Leven Lang Leren in Europa

Transcriptie

1 Leven Lang Leren in Europa

2 2 3 Voorwoord Het Europese subsidieprogramma Leven Lang Leren wordt in januari 2014 opgevolgd door Erasmus+. Dit nieuwe programma heeft dezelfde doelstellingen als zijn voorganger maar legt de lat nóg hoger om van Europa een sterke, mondiaal opererende kennisregio te maken. Erasmus+ zet in op méér. Maar voor we vol enthousiasme de nieuwe periode induiken, is het belangrijk om stil te staan bij hetgeen het Leven Lang Leren-programma heeft gebracht. En dat is veel. In het eerste hoofdstuk van dit boek passeren nog eens de subprogramma s van het Leven Lang Leren-programma de revu: Comenius, Leonardo da Vinci, Erasmus en Grundtvig. De resultaten van een uitgebreide impactstudie laten zien dat de opbrengst van deze programma s groot is: bijna drieduizend geënquêteerden zijn enthousiast over wat internationalisering hen heeft gebracht. Als persoon en als professional. Voor de onderwijsinstelling en voor de sector. Internationalisering lóónt. De internationalisering heeft de afgelopen subsidie periode weer vele slagen gemaakt. De reportages in dit boek laten zien hoe het Europese internationaliseringsbeleid in Nederland de afgelopen jaren sterker is verankerd. Het zijn al lang niet meer alleen de hogeronderwijsinstellingen die internationaliseren. Internationalisering krijgt steeds meer voet aan de grond in alle onderwijssectoren. In tien reportages kunt u lezen hoe dat in de praktijk van alledag werkt. U leest over onverwacht grote leeropbrengsten, nieuwe netwerken en vliegwieleffecten, over mbo ers die de wereld in willen, over nieuwe curricula die ontstaan in antwoord op de vraag uit het Europese bedrijfsleven. Een coördinator internationalisering vertelt hoe belangrijk het is om binnen én buiten de onderwijsinstelling te laten zien wat internationalisering haalt en brengt. Door dit boek delen we de internationalisering. Het beschrijft de successen van het Leven Lang Lerenprogramma en de ambities, kansen en mogelijkheden van het nieuwe subsidieprogramma Erasmus+. Iedereen die gaat deelnemen aan Erasmus+ wens ik veel inspiratie. Maar er ligt ook een opdracht. Ook de komende jaren moeten we de resultaten en successen zichtbaar maken en delen, de impact blijven aantonen. In de woorden van één van de geïnterviewden in dit boek: Houd het niet voor jezelf. Veel leesplezier! Sabine Galjé, Waarnemend directeur Nationaal Agentschap Leven Lang Leren

3 4 5 VERDELING SUBSIDIE EN AANTAL CONTRACTEN PER PROVINCIE IN Comenius Leonardo da Vinci Erasmus Grundtvig euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro

4 Comenius Leonardo da Vinci 31 Erasmus 41 Grundtvig 51 Study Visits Interviews 53 Impactstudie 93 Financieel overzicht

5 8 9 Het Leven Lang Leren-programma is een Europees subsidieprogramma dat uitwisseling, samenwerking en mobiliteit tussen onderwijs- en opleidingsstelsels in Europa stimuleert. Het programma is in 2007 van start gegaan en zal eindigen in Het doel van het programma was een bijdrage te leveren aan een sterkere kennismaatschappij, aan de totstandkoming van duurzame economische groei, aan meer en betere banen en aan een hechtere sociale samenhang. Het programma kende 62 centrale en decentrale acties. De centrale acties vielen onder de verantwoordelijkheid van het Uitvoerend Agentschap in Brussel, hiertoe aangewezen door de Europese Commissie. De projecten hadden veelal een innovatief karakter en richtten zich bijvoorbeeld op talen en talenkennis, de toepassingen van ict in het onderwijs of het verspreiden van programmaresultaten. Informatie over de centrale acties is te vinden op Dit boek beschrijft de decentrale acties, die onder de verantwoordelijkheid vallen van het Nederlands Nationaal Agentschap, een samenwerkingsverband van Nuffic, CINOP en Europees Platform, hiertoe aangewezen door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Informatie over de decentrale acties vindt u op Het Leven Lang Leren-programma telde vijf decentrale subsidieprogramma s: Comenius (voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs), Leonardo da Vinci (voor middelbaar beroepsonderwijs), Erasmus (voor hoger onderwijs) en Grundtvig (voor volwasseneneducatie). Het programma Study Visits richtte zich op alle onderwijssectoren. In de periode hebben 34 landen deelgenomen aan het Leven Lang Leren-programma. Het jaarlijks budget op Europees niveau besloeg bijna één miljard euro. Nederland heeft ongeveer dertig miljoen euro per jaar ontvangen voor de decentrale acties. Dit boek beschrijft de programma-onderdelen en de impact die ze hebben gehad. In 2014 wordt het Leven Lang Leren-programma opgevolgd door het nieuwe Europese subsidieprogramma Erasmus+, periode In een apart katern leest u meer over de doelstellingen van dat programma.

