Milieu en Gezondheid - Dialoog over wetenschap en beleid

Transcriptie

1 > Steunpunt Milieu en Gezondheid > Biomonitor, nieuwsbrief Milieu en Gezondheid Milieu en Gezondheid - Dialoog over wetenschap en beleid In oktober 2004 hebben onderzoekers van de Universiteit Antwerpen in samenwerking met het Project Gentse kanaalzone twee discussiebijeenkomsten georganiseerd over de biomonitoring. In één bijeenkomst werd gediscussieerd over de opzet van het biomonitoringonderzoek. In een andere bijeenkomst stonden toekomstige resultaten van de biomonitoring centraal. Auteur: Hans Keune (Universiteit Antwerpen) & Frederika Torfs (Project Gentse Kanaalzone) Download dit artikel (in pdf) Bezoek de website van het Steunpunt Milieu en Gezondheid Wie waren bij de discussie betrokken? Zowel publieke en private actoren uit de Gentse kanaalzone (zoals bedrijven, vakbonden, bewonersgroepen, gemeenten), huisartsen, medisch milieukundigen als vertegenwoordigers van het Steunpunt Milieu & Gezondheid hebben deelgenomen aan de bijeenkomsten. Van de zijde van het Steunpunt Milieu & Gezondheid ging het om vertegenwoordigers van de wetenschappers en van de overheid die als opdrachtgever bij het Steunpunt Milieu & Gezondheid betrokken is. Waarom de Gentse kanaalzone? Er is gekozen voor discussies met actoren uit de Gentse kanaalzone omwille van de mogelijkheden die samenwerking met het project Gentse kanaalzone ons bood. Er bestaat binnen het project immers een uitgebreid netwerk van publieke en private actoren die bij de ontwikkeling van het gebied betrokken zijn. Dit netwerk maakte het ons mogelijk om vrij gemakkelijk een verscheidenheid aan actoren te kunnen bereiken op korte termijn. Het project Gentse kanaalzone toonde belangstelling voor samenwerking met het Steunpunt. Het garanderen van de woonfunctie o.a. door een gezond leefklimaat en het wegwerken van lokale milieuverstoringen zijn immers belangrijke aandachtspunten van het project. Belangrijk hierbij is het verkrijgen van inzicht in de relatie tussen milieu en gezondheid in het gebied. Deze keuze betekent overigens geenzins dat het de bedoeling was dit meetgebied te bevoordelen ten opzichte van andere meetgebieden. Het ging om een praktische keuze. Hoe zijn de discussies voorbereid? We hebben de opzet van de discussiebijeenkomsten zoveel mogelijk willen afstemmen op de interesses van de lokale actoren uit de Gentse kanaalzone. We hebben dit gedaan door in een vooronderzoek te peilen naar de belangstelling rond een drietal thema s: - Hoe is het onderzoek van de biomonitoring opgezet, welke keuzen zijn hierbij gemaakt? - Hoe moeten we communiceren over resultaten van het onderzoek?

2 - Wat kan er met de resultaten gebeuren? Het vooronderzoek vond plaats voor de zomer, en de belangstelling voor deelname was behoorlijk groot. De meeste interesse ging duidelijk uit naar discussie over de opzet van de biomonitoring en naar de vraag wat met de resultaten gedaan kan worden. Hoe verliepen de bijeenkomsten? We hebben twee zeer boeiende en leerzame discussies gehouden. nl. 1. rond het gebruik van resultaten van de biomonitoring en 2. rond de opzet van het onderzoek. DISCUSSIE I: WAT DOEN WE MET DE RESULTATEN VAN DE BIOMONITORING? Tijdens deze bijeenkomst werd het het volgende scenario als start van de discussie besproken: Stel dat in de Gentse kanaalzone een drastische stijging van DNA schade wordt gevonden, maar dat onduidelijk is hoe dat komt. Dit wordt wel alleen in de Gentse kanaalzone gevonden en dus niet in andere streken. Stel dat vervolgens blijkt dat er in de Gentse kanaalzone een bepaalde vorm van industrie is, die alleen in de Gentse kanaalzone voorkomt. Dit scenario was vrijwel onmiddelijk aanleiding tot een intense discussie, waarbij met name van de kant van bedrijven de vraag gesteld werd of dit niet een te eenzijdige kijk op de problematiek was Er moet eerst een oorzakelijk verband aangetoond kunnen worden vooraleer de link met bedrijfsactiviteiten gelegd kan worden.. Bovendien zouden andere factoren een belangrijke rol spelen bij gezondheidsrisico s zo werd naar voren gebracht. Te denken valt aan vervuilende stoffen die via de voeding tot de mens komen en de levensstijl van de mensen