zeeland en komt vanaf het IJsselmeer via Stavoren Fryslân binnen of bezoekt de andere toegangspoorten langs de kust. De opwaardering en versterking van 7 toegangspoorten (Stavoren, Harlingen, Workum, Lemmer, Harlingen, Lauwersoog en Makkum) en 10 watersportkernen (Heeg, Woudsend, IJlst, Langweer, Earnewald, Lemmer, Bolsward, Joure, Balk en Leeuwarden) is een strategisch speerpunt in het programma. Verzilveren Marketing en promotie: waterrijk Fryslân nu nog sterker en gerichter gaan promoten Het water en het watertoerisme in Fryslân kan nog sterker en gerichter worden gepromoot om de investeringen beter te verzilveren. In de promotie moeten land- en waterrecreatiemogelijkheden in Fryslân beter worden verbonden. De meren en vaarten vormen in het weidse Friese landschap ook een prachtig decor voor fietsers en wandelaars. Nederland en Duitsland zijn onze belangrijkste doelgroepen, maar in de mediakeuze kan wellicht nog gerichter worden gedifferentieerd en meer onderscheid worden gemaakt in massa- en beïnvloedingscommunicatie. Goed gastheerschap: vriendelijke begeleiding & voorlichting, Fryske bevolking is ambassadeur Uit onderzoek is gebleken dat de keuze van de toerist voor het bezoeken van een gebied of het kiezen van een vakantie het meest wordt bepaald door internet (ervaringsforums), gevolgd door meningen van familie, vrienden en bekenden. Ook is gebleken dat de watersporter grote waarde hecht aan een vriendelijke bevolking en gelukkig de Fryske bevolking daarin zeer positief heeft beoordeeld. Goed gastheerschap is randvoorwaardelijk voor het verzilveren van de investeringen in de watersport en het trekken van toeristen naar onze provincie. De mensen die het directe contact hebben met de toerist, zoals havenmeesters, brug- en sluiswachters en natuurlijk de Fryske ondernemer zelf, zijn onze ambassadeurs. Maar ook de Fryske bevolking moet zich de ambassadeur van zijn provincie voelen. Het stimuleren van het Frysk gastheerschap past in de merkcampagne Fan Fryslân.

5 Verzilveren van decor: kansen verzilveren in natuur en landschap Het Friese Merenproject heeft in 2008 de visie op de uitvoering verscherpt door de investeringen economisch en ecologisch duurzaam in balans te brengen. Toen is gebleken dat mitigatiemaatregelen noodzakelijk zijn om drukverhoging op te vangen en te compenseren. Inmiddels zijn locaties voor natuurmaatregelen en kansen bekend en kan in samenwerking met Staatsbosbeheer en It Fryske Gea een uitvoeringsprogramma worden opgesteld. Fryslân is in juni 2010 door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) uitgeroepen tot de mooiste provincie van Nederland, omdat de oorspronkelijke historische natuur en landschapswaarden het meest en best zijn behouden. Het water en de natuurlijke inrichting van het weidse en gevarieerde landschap vormen het even fraaie als onmisbare decor voor recreatie en toerisme. Het Fryske landschap is in feite de economische drager voor recreatie en toerisme. Verzilveren betekent daarom ook investeren in natuur, landschap en nieuwe vormen van landschapsbeheer. Borgen Beheer van basisvoorzieningen: Vaarwegbeheer, aanlegplaatsen, fiets- en wandelpaden Op tweederde van het programma is het goed om erbij stil te staan op welke wijze de behaalde resultaten voor de toekomst kunnen worden geborgd. Het Friese Merenproject is mede gestart om een inhaalslag te maken. Een inhaalslag die vooral het gevolg is geweest van gebrekkig onderhoud, te weinig prioriteit en te weinig middelen in de voorafgaande periode. Het grote aantal partijen dat een bijdrage dient te leveren aan het beheer en onderhoud, het verbeteren van voorzieningen en ook een versnipperde aanpak, is een belangrijke oorzaak geweest van de achteruitgang. De winst van Het Friese Merenproject is dat alle partijen uiteindelijk gefocust zijn op hetzelfde doel en maatregelen uitvoeren met een grote mate van samenhang en integraliteit. Er moet worden voorkomen dat de vele miljoenen die zijn geïnvesteerd, ons de komende jaren tussen de vingers doorglippen en we door gebrek aan focus langzaam weer achteruit varen. Uit de interviews blijkt dat de participanten zich zorgen maken over het borgen van de resultaten. Er is veel geïnvesteerd in de kwaliteit van de infrastructuur en de voorzieningen. Daar komt bij dat er tot 2015 als gevolg van versnipperde aandacht nog een opgave resteert om achterstallig onderhoud weg te werken. Er ligt dan ook een flinke bestuurlijke uitdaging om een vorm te vinden waarin alle belanghebbende partijen blijven samenwerken en het belang onderschrijven van een goed beheer, onderhoud en de blijvende aanpassing van de publieke voorzieningen. Het agenderen hiervan, het formuleren van een koers en het inzichtelijk maken van de benodigde jaarlijkse middelen is een uitdaging voor de komende jaren. Wij zijn voornemens de mogelijkheden hiertoe te verkennen, de verschillende alternatieven op een rij te zetten en met PS in overleg te gaan over de meest geëigende beheersvorm. De invoering van de Waterwet en de noodzakelijke herschikking van het Friese vaarwegbeheer kan hierbij dienen als een belangrijke aanleiding.

