RAADSVOORSTEL Onderwerp: Gebruikersruimte harddrugs en Doorstroomkamers in de Nieuwe Energie

Transcriptie

1 RAADSVOORSTEL Rv. nr.: B en W-besluit d.d.: B en W-besluit nr.: Naam programma: Welzijn en zorg Onderwerp: Gebruikersruimte harddrugs en Doorstroomkamers in de Nieuwe Energie Aanleiding: 1 De situatie op het Papegaaisbolwerk Sinds de opening van de opvangvoorzieningen in het gebouw Nieuwe Energie zijn er problemen met gebruik van harddrugs door daklozen op de aanlooproute, het Papegaaisbolwerk. Er was sprake van beperkte handhaving van het gebruik van harddrugs door daklozen. Dit had als voordeel dat de rest van de buurt geen noemenswaardige overlast beleeft van de huisvesting van de opvangvoorziening om de hoek. Ook bleek dat het in de rest van de stad rustiger werd ten aanzien van overlast van daklozen en verslaafden. De gedachte was verder dat de verslaafden beter in beeld zouden zijn bij de zorginstellingen omdat ze bij de deur van de opvanglocatie verblijven waar ze meestal slapen. In de praktijk blijven mensen echter buiten, waar ze kunnen roken, drinken en drugs gebruiken. Mensen proberen er ook te overnachten. Dit leidt tot onveilige en soms mensonterende leefomstandigheden. Er zijn zorgen over de de gezondheidsrisico s bij de verslaafden vanwege vervuiling, gevaarlijk gebruik en gebrek aan toezicht op gedeeld gebruik. Een ander gevolg van het drugsgebruik en het gezamenlijk rondhangen buiten is het probleem met handhaving van de openbare orde en veiligheid. Op het Papegaaisbolwerk lopen situaties regelmatig uit de hand, er zijn veel incidenten en er hangen mensen rond die nooit gebruik maken van de voorzieningen binnen. Er wordt gedeald. Ook worden cliënten die in behandeling zijn, een programma volgen of net hersteld zijn maar nog hulp krijgen bij De Binnenvest, geconfronteerd met zaken waar zij zelf met moeite van weg proberen te blijven. Dit kan het herstel verstoren. In de Beheergroep Veilige Openbare Ruimte, waarin politie, Binnenvest, gemeente en vertegenwoordiging vanuit de buurtbewoners plaatshebben, wordt regelmatig gesproken over de situatie rond de Nieuwe Energie. De buurtbewoners zijn over het algemeen heel tevreden over de situatie in hun buurt. Maar alle partijen en met name gemeente, politie, Portaal en Binnenvest maken zich blijvend zorgen over de situatie op het Papegaaisbolwerk en vinden de situatie op de aanlooproute te onveilig, en onverantwoord. 2 Ontwikkelingen 2011 Er is een reeks maatregelen getroffen die de situatie rond het Papegaaisbolwerk verbeteren. Zo is een deel van het terrein in gebruik genomen door De Binnenvest, waardoor het niet langer als openbare ruimte functioneert en andere spelregels gelden. Er een nieuw hekwerk geplaatst. Handhavingsafspraken zijn aangescherpt. Er wordt gewerkt aan uitbreiding van het cameratoezicht zodat de hele aanlooproute goed bekeken kan worden. Ook zijn er vaste afspraken met Stedelijk beheer om de route

