Evaluatie van Het Friese Merenproject

Transcriptie

1 Evaluatie van Het Friese Merenproject Vastgesteld door GS op Vastgesteld door PS op

2

3 Evaluatie van Het Friese Merenproject Provincie Fryslân Vastgesteld door GS op Vastgesteld door PS op Colofon: Dit is een uitgave van Projectbureau Friese Meren, Provincie Fryslân, Postbus 20120, 8900 HM Leeuwarden, Snekertrekweg 1, , Productie: Camerik Voortman communicatie- en pr-adviseurs Opmaak: Ozingavorm Drukwerk: Provincie Fryslân Foto s: Fryslân Marketing, Jaap Goos, Kick Dull, AnneMarieke Voortman, Fotobureau Het Hoge Noorden. Evaluatie Het Friese Merenproject

4 Samenvatting en conclusies Evaluatie : 10 jaar Het Friese Merenproject Eind jaren 90 stond de marktpositie van de Friese meren onder druk. De watersport liet teruglopende bezoekersaantallen zien, concurrerende watersportgebieden waren in opkomst en de kwaliteit stond onder druk vanwege vele knelpunten en verouderde voorzieningen. Dit heeft geleid tot de start van Het Friese Merenproject op 20 december De gedachte hierachter was dat economische structuurversterking gebaat was bij een meerjarige en consistente aanpak. Nu is het moment om de resultaten van Het Friese Merenproject over de afgelopen 10 jaar te evalueren, deze fase te verantwoorden en af te sluiten. De evaluatie wijst uit dat Het Friese Merenproject goed op schema ligt. In 10 jaar tijd is in samenwerking met diverse partners is voor ruim e 235 mln. uit het oorspronkelijke plan van aanpak 2000 aan projecten uitgevoerd en gefinancierd. Met een provinciale bijdrage van e 21 mln. in projecten van derden (33,6%) en 89,1 mln. (37,8%) in het totaal uitgevoerde programma, dus inclusief provinciale projecten, mogen we de conclusie trekken dat er sprake is geweest van een sterk financieel aanjaageffect. Uit interviews blijkt dat de resultaten van Het Friese Merenproject door watersporttoeristen, ondernemers en brancheorganisaties als zeer positief worden beoordeeld. Ook zijn onze partners goed te spreken over de samenwerking. Doelen De belangrijkste doelstelling van 30% werkgelegenheidsgroei in de watersportsector ligt met 22,7% in 2009 prima op koers. In vergelijking met de watersportsector in Nederland (16,4%) is dit een aanzienlijk sterkere groei. Voor 2010 wordt door de economische omstandigheden echter een werkgelegenheidsdaling verwacht. De bestedingen in de watersportsector zijn na een aanvankelijke forse stijging (2005), teruggevallen tot op het niveau van Bestedingscijfers en signalen uit de markt wijzen op een sterke teruggang van vooral de consumptieve bestedingen in de horeca. De bestedingsdaling is enigszins strijdig met de werkgelegenheidsgroei. Dit wordt verklaard doordat de horeca in de werkgelegenheidsindeling geen onderdeel uitmaakt van de watersportsector. De ambitieuze groeidoelstelling van 150% bestedingsgroei lijkt niet gehaald te worden, hoewel uiteindelijk pas aan het eind van het programma in 2015 kan worden beoordeeld of er sprake is van een tijdelijke inzinking of niet. In 2007 hebben Provinciale Staten als extra doel geformuleerd dat de groei van het watertoerisme in Fryslân tenminste even groot moet zijn als in de Duitse watersportgebieden. In vergelijking met onze belangrijkste concurrentiegebieden in Duitsland, Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg, is Fryslân over het algemeen minder snel gegroeid, maar op een aantal punten zoals de bootverhuur en het aantal ligplaatsen scoort Fryslân beduidend beter. Bovendien is de groei van opkomende gebieden vaak sterker dan de groei van een marktleider zoals Fryslân. Dit gekoppeld aan het feit dat in de Duitse watersportgebieden de afgelopen jaren een omvangrijk bedrag aan EU subsidie is geïnvesteerd, verklaart mede de snellere groei. Fryslân mag zich nog steeds terecht marktleider noemen, want Fryslân is de meest populaire 2 Evaluatie Het Friese Merenproject

5 watersportbestemming voor Nederlandse en Duitse watersporters. De dichtheid en zichtbaarheid van ons water en ons watersportaanbod, is in vergelijking met de Duitse watersportgebieden veel groter en onze vele toeristische dorpen en steden in het merengebied vormen een fraai en uniek gebiedskenmerk. De concurrentiepositie staat niet onder druk van de Duitse watersportgebieden, maar vooral de Duitse Oostzee wordt wel steeds meer een populair zeilgebied en een concurrent voor het IJsselmeer. Resultaten PvA 2000 oorspronkelijk programma (Spoor 1) Het Friese Merenproject heeft nagenoeg alle beoogde resultaten van het oorspronkelijke plan uit 2000 bereikt. De partners zijn enthousiast over de succesvolle samenwerking en de effectieve programmatische aanpak. De ondernemers en toeristen zijn erg positief over de resultaten tot nu toe. De markt is enthousiast over de kwaliteitsverbetering van het vaargebied. Op veel plaatsen zijn vaarwegen weer op diepte gebracht en het vaargebied vergroot door nieuwe en opgewaardeerde vaarroutes. De vele nieuwe en verbeterde aanlegplaatsen en passantenplaatsen, vooral De Marrekrite aanlegplaatsen, worden door de watersporters erg gewaardeerd. Zes watersportkernen zijn opgewaardeerd en de vijf aangelegde aquaducten hebben belangrijke weg-water knelpunten opgelost en zijn bovendien nationale boegbeelden geworden. Ie-akwadukt Evaluatie Het Friese Merenproject

6 Belangrijke basisvoorzieningen zoals het baggeronderhoud van vaarwegen en de realisatie van 2000 nieuwe en verbeterde aanlegplaatsen blijven achter bij de doelstelling. Alle betrokkenen bij de evaluatie hebben aangegeven dat de basis op orde moet worden gebracht en geborgd moet worden. Dit signaal wordt in dit uitvoeringsprogramma vertaald door het opnemen van onderhoudsbaggeren, het afschaffen van pauzes bij brugbediening en extra aanlegplaatsen als belangrijke speerpunten. Sluis Alde Leie 4 Evaluatie Het Friese Merenproject