6 INHOUD Samenvatting en conclusies 1 Hoofdstuk 1 Inleiding Tien jaar Friese Meren Nut en noodzaak uitvoeringsprogramma Tussenstand van Het Friese Merenproject Leeswijzer 7 Hoofdstuk 2 Trends en ontwikkelingen Toerisme en watersport Doelgroepkenmerken watersporters 9 Hoofdstuk 3 Aanscherping programma Visie en missie Koers Doelstellingen Programma Hoofdstuk 4 Resultaten en projecten Programmalijn Grenzeloos Varen Programmalijn Bestedingen aan de wal Programmalijn Mitigatie ecologie en duurzaamheid 31 Hoofdstuk 5 Samenwerking, organisatie en communicatie 35 Hoofdstuk 6 Kosten en financiering 37 Bijlage 1 Bronverantwoording 39 Bijlage 2 Betrokkenen 41 Bijlage 3 Overzicht projecten en resultaten Grenzeloos Varen 42 Bijlage 4 Financieel overzicht projecten 44 5/45

7 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Tien jaar Het Friese Merenproject Fryslân is met haar uitgestrekte merengebied, de vele kanalen en vaarten en haar ligging aan IJsselmeer en Wad een omvangrijk watersportgebied binnen West- Europa. Samen met het prachtige Friese landschap en de vele karakteristieke dorpen en (elf)steden maakt dit een unieke combinatie waar veel binnen- en buitenlandse toeristen en recreanten op afkomen. Het is dan ook niet voor niets dat recreatie en toerisme belangrijke economische pijlers zijn geworden voor de provincie Fryslân. Investeren in deze sector is investeren in werkgelegenheid voor de toekomst. Maar het betekent ook investeren in leefbaarheid, ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid. Eind jaren 90 stond de marktpositie van de Friese Meren onder druk. De watersport liet teruglopende bezoekersaantallen zien, concurrerende watersportgebieden waren in opkomst en de kwaliteit stond onder druk vanwege vele knelpunten en verouderde voorzieningen. Dit heeft geleid tot de start van Het Friese Merenproject op 20 december 2000, vanuit de gedachte dat economische structuurversterking gebaat is bij een meerjarige en consistente aanpak. Nu is het moment om de resultaten van Het Friese Merenproject over de afgelopen 10 jaar te evalueren en de koers voor de komende 5 jaar te bepalen. 1.2 Nut en noodzaak aanscherping uitvoeringsprogramma De evaluatie wijst uit dat de ingezette koers en acties juist zijn geweest. Er is veel bereikt en het merendeel van de gestelde doelen is behaald. Op een aantal punten is nog aanscherping wenselijk. Dit blijkt ook uit consultatie van gemeenten en de private sector, de trends en ontwikkelingen in de toeristisch-recreatieve sector en is ook nodig vanwege schaarser wordende middelen. Voor de komende periode is het zaak te versoberen, de gedane investeringen af te ronden, te verzilveren en te borgen. Met de Evaluatie FMP 2010 wordt de 1e fase verantwoord en afgesloten. Het Uitvoeringsprogramma Friese Meren geeft aan welke koers de komende jaren wordt gevaren, welke bijstellingen noodzakelijk zijn, waar de prioriteiten liggen en welke financiering daarvoor nodig is. Het uitvoeringsprogramma Friese Meren is onder meer tot stand gekomen in samenwerking met vertegenwoordigers in de toeristisch-recreatieve sector binnen en buiten de provincie Fryslân. In plenaire bijeenkomsten met bestuurders, ambtenaren, ondernemers en brancheorganisaties en de andere participanten zijn de resultaten besproken, meningen en opvattingen uitgewisseld en ideeën naar voren gebracht over de aan te scherpen koers die de provincie de komende jaren moet varen. Via deze interactieve aanpak is waardevolle kennis en ervaring uit het werkveld benut. 1.3 Tussenstand van Het Friese Merenproject Het oorspronkelijke beleidskader is vastgesteld met het Plan van Aanpak Friese Meren (PvA 2000). Op basis van tussentijdse evaluatiemomenten heeft een bijstelling plaatsgevonden, opgenomen in het Plan van Aanpak Koers op Fryslân 2e fase (PvA 2007). Een volgende aanscherping van het beleidskader Friese Meren is neergelegd in de Herijking, prioritering en programmamanagement 2e fase (Herijking 2008). Het hoofddoel van het programma zoals dat in 2000 is geformuleerd spitst zich toe op een verbetering van de kwaliteit van het Friese merengebied en een versterking van de marktpositie in de sector recreatie en toerisme. Op basis van de evaluatie kan geconcludeerd worden dat de doelstellingen van het aflopende beleidskader in belangrijke mate bereikt zijn: 6/45

8 1. Werkgelegenheidsgroei van 30% in de watersport in Fryslân aan het einde van de looptijd (2015). In de periode is er mede dankzij Het Friese Merenproject een werkgelegenheidsgroei in de Friese watersport bereikt van 22,7%. Dit is positief ten opzichte van de gemiddelde landelijke groei van de totale werkgelegenheid die 16,4% bedraagt. Deze doelstelling van Het Friese Merenproject ligt dus goed op koers. Voor 2010 wordt door de economische omstandigheden wel een werkgelegenheidsdaling verwacht. 2. Bestedingsgroei van 150% per persoon per dag in de watersport in Fryslân aan het einde van de looptijd (2015). Vanaf 2000 tot en met 2005 zijn de bestedingen in het watertoerisme van watersporters in Fryslân sterk gegroeid van 41 naar 59 per persoon per dag. Dit was aanleiding om te streven naar een bestedingsgroei van 150% aan het einde van de looptijd. De recente kredietcrisis heeft de toeristische bestedingen echter zwaar onder druk gezet. In 2009 zijn de bestedingen in het watertoerisme uitgekomen op 41. Dit is exact het bestedingsniveau ten tijde van de start van Het Friese Merenproject in Bestedingscijfers en signalen uit de markt wijzen op een sterke teruggang van vooral de consumptieve bestedingen in de horeca. Deze bestedingsdaling is enigszins strijdig met de werkgelegenheidsgroei. Dit wordt verklaard doordat de horeca in de werkgelegenheidsindeling geen onderdeel uitmaakt van de watersportsector. 3. Een minimaal gelijkwaardige groei van het watertoerisme als in de Duitse watersportgebieden. De afgelopen 10 jaar is gebleken dat de groei in het watertoerisme in de Duitse watersportgebieden vertaald naar Mecklenburg- Vorpommern en Brandenburg - groter is geweest dan in Fryslân, maar op een aantal punten scoort Fryslân beduidend beter. Fryslân is de meest populaire watersportbestemming en blijkt marktleider te zijn. De beide Duitse gebieden zijn groeimarkten en een groeivergelijking valt meestal uit in het nadeel van gevestigde markten of producten. De Friese concurrentiepositie staat niet onder druk, maar de Duitse Oostzee wordt wel steeds meer een populair zeilgebied en vormt concurrentie voor het IJsselmeer en het Wad. Hierbij moet in ogenschouw worden genomen dat toerisme en recreatie bij uitstek een sector is waar exogene factoren op van invloed zijn, zoals economische en sociale trends en ontwikkelingen. Deze exogene factoren maken het behalen van doelen niet afdwingbaar. De afgelopen toeristisch-recreatieve beleidsperiode kenmerkt zich door een omvangrijke impact vanuit dergelijke mondiale exogene factoren (aanslagen en economische crisis) en dit is merkbaar in de resultaten. 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk twee licht de relevante trends en ontwikkelingen toe. Het derde hoofdstuk beschrijft de visie voor de komende vijf jaar. Dit gaat gepaard met koersaccenten en benoemt de wijze waarop de komende jaren met de doelstellingen en programmalijnen wordt omgegaan. Hoofdstuk vier benoemt welke projecten uit spoor 1 komen te vervallen, en welke projecten onderdeel uit (blijven) maken van spoor 2. Hoofdstuk vijf geeft een blik op de beoogde organisatie, werkwijze en samenwerking voor de toekomst. Hoofdstuk zes ten slotte gaat in op de kosten, de financiering en de financieringsverhoudingen. Een samenvatting en conclusies zijn opgenomen aan het begin van dit rapport. In het rapport wordt in het vervolg ten behoeve van de leesbaarheid gesproken over PvA 2000, PvA 2007 en Herijking Wanneer het andere documenten betreft worden deze specifiek genoemd. Daar waar gesproken wordt over FMP, wordt Het Friese Merenproject bedoeld. 7/45