6 10

7 Com enius basis- en voortgezet onderwijs Het programma Comenius (sinds 1995) richtte zich op basisonderwijs en voortgezet onderwijs (inclusief speciaal onderwijs), lerarenopleidingen en middelbaar beroepsonderwijs. Het wilde jongeren en leraren de waarde van verschillende Europese culturen bijbrengen. De subsidie van Comenius stelde hen in staat basisvaardigheden te ontwikkelen waardoor zij later een actieve rol in de maatschappij kunnen spelen. Comenius gaat op in het nieuwe Europese programma Erasmus+. Het Europees Platform heeft het programma Comenius uitgevoerd.

8 12 13 Comenius in cijfers, scholen leerlingen Comenius De theoloog Comenius (Tsjechië, ) vond dat onderwijs begrijpelijk en aanschouwelijk moest zijn. Hij was een voorstander van onderwijs voor iedereen docenten jaarlijks budget De Europese Commissie verwacht dat ten minste drie miljoen leerlingen aan de schoolpartnerschappen hebben deel genomen, aan het einde van de programma periode in In Nederland heeft de doelgroep veel gebruik gemaakt van de programma s van Comenius. Zo hebben 300 scholen jaarlijks activiteiten georganiseerd in het kader van een partnerschap; hieraan deden zo n leerlingen en docenten mee. Daarnaast hebben ieder jaar ruim docenten en leerlingen een of meerdere partnerscholen in een ander Europees land bezocht. Sinds 1995 hebben docenten via Comenius aan een Europese nascholing meegedaan en zijn 300 toekomstige docenten als Comenius assistent naar het buitenland geweest. Het jaarlijkse budget voor de programmaonderdelen in Nederland is van drieënhalf miljoen in 2007 gestegen naar ruim vijf miljoen in In Europa werd jaarlijks ruim 150 miljoen euro gereserveerd voor het Comenius-programma. Over de doelgroepen van Comenius Comenius richtte zich op het basisonderwijs en voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en leraren opleidingen. Zowel medewerkers als leerlingen hebben gebruik gemaakt van het subsidieprogramma voor nascholingsactiviteiten en samenwerkingsprojecten met andere Europese landen. Leerlingen konden bijvoorbeeld deelnemen aan een uitwisseling. Aankomende docenten konden als Comenius assistent extra leservaring opdoen op een school in een ander land.

9 14 15 De programma - onderdelen van Comenius, Voorbereidende bezoeken Een instelling die een nieuw schoolpartnerschap, multilateraal project, multilateraal netwerk of begeleidende maatregel wilde opzetten, kon een subsidie aanvragen om personeelsleden de kans te geven een voorbereidend bezoek af te leggen, bijvoorbeeld een bezoek aan een potentiële partnerinstelling of deelname aan een contactseminar. Assistentschappen (assistenten) Door een assistentschap op een school in het buitenland, hebben toekomstige docenten zich een beter beeld kunnen vormen van de Europese dimensie van lesgeven en leren. Het vergrootte hun kennis van vreemde talen, andere Europese landen en onderwijssystemen én de eigen didactische vaardigheden. De gastschool betrok assistenten volledig bij het dagelijkse leven op school. Zo assisteerden zij tijdens lessen en andere schoolactiviteiten. Ook gaven zij ondersteuning aan leerlingen met speciale leerbehoeften en vertelden ze over hun land van herkomst. Een bevoegd en ervaren docent van de gast instelling begeleidde hen. De assistenten konden op meerdere scholen worden ingezet. Assistentschappen (gastinstellingen) Scholen voor basisonderwijs, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs konden zich aanmelden als gastinstelling voor een assistentschap. De school die de assistent uit een ander land aanvroeg, diende een docent aan te wijzen voor de begeleiding. De school kreeg ondersteuning voor bepaalde activiteiten, zoals de invoering van Content and Language Integrated Learning (CLIL) door een vak in een vreemde taal te onderwijzen. Voor de gastinstelling was er geen financiële steun; zij had immers baat bij de aanwezigheid van de assistenten en het werk dat zij verrichtten. Nascholing van onderwijsgevenden en ander personeel Comenius stelde personeel van scholen zowel onderwijzend als niet-onderwijzend en lerarenopleiders in de gelegenheid nascholingscursussen en trainingen te volgen in het buitenland. De trainingen stimuleerden de deelnemers hun praktische vaardigheden op een hoger peil te brengen en hun kennis van het schoolonderwijs in Europa te vergroten. Het doel was de kwaliteit van het schoolonderwijs te verbeteren. De nascholing kon bestaan uit een gestructureerde cursus in het kader van de professionele ontwikkeling van de deelnemer, maar kon ook een stage of een observatieperiode betreffen in een school, onderneming of een overheidsinstantie. Geïnteresseerden konden gebruik maken van een online database van trainingsactiviteiten die in aanmerking kwamen voor financiering en bij de opleidings behoefte aansloten; een vrije keuze was ook mogelijk. De nascholing was ook beschikbaar voor werkloze docenten en docenten die hun beroep weer wilden oppakken na een periode van afwezigheid. Multilaterale schoolpartnerschappen Binnen multilaterale schoolpartnerschappen werkten leerlingen en docenten uit verschillende landen twee schooljaren samen rond een thema. De deelnemers waren afkomstig uit het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs of middelbaar beroeps onderwijs. Het doel van een multilateraal schoolpartnerschap was de verwerving en verbetering van vaardigheden. Het heeft ook een positieve invloed gehad op teamwork, sociale betrekkingen, planning, het ondernemen van projectactiviteiten en het gebruik van ict. De deel nemers oefenden bovendien hun vreemde talen. Hierdoor zijn zij meer gemotiveerd geraakt om een vreemde taal te gaan leren. Er deden minimaal drie landen mee aan een multilateraal partnerschap, waarbij één van de landen als coördinator optrad. De landen kozen een thema dat als katalysator diende voor de samenwerking en het leerproces. Er werden projectbijeenkomsten georganiseerd, veldwerk en projectonderzoek gedaan en het was mogelijk om bijvoorbeeld theaterstukken en musicals uit te voeren. Bilaterale schoolpartnerschappen Om het gebruik van de Europese talen te bevorderen, bood Comenius leerlingen uit het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs de mogelijkheid hun vaardigheid op het gebied van vreemde talen te oefenen en zich vertrouwd te maken met de taal van een ander land. De leerlingen dienden zich tenminste de basis eigen te maken van de taal van de partnerinstelling. Een derde taal werd gebruikt als werk- en communicatietaal.