7 Resultaten PvA 2007 en Herijking 2008 extra inspanning (Spoor 2) In het Plan van Aanpak 2007 en de Herijking 2008 is het programma herschikt met de programmalijnen Grenzeloos varen, Bestedingen aan de wal en Ecologie en duurzaamheid. In de programmalijn Grenzeloos Varen is de Noordelijke Elfstedenvaarroute voortvarend tot uitvoering gekomen. De verwachting is dat de vaarroute in 2013 geopend kan worden. Er zijn echter ook projecten die meer inspanning vragen dan werd verwacht, bijvoorbeeld als gevolg van hoger uitvallende kostenramingen of ecologische effecten. Voorbeelden van projecten die niet of moeilijk uitvoerbaar zijn gebleken, zijn de verbinding Drachten- Groningen/Drenthe, de opwaardering van de Turfroute en de verruiming van brug- en sluisbedieningstijden. Dit laatste project wordt door de watersporters en de branche echter uiterst belangrijk gevonden en we zullen dit project dan ook weer opnemen in het uitvoeringsprogramma Daarbij wordt de insteek verlegd naar verruiming van bedieningstijden door middel van extra banen in plaats van afstandsbediening. Vanwege de hoge kosten, een beperkt rendement en soms negatieve ecologische effecten, rijst de vraag hoe ver we in de uitvoering van Grenzeloos varen willen gaan. De voorbereiding van de opwaardering van de haven- en waterfronten van toegangspoorten en watersportkernen is in volle gang. De eerste bestuursovereenkomst Friese Merenproject 2 e fase gemeente Wymbritseradiel voor de opwaardering van de waterfronten van Heeg, Woudsend en IJlst is inmiddels getekend en de uitvoering zal in 2011 starten, indien PS hiermee instemt. Opgemerkt mag worden dat we met dit project zeer content zijn vanwege een omvangrijke gemeentelijke investering van e 3 mln. en een vervolginvestering van marktpartijen van meer dan e 5 mln. De uitvoering en financiering van de masterplannen Earnewâld en Bolsward worden binnenkort in bestuurlijke afspraken vastgelegd. Het opstellen van de masterplannen voor Franeker, Dokkum, Joure en Balk is in 2010 gestart. Net als bij Wymbritseradiel willen we voor de uitvoering van deze plannen onder andere een beroep doen op middelen uit het Regionaal Economische Pakket in die situaties dat de markt substantieel investeert. Luts Evaluatie Het Friese Merenproject

8 Het versterken van toegangspoorten wordt eveneens vorm gegeven door eerst een masterplan voor de betreffende plaats op te stellen en vervolgens de uitvoering ter hand te nemen. Het opstellen van het masterplan voor de toegangspoorten Harlingen, Makkum, Lemmer en Zuidoever Tjeukemeer is inmiddels gestart. Met de gemeenten Harlingen en Lemsterland kunnen op basis van hun masterplannen eind 2010/begin 2011 bestuurlijke afspraken worden gemaakt over de uitvoering en financiering van de plannen. Binnen alle gemeenten is veel draagvlak voor deze economische en toeristische kansrijke projecten en de bestuurlijke voorbereiding en planvorming wordt voortvarend opgepakt. Conclusie De omvangrijke investeringen die door alle participanten in Het Friese Merenproject zijn gedaan, hebben een positief effect gehad op de kwaliteit van het vaargebied en de watersportvoorzieningen in Fryslân. Fryslân heeft haar concurrentiepositie als toeristische (watersport)bestemming en de economische positie van haar watersportsector in de afgelopen 10 jaar zeker verbeterd. Een meerjarig consistent uitgevoerd beleid loont. Met dank aan de politiek van de provincie Fryslân, die drie statenperiodes haar steun en vertrouwen heeft uitgesproken in Het Friese Merenproject en met dank aan alle partners. Een flinke slag is gemaakt, maar we zijn nog niet klaar, de bestedingen van watersporters staan onder druk en de concurrentie zit niet stil. Maar vanwege de schaarser wordende middelen willen we de koers wel bijstellen door meer focus te leggen op het economische deel van het programma en de infrastructurele programmalijn Grenzeloos varen af te bouwen. Luts Deze koerswijziging is ook noodzakelijk omdat als gevolg van recente kostenramingen voor de vaarverbinding Drachten Groningen/Drenthe, de programmabegroting van e 495 mln. fors overschreden dreigt te worden en dreigt op te lopen tot e 584 mln. (235 uitgevoerd in uitvoering en gepland). Er moet meer focus in het uitvoeringsprogramma worden aangebracht om binnen het oorspronkelijke financiële kader van e 495 mln. (345 mln. PvA 2000 en 150 mln. PvA 2007 extra inspanning) te blijven. Daarom is in het uitvoeringsprogramma een versoberingvoorstel opgenomen. Dit voorstel betreft een opsomming van geplande projecten waarmee we willen stoppen, in verband met geen of onvoldoende financieringsmogelijkheden, een te laag investeringsrendement, te hoge kosten of een te geringe bijdrage aan de programmadoelen. 6 Evaluatie Het Friese Merenproject

9 INHOUD Samenvatting en conclusies 2 Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding voor Het Friese Merenproject Planvorming, evaluatie en bijstelling Doel en opzet van de evaluatie Bronverantwoording Leeswijzer 12 Hoofdstuk 2 Economische toeristische ontwikkelingen en kengetallen Economische toeristische ontwikkelingen in de markt Economische betekenis 16 Hoofdstuk 3 Doelstellingen en effecten Doelstellingen Effecten van spoor Effecten van spoor 2 35 Hoofdstuk 4 Resultaten en projecten Resultaten en projecten Spoor Vergroten vaargebied en verbeteren vaarmogelijkheden Oplossen knelpunten weg-water bij beweegbare bruggen Verbeteren watersportvoorzieningen Integrale aanpak, organisatie en samenwerking Resultaten en projecten spoor Programmalijn Grenzeloos Varen Programmalijn Bestedingen aan de wal Programmalijn Mitigatie ecologie en duurzaamheid 63 Hoofdstuk 5 Externe randvoorwaarden 67 Hoofdstuk 6 Kosten en financiering Spoor Spoor 2 75 Bijlage 1 Bronverantwoording 77 Bijlage 2 Betrokkenen 79 Bijlage 3 Spoor 1 81 Bijlage 4 Gepland of in uitvoering 83 Bijlage 5 Spoor 2 84 Evaluatie Het Friese Merenproject

10 Johan Frisosluis, Stavoren 8 Evaluatie Het Friese Merenproject

11 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding voor Het Friese Merenproject Recreatie en toerisme is voor de provincie Fryslân een belangrijke economische pijler geworden. Fryslân als provincie van water is een aantrekkelijke bestemming voor binnen- en buitenlandse toeristen en recreanten. Fryslân heeft hectare aan meren en plassen en is daarmee een uniek watersportgebied binnen West Europa. De recreatieve vaarwegen hebben een totale lengte van 675 km. Hiervan is 475 km voor de grote watersport en 200 km vaarweg voor de kleine watersport geschikt. Kanalen en meren dooraderen het weidse Fryske landschap met langs de oevers ongeveer ha aan natuurgebied. Dit natuurlijke karakter wordt aangevuld met de vele karakteristieke dorpen en (elf)steden. Naast de omvangrijke watersportmogelijkheden op het binnenwater, heeft Fryslân ook grootschalig vaarwater op het IJsselmeer, de Waddenzee en de aangrenzende Noordzee. Geen enkel gebied in Europa heeft deze unieke combinatie. Daarom kunnen we in onze provincie de toeristen en recreanten veel en veelzijdig water(sport)plezier bieden. Voeg daarbij het typische karakter van onze provincie met een eigen taal, streekeigen producten, cultuurhistorie, de (elf)steden en sporten als skûtsjesilen, fierljeppen en kaatsen dan is de bijzondere aantrekkingskracht van het gebied snel verklaard. De Friese Meren en het IJsselmeer zijn daarom naast de Elfsteden en de Wadden unieke speerpunten in het recreatie en toerismebeleid van Fryslân. De marktpositie en betekenis van het Friese merengebied stond eind jaren negentig onder druk. De kwaliteit van het Friese vaargebied kon op vele punten worden verbeterd, zoals bereikbaarheid, bevaarbaarheid en kwaliteit van de watersportvoorzieningen. Afnemende bezoekersaantallen, grootschalige investeringen in concurrerende watersportgebieden en andere toeristische ontwikkelingen waren aanleiding voor een grootse meerjarige kwaliteitsimpuls in het Friese merengebied. Dit heeft uiteindelijk geleid tot de start van Het Friese Merenproject op 20 december Evaluatie Het Friese Merenproject