9 Hoofdstuk 2 Trends en ontwikkelingen Dit hoofdstuk belicht de voor de toekomst van de watersport relevante trends en ontwikkelingen. Ook worden inzicht gegeven in de doelgroepkenmerken van zowel Nederlandse als Duitse watersporters. 2.1 Toerisme en watersport De belangstelling voor watersport in Fryslân groeit nog steeds. Niet alleen de Nederlanders weten Fryslân als watersportbestemming goed te vinden, ook de internationale grenzen vormen steeds minder een belemmering voor de watersport. De grote bekendheid van de Friese watersport in de ons omringende landen biedt daardoor kansen voor meer buitenlandse watersportgasten in Fryslân. Voor de binnenlandse watersportmarkt betekent deze toenemende internationalisering echter ook meer concurrentie door het aanbod van goedkope zon(vlieg)vakanties in het buitenland. De huidige recessie biedt hier ook kansen, omdat Nederlanders nu meer dan voorheen kiezen voor een vakantie in eigen land. De recessie heeft een aantal ontwikkelingen in gang gezet: consumenten gaan minder vaak en korter op vakantie, men boekt later en kiest bestemmingen dichterbij huis. Ook besteedt men minder tijdens de ondernomen vakanties. Na een aanvankelijke groei vanaf 2000 tot 2005 wordt er de laatste jaren weer minder uitgegeven door watersporters, waardoor het uitgavenpatroon weer terug is op het niveau van Voor 2010 wordt verwacht dat er een lichte krimp van het aantal vakanties in Nederland plaatsvindt. Dit wordt mogelijk veroorzaakt door de dalende koopkracht en oplopende werkloosheid. De economische recessie zal naar verwachting ook in 2011 nog zijn weerslag hebben op het toerisme in Fryslân. Daarnaast zullen demografische ontwikkelingen nieuwe kansen en opgaven bieden. De reislustige senior wordt een steeds belangrijkere doelgroep: zij hebben geld te besteden en gaan meerdere keren per jaar op vakantie, ook buiten het hoofdseizoen. Ze hebben oog voor kwaliteit en comfort en stellen hier eisen aan. Door de toenemende vergrijzing in de markt zal naar verwachting op de middenlange termijn binnen de pleziervloot een verschuiving plaatsvinden naar een groter aandeel motorboten. Ook zal door de vergrijzing meer behoefte aan de combinatie van zorg en toerisme ontstaan, wat ook als marktkans kan worden gezien. Door de toenemende ontgroening in de markt dreigt de nieuwe aanwas van watersporters op termijn te stagneren en de totale watersportmarkt kleiner te worden. Dit maakt de jeugd van nu een belangrijke doelgroep. De belangstelling bij de jeugd voor watersport staat echter onder druk door een toenemende concurrentie van andere vrije tijdsactiviteiten en goedkope buitenlandse vakanties. De verhuurmarkt voor vooral open zeilboten heeft het daardoor al jaren moeilijk. De jeugd is vooral gevoelig voor uitdagende sporten en belevenissen met veel actie, iets wat ze te weinig in de huidig aangeboden watersportvormen in Fryslân herkennen 1. Ook is voor hen de koppeling tussen water- en landrecreatie van belang. Ook s avonds en bij slechter weer moet er immers iets te beleven zijn. Deze trends en ontwikkelingen vragen om een strategische aanpak om deze bedreiging te keren, bijvoorbeeld door een aantrekkelijk watersportaanbod voor de jeugd en de werving van nieuwe aanwas via het stimuleren van schoolzeilen. Watersportondernemers geven aan dat hun gasten ongeacht hun leeftijd niet alleen maar willen varen, maar in toenemende mate variatie en afwisseling zoeken in hun 1 Marktontwikkelingen watersport in Fryslân, ISM /45