10 16 17 In een bilateraal schoolpartnerschap werkten leerlingen en docenten samen rond een gemeenschappelijk thema, dat resulteerde in een gezamenlijk eindproduct. Een leerlingenuitwisseling van tenminste tien dagen was onderdeel van dit type partnerschappen. Regiopartnerschappen Plaatselijke of regionale autoriteiten die met onderwijs te maken hebben (in Nederland zijn dit de schoolbesturen) konden binnen een regiopartnerschap samenwerken met een soortgelijke organisatie in een ander land. In beide landen diende nog minimaal één andere school en minimaal één andere organisatie bij het partnerschap betrokken te zijn. De deelnemers kozen een gemeenschappelijk thema dat zij uitwerkten tot een concrete publicatie, conferentie of seminar. Het doel was om samen best practices voor school onderwijs te formuleren en om instrumenten te ontwikkelen voor een grensoverschrijdende duurzame samenwerking. Door dit partnerschap hebben de deelnemers hun onderwijsaanbod voor jongeren kunnen verbeteren. Voorbeelden van activiteiten die binnen de regiopartnerschapen zijn uitgevoerd, zijn projectbijeenkomsten, personeelsuitwisselingen, job shadowing, het bijwonen van conferenties en seminars en het verbreiden van projectervaringen en -resultaten. Mobiliteit van individuele leerlingen Comenius beoogde ook de mobiliteit van individuele leerlingen in het voortgezet onderwijs te vergroten. Het programma maakte het mogelijk dat scholieren drie tot tien maanden bij een gastinstelling en gastgezin in het buitenland konden verblijven. De deelnemende scholen werkten reeds samen binnen een Comenius schoolpartnerschap. De scholieren kregen inzicht in de diversiteit van de Europese culturen en talen en deden leerervaring op in Europees verband. Bovendien hebben zij competenties verworven die relevant en nuttig kunnen zijn voor hun persoonlijke ontwikkeling. Ook docenten hebben baat gehad bij deze scholierenmobiliteit. Door les te geven aan personen uit een andere Europese cultuur, hebben zij pedagogische ervaring opgedaan. Vaak ontstond een duurzamere samenwerking tussen de deelnemende scholen, die elkaars leerprogramma s erkenden. Dit heeft de Europese dimensie van het voortgezet onderwijs versterkt. etwinning Informatie- en communicatietechnologie (ict) is een effectief middel gebleken waarmee scholen partnerschappen en samenwerkingsverbanden hebben ontwikkeld. Op de Europese etwinning portal konden onderwijsinstellingen toekomstige partners vinden en een samenwerking opzetten. De portal bood hiervoor diverse tools en diensten. Zo konden docenten leermiddelen uitwisselen en aan fora deelnemen. Zowel basisscholen als scholen uit het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs, hebben deelgenomen aan etwinning. Meer informatie over de programmaonderdelen van Comenius vindt u op en Internationalisering? Er is sprake van een sneeuwbaleffect!