12 1.2 Planvorming, evaluatie en bijstelling Economische structuurversterking is gebaat bij een meerjarige en consistente aanpak. Dit was de gedachte achter Het Friese Merenproject. Het oorspronkelijke beleidskader is vastgesteld in 2000 met een uitgebreid Plan van Aanpak voor een totale kostenraming van f 685 mln. (e 310 mln.). Vervolgens is in 2001 het projectbureau Friese Merenproject (Het Friese Merenproject) van start gegaan. De uitvoering van Het Friese Merenproject is al gedurende drie statenperiodes gebaseerd op de doelstellingen en uitgangspunten van dit Plan van Aanpak. Vanwege de lange looptijd en het meerjarige karakter van Het Friese Merenproject zijn tussentijdse evaluaties vereist om bij te kunnen sturen in koers en programmering van projecten. Dit heeft geleid tot een aantal momenten van checks en balances. Hieronder een opsomming: 2003 eerste tussenstand als evaluatierapportage. - Vele projecten in voorbereiding en focus op binnenhalen kompassubsidie PS stuk balans. - Polderhoofdkanaal aan programma toegevoegd en cofinanciering kompas tweede tussenbalans It Fryske Marreprojekt yn balans. - Programma op koers, aantal projecten opgeleverd; - Kompassubsidie wordt substantieel aangeboord; - Gemeenten lopen niet warm voor bagger(subsidie); - Samenwerking met partners verloopt goed Beleidsnotitie Fryslân Toeristische Topattractie in Nederland. - 3 programmalijnen: Elf Steden, de Wadden en Grenzeloos Varen Plan van aanpak Koers op Fryslân 2e fase. - Afmaken oorspronkelijke plan 2000 (spoor 1); - Kostenraming spoor I e 345 mln. (Polderhoofdkanaal en hogere ramingen); - Consultatie van de markt leidt tot extra inspanning (spoor 2); - Grenzeloos varen, bestedingen aan wal en Innovatieve toepassingen; - Kostenraming e 150 mln.; - Temporisering, looptijd wordt verlengd van 2010 naar Herijking, prioritering en programmamanagement. - Economische en ecologische effectmeting op verzoek van PS; - Schrappen vaarroute Leeuwarden Oost en prioriteiten in uitvoering; - Programmalijn innovatie geïntegreerd in andere programmalijnen; - Nieuwe programmalijn ecologie en duurzaamheid; - PS stelt e 31,9 mln. aan provinciale middelen beschikbaar voor Begroting. - Spanning op middelen, e 31,9 mln. niet tijdig vrijgemaakt; - Temporisering, looptijd wordt verlengd van 2013 naar Nu in 2010 is het moment aangebroken om het programma van de afgelopen 10 jaar te evalueren en deze fase te verantwoorden en af te sluiten. Op basis van de uitkomsten wordt het programma voor de komende jaren aangescherpt. Deze aanscherping is opgenomen in een apart document: Uitvoeringsprogramma Het Friese Merenproject Evaluatie Het Friese Merenproject

13 Sasbrug, Harlingen 1.3 Doel en opzet van de evaluatie Doel van de evaluatie is het beoordelen van de uitvoering van Het Friese Merenproject over de afgelopen tien jaar: de periode De evaluatie kent daarbij drie momenten van programmering en planning. Allereerst het Plan van Aanpak Friese Meren 2000 (PvA 2000), vervolgens een bijstelling in het Plan van Aanpak Koers op Fryslân 2e fase (PvA 2007) en de Herijking, prioritering en programmamanagement 2e fase (Herijking, 2008). In deze evaluatie worden de uitgangspunten gehanteerd die gebruikt zijn in de structuur van het PvA Hierin zijn de volgende pakketten van maatregelen onderscheiden: Spoor 1-1 e fase: PvA 2000, uitvoering t/m 2006; - 2 e fase: PvA 2000, uitvoering na 2006; Spoor 2: PvA 2007, extra inspanning, uitvoering na Daar waar mogelijk wordt kwantitatief geëvalueerd. Dit wordt aangevuld met een kwalitatieve terugblik. Er wordt onderscheid gemaakt in doelen, effecten, resultaten en projecten: De doelen zijn de belangrijkste geformuleerde effecten in de markt die specifiek door Provinciale Staten zijn vastgesteld. Doelen zijn door Het Friese Merenproject beïnvloedbaar, maar niet afdwingbaar. De effecten zijn gewenste ontwikkelingen in de markt, soms niet specifiek en meetbaar geformuleerd en daardoor niet altijd kwantitatief te verantwoorden. Effecten zijn door Het Friese Merenproject beïnvloedbaar, maar niet afdwingbaar. De resultaten zijn de uitkomsten van één of meerdere projecten of processen. Resultaten zijn door Het Friese Merenproject in vele gevallen afdwingbaar. De projecten zijn werken, waarbij een overeenkomst is gesloten met derden en/of een begroting is overeengekomen. De uitvoering van projecten is in vele gevallen afdwingbaar. Evaluatie Het Friese Merenproject

14 1.4 Bronverantwoording Om een zo compleet mogelijk beeld te schetsen, is gebruik gemaakt van verschillende onderzoeken en rapporten. Deze zijn opgenomen in bijlage 1. De evaluatie is mede tot stand gekomen in samenwerking met vertegenwoordigers van de toeristisch-recreatieve sector, waaronder bestuurders en ambtenaren vanuit gemeenten, ondernemers en instanties. In plenaire bijeenkomsten en via interviews zijn diverse meningen uitgewisseld en zijn ideeën naar voren gebracht over de wijze waarop het toeristisch beleid de komende jaren aangescherpt moet worden. Via deze inter actieve aanpak is waardevolle kennis en ervaring uit het werkveld benut. Bijlage 2 geeft een overzicht van alle betrokkenen. 1.5 Leeswijzer Hoofdstuk twee licht de economische toeristische effecten toe. Er wordt ingegaan op de economische betekenis en marktpositie van de watersport in Fryslân. Het derde hoofdstuk benoemt de voortgang op de doelstellingen voor zowel spoor 1 als spoor 2. Hoofdstuk vier beschrijft voor beide sporen de voortgang van het programma, aan de hand van de bereikte resultaten en uitgevoerde en nog lopende projecten. Om Het Friese Merenproject tot een succes te maken zijn een aantal externe randvoorwaarden essentieel. De wijze waarop deze randvoorwaarden de resultaten hebben beïnvloed, wordt toegelicht in hoofdstuk vijf. Hoofdstuk zes ten slotte gaat in op de kosten, financiering en multiplier. Een samenvatting van het geheel en de conclusies zijn opgenomen aan het begin van dit rapport. In het rapport wordt in het vervolg ten behoeve van de leesbaarheid gesproken over PvA 2000, PvA 2007 en Herijking Wanneer het andere documenten betreft worden deze specifiek genoemd. Daar waar gesproken wordt over FMP, wordt Het Friese Merenproject bedoeld. 12 Evaluatie Het Friese Merenproject