10 watersportvakantie. Dit vraagt om een verbreding van het watersportaanbod, waarbij ook koppelingen met landgebonden voorzieningen, (cultuurhistorische) bezienswaardigheden, attracties en slechtweervoorzieningen nodig zijn om in te kunnen spelen op deze veranderende marktvraag. De toeristische markt wordt steeds meer een belevingseconomie, waarbij gedenkwaardige, unieke en onvervangbare concepten gretig aftrek vinden. De consument voert een zoektocht uit naar intensieve ervaringen, wil deze ervaringen delen en is bereid te experimenteren met ICT. Dit vraagt om voortdurende innovatie en productontwikkeling op recreatief-toeristisch gebied. Een andere ontwikkeling is dat er minder met de boot gevaren wordt dan vroeger. Brug- en sluistellingen laten de laatste jaren een daling van het aantal recreatievaartpassages zien, terwijl het aantal boten in Fryslân de afgelopen 10 jaren wèl behoorlijk is gegroeid. Zo is het aantal boten in jachthavens met 12% toegenomen. Ook zijn er veel woonwijken aan het water bijgekomen met vaak een boot bij huis. Signalen uit de markt geven aan dat het weer een steeds meer bepalende factor is geworden. Men vaart nu vooral bij mooi (zeil)weer, waardoor de recreatiedruk op het water zich in toenemende mate toespitst op piekmomenten. Ook in de IJsselmeerhavens is het aantal boten de afgelopen 10 jaren gegroeid met maar liefst 20%. Deze groei heeft echter uitsluitend plaatsgevonden in de jachthavens van Noord-Holland en Flevoland. De sluispassages op het IJsselmeer laten de afgelopen 10 jaren eveneens een groei zien (Den Oever 30%, Kornwerderzand 10%), al hoewel hier de laatste jaren sprake is van stabilisatie. Voor Fryslân is het de uitdaging om met een gericht maatregelenbeleid te profiteren van deze belangrijke watersportmarkt. De termen authenticiteit en duurzaamheid zijn niet weg te denken uit de toeristische beleidsplannen en projecten. Ook in Fryslân speelt deze tendens; het bevorderen van elektrisch varen en aandacht voor duurzaam toerisme zijn hiervan voorbeelden. Ons klimaat is aan het veranderen, de zomers worden warmer en langer. Experts hebben berekend dat Nederland vanaf 2020 een interessant alternatief is voor zonaanbieders ten opzichte van het Middellandse Zeegebied. Dit kan het Friese watersportseizoen op termijn verlengen en intensiveren. Ten slotte, demografische veranderingen leiden naast vergrijzing en ontgroening op termijn tot een afname van de bevolkingsomvang. Dit brengt nieuwe herstructureringsopgaven van woningen, gebouwen en voorzieningen in dorpen en steden met zich mee. Toerisme kan als groeisector een invulling bieden voor vrijkomende gebouwen en voorzieningen en daarmee een bijdrage leveren aan het versterken van de ruimtelijke kwaliteit van onder meer de watersportkernen. 2.2 Doelgroepkenmerken watersporters Doelgroepkenmerken Nederlandse watersporters Vrouwen ondernemen relatief vaker een bootvakantie met een eigen boot in Fryslân (51%) dan in de rest van Nederland (44%). De grootste leeftijdsgroep bij bootvakanties met een eigen boot in Fryslân zijn de 55-plussers. Deze categorie is in Fryslân iets oververtegenwoordigd (53%) vergeleken met bootvakanties in heel Nederland (50%). De jongere leeftijdscategorieën jaar (3%) en jaar (9%) zijn veel minder vertegenwoordigd. 9/45

11 De meeste bootvakanties met een eigen boot worden ondernomen door personen uit huishoudens zonder kinderen (60%); bij bootvakanties van huishoudens met kinderen betreft dit vooral kinderen tussen de 13 en 17 jaar (23%). Vergeleken met de Nederlandse bevolking worden bootvakanties in Fryslân ondernomen door personen uit de hogere sociale (klassen A en B-boven 66% t.o.v. 48% landelijk). Vooral de laagste sociale klasse is hierbij sterk ondervertegenwoordigd (klasse C/D 15% tegen 35% landelijk). De meeste huurbootvakanties 2 in Fryslân worden ondernomen door mannen (62%). De leeftijdscategorieën jaar (26%) en jaar (22%) zijn de grootste groepen, maar ook de groep jaar scoort goed (20%). De oudere leeftijdsgroep 55+ huurt in veel mindere mate een boot (15%). De meeste huurbootvakanties in Fryslân worden ondernomen door huishoudens met kinderen (58%), het betreft hier vooral de groep met kinderen tussen de 13 en 17 jaar. Ook boothuurders komen voor het grootste deel uit de hogere sociale klassen ( A en B-boven 71%). Bij bootvakanties in Fryslân zijn rust en ontspanning de belangrijkste kenmerken (45%), daarna volgen natuur en sportief / actief bezig zijn (20%), wellness en zorg spelen (nog) geen rol (0%). De Nederlandse watersporters waarderen de Friese watersportdorpen en stadjes met een ruime voldoende, namelijk een 7.8. Voor de oriëntatie op een vakantie met een huurboot in Nederland zijn internet en familie en vrienden de belangrijkste informatiebronnen (55%). Radio, tv of beurzen spelen daarbij nauwelijks een rol (2%). Bijna de helft van alle boekingen voor een huurboot gaat inmiddels via het internet, bijna eenderde pakt daarvoor de telefoon. Binnen Fryslân is het Friese merengebied de regio waar het meeste internet wordt geraadpleegd voor een vakantie (27% ten opzichte van 17% voor geheel Fryslân). De meest geraadpleegde websites voor deze regio zijn in volgorde: google.com, bedandbreakfast.nl, dagjeuit.nl, vaartips.nl, beleeffriesland.nl en sneekweek.nl. De informatiebehoefte van watersporters tijdens hun bootvakantie betreft vooral het wee (77%). Daarna volgen informatie over vaarroutes en brug- en sluisbediening (beide 47%). Ook zoekt men informatie over leuke tips(43%). Nederlandse watersporters ergeren zicht het meest aan het dumpen van afval (48%), te hard varen (44%), te veel alcoholgebruik (27%) en het niet kennen van de vaarregels (26%). Als de watersporters het voor het zeggen hadden, zouden ze als eerste het dumpen van afval aanpakken, vervolgens werken aan natuurbehoud, alcoholcontroles aanscherpen en milieuvriendelijk varen bevorderen. Meest gelezen door de bootbezitters zijn de Telegraaf en het NRC Handelsblad. Door boothuurders wordt het Algemeen Dagblad het meest gelezen. Bij hen komt het NRC Handelsblad ook op de 2 e plaats. Belangrijkste activiteiten van verblijfstoeristen in het Friese merengebied zijn: fietsen (17%), zwemmen en zonnen (12%), toervaren (10%), zeilen, surfen, wandelen, vissen (allen 10%, wat voor vissen relatief erg hoog is). Voor de IJsselmeerkust zijn de belangrijkste ondernomen activiteiten door verblijfstoeristen: zwemmen en zonnen (16%), stadswandelingen (13%), uit eten gaan en natuurwandelingen (beide 10%). Sinds 2005 zijn de watersportactiviteiten zwemmen en zonnen e n het toervaren in Fryslân toegenomen, terwijl er sindsdien minder wordt gezeild en gesurft. 2 de hier gehanteerde cijfers hebben betrekking op Nederland, maar zijn als schatting toepasbaar op Fryslân, als zijnde de belangrijkste huurprovincie binnen Nederland 10/45