2 regelmatig op te ruimen. De veegploeg van De Binnenvest heeft sinds een paar maanden de Nieuwe Energie als uitvalsbasis en is bijna dagelijks in actie op de aanlooproute. Dit heeft duidelijk resultaat: de route is schoner, de afspraken tussen partijen onderling verlopen weer soepel, op pogingen om te overnachten wordt snel gereageerd en er verblijven overdag minder personen op de aanlooproute. Maar een groot deel van de aanlooproute blijft een hangplek voor daklozen en/of verslaafden. Hoewel minder extreem, de problemen zijn er nog. Sommige personen zijn er slecht aan toe. De zorgpartijen krijgen deze personen moeilijk binnen. Ook blijft de openbare orde en veiligheid op het Papegaaisbolwerk onder spanning staan. Gedogen is voor alle betrokken partijen geen optie meer. Er moet een keuze worden gemaakt over de wijze waarop het drugsgebruik en alle daarmee samenhangende problemen worden geweerd van de aanlooproute. De handhaving is inmiddels aangescherpt en bereikt zijn grens binnen de APV. Een samenscholingsverbod zou een volgende stap kunnen zijn. Een deel van de personen op de aanlooproute is niet in begeleiding bij De Binnenvest en heeft elders huisvesting. Deze groep moet eigenlijk wegblijven bij de Nieuwe Energie. 3 Verdere samenwerking op het Papegaaisbolwerk in 2012 In 2011 zijn nieuwe beheerafspraken gemaakt rond de Nieuwe Energie is het jaar dat de samenwerking tussen politie en De Binnenvest in de openbare ruimte verder geïntensiveerd wordt. Er is ook reden voor de gemeente om het oorspronkelijke convenant te vernieuwen, het document is verouderd. Extra aanleiding is het feit dat de komende twee jaar op het terrein rond het Papegaaisbolwerk een bodemsanering moet plaatsvinden. Na de bodemsanering moet het terrein opnieuw worden ingericht. De BVOR ziet dit als een kans om met alle ervaringen van de afgelopen vijf jaar te kijken naar de herinrichting. Daarbij moet onder andere kritisch gekeken worden naar de mogelijkheden om van het terrein weer een normale openbare ruimte te maken voor iedereen, in plaats van een steeds meer geïsoleerde plek voor een probleemgroep. 4 Verzoek om een Gebruikersruimte binnen de Nieuwe Energie Partijen betrokken bij het beheer rond de zorglocatie pleiten voor het naar binnen halen van gebruikers door het inrichten van een gebruikersruimte voor harddrugs. De Binnenvest wil daarbij graag uitvoering geven aan het standpunt dat verslaafden onder hun eigen dak moeten kunnen gebruiken. Daklozen zijn aangewezen op de dag- en nachtopvang, daar kan geen gebruik toegestaan worden. In diverse steden zijn harddrugsgebruikersruimten. Deze kennen verschillende vormen. In veel gevallen is er een simpele ruimte beschikbaar binnen de locatie van de dag- en nachtopvang waar mensen veilig en droog kunnen gebruiken en waar hulpverleners op de achtergrond blijven. De doelen zijn in de meeste gevallen hetzelfde: men wil gezondheidsschade bij drugsgebruikers beperken en overlast in de openbare ruimte bestrijden. De doelgroep is precies die groep waar op de aanlooproute de grootste problemen mee zijn: harddrugsgebruikers die dakloos zijn en voor hun gebruik aangewezen zijn op de straat. Ervaring op andere plekken in Nederland