zelf: roken heeft bijvoorbeeld een enorm schadelijk effect op de gezondheid. Een ander punt van kritiek op dit scenario betrof de vraag of dergelijke precieze resultaten (een vrij duidelijk lokaal gezondheidsprobleem gekoppeld aan een vrij duidelijke lokale bron) wel verwacht kunnen worden van de biomonitoring. In discussie hierover bleek dat de problematiek van de invloed van het milieu op de gezondheid van de mensen een zeer complexe aangelegenheid is en dat de kennis van de wetenschappers hierover nog beperkt is. De biomonitoring zal een bijdrage leveren aan deze kennis, maar zal zeker niet op alle vragen antwoord kunnen geven: We zitten dus met geweldig veel onzekerheden en onduidelijkheden. Maar u mag niet verwachten dat meer dan honderd jaar onwetendheid en onzekerheid over onze vervuilende levenswijze, dat we dat op een paar jaar gaan uitpluizen. Het gaat tientallen jaren duren voor daar klaarte in komt. Wat we nu doen is een tip van de sluier oplichten. Het voorbeeldscenario dat tijdens deze bijeenkomst werd voorgelegd is dus niet noodzakelijk een type resultaat dat uitkomst van de biomonitoring kan zijn. Het was dan ook vooral bedoeld om de discussie op gang te brengen en de deelnemers te prikkelen over mogelijke resultaten na te denken. Deze opzet was duidelijk geslaagd. Beperkte wetenschappelijke kennis en transparantie Er is tijdens deze bijeenkomst vrij uitgebreid stilgestaan bij de interpretatie van resultaten van de biomonitoring: welke betekenis kan eraan toegekend worden? Er bleek behoefte aan wetenschappelijke interpretatie waar mogelijk. Tegelijkertijd werd door vrijwel iedereen het belang van transparantie over de resultaten benadrukt. De zorg om een juiste interpretatie van resultaten gecombineerd met beperkte wetenschappelijke kennis hierover, mogelijk ook wetenschappelijke controversen, roept vragen op over die transparantie. Hierbij uiten verschillende groepen verschillende verwachtingen en bezorgdheden. Zo is men bezorgd over het feit dat mensen zonder wetenschappelijke achtergrond hun eigen interpretaties kunnen maken. Tegelijkertijd is men ook wantrouwig over voor statistische interpretatie van gegevens door wetenschappers: Met statistiek kan je alles gaan aantonen. Terwijl kortom alle discussiedeelnemers vinden dat er transparant gecommuniceerd moet worden over de resultaten,

3 wordt ook nadrukkelijk aandacht gevraagd voor een goede begeleiding van die cijfers: - Toelichting van de doelstelling en de wijze waarop het onderzoek opgezet is - Toelichting van de stand van de wetenschappelijke kennis erover; ook transparantie over hetgeen de wetenschappers nog niet weten of waarover er nog wetenschappelijke discussie is Ook als duidelijk wordt aangegeven wat de mogelijkheden en onmogelijkheden voor interpretatie van meetresultaten zijn, voorkomt men waarschijnlijk niet geheel dat er verschillende interpretaties van die gegevens zullen volgen. Men voorkomt echter wel dat groepen zich buitengesloten voelen en dat mensen het idee kunnen krijgen dat er zaken verborgen gehouden worden. Bovendien is transparantie over de resultaten steeds beloofd bij aanvang van het onderzoek. Betrokkenheid bij gebruik resultaten Er wordt de verwachting uitgesproken dat de overheid daadwerkelijk iets gaat doen met de uitkomsten van de biomonitoring. Er is duidelijk gebleken dat verschillende groepen belangstelling hebben om betrokken te worden bij een vervolg op de resultaten van de biomonitoring. Een voorbeeld is het aanbieden van kennis over de lokale situatie, bijvoorbeeld van bedrijven, huisartsen, bewonersgroepen. Een minimale vorm van betrokkenheid is in ieder geval op de hoogte gesteld te worden van resultaten en de interpretatiemogelijkheden. Dit kan het voor huisartsen bijvoorbeeld mogelijk maken antwoorden op vragen van patienten in relatie tot milieu & gezondheid te geven. Huisartsen willen hierrond zelfs eerst geïnformeerd worden. Hetzelfde geldt voor bewonersgroepen. Tegelijkertijd kunnen dit goede kanalen zijn voor informatie voor het Steunpunt over vragen en zorgen die leven bij de mensen. Er wordt momenteel binnen het Steunpunt overigens gewerkt aan het ontwikkelen van een werkwijze voor opvolging zodra de