11

12 20 Leona rdo da Vinci middelbaar beroepsonderwijs Het programma Leonardo da Vinci richtte zich op de samenwerking en mobiliteit in het mbo. Het ging in 1995 van start. Leonardo da Vinci subsidieerde, naast Europese mobiliteit, internationale projecten gericht op de ontwikkeling van opleidingsmateriaal en methodes om de kwaliteit en de aantrekkelijkheid van het beroepsonderwijs in heel Europa te bevorderen. Leonardo da Vinci gaat op in het nieuwe Europese programma Erasmus+. CINOP heeft het programma Leonardo da Vinci uitgevoerd.

13 22 23 Leonardo da Vinci in cijfers, Europese uitwisselingen deelnemers in Nederland 360 samenwerkingsverbanden Leonardo da Vinci De veelzijdige Leonardo da Vinci (Italië, ) wetenschapper, kunstenaar, literator, musicus wordt beschouwd als hét renaissanceideaal van de homo universalis, de alleskunner en alleskenner Sinds de start van het programma in 1995 hebben al meer dan Europese uitwisselingen plaatsgevonden met jongeren voor een buitenlandse stage, professionals uit het beroepsonderwijs voor job shadowing bij een Europese organisatie en pas afgestudeerden om werkervaring op te doen. Dit komt neer op een jaarlijks gemiddelde van ongeveer deelnemers. Ruim 50% van alle mbo-leerlingen heeft deel genomen aan het programma. Naast beurzen voor uitwisseling van opleiders en professionals in het beroepsonderwijs, zijn ruim kleine en grootschalige samenwerkingsprojecten gericht op innovatie van het beroepsonderwijs gefinancierd. Het budget voor Europese Leonardo da Vinciprojecten steeg van euro in 2007 naar ruim 350 miljoen euro in In Nederland deden ruim deelnemers binnen het Europese Leven Lang Lerenprogramma ( ) een leerervaring op in een ander Europees land. Ruim 360 grote en kleinschalige samenwerkingsverbanden werden aangegaan om nieuwe mogelijkheden te verkennen en concrete instrumenten te ontwikkelen om de kwaliteit en aantrek- budget 2013 kelijkheid van het middelbaar beroepsonderwijs en overig beroepsgerelateerd leren in Europa te verbeteren. Naast vrijwel alle regionale en agrarische opleidingscentra zijn ook bedrijven, verenigingen en overheden betrokken bij Leonardo da Vinci-projecten. Het jaarlijkse budget is van 9 miljoen euro in 2007 opgelopen tot ruim 14 miljoen euro in Over de doelgroepen van Leonardo da Vinci Onderwijsinstellingen, bedrijven, kenniscentra beroepsonderwijs, bedrijfsleven, overheid en andere organisaties gericht op het beroepsonderwijs en sectorale organisaties vormden de doelgroep van Leonardo da Vinci. Binnen het Leven Lang Leren-programma was er voor een aantal instellingen tevens de mogelijkheid om een Certificate for Mobility (CfM) te bemachtigen. Dit mobiliteitscertificaat is een erkenning van het vermogen van een organisatie om een mobiliteitsproject van excellente kwaliteit te implementeren. De kwaliteit betreft zowel de inhoud (beleid, strategie, werkprogramma) als de operationele en financiële aspecten. Het CfM werd toegekend