15 Hoofdstuk 2 Economische toeristische ontwikkelingen en kengetallen Dit hoofdstuk belicht de economische toeristische ontwikkelingen over de afgelopen 10 jaar in de Friese watersport. De economische betekenis ervan wordt uiteengezet aan de hand van cijfers ten aanzien van werkgelegenheid, bestedingen en de internationale concurrentiepositie van Nederland, met Fryslân in het bijzonder. Samenvatting Marktpositie. Nederland neemt in Europa de 5e plaats in als watersportland. Onder Nederlanders is Fryslân de belangrijkste watersportbestemming. Ondanks dat in Noord- en Zuid-Holland meer boten actief zijn dan in Fryslân, is Fryslân het meest populaire vaargebied voor de Nederlandse watersporters met een marktaandeel van 25%. Van de buitenlandse bootvakantiegangers is Duitsland verreweg (95%) het belangrijkste herkomstgebied. In Nederland worden het IJsselmeer, de Wadden en de Friese meren het meest bezocht door de Duitse watersporters. Van alle Duitse bootvakanties wordt 31% doorgebracht in Fryslân, daarvan is 60% met een zeilboot. Bestedingen. In 2009 bedroegen de totale bestedingen van Nederlandse watersporters in Nederland e 127,5 mln. Hiervan werd e 38 mln. (30%) in Fryslân besteed. De totale bestedingen door Duitse watersporters in Nederland bedroegen e 68 mln., waarvan e 26 mln. (38%) in Fryslân. Per persoon geven Duitse watersporters per bootvakantie e 317 uit in Fryslân, tegen e 177 besteding per persoon per bootvakantie door Nederlandse watersporters. Werkgelegenheid. Het aantal banen in de Friese watersport is tussen gegroeid van 3719 naar 4563 banen (een groei van 22,7%). De watersport levert daarmee circa 20% van de toeristische werkgelegenheid in Fryslân. Door verslechterende economische omstandigheden zijn sinds 2008 ruim 100 banen verloren gegaan. Jachtwerven zijn de belangrijkste deelsector binnen de watersport met ruim een derde deel van het totaal aantal banen en de hoogste groei. De werkgelegenheidsgroei van 22,7% in de Friese watersport is duidelijk hoger dan de totale Friese werkgelegenheidsgroei van 15% en hoger dan de groei in de Friese sector recreatie en toerisme van 18%. Ook in vergelijking met Nederland scoort de Friese watersport de afgelopen 10 jaar bovengemiddeld. Het aantal bedrijven in de watersport is sinds 2000 met 437 (47%) gegroeid. Jachthavens en boothuur. Het aantal jachthavens is sinds 2001 met 12 gegroeid tot 219 havens en het totaal aantal ligplaatsen is met 2600 gegroeid tot ruim ligplaatsen. De bezettingsgraad van de vaste ligplaatsen is van 84% in 2001 gegroeid tot 88,4% in De totale verhuurvloot is in deze met 200 boten afgenomen tot Dit betreft voornamelijk open zeilboten. Evaluatie Het Friese Merenproject

16 2.1 Economische toeristische ontwikkelingen in de markt Ondanks de matige conjunctuur heeft de toerismebranche inclusief het watersporttoerisme de afgelopen tien jaar een lange periode van groei gekend. De recente kredietcrisis zorgde echter voor een sterke conjunctuurdaling en een kentering in het toerisme, die vanaf 2008 ook in de watersportsector voelbaar is. Consumenten gaan minder vaak en korter op vakantie, men besteedt minder tijdens de ondernomen vakanties, men boekt later en kiest bestemmingen dichterbij huis. Ten aanzien van dit laatste punt heeft de provincie Fryslân in 2009 voordeel gehad bij de huidige economische malaise. Erg trots mogen we zijn op het feit dat het Friese merengebied als watersportbestemming inmiddels de meest populaire bestemming is onder Nederlanders. Ook het IJsselmeer en de Wadden scoren goed, in het bijzonder onder zeilers. Uit onderzoek blijkt dat ruim een kwart van alle bootvakanties in Fryslân met eigen boot wordt doorgebracht (NBTC-NIPO, 2010). Vergeleken met de eigen bootbezitters is de Friese marktpositie voor huurbootvakanties nog dominanter. Van alle bootvakanties in Nederland met een gehuurde of geleende boot kiest 37% voor Fryslân. Ook Duitse gasten waarderen het Friese vaargebied en weten ondanks de opkomst van de Duitse watersportgebieden onze provincie nog steeds goed te vinden. In de IJsselmeerhavens is het aantal boten de afgelopen 10 jaren gegroeid met 20%. Deze groei heeft echter uitsluitend plaatsgevonden in de jachthavens van Noord-Holland en Flevoland. De sluispassages op het IJsselmeer laten de afgelopen 10 jaren eveneens een groei zien (Den Oever + 30% / Kornwerderzand +10%), alhoewel hier de laatste jaren sprake is van stabilisatie. Al met al laten de ontwikkelingen op het IJsselmeer over de afgelopen periode een gunstig beeld zien. buitenhaven Kornwerderzand 14 Evaluatie Het Friese Merenproject

17 Niet alle kengetallen geven een positief beeld. Zo laten brug- en sluistellingen van de recreatievaart de laatste jaren een daling van het aantal passages zien, staat de verhuurmarkt van vooral de open zeilboten onder druk en wordt er door watersporters bezuinigd op de bestedingen. Demografische ontwikkelingen zijn van invloed op de economische toeristische ontwikkeling. Zo blijkt de reislustige senior een steeds belangrijkere doelgroep. Zij hebben vaak geld te besteden en gaan meerdere keren per jaar op vakantie (ook buiten het hoofdseizoen). Anderzijds is een ontgroening zichtbaar. De belangstelling bij de jeugd voor watersport staat onder druk door een toenemende concurrentie van andere vrijetijdsactiviteiten en goedkope buitenlandse vakanties. De verhuurmarkt voor open zeilboten heeft het daardoor al jaren moeilijk. De vraag vanuit de markt blijft veranderen. Watersportondernemers geven aan dat hun gasten, ongeacht hun leeftijd, niet alleen maar willen varen, maar in toenemende mate variatie en afwisseling zoeken in hun watersportvakantie. Vooral jongeren zoeken veel en afwisselend vertier en willen in korte tijd zoveel mogelijk beleven. De huursector ervaart steeds vaker last-minute boekingen en het weer is van invloed op het vaargedrag en de drukte op het water. Het ontstaan en toenemende gebruik van websites voor het weer, heeft het vaargedrag de laatste jaren beïnvloed. Er is ook meer behoefte aan kwaliteit, luxe en comfort. Vooral bij de oudere leeftijdsgroepen. Er zijn in de afgelopen jaren meer boten en ligplaatsen in Fryslân gekomen, maar er worden minder vaarbewegingen gemaakt. Toeristen gebruiken het water meer en meer als decor: een prachtig landschap om vanaf de oever, kade of het land van te genieten. fietspad langs Grytmansrak Evaluatie Het Friese Merenproject