resultaten van de biomonitoring bekend worden. Er wordt hierbij ook gedacht aan het betrekken van lokale actoren als zich onderzoeksvragen aandienen die daarvoor aanleiding geven. DISCUSSIE II: HOE WORDT DE OPZET VAN HET BIOMONITORINGSONDERZOEK BEOORDEELD? Op basis van informatiemateriaal over de opzet van de biomonitoring is de vraag voorgelegd wat men van de opzet vond. Het ging om informatie over de giftige stoffen en de gezondheidseffecten die gemeten worden. Bovendien betrof het informatie over de verschillende typen meetgebieden en de verschillende leeftijdsgroepen die onderzocht worden. Opvallend is dat aan het begin van de bijeenkomst blijkt dat de aanwezigen op zich vrij weinig opmerkingen hebben over de opzet van de biomonitoring. Een paar voorbeelden van zaken die wel voorgesteld worden in aanvulling op de huidige opzet betreffen onder andere de nu afwezige doelgroep met de leeftijd jaar, en huidafwijkingen als potentieel gezondheidseffect. Over het algemeen is men vrij positief en toont men vertrouwen in de wetenschappers die het opgezet hebben. Ook vraagt een deel van de aanwezigen zich af of zij over de opzet van het onderzoek wel een oordeel kunnen geven omdat ze over onvoldoende expertise beschikken. Een opvallende opmerking over het onderzoek betreft de bezorgdheid die het biomonitoringsonderzoek kan roepen bij bewoners: (...) kijk, het feit dat ze bezig zijn, is het teken dat er iets slecht zal zijn. (...) dan denken die mensen: t zal hier dan ook wel slecht zijn, als ze hier ook onderzoek doen. Daarom moet er aan de mensen duidelijk gecommuniceerd zijn wat voor onderzoek er precies gedaan wordt. Kritische verwachtingen Een verwachting die naar voren gebracht wordt betreft uitsluitsel over de risico s van allerlei stoffen. Daar bestaan nog altijd veel wetenschappelijke onduidelijkheden en controverses over. Tegelijkertijd wordt gesproken over de moeilijkheid allerlei factoren die daarop van invloed kunnen zijn op een nauwkeurige wijze in kaart te brengen. Te denken valt aan bijvoorbeeld leefgewoonten (denk aan voeding, roken, overgewicht) die ook oorzaak van het voorkomen van allerlei stoffen in de mens kunnen zijn of van allerlei gezondheidseffecten. Deze zogenaamde confounders worden hoofdzakelijk via vragenlijsten in kaart gebracht. De vraag is of op deze wijze betrouwbare gegevens verzameld kunnen worden. Mensen die de verwachting hebben dat dit onderzoek de vraag over risico s van bepaalde stoffen eenduidig zal oplossen worden door de wetenschappers al snel ontnuchterd: het betreft een te complexe problematiek. Als voorbeeld van de complexiteit van de relatie tussen bepaalde stoffen en de menselijke gezondheid wordt door een wetenschapper naar voren gebracht dat het soms om tegenstrijdige effecten kan gaan: zo kunnen dioxines een afname van allergieen teweeg brengen, maar tegelijkertijd ook het afweersysteem van de mens aantasten. Een evenwichtige kristische blik Ook tijdens deze discussiebijeenkomst wordt naar voren gebracht dat er soms

4 teveel naar de industrie gewezen wordt als het om risico s gaat. Terwijl er toch door de industrie al serieuze ingrepen zijn gedaan om de risico s te beperken. In het verlengde hiervan wordt erop gewezen dat iedereen een bijdrage levert aan milieuvervuiling, maar dat mensen sneller geneigd zijn naar anderen te wijzen. De optelsom van kleine vervuilingen door individuele autogebruikers bijvoorbeeld is moeilijker ter discussie te stellen. Een duidelijk voorbeeld betreft de overheidscampagne inzake het stoken van houtvuurtjes door privépersonen. Dit werd volgens een vertegenwoordiger van de overheid weinig serieus genomen omdat het voorbij leek te gaan aan de risico s die vuilverbrandingsovens met zich mee brengen. De problematiek van dat type vuilverbranding blijkt door serieuze ingrepen echter inmiddels van veel minder schadelijke betekenis voor het milieu en de gezondheid, dan de houtvuurtjes in eigen tuin. En dus minder prioritair in het kader van overheidsbeleid. Mosterd na de maaltijd? Een aantal mensen vraagt zich af wat voor zin het heeft over de opzet van het onderzoek in discussie te gaan als het onderzoek al lopende is en vrijwel alles al vast ligt? Van de