12 11/45

13 Doelgroepkenmerken Duitse watersporters 3 Voor de potentiële markt voor bootvakanties met een kajuitzeilboot in Fryslân is de verhouding man/vrouw ongeveer 60/40; voor motorbootvakanties is deze verhouding 70/30. De meeste bootvakanties van Duitsers in Fryslân worden ondernomen met een kajuitzeilboot (60%). De rest (40%) gaat met een motorboot (40%). De potentiële markt voor zeilvakanties in Fryslân bestaat voor het grootste deel uit jongeren met een marktaandeel van 30% in de leeftijdsgroep jaar en 25% in de categorie jaar; bij vakantiegangers met een motorboot is het potentiële marktaandeel in de leeftijdsgroepen jaar en 55+ het grootst (beide 24%). De meeste potentiële bootvakantiegangers naar Fryslân komen uit huishoudens zonder thuiswonende kinderen (ca. 38%) potentiële markt voor zeilvakanties motorbootvakanties jr 30% jr 24% jr 25% % Het IJsselmeer is voor Duitsers het meest aantrekkelijke vaargebied in Nederland. Vooral de goede aanlegmogelijkheden, bootverhuur mogelijkheden, kwaliteit van jachthavens en mooie vaarmogelijkheden scoren hoog. Alleen de stranden en zwemmogelijkheden van de Wadden scoren hoger dan het IJsselmeer. Duitsers met een kajuitzeilboot oriënteren zich voor een bootvakantie voor 79% op het internet naar onder meer de ervaringen van andere watersporters. Duitsers die zich oriënteren op een motorbootvakantie in Fryslân gebruiken dit medium iets minder vaak (69%). 3 de hier gehanteerde cijfers hebben betrekking op Nederland, maar zijn als schatting toepasbaar op Fryslân, als zijnde de belangrijkste huurprovincie binnen Nederland 12/45

14 Hoofdstuk 3 Aanscherping programma Dit hoofdstuk benoemt de visie op de toekomst van de Friese watersport. Ook wordt de missie van de provincie Fryslân en Het Friese Merenproject beschreven. De ontwikkelingen in de markt en maatschappij en de signalen van ondernemers en partners zijn bepalend geweest voor de koers van het uitvoeringsprogramma Samenvatting De vanaf de start van Het Friese Merenproject in 2000 ingezette koers zal de komende jaren in grote lijnen worden gevolgd. Op basis van nieuwe inzichten uit onderzoeken en evaluaties worden er echter belangrijke accenten gelegd. Het credo voor de komende 5 jaar luidt: versoberen, investeren, verzilveren en borgen. Versoberen Afbouwen van het infrastructurele deel van het programma, onderhanden projecten afronden. Geen nieuwe doelen en projecten. Investeren Terug naar de basis: de basisvoorzieningen en het vaargebied op orde maken (vaarwegdiepte, brugbediening, passantenplaatsen). Focus op economie: juist nu investeren in extra bestedingen aan de wal (met focus op de watersportkernen en toegangspoorten). Verzilveren Marketing en promotie: waterrijk Fryslân sterker en gerichter gaan promoten. Goed gastheerschap: vriendelijke begeleiding & voorlichting, de Friese bevolking is onze ambassadeur. Verzilveren van decor: kansen verzilveren in natuur en landschap (mitigatie ecologie en duurzaamheid). Borgen Beheer van voorzieningen: vaarwegbeheer, aanlegplaatsen, fiets- en wandelpaden. 3.1 Visie en missie Fryslân staat bekend als het meest aantrekkelijke watersportgebied van Noordwest Europa en is uniek door haar omvangrijke aaneengesloten vaarnetwerk en de vele levendige, pittoreske dorpen en historische steden zijn gemakkelijk bereikbaar. Varen in Fryslân is een beleving in een prachtig decor van schoon water, riet en open landschap; Fryslân, een ideale plek om te zeilen, varen en recreëren in een veilige, gastvrije en gezellige sfeer'. De provincie Fryslân wil de Friese wateren optimaal economisch te gelde maken, door het aanbieden van een compleet en veilig vaarnetwerk met behoud en ontwikkeling van natuur en landschap, ten behoeve van toerisme en recreatie voor bedrijven, bewoners en bezoekers van Fryslân. De provincie Fryslân is daarbij regisseur op netwerkniveau om de bovenlokale belangen op het gebied van de toeristisch-recreatieve ontwikkelingen van de watersport voor Fryslân efficiënt en integraal te behartigen. 13/45