18 2.2 Economische betekenis De economische betekenis van de watersport wordt uiteengezet aan de hand van cijfers ten aanzien van werkgelegenheid, bestedingen en de internationale concurrentiepositie van Nederland, met Fryslân in het bijzonder. Internationale concurrentiepositie Nederland Als de watersportgebieden van 16 Europese landen met elkaar worden vergeleken op basis van economische kengetallen en gebiedskenmerken, neemt Nederland als watersportland momenteel een 5 e positie in, na Engeland, Zweden, Finland, en Noorwegen. Opvallend kenmerk hierbij is dat Nederland zich onderscheidt door het grote aanbod aanlegplaatsen. Duitsland is voor Nederland het belangrijkste herkomstgebied van buitenlandse bootvakantiegangers. Uit een vorig jaar gehouden onderzoek onder Duitse watersporters naar bootvakanties op de Duitse markt blijkt dat Nederland een 2 e plaats inneemt als bestemming voor een bootvakantie. Op de 1 e plaats komt Duitsland zelf, waar de helft van de Duitse watersporters met de boot op vakantie gaat. Een derde deel van hen gaat naar Nederland; dit betreft bootvakanties. Als gekeken wordt naar het type boot, dan zijn de belangrijkste voorkeurbestemmingen voor een bootvakantie met een kajuitzeiljacht: Duitsland, Zweden en daarna Nederland op de 3 e plaats. De belangrijkste voorkeurbestemmingen voor een bootvakantie met een kajuitmotorboot zijn: Duitsland, Nederland en Frankrijk. Figuur 2.1 Voorkeursbestemming Duitse watersporter Bron: NBTC-NIPO 16 Evaluatie Het Friese Merenproject

19 Concurrentiepositie Fryslân nationaal Het gevarieerde aanbod van groot en klein vaarwater in combinatie met het stelsel van verbindende vaarwegen en sfeervolle dorpen en steden, vormt de kern van het Friese watersportgebied dat daarmee uniek en van internationale betekenis is. De sterke identiteit van Fryslân als watersportprovincie is bepalend voor de stevige (inter)nationale marktpositie van de Friese watersportsector. De marktpositie van het Friese watersportgebied kan onder andere worden afgemeten aan de voorkeur van Nederlanders en buitenlanders voor een watersportvakantie in Fryslân. Eigen bootbezitters Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders ruim een kwart van alle bootvakanties met eigen boot doorbrengen in Fryslân: 1. Fryslân 27% ( bootvakanties) 2. Noord-Holland 19% 3. Zuid-Holland 15% Het Friese merengebied is het meest populaire vaargebied met ca bootvakanties per jaar (= 25 % marktaandeel). Huurboten Ook met gehuurde boten worden de meeste Nederlandse bootvakanties in Fryslân doorgebracht. Vergeleken met de eigen bootbezitters is de Friese marktpositie voor huurbootvakanties echter nog dominanter; 1. Fryslân 37% ( bootvakanties) 2. Noord-Holland 17% 3. Zuid-Holland 9% Ook hier is het Friese merengebied het meest populaire vaargebied met ca bootvakanties (= 35% marktaandeel). Figuur 2.2 Nationale bootvakanties Bron: NBTC-NIPO Evaluatie Het Friese Merenproject

20 Figuur 2.3 Vloot kajuitboten Bron: Stichting Waterrecreatieadvies De vloot kajuitboten is in Noord- en Zuid-Holland echter groter dan de Friese vloot. Noord-Holland is hierbij koploper met kajuitboten, Zuid-Holland is 2 e met kajuitboten en Fryslân ligt op de 3 e plaats met kajuitboten. Dit betekent dat in Noord- en Zuid-Holland meer boten actief zijn in eigen provincie, maar dat Fryslân voor bootvakanties verreweg de aantrekkelijkste bestemming is op de Nederlandse watersportmarkt. Figuur 2.4 Belangrijkste bestemmingsprovincies bootvakanties in Nederland Bron: NBTC-NIPO 18 Evaluatie Het Friese Merenproject

21 Concurrentiepositie Fryslân internationaal Aangezien de buitenlandse watersportmarkt voor circa 95% door Duitse watersporters wordt bepaald, is het vorig jaar gehouden onderzoek onder Duitse watersporters naar bootvakanties in Nederland voldoende richtinggevend om inzicht te geven in de internationale marktpositie van een watersportvakantie in Fryslân. De meest bezochte vaargebieden in Nederland door Duitse watersporters zijn in volgorde: het IJsselmeer (38%), de Waddenzee (31%), de Friese meren (17%) en het Deltagebied (14%). Uit onderzoek naar de ontwikkeling van de watersport in het IJsselmeergebied blijkt dat bijna de helft van alle vaste ligplaatsen langs de Friese IJsselmeerkust door Duitsers wordt gehuurd (Waterrecreatieadvies, 2009). Op basis van ondermeer dit gegeven en de stevige huurmarktpositie van Fryslân wordt geschat dat circa Duitse bootvakanties (=31% van ) in Fryslân wordt doorgebracht (totale groep Duitse bootvakanties in Nederland: verdeling 60% zeilboot 40% motorboot / 80% gehuurd 20% eigendom). Sinds 10 jaar is in het hele IJsselmeergebied sprake van een daling van het aandeel Duitse vaste ligplaatshouders. Deze daling is het sterkst langs de Friese IJsselmeerkust. In de afgelopen 10 jaar is het Duitse aandeel hier gedaald van ruim 60% in 2000 tot 47% in Navraag bij een kleine groep Friese watersportondernemers geeft een indicatie van hun vertrekredenen. Het betreft vooral verkoop van de boot vanwege ouderdom of gezondheidsredenen, maar ook de keuze voor een nieuw vaargebied zoals de Oostzee. Sommigen kiezen voor een ligplaats in het niet-friese gedeelte van het IJsselmeergebied. Bestedingen De totale bestedingen door Nederlandse watersporters bedroegen vorig jaar e 127,5 miljoen, waarvan e 38 miljoen werd besteed in Fryslân (= 30%). Daarnaast werd door Duitse watersporters vorig jaar e 68 miljoen in Nederland besteed, waarvan naar schatting e 26 miljoen in Fryslân. De totale bestedingen door watersporters in Nederland komen daarmee op bijna e 196 miljoen, waarvan e 64 miljoen in Fryslân. Deze bestedingen hebben alléén betrekking op de dagelijkse bestedingen en bootverhuur tijdens vakanties en dagtochten. Hierin zijn niet begrepen de aanschaf van de boot, onderhoud en winter- en zomerberging. De totale bestedingen van alle verblijfstoeristen in Fryslân bedragen e 513 miljoen, waarvan 12,5% door bootvakantiegangers wordt besteed. Pikmar Evaluatie Het Friese Merenproject