3 Sinds ongeveer 10 jaar is er op meerdere plaatsen in Nederland ervaring opgedaan met gebruikersruimten. Het Trimbos instituut heeft in 2011 Gebruikersruimten in Nederland, update van de handreiking bij organisatie en inrichting gepubliceerd. De doelen van de gebruikersruimten zijn: beperken van overlast en beperken van gezondheidsschade. Er komt in sommige steden nog een functie bij, namelijk het verbeteren van de leefomstandigheden en mogelijke toeleiding naar andere voorzieningen. Het verschilt per gemeente of een gebruikersruimte onderdeel vormt van andere voorzieningen (geïntegreerde voorziening) of een specifieke ruimte is, die op zichzelf staat. In de meeste gevallen wordt gekozen voor een geïntegreerde ruimte omdat dan alle voorzieningen voor verslaafde daklozen overzichtelijk op 1 locatie te vinden zijn. Toeleiding naar de gebruikersruimte vanaf de straat gebeurt meestal door de outreachende teams van verslavingszorg, maatschappelijke opvang en politie. Er zijn varianten met betrekking tot begeleiding, medische verzorging en verstrekking van middelen. De meeste gemeenten kiezen voor een variant waarbij de middelen zelf niet verstrekt worden, de hulpverlening op de achtergrond aanwezig is, voorlichtingsmaterialen aanwezig zijn en materialen worden verstrekt ter bevordering van de hygiëne. Een werkbezoek aan een voorziening in Rotterdam bevestigt dat de positie van medewerkers van de maatschappelijke opvang verbetert bij de komst van een gebruikersruimte. Zij hebben een plek om naar te verwijzen en kunnen duidelijke afspraken maken met de dakloze verslaafde. Sanctiebeleid dat betrekking heeft op het geheel aan voorzieningen bij de maatschappelijke opvang is daarbij essentieel. De rol van de politie wordt in de meeste gevallen minder prominent na de komst van een gebruikersruimte. Dit duidt erop dat het doel van overlast beperken wordt behaald. Opvallend is verder dat het draagvlak bij buurtbewoners na de komst van een gebruikersruimte enorm stijgt. Dit bevestigt dat de overlast inderdaad wordt beperkt na de komst van een gebruikersruimte. 5 Nieuwe werkwijze in de Nieuwe Energie De Binnenvest ziet de komst van een gebruikersruimte voor harddrugs als onderdeel van een nieuwe werkwijze binnen de dag- en nachtopvang bij de Nieuwe Energie. De Binnenvest en Brijder Verslavingszorg hebben gezamenlijk een visie gemaakt op de zorglocatie Nieuwe Energie, naar aanleiding van een onderzoek naar bezoekers van De Zaak en mensen op het Papegaaisbolwerk. Wonen en werken staan daarin centraal. Er zijn gezamenlijk voorstellen gedaan om de zorg en begeleiding, met name van de groep langdurig verslaafde daklozen te verbeteren. De buitenruimte is voor bezoekers van De Binnenvest, alcohol- en drugsgebruik is daar niet toegestaan, zo is het uitgangspunt. Daarom zijn er, naast het voorstel voor de gebruikersruimte, diverse maatregelen die de cliënten van De Binnenvest onderscheidt van mensen die op het Papegaaisbolwerk niets (meer) te zoeken hebben omdat ze eigen huisvesting hebben of bij een andere maatschappelijke voorziening onder dak zijn. Het postadresbestand wordt gescreend, waardoor mensen die hulp nodig hebben van de maatschappelijke opvang weer goed in beeld zijn bij de Binnenvest en anderen worden doorverwezen.

4 Voor de zorg aan cliënten die dakloos zijn wordt een meer individueel gerichte benadering ingezet. De post kan alleen worden opgehaald met een 10-minutengesprek. Alle cliënten moeten een trajectplan hebben, door de 10-minutengesprekken wordt de voortgang hiervan beter gemonitord. Als duidelijk is welke personen hulp nodig hebben van De Binnenvest, kunnen anderen weg blijven. Ook in de buitenruimte. 6 Doorstroomkamers De Binnenvest wil zogenaamde Doorstroomkamers creëren in de voormalige ruimte van De Zaak. Doorstroomkamers zijn bedoeld voor cliënten die vanuit de nachtopvang meewerken aan de doelen uit hun trajectplan en op een wachtlijst staan voor een andere opvangvoorziening of een regulier huis. Doorstroomkamers verschillen van de nachtopvangbedden, de cliënt heeft een eigen kamer, wat rust geeft en ruimte om te herstellen. Het biedt cliënten in de Nieuwe Energie perspectief, mensen raken in de wachtperiode op weg naar een andere voorziening of een huis minder snel uit beeld. Mensen verblijven maximaal 6 maanden in een doorstroomkamer. Verslaafden moeten in behandeling zijn bij de verslavingszorg. Ook moeten ze een zinvolle dagbesteding hebben. Rekening houdend met de ruimte die de voormalige Zaak-ruimte biedt en de monumentale status van het pand, wordt ingezet op het bouwen van 9 doorstroomkamers. De doorstroomkamers worden gefinancierd uit AWBZ middelen of middelen die de Binnenvest als forensische zorgaanbieder ontvangt via Dienst Justiele Inrichtingen DJI (forensische zorg). Wel is een eenmalig bedrag nodig voor verbouwingskosten. 7 Verbouwingsplannen Om doorstroomkamers en een gebruikersruimte voor harddrugs mogelijk te maken is een ingrijpende verbouwing nodig. Met de verbouwing worden aanpassingen gemaakt in de voormalige ruimte van De Zaak, maar ook rond de balie van De Binnenvest. Er komen meer spreekruimtes zodat medewerkers van de Binnenvest zich beter kunnen richten op de individuele begeleiding. Voor de bewoners van de doorstroomkamers komt een aparte zitruimte. Momenteel wordt gewerkt aan een ontwerp. Als de raad akkoord gaat met de komst van de doorstroomkamers en gebruikersruimte, dan gaan de voorbereidingen verder. Afhankelijk van de besluitvorming rond de bouwvergunningen kan de verbouwing medio 2012 starten. Voor deze verbouwing wordt geadviseerd om eenmalig ,- beschikbaar te stellen. Doel: De komst van de gebruikersruimte kent drie doelen: Voorkomen van overlast op het Papegaaisbolwerk in het bijzonder en overlast in de directe omgeving van de Nieuwe Energie en het centrum van Leiden; Het beperken van gezondheidsrisico s van individuele verslaafde daklozen door ze de mogelijkheid te bieden om op een warme en veilige plek te gebruiken; Verbetering van het zorgaanbod in de zorglocatie Nieuwe Energie. De verwachting is dat de zorg voor de verslaafde daklozen kwalitatief verbetert. De verslaafde gebruikt binnen, er is regelmatig contact met beveiliging, begeleiders en de