15 Het Friese Merenproject levert door middel van kwaliteitsverbeteringen in de watersportinfrastructuur van Fryslân, een strategische bijdrage aan de economische ontwikkeling van recreatie en toerisme. Daarbij staat voorop dat het speciale open karakter van het typische Fryske landschap, de natuurlijke omgeving en de bijzondere karakteristieken van de dorpen en steden, wordt behouden. Investeren in deze sector is investeren in werkgelegenheid voor de toekomst. Maar het betekent ook investeren in leefbaarheid, ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid. Naast een belangrijke bron van werkgelegenheid is het voor de eigen inwoners een gewaardeerde vorm van vrijetijdsbesteding. Toerisme integraal verbinden met andere thema s, programma s en streekagenda s De Friese beleidsinspanningen, projecten en maatregelen op het gebied van recreatie en toerisme zijn de afgelopen periode actief opgepakt, samen met de lagere overheden en de toeristische sector. Vrijwel elke gemeente heeft toerisme en recreatie als speerpunt in haar beleid, als zijnde een belangrijke kans in relatie tot bijvoorbeeld duurzaamheid, leefbaarheid, werkgelegenheid, demografische ontwikkelingen, ruimtelijke kwaliteit, natuur, water, landschap enz. Ook zijn de merkcampagne Fan Fryslân en culturele hoofdstad 2018 programma s op provinciale schaal, waarmee verbindingen kunnen worden gemaakt. De middelen om dit beleid uit te voeren worden de komende jaren schaarser door de bezuinigingen op de overheidsfinanciën. Het is zaak de middelen van overheid en ondernemers te bundelen binnen een integrale aanpak in samenwerking met de toeristische sector, de Friese gemeenten en Wetterskip Fryslân als belangrijke partners voor de provincie Fryslân. Duurzaamheid verankerd in beleid De ambities van Fryslân ten aanzien van duurzaamheid zijn recentelijk stevig verankerd in provinciaal beleid (Koepelnota Fryslân Duurzaam, 2009). Hierin is vastgelegd dat duurzaamheid voortaan het centrale uitgangspunt is bij het opstellen en uitvoeren van elke provinciaal beleidsplan, programma of project. Duurzaamheid staat hierbij voor de gelijktijdige ontwikkeling van Minsken (sociale samenhang), Wurk (economie) en Omjouwing (ecologie). De provincie kiest vóór duurzaamheid in combinatie met innovatie, en tegen elke vorm van afwenteling. In de komende periode versterken we de verbinding die het provinciale toerismebeleid al heeft gelegd tussen economische, ecologische en sociale ontwikkeling. Ruimtelijke kwaliteit Een kwalitatief aantrekkelijke omgeving is van groot belang voor het slagen van toeristisch-recreatieve doelstellingen. Het Friese landschap en de cultuurhistorische kwaliteiten van de steden en dorpen zijn misschien wel de belangrijkste (voor)waarden van het recreatief toeristisch product. Het behoud en de versterking van het landschap om en nabij recreatieve programma s is een opgave, die de komende jaren samen met het provinciaal ruimtelijk kwaliteitsteam wordt opgepakt. 14/45

16 Interviews ondernemers, gemeenten, experts, brancheorganisaties Belangrijke bijdrage aan het uitvoeringsprogramma is geleverd door watersportondernemers, gemeenten (ambtelijk en bestuurlijk), brancheorganisaties, belangenorganisaties en experts. Geïnterviewden geven aan veel waardering te hebben voor de tot nu toe geboekte resultaten van Het Friese Merenproject. Zij geven de volgende prioriteiten aan voor de inzet van Het Friese Merenproject voor de komende periode: Infrastructuur en productverbetering. Structurele aandacht voor het baggeren van vaarwegen en meren en bereikbaarheid van aanlegplaatsen (ook regelen in gemeentelijke begrotingen) Verruiming en uniformering van brug- en sluisbediening, met op zijn minst afschaffing pauzes als zijnde het grootste knelpunt. Verbeteren van de bereikbaarheid van het Friese watersportgebied (goede toegangspoorten: vooral verruiming sluis Stavoren). Verbeteren waterfronten watersportkernen (mensen bij elkaar brengen, dit zorgt voor gezellige sfeer). Verbeteren van de koppeling water landrecreatievoorzieningen (o.a. overstappunten, aansluiting fietsknooppunten/wandelroutes). Meer slechtweervoorzieningen, attracties en evenementen nodig en onderlinge koppeling (om dreigend oubollig imago te voorkomen). Meer aandacht voor jeugd (de watersporters van de toekomst): speciale gebieden voor hen aanwijzen, per watersportkern ruimte voor hen creëren. Bij bezuinigingen inzetten op houden wat je hebt (behoud unieke diversiteit Fryslân). Voorkomen aantasting van de weidsheid, het vrije zicht van het centrale merengebied door dreigende verbossing bij (goedkoper) moerasbeheer. Stimuleren elektrisch varen door ontwikkeling van exclusieve vaarroutes in nog niet toegankelijk water (overige voorzieningen overlaten aan de markt). Beter benutten kleine vaarwegen en opvaarten naar vaarroutes. Borgen van gerealiseerde resultaten voor de toekomst via bestuurlijke afspraken. Marketing en promotie. Fryslân promoten als één geheel schoon water gebied met veel diversiteit en koppelingen tussen productonderdelen. Inzetten op belevingen vanaf het water als attractie. Naast Duitsland is Engeland een kansrijke watersportmarkt voor Fryslân (met Fryslân Marketing oppakken). Cursus gastheerschap brug- en sluiswachters (stewards functioneren goed). Klompje niet gebruiken als betaalwijze, maar als promotiemiddel (bruggeld innen via vaarvignet). Geen prioriteit voor Duurzame energieneutrale jachthavens, wèl bij nieuwe investeringen aandacht voor duurzaamheid en zorg (bijv. invalidensteigers bij haveninrichtingsplannen). Informatievoorzieningen (o.a. ICT), taak Fryslân Marketing. Jachtbouw; overlaten aan de markt. Seizoensverbreding (alleen kerstmarkten lijken kansrijke trekker voor met name Duitsers). 15/45