14 24 door het Nationaal Agentschap Leonardo da Vinci op basis van een CfM-aanvraag. Uiteindelijk beschikten negen instellingen over een CfM en moest het Nationaal Agentschap een aantal instellingen teleurstellen die ook excellente kwaliteit neerzetten in internationale mobiliteit. De programma - onderdelen van Leonardo da Vinci, Voorbereidende bezoeken Instellingen die in aanmerking wilden komen voor nieuwe projecten inzake mobiliteit, partner schappen, overdracht van informatie of ontwikkeling van innovatie, konden subsidie aanvragen voor een voorbereidend bezoek. Een dergelijk bezoek kon bestaan uit het bezoeken van een mogelijke partnerinstelling of deelname aan een contactseminar, georganiseerd door een Nationaal Agentschap, voor het vinden van een partner. De voorbereidende bezoeken hebben potentiële partners de kans gegeven elkaar te ontmoeten om zo bijvoorbeeld een werkplan te ontwikkelen voor een toekomstig partnerschap of de rollen, verantwoordelijkheden en taken van de partners binnen een toekomstig project te bepalen. Het bezoek kon vijf dagen duren. Stages voor leerlingen Leerlingen hebben werkervaring kunnen opdoen in een onderneming of opleidingsinstelling in een ander land. Ze volgden een leerwerktraject, waarbij de opleiding op de werkplek (in een onderneming) en eventueel ook op een onderwijsinstelling plaatsvond. De onderneming speelde een actieve rol en was verantwoordelijk voor de opzet van het opleidingsprogramma. Een buitenlandse stage heeft een meerwaarde ten opzichte van een vergelijkbare stage in eigen land en heeft de taalvaardigheden en interculturele vaardigheden van de deelnemer vergroot. Het gebruik van Europass was voor de leerlingen verplicht. Europass is een initiatief van de Europese Unie om mobiliteit bij werken en leren te vergemakkelijken. Een set van vijf Europassdocumenten maakt de kwalificaties en competenties van de Europasshouder transparant. Dit is essentieel om de mobiliteit tussen Europese landen of binnen nationale sectoren te bevorderen. Stages voor personen op de arbeidsmarkt Pas afgestudeerden, werknemers, zelfstandigen of werkzoekenden konden stage lopen in een ander Europees land. Tijdens deze stage volgde de deelnemer een beroepsopleiding in een onderwijsinstelling of deed werkervaring op in een onderneming. Stages voor professionals Personen werkzaam in het beroepsonderwijs konden een kort werkbezoek brengen aan het buitenland om kennis en ervaring met Europese collega s uit te wisselen. Zij hebben kennis opgedaan, ontwikkelden vaardigheden en verkregen kwalificaties ter bevordering van hun persoonlijke ontwikkeling. Deze actie heeft de kwaliteit en de innovatie van onderwijsstelsels, instellingen en praktijken op het gebied van het beroepsonderwijs ondersteund en bevorderd. Partnerschappen Bij partnerschappen was het samenwerkingsproces zelf een belangrijk onderdeel van het project. De activiteiten richtten zich op de actieve deelname van stagiairs maar ook op de samenwerking tussen docenten en opleiders. Aan een partnerschap deden minimaal drie landen mee. Deze partnerschappen

15 26 27 vulden het hiaat tussen de twee grootste programmaonderdelen van Leonardo da Vinci: mobiliteit en innovatie-overdracht. Dit soort projecten werkt als een vliegwiel. Overdracht van innovatie Het doel van deze projecten was het verbeteren van de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het middelbaar beroepsonderwijs en overig beroepsgerelateerd leren in Europa. Overdracht van innovatie hield in dat een bestaande innovatieve oplossing werd toegepast in andere landen, sectoren of doelgroepen. Projecten hadden zeer uiteenlopende onderwerpen, maar moesten wel een relatie hebben met Europese en/of nationale prioriteiten. De nadruk lag op het importeren van kennis die in het buitenland reeds was ontwikkeld. Meer informatie over de programmaonderdelen van Leonardo de Vinci vindt u op en

16

17 30 Eras mushoger onderwijs Het programma Erasmus (sinds 1987) stelde studenten in staat om in het buitenland te studeren en stage te lopen en stimuleerde de samenwerking tussen Europese instellingen van hoger onderwijs. Uitgangspunt was dat de buitenlandervaring voor de student een academische verrijking zou zijn en zou bijdragen aan de ontwikkeling van interculturele vaardigheden. Het programma heeft ook de uitwisseling van docenten en ander personeel bevorderd. Erasmus gaat op in het nieuwe Europese programma Erasmus+. Nuffic heeft het programma Erasmus uitgevoerd.

18 32 33 Erasmus in cijfers, Europese studenten docenten & stafleden studenten Erasmus Desiderius Erasmus (Nederland, 1466 of ) schreef opvoedkundige werken en verhandelingen over taal en welsprekendheid, religieuze en theologische werken, maatschappijen cultuurkritieken en talloze commentaren en brieven. 45 intensieve programma s jaarlijks budget (NL) Veruit de meeste Europese universiteiten en hogescholen hebben meegedaan aan Erasmus, in totaal wel In 2012, het jaar dat het programma 25 jaar bestond, mocht Europa de 3-miljoenste student verwelkomen. Ook hebben bijna docenten en stafleden in het kader van onderwijsopdrachten en staftraining een periode in het buitenland doorgebracht, dankzij een Erasmussubsidie. Het jaarlijkse budget is inmiddels meer dan 550 miljoen euro. Zestien miljoen gaat daarvan naar Nederland. Het aantal Erasmusstudenten groeit nog jaarlijks. Anno 2013 gaan in Nederland ruim studenten voor studie of stage naar het buitenland. De Universiteit Maastricht heeft de meeste uitgaande Erasmus studenten, ruim 800 per jaar, en staat daarmee op de 29ste plaats in de Europese top 100. De Rijksuniversiteit Groningen staat met bijna 650 studenten op plek 46 in de top 100 van de instellingen die Erasmusstudenten ontvangen. Ook de populariteit van de andere programmaonderdelen, zoals de intensieve programma s, stijgt nog steeds. Ruim veertig programma s worden nu jaarlijks aangeboden. Over de doelgroepen van Erasmus Europese universiteiten en hogescholen konden deelnemen aan Erasmus indien zij beschikten over het Erasmus University Charter (EUC). Dit certificaat waarborgt de principes die ten grondslag liggen aan de mobiliteit binnen het Erasmus-programma: gelijkheid en transparantie voor studenten in de erkenning van behaalde punten of vakken. Wanneer een instelling een EUC heeft, betekent dit dat de Europese Commissie gelooft dat de subsidie daadwerkelijk tot de beoogde resultaten zal leiden. Onderwijsinstellingen met een EUC konden ook deelnemen aan andere Europese subsidieprogramma s zoals Tempus en Erasmus Mundus.