5 verslavingszorg zorgt met spreekuren voor controle op de gezondheid en de stabiliteit van de verslaving. Ook is de verwachting dat overlast, gerelateerd aan drugsgebruik op het Papegaaisbolwerk met de komst van een gebruikersruimte drastisch afneemt. Het maakt dat outreachende teams van verslavingszorg, GGZ, maatschappelijke opvang en politie een duidelijke plek hebben om verslaafden naar te verwijzen, zodat gebruik op straat strikt gehandhaafd kan worden. Het risico dat de overlast zich verplaatst naar andere plekken in de stad neemt af. De scheiding tussen cliënten van De Binnenvest, mensen met huisvesting en mensen die criminele activiteiten ontplooien met betrekking tot drugs, is beter te maken. Optreden door De Binnenvest of de politie op de aanlooproute is daarmee eenduidiger: buiten worden de regels omtrent gebruik van alcohol en drugs, net zoals in de rest van de binnenstad, goed gehandhaafd. De zorgpartijen kunnen afspraken over schorsende voorwaarden bij gebruik in de openbare ruimte koppelen aan de toegang tot de gebruikersruimte. Kader: Regionaal Kompas Zuid-Holland Noord : terugdringen van overlast, terugdringen van dakloosheid, Persoonsgebonden aanpak. RV Integraal Veiligheidsplan , overlast gerelateerd aan zwervers en daklozen. RV Overwegingen: De opties met betrekking tot de aanpak van drugsgebruik op het Papegaaisbolwerk: a Géén gebruikersruimte, wel sterk handhaven Rondhangen op het Papegaaisbolwerk wordt niet langer getolereerd. Mensen komen daar alleen als ze daadwerkelijk naar binnen willen. De politie heeft aangegeven bezwaar te hebben tegen het idee dat de handhaving van deze openbare weg alleen bij de politie wordt neergelegd en wil dat de zorgpartijen ook actief zijn op de aanlooproute. De zorginstelling heeft een beperkte rol met betrekking tot handhaving, zij kunnen wel signaleren. Deze aanpak vraagt nog altijd om grote inzet van de politie. Positionering van de bewaking bij het begin van de aanlooproute is ook een optie. Dat laatste brengt structurele kosten met zich mee omdat er meer bewakingspersoneel moet worden ingezet. Gevolg is dat de route zelf veilig en rustig is, maar dat verslaafden zich zullen verplaatsen naar de Langegracht en/of een andere plek zoeken in de stad om te gebruiken. Ook zijn deze mensen opnieuw onbereikbaar voor de instellingen. b laagdrempelige gebruikersruimte binnen de Nieuwe Energie Niet een gedoogplek op de toegangsroute zelf, maar een gelegenheid tot gebruik binnen de zorglocatie van de Nieuwe Energie in een ruimte waar op afstand toezicht is. Verslaafden kunnen daar in een gecontroleerde omgeving gebruiken. Ze krijgen toegang na een screening van de maatschappelijke opvang en een check bij de verslavingszorg. Voorwaarde voor toelating is dat de cliënt geen andere ruimte heeft om te gebruiken en zonder de gebruikersruimte aangewezen zou zijn op de openbare ruimte. De verantwoordelijkheid voor de inname ligt bij de cliënt. De Binnenvest is verantwoordelijk voor de uitvoering van het toezicht en de begeleiding van de bezoekers. Met cameratoezicht kan de beveiliging in de gaten houden wat er binnen gebeurt. Als er iets mis gaat, kan de beveiliging hulpdiensten inschakelen.