17 3.2 Koers De koers van het uitvoeringsprogramma voor de periode is gericht op: Versoberen Investeren Verzilveren Borgen Binnen deze koers worden specifieke accenten gelegd. Versoberen Geen nieuwe doelen en projecten en afbouwen van het infrastructurele programmadeel. Er worden geen nieuwe doelen en projecten meer in het programma gebracht, ondanks dat de markt of onze partners hierom vragen. Bovendien voeren we een versobering door in het uitvoeringsprogramma ondanks dat het primaire programma om de kwaliteit van het vaargebied te verbeteren nog niet is afgerond. Er is onvoldoende investeringsruimte om alles af te ronden. Dat betekent dat de focus moet worden gelegd op een aantal basale voorzieningen, het afronden van projecten die al onder handen zijn en het schrappen van de overige projecten op het gebied van de vaarweg infrastructuur. De algemene opvatting van ondernemers en gemeenten is dat de laatste extra vaarweg er voor het watersportproduct Fryslân niet meer toe doet, en dat voorrang moet worden gegeven aan basisvoorwaarden als voldoende diepgang en ruimere brugbediening. We stellen daarom voor te stoppen met de volgende projecten: Nieuwe verbinding Drachten Groningen /Drenthe 105,6 mln. Opwaarderen verbinding Workum Hindeloopen 15,4 mln. Nieuwe verbinding Balk De Fluezen 11,0 mln. Verbinding Sleattemer Mar De Fluezen 2,5 mln. Verminderen wachttijden Sluis Kornwerderzand 2,0 mln. Verhogen bruggen Broeresleat/Vierhuistervaart 0,9 mln. Instellen Taskforce Regelgeving 0,5 mln. Evenementenbureau 0,3 mln. Prijsvraag watersportactiviteitencentrum 0,2 mln Totaal 138,4 mln. Aan PS zal worden voorgesteld de bovengenoemde infrastructurele projecten te schrappen voor een totaalbedrag van 138,4 miljoen. Het project nieuwe verbinding Drachten - Groningen/Drenthe behoeft nadere toelichting. Zoals is afgesproken in de statenbehandeling van de Herijking 2008 is onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van deze verbindingen. Dit heeft uitgewezen dat de kosten hoog zijn: het voorkeursalternatief Drachten - Groningen kost ca. 105 miljoen, het tracé van Drachten naar Drenthe zelfs ca. 132 miljoen. Aan bestedingen zullen de tracés niet meer genereren dan ca. 1 á 2 miljoen per jaar. Aldus kan geconcludeerd worden dat de investeringen hoog zijn en het rendement laag. Bovendien is er bij beide tracés sprake van risico op aantasting van hoge ecologische waarden. Het is daarom niet realistisch dit project voort te zetten. De restopgave van 349 miljoen wordt zo verlaagd tot 210,6 miljoen. Hierdoor wordt de totale programmabegroting 445,6 miljoen (oorspronkelijk financieel kader 495 miljoen.). 16/45

18 De begroting en financiering van de restopgave is als volgt: Programmabegroting Financieringsbegroting Restopgave : 210,6 mln. Geplande projecten : 164,9 mln. In uitvoering : 45,7 mln. Gefinancierd : 98,4 mln Geplande projecten : 164,9 mln. Financieringstekort : 66,5 mln. Uitgaande van een derde provinciale bijdrage is nog ca 22 mln. aan provinciale middelen noodzakelijk, welke niet in de begroting zijn opgenomen. De middelen zijn noodzakelijk voor gemeentelijk baggerwerk, watersportkernen Bolsward, Leeuwarden, Dokkum, Franeker en toegangspoort Makkum, de opwaardering van de Turfroute, mitigatie ecologie en voorbereidingskosten. De infrastructurele deelprojecten uit spoor 1 (2e fase) die nog worden afgerond, worden onderdeel van projecten in het uitvoeringsprogramma Investeren Terug naar de basis: basisvoorzieningen en vaargebied op orde, focus op economie Het oorspronkelijke programma uit 2000, gericht op verbetering van de kwaliteit van het vaargebied, is nog niet compleet afgerond. Ondernemers en gemeenten hebben kenbaar gemaakt dat investeren in de basisvoorzieningen belangrijker is dan nieuwe projecten. De sluis Stavoren staat met stip bovenaan, de vaarwegen moeten op diepte zijn en blijven, de pauzes in de brug- en sluisbedieningstijden moeten worden afgeschaft en er is behoefte aan meer passantenplaatsen. Lopende projecten zoals het Polderhoofdkanaal en de Noordelijke Elfstedenvaarroute moeten worden afgemaakt. Daarnaast zijn er nog enkele knelpunten op te lossen, zoals de aanpassing van de sluizen in Workum en Makkum. De belangrijkste projecten die onder handen zijn in uitvoering: Drempelverlaging sluis Workum Recreatiegeulen Grutte Brekken Fietspad Zwette Afronden waterfront Grou De belangrijkste projecten die nog onder handen zijn in voorbereiding: Uitbreiden Sluiscapaciteit Stavoren Heropenen Polderhoofdkanaal Verhoging van brug Jirnsumersyl Drempelverlaging sluis Makkum Uit de extra inspanning van het Pva 2007 (spoor 2), de programmalijn Grenzeloos varen zijn de maatregelen ten aanzien van de toegangspoorten overgegaan naar de programmalijn bestedingen aan wal. Het knelpunt Leeuwarden in de Staandemastroute is bij de Herijking 2008 al door PS uit het programma geschrapt. De volgende projecten resteren nog: Afronden Noordelijke Elfstedenvaarroute. Turfroute realiseren toeristische informatiepunten (TRIP s). Opwaardering Turfroute als alternatief voor verbinding Drachten- Groningen/Drenthe. En ten slotte het behalen van de gewenste resultaten die volgens gemeenten en ondernemers als basisvoorwaarden worden gezien (back to basic): Baggerprogramma afmaken volgens de bijgestelde doelen. 17/45