19 34 35 De programma - onderdelen van Erasmus Student en studie Studenten in het hoger onderwijs konden drie tot twaalf maanden studeren aan een instelling in een ander Europees land. Het doel van de uitwisseling was om studenten op onderwijskundig, taalkundig en cultureel vlak leerervaringen op te laten doen in het buitenland. De uitwisseling kon alleen tot stand komen wanneer de onderwijsinstellingen institutionele overeenkomsten hadden. Bovendien moesten zij allebei houder zijn van een EUC. De onderwijsinstellingen selecteerden zelf de studenten die voor de uitwisseling in aanmerking kwamen. De thuisinstelling moest de periode die de student in het buitenland doorbracht, volledig erkennen, bij voorkeur aan de hand van ECTS-credits. Deze erkenning is gebaseerd op de studieovereenkomst die alle betrokken partijen moeten hebben goedgekeurd, voorafgaand aan de uitzending. Erasmusstudenten werden vrijgesteld van collegegeld, inschrijvingsgeld en vergoedingen voor het afleggen van examens en hadden vrije toegang tot laboratoria en bibliotheken van de gastinstelling. De eigen hoger onderwijsinstelling droeg zorg voor de selectie van de studenten. Student en stage Studenten konden naar het buitenland voor een stage van drie tot twaalf maanden. Terwijl zij werkervaring opdeden, verwierven ze specifieke vaardigheden, inclusief de taal, en groeide hun begrip van en kennis over de economische en sociale cultuur van het land. Erasmus wilde zo de samenwerking tussen hoger onderwijsinstellingen en ondernemingen bevorderen en toekomstige, goed opgeleide beroepsbeoefenaren internationale ervaring laten opdoen. Een stage in een onderneming, trainingsinstituut, onderzoekscentrum of andere organisatie in Europa is een manier om dat doel te bereiken. Onderwijs opdrachten Erasmus bood ook een speciaal programma voor docenten van hoger onderwijsinstellingen. Zij konden college gaan geven bij een partnerinstelling in een ander land, gedurende een termijn van één dag tot zes weken. Ook medewerkers van ondernemingen konden voor een gastcollege worden uitgenodigd. Op deze manier hebben studenten, die niet de mogelijkheid hadden deel te nemen aan een mobiliteitsprogramma, tóch kunnen profiteren van de kennis en expertise van een buitenlandse docent. Zowel docenten van hoger onderwijsinstellingen als personeelsleden van ondernemingen kwamen in aanmerking voor deze onderwijsopdrachten. Staftraining Dit programma-onderdeel heeft het mogelijk gemaakt dat onderwijzend en ander personeel van hoger onderwijsinstellingen een trainingsperiode van vijf werkdagen tot zes weken doorbracht in een onderneming of organisatie in een ander land. Het doel van deze staftraining was om de deelnemers specifieke kennis of knowhow op te laten doen, die zij vervolgens konden toepassen in hun dagelijkse werk. Ook verwierven zij praktische vaardigheden die van belang waren voor hun huidige functie en hun professionele ontwikkeling. Er waren verschillende benamingen voor het verblijf in de partneronderneming, -organisatie of -instelling: kortlopende detacheringen, job shadowing, studiebezoek, workshop of conferentie. Intensieve programma s Een intensief programma bracht studenten en onderwijzend personeel van hoger onderwijsinstellingen uit ten minste drie deelnemende landen samen voor een studieprogramma. Dit kon een eenmalige activiteit zijn, maar

20 36 37 Een internationaal netwerk en internationale ervaring zijn meerwaardes om te kunnen groeien en zelfstandig te worden. kon ook gedurende een aantal jaren worden herhaald. De maximumduur van de financiering was drie opeenvolgende jaren, met indiening van een jaarlijkse aanvraag. Intensieve programma s mochten geen onderzoeksactiviteiten of conferenties omvatten, maar dienden de deelnemende docenten en studenten wezenlijk nieuwe elementen aan te reiken op het vlak van leermogelijkheden, ontwikkeling van vaardigheden, toegang tot informatie, curriculumontwikkeling, enzovoort. Het doel van een intensief programma was het bevorderen van multinationaal onderwijs op het gebied van thema s die normaliter niet of slechts bij een zeer beperkt aantal hoger onderwijsinstellingen aan bod zouden komen. Studenten en docenten werkten samen in multinationale groepen. Op die manier profiteerden zij van speciale leer- en lesomstandigheden die in de afzonderlijke instellingen niet beschikbaar waren. Intensieve taalcursussen Intensieve taalcursussen waren taalcursussen voor zogeheten kleine talen. Europese landen die deze talen in hun onderwijs gebruikten, konden de cursussen aanbieden. Erasmusstudenten hebben door dit intensieve talenprogramma kennis gemaakt met de taal en cultuur van het gastland. Het programma duurde twee tot zes weken. De grote talen Engels, Frans, Duits en Spaans (Castiliaans) kwamen niet in aanmerking voor het talenprogramma. Meer informatie over de programmaonderdelen van Erasmus vindt u op en