zijde van het Steunpunt en de overheid worden twee redenen aangegeven waarom het toch zinvol is hierover in discussie te gaan. In de eerste plaats is het belangrijk om te weten hoe erop gereageerd wordt zodat het Steunpunt en de overheid zich kunnen voorbereiden op bijvoorbeeld vragen die leven bij de mensen. Ten tweede om mogelijk lessen te trekken naar de toekomst, bijvoorbeeld in het geval dat er een continuering komt van de biomonitoring na dit project. Er wordt bovendien opgemerkt dat het voor wetenschappers nog niet erg gebruikelijk is anderen over de opzet van wetenschappelijk onderzoek mee te laten denken. Meer openheid wordt wel gewaardeerd zo blijkt tijdens de discussie: Ik denk dat wetenschappers, met hun academische vorming niet gewoon zijn van zo te werken, maar we kunnen er misschien wel voor zorgen dat daar verandering in komt. Op die manier kunnen we misschien ervoor zorgen dat er meer openheid komt en we gaan mekaar beter begrijpen. TWEE OPVALLENDE DISCUSSIEONDERWERPEN Twee opvallende discussieonderwerpen dienden zich tenslotte in het kader van transparantie nog aan tijdens deze bijeenkomst. Behalve over meetmethoden en meetresultaten, vraagt een deel van de mensen die wij gesproken hebben ook om nadere toelichting over de gekozen statistische analysemethoden. Verder werd ook de vraag gesteld welke kosten de biomonitoring met zich meebrengt. Deze vraag bleek voor zowel de wetenschappers als de aanwezigen van de overheid tijdens de bijeenkomst moeilijk te beantwoorden. De vraag is dan met name waarmee je een dergelijk onderzoek best kan vergelijken. De indruk bestond tijdens de bijeenkomst in ieder geval dat het vergeleken met verschillende vormen van milieuonderzoek een vrij goedkope studie is. RAPPORT OVER DE DIALOOG Meer specifieke informatie over de discussiebijeenkomsten vindt u in het rapport en bijlagen op deze website. Hierin zal uitgebreid verslag gedaan worden van de bijeenkomsten, de voorbereiding en werkwijze van de bijeenkomsten en het informatiemateriaal dat tijdends dit project gebruikt is. ENKELE CONCLUSIES Een duidelijke conclusie van de discussiebijeenkomsten is in ieder geval dat het moeilijk zal zijn in communicatie over het onderzoek iedereen volledig tevreden te stellen: verschillende groepen hebben verschillende verwachtingen, wensen en bezorgdheden zo blijkt. Twee aandachtspunten zullen hierbij echter cruciaal: 1. Allereerst transparantie over resultaten: niemand wil gepasseerd worden. 2. Tegelijkertijd moet in de tweede plaats duidelijk aangegeven worden hoe de meetresultaten tot stand gekomen zijn en welke wetenschappelijke duiding hierover wel of niet geformuleerd kan worden. Belangrijk is de complexiteit van de problematiek en de beperkte wetenschappelijke kennis op dit moment aan te geven.

5 Verder is duidelijk belangstelling gebleken voor het traject na de biomonitoring: wat gaat er met de resultaten gebeuren en wordt de biomonitoring gecontinueerd? Duidelijk is dat verschillende groepen hierbij graag betrokken worden. Duidelijk is tenslotte ook dat er een evenwichtige benadering bepleit wordt als het gaat om het aanpakken van vormen van milieuvervuiling. * Deze nieuwsbrief is een gemeenschappelijk initiatief van vier verschillende actoren: de Gezondheidsinspectie van de Vlaamse Gemeenschap, het Steunpunt Milieu & Gezondheid, Cel Milieu en Gezondheid van de Administratie Milieu-, Natuur-, Land en Waterbeheer en de medisch milieukundigen verbonden aan de LOGO s. Samen maken zij deel uit van het Vlaams Medisch Milieukundig Netwerk. Bij de verschillende bijdragen aan de nieuwsbrief wordt duidelijk aangegeven worden wat de achtergrond van een auteur is. De informatie in dit artikel valt onder de verantwoordelijkheid van de auteur. Behalve voor verkoop of commerciële doeleinden staat het iedereen vrij artikels of informatie van deze nieuwsbrief of website over te nemen, bijvoorbeeld in uw eigen nieuwsbrief of krant, samen te vatten of vertalen of voorwaarde dat u deze nieuwsbrief als bron vermeldt. We zouden het op prijs stellen om een kopie van uw publicatie te onvangen op het secretariaat van het Steunpunt Milieu en Gezondheid. Voor adresgegevens (raadpleeg de contactpagina). ^ top