22 Figuur 2.5 Totale bestedingen watersporters (incl. dagtochten) Bron: NBTC-NIPO, 2009 De bestedingen van Nederlandse en Duitse watersporters in Fryslân staan in tabel 2.1 weergegeven, uitgesplitst naar deelmarkt. Tabel 2.1 Bestedingen tijdens watersportvakanties in Fryslân, naar herkomst en type boot. Bron: NBTC-NIPO, 2009 Wat opvalt, is het grote belang van de Duitse watersporters voor de Friese watersportmarkt. De bestedingsvolume van de Duitse watersporters tijdens een vakantie is 80% van de totale bestedingen van de Nederlandse watersporter. Daarbij moet wel worden bedacht dat door Nederlandse watersporters via dagtochten op hun kajuitboot ook nog eens 5 mln. euro in Fryslân wordt besteed. Wat verder opvalt, is dat Duitse watersporters per dag circa twee keer zoveel besteden aan dagelijkse uitgaven dan Nederlandse watersporters tijdens een watersportvakantie in Fryslân. Duitsers hebben vaak meer personen aan boord dan Nederlanders, maar hun watersportvakanties duren wel wat korter. 20 Evaluatie Het Friese Merenproject

23 Deze cijfers zijn gebaseerd op de NBTC-NIPO watersportonderzoeken uit 2009 en betreffen een momentopname. In het Consumentenonderzoek van Toerdata Noord wordt sinds 2000 gevraagd naar de bestedingen van toeristen, waardoor inzicht in de ontwikkeling hiervan wordt verkregen. Bij de ondervraagde boottoeristen in Fryslân lag het bestedingsniveau in 2000 op e 41 per persoon per dag (p.p.p.d.). In 2005 steeg dit cijfer tot e 59 en in 2009 was sprake van een daling tot het uitgavenniveau van Uit een nadere analyse van de onderzoeksgegevens blijkt dat er ten opzichte van 2005 in 2009 minder geld besteed is aan de huur van boten en men minder vaak uit eten is gegaan. Werkgelegenheid watersportsector Het belang van de watersportsector in Nederland komt tot uiting in een omzet van e 2,5 miljard die gerealiseerd wordt door ruim werkzame personen in de sector (bron: HISWA). Deze omzet in de watersportsector bedraagt 17 % van de omzet in de totale toeristische sector in Nederland. De werkgelegenheid in de watersport in Fryslân is tussen 2000 en 2009 toegenomen van 3719 banen naar 4563 banen. Dit is een groei van bijna 850 banen. Dat is meer dan 20% van de totale toeristische werkgelegenheid in Fryslân. In 2008 was het aantal banen nog iets hoger, maar sindsdien zijn er weer ruim 100 banen verloren gegaan door de verslechterende economische omstandigheden. Jachtwerven zijn de belangrijkste deelsector binnen de watersport. Niet alleen zit hier ruim een derde van het totaal aantal banen in de watersportsector, maar ook de groei was hier het hoogst. Sinds 2000 zijn er bij de jachtwerven bijna 500 banen bijgekomen. De Friese jachtbouw heeft ook in de Nederlandse jachtbouw een sterke positie met een werkgelegenheidsaandeel van 25%. Grou Evaluatie Het Friese Merenproject

24 Tabel 2.2 Werkzame personen watersport Fryslân (fulltime + parttime banen) Bron: Toerdata Noord Figuur 2.6 geeft de regionale verdeling van de watersportbanen weer. Wymbritseradiel en Nijefurd hebben de meeste banen, gevolgd door Wûnseradiel, Harlingen en Sneek. Figuur 2.6 Aantal banen in de Friese watersport per gemeente (2009) Bron: Provincie Fryslân 22 Evaluatie Het Friese Merenproject

25 In figuur 2.7 is de werkgelegenheidsgroei in de Friese watersport vergeleken met die in andere sectoren. Hieruit blijkt dat de watersport het relatief goed heeft gedaan. De werkgelegenheidsgroei van bijna 23% in de Friese watersport is duidelijk hoger dan de totale Friese werkgelegenheidsgroei van 15% en ook de groei in de Friese sector recreatie en toerisme is met 18% iets lager dan in de watersport. Ook in vergelijking met Nederland scoort de Friese watersport de afgelopen 10 jaar bovengemiddeld. Figuur 2.7 Watersport Fryslân vs. Recreatie en Toerisme Bron: Toerdata Noord, LISA Vergelijkbare cijfers voor de watersportsector in Nederland zijn er niet. Wel is er vorig jaar een nieuwe berekeningswijze voor de werkgelegenheid in de sector recreatie en toerisme en de watersport tot stand gekomen, waardoor vergelijking met Fryslân mogelijk is (IPO, 2009). Deze cijfers zijn echter op een andere wijze berekend, waardoor ze afwijken van de hierboven gepresenteerde cijfers. Tabel 2.3 Werkgelegenheid watersport Fryslân en Nederland, , volgens definitie Landelijke Standaard Bron: LISA Evaluatie Het Friese Merenproject

26 De Friese werkgelegenheid in de watersport is volgens deze definitie aanmerkelijk lager, vooral omdat de banen in de watersportgebonden industrie en de watersportgebonden handel en diensten niet worden meegenomen. Wat dat betreft zijn deze cijfers een onderschatting voor Fryslân. Het geeft echter wel enige vergelijking met Nederland. Volgens deze cijfers bedraagt de groei over de periode in Fryslân 35%, tegen een groei van 20% in heel Nederland. De Friese watersport doet het dus ook volgens de LISA indelingsstandaard duidelijk beter dan in heel Nederland. Het werkgelegenheidsaandeel van de Friese watersport ten opzichte van de totale watersport in Nederland is in %. Middelseerûte 24 Evaluatie Het Friese Merenproject