6 Voor de verbouwing binnen de Nieuwe Energie en inrichting van deze ruimte zijn er eenmalig extra financiën nodig. De Binnenvest kan het toezicht op de ruimtes onderbrengen bij de overige werkzaamheden van personeel en beveiliging binnen de reguliere subsidie. c een harddrugsgebruikersvoorziening Een harddrugsgebruikersvoorziening is een plaats waar onder medische begeleiding wordt ingenomen. Ook hier geldt dat er vooraf wordt bepaald door de instellingen welke cliënten toegang krijgen tot de ruimte. Maar hier is medisch personeel aanwezig die de inname begeleiden. Dit heeft als voordeel dat er goede begeleiding en controle is op het gebruik van de cliënt en dat er bij problemen adequate hulp aanwezig is. Maar dit brengt, naast verbouwingskosten, ook structurele kosten met zich mee, bij dagelijkse openstelling komt dit neer op minimaal 2 fte. Door de aanwezigheid van medisch personeel is dit de meest veilige vorm. Maar het is ook de meest kostbare. Voorstel: een laagdrempelige gebruikersruimte in de Nieuwe Energie We stellen voor om model b, een minimaal ingerichte gebruikruimte voor harddrugs binnen, als uitvoeringsmodel te kiezen. Model a biedt geen oplossing voor de verslaafde dakloze zelf, hooguit voor de aanlooproute. Model c is, zeker gezien de financiële consequenties, te uitvoerig. Begeleiding van de verslaving De gebruikersruimte is ook voor de kwaliteit van de zorg voor de verslaafde cliënt een belangrijke toevoeging binnen de Nieuwe Energie. De betrokken partijen hebben nadrukkelijk de voorkeur uitgesproken voor een geïntegreerde ruimte. De zorg die de verslaafde nodig heeft, is daarmee gecentreerd op 1 plek. Om de cliënt heen zijn zaken beter te organiseren en er zijn meer natuurlijke contactmomenten. Tegelijkertijd kost de geïntegreerde ruimte minder geld, omdat toezicht al aanwezig is. De Binnenvest voert uit en is eindverantwoordelijk, de Brijder Verslavingszorg is nauw betrokken bij cliënten op individueel niveau. Zij hebben een prominente rol bij het begeleiden van de verslaving binnen het begeleidingsplan en verzorgen spreekuren van verslavingsarts en verpleegkundigen. Ook verzorgen zij trainingen voor het personeel van De Binnenvest op gebied van begeleiding van verslaving en omgaan met ongelukken gerelateerd aan drugsgebruik. Risico van aanzuigende werking bezoekers Nieuwe Energie Er worden geen nieuwe groepen bezoekers verwacht bij de komst van de gebruikersruimte. De doelgroep is de dakloze verslaafde die al bekend is bij De Binnenvest en daar ook al van voorzieningen gebruik maakt. Niet-daklozen worden geacht in hun eigen huis te gebruiken. Voor de selectie van mensen die toegang krijgen tot de gebruikersruimte maken de partijen gebruik van de ervaringen in het land. Er is sprake van een minimumleeftijd, dakloosheid, regiobinding en binnen drie maanden moet er een begeleidingsplan zijn. Cliënten tekenen een verklaring waarin ze akkoord gaan met de huisregels en de afspraak dat men onder eigen verantwoordelijkheid gebruikt. Financiën:

7 Om de komst van de gebruikersruimte voor harddrugs en de doorstroomkamers te realiseren is een inpandige verbouwing nodig bij de Nieuwe Energie. Aan de hand van de eerste ontwerpen worden de kosten van die totale verbouwing geschat op In de voorziening OGGZ/Regionaal Kompas is voor de afbouw van de voorbereidingen op de Medische heroïneverstrekking een bedrag van opgenomen nadat een raadsbesluit daarover was ingetrokken. Dit bedrag was gereserveerd om de verslavingszorg te compenseren omdat voorbereidingen al in gang waren gezet. De verslavingszorg heeft dit budget uiteindelijk niet nodig gehad. Voorgesteld wordt om dit bedrag te herbestemmen voor verbouwingen in de zorglocatie Nieuwe Energie ten behoeve van doorstroomkamers en gebruikersruimte voor harddrugs. Voor de begeleiding ten behoeve van de gebruikersruimten maakt de gemeente met De Binnenvest en Brijder verslavingszorg afspraken binnen de subsidie. De doorstroomkamers worden gefinancierd uit AWBZ middelen en middelen die de Binnenvest als forensische zorgaanbieder ontvangt via Dienst Justitiële Inrichtingen DJI (forensiche zorg). Evaluatie: Na een jaar wordt de gebruikersruimte geëvalueerd. Hierbij is allereerst aandacht voor de openbare orde en veiligheid op het Papegaaisbolwerk, de sfeer en de toename of juist afname van het aantal incidenten. Daarnaast wordt gekeken naar de ontwikkeling van de cliënten zelf en de wijze waarop de betrokken organisaties, inclusief politie, samenwerken. Ook de buurt wordt betrokken bij de evaluatie. Bijgevoegde informatie - Advies Politie d.d 9 januari 2012 RAADSBESLUIT De raad van de gemeente Leiden: Gezien het voorstel van burgemeester en wethouders (raadsvoorstel van 2012), mede gezien het advies van de commissie, BESLUIT: 1. In te stemmen met de realisatie van een harddrugsgebruikersruimte en doorstroomkamers in Nieuwe Energie. Gedaan in de openbare raadsvergadering van, de Griffier, de Voorzitter,

8 TECHNISCHE INFORMATIE Opsteller: Marieke Ouwerkerk Organisatieonderdeel: Realisatie Telefoon: Portefeuillehouder:

9 ddran de commissie Jeugd, Welzijn & ZorgB&W>nr , d.d. 17 januari 2012 Onderwerp Gebruikersruimte en Doorstroomkamers in de Nieuwe Energie Besluiten:Behoudens advies v 1. De raad voor te stellen in te stemmen met de realisatie van een harddrugsgebruikersruimte en doorstroomkamers in Nieuwe Energie. 2. De kosten van de verbouwing ad ten laste te brengen van de Voorziening OGGZ/Regionaal Kompas. Perssamenvatting: De zorglocatie Nieuwe Energie wordt komende maanden verbouwd. Er komen negen doorstroomkamers voor mensen die gebruik maken van de nachtopvang en inmiddels op een wachtlijst staan voor een reguliere woning. Ook komt er een ruimte waar mensen die nu op straat drugsoverlast veroorzaken hun drugs binnen kunnen gebruiken. De uitvoering van de gebruikersruimte en de doorstroomkamers gebeurt onder verantwoordelijkheid van de Binnenvest. Hiermee hopen de gemeente Leiden, stichting De Binnenvest en Brijder verslavingszorg de overlast in de directe omgeving van Nieuwe Energie naar binnen te halen om zo beter grip te krijgen op de hulp die deze groep mensen nodig hebben.

10