21

22 40 Grund tvigvolwasseneneducatie Het programma Grundtvig (gestart in 2000) richtte zich op alle organisaties en instellingen die algemeen vormend onderwijs aan volwassenen aanbieden. Het onderwijs zag zich gesteld voor een dubbele uitdaging: enerzijds onderwijs te bieden aan het grote aantal volwassenen dat de school vroegtijdig had verlaten of nooit de kans had gehad om naar school te gaan, anderzijds onderwijs te bieden aan een vergrijzende bevolking. Volwasseneneducatie stelde beide categorieën in staat hun kennis en vaardigheden te verbeteren en bij te houden. Het kernbegrip was kwaliteitsverbetering door Europese samenwerking. Grundtvig gaat op in het nieuwe Europese programma Erasmus+. Het Europees Platform heeft het programma Grundtvig uitgevoerd.

23 budget in 2007 Grundtvig in cijfers, voor 3 acties budget in 2013 voor 6 acties Grundtvig Pastoor, theoloog, dichter, filosoof, historicus, sociaal criticus en literator Nikolaj Frederik Severin Grundtvig (Denemarken, ) pleitte voor een unieke school, voor mensen van alle leeftijden. Hij wordt beschouwd als de grote mentor van de volwasseneneducatie beurzen voor Nederlandse docenten lerende partnerschappen Grundtvig in cijfers Een van de operationele doelstellingen van het Grundtvig-programma was de realisatie van kwalitatief hoogwaardige en beter toegankelijke mobiliteit van personen die bij de volwasseneneducatie in Europa waren betrokken. Ook wilde het programma de mobiliteit van de doelgroep vergroten om in 2013 ten minste personen per jaar te ondersteunen. Het Grundtvig-programma startte in 2007 met drie acties om de internationale samenwerking te stimuleren: lerende partnerschappen, nascholing en voorbereidende bezoeken. In 2009 werden hieraan senior vrijwilligersprojecten, workshops, bezoeken en uitwisselingen en assistentschappen toegevoegd. Ook het budget voor Nederland groeide van euro in 2007 naar ruim 1,5 miljoen euro in Mede hierdoor is de belangstelling voor Grundtvig sterk gegroeid. In Nederland hebben tot nu toe ongeveer 750 docenten een beurs aangevraagd. Het aantal lerende partnerschappen dat werd aangevraagd, steeg ieder jaar. In de periode 2007 tot en met 2013 werden 276 partnerschappen gefinancierd. De doelgroepen van Grundtvig Grundtvig was bedoeld voor zowel de formele als de non-formele en informele volwasseneneducatie. De deelnemers kwamen van onder andere ROC s, volksuniversiteiten, musea, bibliotheken, gevangenissen, welzijnsorganisaties en stichtingen met maatschappelijk georiënteerde doelstellingen.