27 Kengetallen watersportsector Fryslân Aantal watersportbedrijven In 2009 waren er in Fryslân in totaal 1365 bedrijven geregistreerd die actief zijn in één van de watersportsectoren. In vergelijking met 2000 zijn er ruim 400 bedrijven bijgekomen. Relatief gezien is dit een veel grotere groei dan in de werkgelegenheid. Het gemiddelde aantal werkzame personen per bedrijf is daardoor afgenomen van 4,0 naar 3,3. Dit wijst er op dat er veel nieuwe kleine bedrijven zijn bijgekomen. Ruim de helft van de bedrijven in de watersport is actief in de jachtbouw of aanverwante industrie. In tabel 2.4 is het aantal bedrijven weergegeven naar deelsector. Tabel 2.4 Aantal bedrijven watersport Fryslân Bron: Werkgelegenheidsregister Fryslân Aantal watersportovernachtingen Het totaal aantal toeristische overnachtingen in Fryslân was in 2009 ongeveer 11,5 miljoen. Toerdata Noord heeft berekend dat hiervan 1,7 miljoen overnachtingen plaatsvinden op boten. Dit is verdeeld naar 1,2 miljoen overnachtingen op eigen boten en iets minder dan een half miljoen overnachtingen op huurboten (kajuitzeilboten en kajuitmotorboten). Het aantal overnachtingen in de watersport komt daarmee uit op 15% van het totaal aantal toeristische overnachtingen in Fryslân. Dit is echter een onderschatting van het werkelijke belang van de watersport. Er zijn ook veel watersporters, zoals zeilers in open zeilboten, die niet overnachten op een boot maar in een andere accommodatie, bijvoorbeeld in een bungalow of op een camping. Een deel van de overnachtingen in andere accommodaties is dus afhankelijk van de watersport. Hoe groot dit aandeel is, is niet bekend, maar je kunt een ruwe schatting maken door bijvoorbeeld de helft van de overnachtingen in de bungalows en op campings in het Friese merengebied en langs de Friese IJsselmeerkust aan de watersport toe te rekenen. Het totaal aantal watersportgebonden overnachtingen zou dan uitkomen op 3,5 miljoen, wat gelijk is aan 30% van het totaal toeristische overnachtingen in Fryslân. Jachthavens en bootverhuur Tussen 2001 en 2009 zijn er ongeveer 2600 ligplaatsen bijgekomen in jachthavens in Fryslân (van 2000 zijn er geen goede vergelijkbare cijfers). In totaal zijn er nu ruim ligplaatsen. Hiervan zijn 5600 specifiek gereserveerd voor passanten. De bezettingsgraad van de vaste ligplaatsen is toegenomen van 84% naar 88%. Evaluatie Het Friese Merenproject

28 Bij de bootverhuur is het totale aantal verhuurboten tussen 2001 en 2009 afgenomen van 2953 naar Deze afname deed zich vooral voor bij de open zeilboten. Het aantal kajuitmotorboten is ook enigszins afgenomen, maar het aantal kajuitzeilboten en platbodemzeilboten is licht toegenomen. Tabel 2.5 Kengetallen jachthavens en bootverhuur Fryslân Bron: Toerdata Noord Hoe deze cijfers zich verhouden tot elders in Nederland is niet bekend. Vergelijkbare cijfers van andere (watersport)provincies zijn er niet. Uit een inventarisatie die in 2005 heeft plaatsgevonden is wel bekend hoeveel boten er in heel Nederland ongeveer zijn (Waterrecreatieadvies, 2005). Het aantal recreatievaartuigen in Fryslân wordt daarin geschat op , wat 17% is van het totaal aantal boten in heel Nederland. Prinses Margrietsluis, Lemmer 26 Evaluatie Het Friese Merenproject

29 Hoofdstuk 3 Doelstellingen en effecten Dit hoofdstuk benoemt de vastgelegde beleidsprestaties geformuleerd als doelen en effecten en geeft de hierop geboekte resultaten weer. Vervolgens worden de effecten beschreven. Voor spoor 1 gebeurt dit aan de hand van een aantal kwalitatief beschreven gewenste resultaten, ontleend aan het PvA Spoor 2 is van start gegaan in 2007, door de korte looptijd zijn de bij dit spoor behorende projecten nog in ontwikkeling. Samenvatting Werkgelegenheidsdoelstelling. Mede dankzij Het Friese Merenproject is de werkgelegenheid in de watersportsector in de periode gegroeid met 22,7%. Ten opzichte van de hoofddoelstelling van 30% groei aan het einde van de looptijd ligt Het Friese Merenproject dus prima op koers. Bestedingsdoelstelling. Van 2000 tot en met 2005 zijn de bestedingen in het watertoerisme van watersporters in Fryslân sterk gegroeid van e 41 naar e 59 per persoon per dag. De recente kredietcrisis heeft de toeristische bestedingen echter zwaar onder druk gezet waardoor deze in 2009 uitkomen op e 41. Dit is exact het bestedingsniveau ten tijde van de start van Het Friese Merenproject in Bestedingscijfers en signalen uit de markt wijzen op een sterke teruggang van vooral de consumptieve bestedingen in de horeca. Deze bestedingsdaling is strijdig met de werkgelegenheidsgroei. Dit wordt verklaard doordat de horeca in de werkgelegenheidsindeling geen onderdeel uitmaakt van de watersportsector. Concurrentiedoelstelling. De afgelopen 10 jaar is gebleken dat de groei in het watertoerisme in de Duitse watersportgebieden vertaald naar Mecklenburg- Vorpommern en Brandenburg - groter is geweest dan in Fryslân, maar op een aantal punten scoort Fryslân beduidend beter. Fryslân is de meest populaire watersportbestemming en blijkt marktleider te zijn. De beide Duitse gebieden zijn opkomende groeimarkten en een groeivergelijking valt meestal uit in het nadeel van gevestigde markten of producten. De Friese concurrentiepositie staat niet onder druk, maar de Duitse Oostzee wordt wel steeds meer een populair zeilgebied en vormt daarmee concurrentie voor het IJsselmeer en het Wad. Effecten spoor 1. De effecten van spoor 1 zijn beschreven aan de hand van een aantal kwalitatieve resultaten. De indruk is dat het aanbod in de recreatiesector diverser is geworden en dat de kwaliteit flink is verbeterd bij zowel publieke als private voorzieningen. Het vaargebied voor watersporters is vergroot als gevolg van investeringen van gemeenten en provincie. Er zijn vele inspanningen gedaan om de belangrijkste recreatieve routes op de gewenste diepte te krijgen. Door de uitvoering van een groot aantal projecten zijn de meeste knelpunten in de bevaarbaarheid van recreatieve vaarwegen opgelost en is de veiligheid op het water verbeterd, maar baggeren blijft een punt van zorg. Evaluatie Het Friese Merenproject

30 Ook de kwaliteit van de bestaande voorzieningen is toegenomen. Er is een bescheiden bijdrage geleverd aan de verbetering van de kwaliteit van natuur, landschap, het waterbeheer en de waterkwaliteit. Het is en blijft prettig wonen in Fryslân, mede dankzij Het Friese Merenproject. Effecten spoor 2. Spoor 2 is van start gegaan in Door de recente looptijd zijn de bij dit spoor behorende projecten nog in ontwikkeling. De effecten van dit spoor zijn daarom nog niet aan te geven. Wel zijn er hoge verwachtingen m.b.t. de toekomstige economische effecten bij toegangspoorten en watersportkernen. Starteiland Snitser Mar tijdens Sneekweek 28 Evaluatie Het Friese Merenproject