19 Realisatie van nieuwe en verbeterde aanlegplaatsen afmaken, vooral passantenplaatsen. Afschaffen van de pauzes in de brug- en sluisbediening realiseren. Focus op economie: Nu investeren in toegangspoorten en waterfronten Uit onderzoek is gebleken dat het IJsselmeer en de Waddenzee de meest populaire watersportgebieden zijn. Waar het aantal motorboten in Fryslân maar licht is gegroeid, liggen hier de kansen. De IJsselmeer- en wadzeilers, moeten door verfraaiing van de waterfronten en de uitbreiding van de sluiscapaciteit, gestimuleerd worden om de dorpen en steden aan het IJsselmeer en de waddenkust te bezoeken of grenzeloos door te kunnen varen naar de dorpen en steden in het Friese binnenland. Stavoren is de strategische invalspoort voor de lange termijn, want het potentieel van de nationale vloot ligt vooral in Flevoland, Noord- en Zuid Holland en Zeeland en komt vanaf het IJsselmeer via Stavoren Fryslân binnen. Op basis van de rendementsprognose (bron: Ecorys, 2008) voor de maatregel versterken toegangspoorten blijkt dat dit een van de meest renderende maatregelen is uit het PvA We stellen daarom voor deze maatregel een hoge prioriteit te geven, mede in het licht van de gebleken groeipotenties van de watersport op het IJsselmeer en het Wad. We vertalen dit naar het uitvoeringsprogramma door de prioriteit te leggen bij de toegangspoorten. Om meer focus aan te brengen beperken wij het aantal toegangspoorten tot 7. In volgorde van belangrijkheid zijn dit: Harlingen Stavoren Lemmer Workum Zuidoever Tjeukemeer als toegangspoort vanuit Overijssel Lauwersoog Makkum Binnen Fryslân worden de water- en havenfronten van de watersportdorpen en steden opgewaardeerd. In een eerder stadium onderscheidden we circa 20 op te waarderen watersportkernen. Hier worden in het uitvoeringsprogramma prioriteiten gesteld en wordt meer focus aangebracht door niet alle watersportkernen in Fryslân te verbeteren, maar alleen de tien watersportkernen met de meeste potentie. In volgorde van belangrijkheid zijn dit: Joure Balk Earnewâld Heeg Woudsend Leeuwarden Bolsward Dokkum IJlst Franeker We willen ons focussen op de basisvoorzieningen en voorkomen dat het programma uitdijt tot een alles omvattend watersportprogramma. In de evaluatie is al gemotiveerd dat wij niet overtuigd zijn van de effectiviteit van een aantal projecten en ook de rol en positie van de provincie als overheid niet in alle gevallen vanzelfsprekend vinden. Daarom willen wij met de volgende projecten stoppen: Het organiseren van een prijsvraag ter bevordering van een watersportactiviteitencentrum. 18/45

20 Het stimuleren van een evenementenbureau via Fryslân Marketing. Verder is gebleken dat we er niet in zijn geslaagd om samen met de brancheorganisaties vorm te geven aan het instellen van een Taskforce regelgeving toeristisch bedrijfsleven, bedoeld om het bedrijfsleven te ondersteunen bij het verkrijgen van de benodigde vergunningen voor uitbreiding of kwaliteitsverbetering. Wij zien dit echter niet als een provinciale taak. Overwogen kan worden deze taak onder te brengen bij het Ekonomyhûs Fryslân i.o. We willen wel prioriteit geven aan de ontwikkeling van een watersportpas ondanks het feit dat de introductie van een watersportpas een vorm van productontwikkeling is die niet bij de provincie thuis hoort. Uit een eerste inventarisatie is gebleken dat een pas alleen gericht op de watersport een te smalle basis is voor een door de markt gedragen servicepas. Het doel is die zin bijgesteld dat nu gewerkt wordt aan de introductie van een algemeen toeristische servicepas zoals bijvoorbeeld de I Amsterdam Card of de Schouwen Duivenland pas. Een dergelijke kaart zou geladen kunnen worden met een breed scala aan diensten waaronder typische watersportproducten. Verzilveren Marketing en promotie: Waterrijk Fryslân nu nog sterker en gerichter gaan promoten Waterrijk Fryslân kan nog sterker en gerichter worden gepromoot en de investeringen kunnen daardoor beter worden verzilverd. Uit de gevoerde gesprekken komt naar voren dat met een goede promotie nog veel valt te winnen. Een van de onderwerpen die aandacht behoeft is een centraal punt waar routekaarten worden gemaakt en beheerd. Dat gebeurt nu op een groot aantal plaatsen variërend van Landschapsbeheer Fryslân, ondernemers, speciale routesites die betrekking hebben op een deel van de provincie en Fryslân Marketing. Hierop dient een stevige regie gevoerd te worden. Fryslân Marketing lijkt ons hiervoor de aangewezen organisatie. De provincie en andere overheden en instanties kunnen hierbij een belangrijke toeleverende en stimulerende rol spelen. Ook is een verscherping in de doelgroepdefinitie van Fryslân Marketing nu gericht op gezinnen met jonge kinderen en koppels senioren - naar in ieder geval motor- en zeilbootgebruikers noodzakelijk. Uit onderzoek blijkt dat de potentiële markt voor zeilvakanties voor een relatief groot deel uit jongeren tussen de jaar bestaat en het aantal senioren (55+) in verhouding groot is onder de potentiële vakantiegangers met een motorboot (NBTC, 2010). Voor de watersportpromotie kan het gebruik van de mediakanalen nog specifieker worden gericht op deze (internationale) product-markt-combinaties. Watersporters lijken één doelgroep, maar hierbinnen kan onderscheid worden gemaakt in huur- en eigen bootbezitters, zeil en motorboten en Nederlandse en Duitse watersporters, omdat deze in voorkeuren voor vaargebieden nogal verschillen. In de promotie is het zeker zinvol om meer aandacht te schenken aan internet en sociale media. Daarnaast zou de promotie ten behoeve van massacommunicatie of imagocreatie wellicht nog frequenter kunnen plaatsvinden. Goed gastheerschap: professionele en vriendelijke begeleiding & voorlichting, Fryske bevolking is ambassadeur Duitse bezoekers komen graag naar Fryslân en zijn over het algemeen tevreden over de gastvrijheid. Toch kan hier nog veel gewonnen worden omdat onze mensen in de frontoffice het niet altijd goed doen. Het zich welkom voelen is een belangrijke promotiefactor die niet via een folder of website kan worden uitgedragen. Als we ons realiseren dat een belangrijk deel van onze gasten hier naar toe komen op basis van mond tot mond reclame of via beoordelingsfora op internet, dan is dit een beslist 19/45