31 3.1 Doelstellingen Het hoofddoel van het programma zoals dat in 2000 is geformuleerd, spitst zich toe op een verbetering van de kwaliteit van het Friese merengebied en een versterking van de marktpositie van de sector recreatie en toerisme. Bij de Herijking 2008 zijn de beleidsprestaties als volgt geformuleerd: 1. Een werkgelegenheidsgroei van 30% in de watersport in Fryslân aan het einde van de looptijd (2015). 2. Een bestedingsgroei van 150% per persoon per dag in de watersport in Fryslân aan het einde van de looptijd (2015). 3. Een minimaal gelijkwaardige groei van het watertoerisme als in de Duitse watersportgebieden. 1. Werkgelegenheidsgroei van 30% in de watersport in Fryslân In de periode is er mede dankzij Het Friese Merenproject een werkgelegenheidsgroei in de Friese watersport bereikt van 22,7%. Dit is positief ten opzicht van de gemiddelde landelijke groei van de totale werkgelegenheid die 16,4% bedraagt. Het gaat hier om 844 structurele banen (fulltime en parttime), naast de tijdelijke werkgelegenheid van naar schatting ruim arbeidsjaren. De banengroei in diezelfde periode binnen de totale Friese toeristisch-recreatieve sector bedroeg 3484 structurele banen (+17,9%). Ook is de economische betekenis van het watertoerisme in de toeristische sector van Fryslân in de periode toegenomen met 4%. We mogen concluderen dat het resultaat tot nu toe uitermate positief is. Ten opzichte van de hoofddoelstelling van 30% banengroei in de Friese watersport in 2015, ligt Het Friese Merenproject dus goed op koers. Bijna alle deelsectoren hebben groei laten zien. 2. Bestedingsgroei van 150% per persoon per dag in de watersport in Fryslân Van 2000 tot en met 2005 zijn de bestedingen in het watertoerisme van watersporters in Fryslân sterk gegroeid van e 41 naar e 59 per persoon per dag (p.p.p.d.). Dit was aanleiding om te streven naar een bestedingsgroei van 150% aan het einde van Na de aanvankelijke groei wordt er de laatste jaren weer minder uitgegeven door watersporters. De recente kredietcrisis heeft de toeristische bestedingen zwaar onder druk gezet. Op vakanties wordt fors bezuinigd en de uitgaven tijdens vakanties zijn de laatste jaren sterk verminderd. In 2009 zijn de bestedingen in het watertoerisme uitgekomen op e 41. Dit is exact het bestedingsniveau ten tijde van de start van Het Friese Merenproject in Het lagere bestedingsniveau lijkt vooral merkbaar te zijn in de horecasector. Deze sector maakt geen deel uit van de werkgelegenheidscijfers, wat kan verklaren waarom de hier geschetste bestedingsafname gepaard kan gaan met in de vorige alinea geschetste werkgelegenheidsgroei. 3. Minimaal gelijkwaardige groei van het watertoerisme als in de Duitse watersportgebieden De Duitse watersportgebieden zijn vertaald naar de twee belangrijkste concurrentiegebieden in Duitsland, te weten de Oostzee en de merengebieden Mecklenburger Seeenplatte in Mecklenburg-Vorpommern en in Brandenburg. De afgelopen 10 jaar is gebleken dat de groei in het watertoerisme in Mecklenburg- Evaluatie Het Friese Merenproject

32 Vorpommern en Brandenburg groter is geweest dan in Fryslân. De genoemde Duitse vaargebieden hebben zich in het afgelopen decennium sterk ontwikkeld. Er is fors geïnvesteerd in de watersportinfrastructuur en het aantal overnachtingen en vakantiegangers is behoorlijk toegenomen. Dit is mede dankzij relatief grote EUsubsidies van programma s die tot 2013 lopen. Niet geheel duidelijk is in welke mate er steunprogramma s komen voor de periode daarna. Picknick, Grytmansrak Uit een recent onderzoek 1 naar het watertoerisme in de drie gebieden blijkt dat Fryslân marktleider is en dat de beide Duitse gebieden groeimarkten zijn. Fryslân bevindt zich daardoor op een andere plek in de groeicurve, waarbij de groei van een marktleider meestal minder sterk is of afvlakt ten opzichte van opkomende markten, zoals de twee Duitse watersportgebieden. Daarom valt een groeivergelijking meestal uit in het nadeel van gevestigde markten of producten. In figuur 3.1 is deze groeicurve geïllustreerd. Figuur 3.1 Illustratie groeicurve Bron: Benchmarkonderzoek watertoerisme in Fryslân, Benchmarkonderzoek watertoerisme in Fryslân, Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg, Kenniscentrum recreatie, Evaluatie Het Friese Merenproject

33 De marktleiderspositie van Fryslân is duidelijk zichtbaar door de volgende kenmerken: Gebiedskenmerken: het Friese merengebied wordt als hét watersportgebied bij uitstek gezien. Fryslân heeft door haar relatief grote en aaneengesloten vaargebied met weinig sluizen een veel sterker watersportprofiel dan de twee Duitse deelstaten. Vooral de sterke combinatie van cultuurhistorisch waardevolle dorpen en steden midden in het watersportgebied is een concurrentievoordeel. Watersportaanbod: Fryslân heeft relatief gezien het grootste aanbod (gecorrigeerd naar oppervlakte). De dichtheid van de watersportvoorzieningen is beduidend groter dan in de Duitse watersportgebieden. Absoluut gezien scoort Fryslân het hoogst op het aantal verhuurboten en ligplaatsen in jachthavens. Economische betekenis: watersport heeft in Fryslân relatief gezien de grootste economische betekenis in vergelijking met de Duitse deelstaten (gecorrigeerd naar oppervlakte). Ook in absolute zin doet Fryslân niet sterk onder voor de Duitse watersportgebieden. Het valt op dat de twee opkomende Duitse vaargebieden nauwelijks buitenlandse boottoeristen trekken en primair van belang zijn voor de binnenlandse markt. Het Friese watersportproduct is daarentegen wèl van belang voor de buitenlandse watersporters, die met een marktaandeel van ruim 25% een belangrijke plaats innemen. Met name de sterk ontwikkelde bootverhuurmarkt in Fryslân is hierbij onderscheidend ten opzichte van de beide Duitse vaargebieden. Uit het benchmarkonderzoek wordt duidelijk dat in de merengebieden Mecklenburg- Vorpommern en Brandenburg de afgelopen 10 jaar meer is geïnvesteerd in de watersportsector en vaarinfrastructuur dan in Fryslân. Onze provincie heeft door haar investeringen in het Friese merengebied de hogere kwaliteit t.o.v. de Duitse merengebieden weten te waarborgen. Als Fryslân zijn marktleiderpositie wil behouden is het belangrijk dat doorontwikkeling plaatsvindt, zodat door vernieuwing een blijvende impuls aan de watersport wordt gegeven en neergang wordt voorkomen. Hier geldt het gezegde: stilstand is achteruitgang. 3.2 Effecten van spoor 1 De effecten van spoor 1 worden weergegeven aan de hand van een aantal kwalitatief beschreven gewenste resultaten, ontleend aan het PvA In hoofdstuk 4 wordt aanvullend verslag gedaan over de te behalen kwantitatieve resultaten aan de hand van de in 2000 gekwantificeerde indicatoren. De effecten zijn als volgt geformuleerd: Het bezoekersaantal is minimaal gehandhaafd. Het aanbod in de recreatiesector is verbreed. Er is een groter vaargebied voor watersporters ontstaan. De belangrijkste recreatieve routes zijn op gewenste diepte. Er zijn geen knelpunten meer in de bevaarbaarheid. Weg- en waterverkeer hebben weinig of geen hinder van elkaar. De veiligheid op het water is verbeterd. De kwaliteit van de bestaande voorzieningen is verbeterd. In samenhang met bovenstaande punten is de kwaliteit van natuur, landschap, waterbeheer en waterkwaliteit verbeterd. Het is in het gebied nog steeds prettig wonen, werken en recreëren. Evaluatie Het Friese Merenproject