24 44 45 De programmaonderdelen van Grundtvig Voorbereidende bezoeken Een organisatie die in het kader van het Grundtvig-programma een lerend partnerschap, een senior vrijwilligersproject, een multilateraal project, een netwerk of een project rond flankerende maatregelen wilde opzetten, kon een subsidie aanvragen voor een voorbereidend bezoek. Zo kon men geschikte partnerinstellingen vinden en een werkplan opstellen ter voorbereiding van de aanvraag voor een project, partnerschap of netwerk. Bezoeken en uitwisselingen Docenten of andere personeelsleden in de volwasseneneducatie konden een werkbezoek afleggen in een ander land. Hierdoor kregen zij een breder beeld van de volwasseneneducatie in Europa, konden zij bepaalde praktische vaardigheden verbeteren met betrekking tot het lesgeven of kon hun expertise het werk van de gastorganisatie ondersteunen. De bezoeken konden individueel of in kleine groepen worden afgelegd. Tot de mogelijkheden behoorden onder andere het gedurende korte tijd lesgeven aan een buitenlandse instelling, het bestuderen van bepaalde aspecten van de volwasseneneducatie in het gastland of het bestuderen van trainingsstelsels. Ook het bijwonen van conferenties en seminars behoorde tot de mogelijkheden. Assistentschappen Docenten, ook aankomende docenten, en ander personeel in de volwasseneneducatie konden als Grundtvig-assistent lesgeven aan een instelling voor volwasseneneducatie in een ander Europees land, gedurende tenminste twaalf weken. Zo konden zij zich een beter beeld vormen van de Europese dimensie van volwasseneneducatie, breidde hun kennis van vreemde talen uit, en maakten ze kennis met andere Europese landen en hun onderwijssystemen voor volwasseneneducatie en verbeterden zij hun professionele en interculturele vaardigheden. Nascholing voor personeel Mensen die werkzaam zijn op het gebied van volwasseneneducatie, konden in een ander land een training volgen. Zo konden docenten hun kennis en vaardigheden verbeteren en uitwisselen met docenten in het buitenland. Ook leerden zij op de nascholing de volwasseneneducatie in het gastland beter kennen. Workshops Een organisatie met expertise op een specifiek terrein, kon een workshop aanbieden aan volwassenen uit Europa. De workshops konden gaan over milieu, gezondheid, beeldende kunst, muziek, creativiteit en het leren van talen. De workshops dienden minimaal tien en maximaal twintig volwassenen uit verschillende landen samen te brengen. De deelnemers werden aangemoedigd om hun vaardigheden en inzichten met elkaar te delen. Het doel van de workshops was onder meer volwassenen, die weinig onderwijs hadden genoten of geen ervaringen in het buitenland hadden, de gelegenheid te geven kosteloos een workshop bij te wonen. Lerende partnerschappen Lerende partnerschappen waren kleinschalige samenwerkingsactiviteiten. In een partnerschap werkten docenten en lerenden uit minstens drie landen samen op een of

25 46 47 meerdere themagebieden. In het kader van een lerend partnerschap kon uitwisseling van docenten en lerenden plaatsvinden en konden ervaringen en best practices worden gedeeld. Ook veldwerk, projectvergaderingen, het voorbereiden van voorstellingen, de organisatie van tentoonstellingen, het doen van onderzoek, het produceren van brochures, dvd s of handboeken waren mogelijk. De uitwisseling van ervaringen, praktijken en methoden heeft bijgedragen aan een groter inzicht in de diversiteit van Europa op cultureel, sociaal en economisch gebied en heeft de kennis van de eigen volwasseneneducatie en die van de partnerinstellingen verbeterd. Senior vrijwilligersprojecten Vrijwilligerswerk wordt steeds meer erkend als een waardevolle informele leerervaring voor 50-plussers. Mensen op leeftijd vormen bovendien een bron van wijsheid en ervaring waarvan de samenleving kan profiteren. Binnen de senior vrijwilligersprojecten konden 50-plussers gedurende drie weken vrijwilligerswerk doen in een ander Europees land. Bilaterale partnerschappen van lokale organisaties uit twee verschillende landen kwamen voor financiële ondersteuning in aanmerking. Meer informatie over de programmaonderdelen van Grundtvig vindt u op en Wat eerst alleen bij docenten leefde, heeft nu belangstelling in brede kring.

26

27 50 Study Visits sectoroverschrijdend Waar de programma s Comenius, Leonardo da Vinci, Erasmus en Grundtvig zich richtten op specifieke onderwijssectoren, liet het programma Study Visits deze afbakening los. Bij een Study Visit brachten specialisten en beleidsmakers een bezoek aan een ander land om daar een specifiek aspect van het Leven Lang Leren-programma te onderzoeken. De Europese Commissie stelde periodiek de thema s vast.

28 52 Een Study Visit telde maximaal vijftien deelnemers, afkomstig uit verschillende landen en verschillende groepen in het onderwijs. De Europese Commissie wilde met de Study Visits beleidsontwikkeling en samenwerking op Europees niveau ondersteunen, met name in de context van het nieuw strategisch kader voor samenwerking op het gebied van onderwijs en training, het E&T Deze actie was gericht op de bevordering van een cultuur van peer learning, dat wil zeggen observatie, uitwisseling en wederzijds leren van ervaringen van algemeen belang op Europees niveau. De Study Visits komen niet terug in het nieuwe programma Erasmus+.

29 Ik lever graag een paar lessen natuurkunde in voor het internationaliseringsprogramma.

30 54 55 School is meer dan alleen het aanleren van cognitieve vaardigheden Michael Triebels en Virgil Tromp WIE Montessori College Nijmegen WAT Het onderzoeken van elkaars eetgewoontes DOEL Het van binnen uit leren kennen van een andere cultuur PROGRAMMAONDERDEEL Comenius etwinning, bilateraal schoolpartnerschap In 2012 vierden Nederland en Turkije dat zij 400 jaar diplomatieke relaties onderhielden. Dat jaar had ook het Montessori College in Nijmegen iets te vieren. Het Europees Platform gaf de school een prijs voor een uitwisselingsproject met een school in Izmir, Turkije. Leerlingen onderzochten elkaars eetcultuur. Het Nijmeegse Montessori College organiseerde in 2012 een uitwisseling met een partnerschool in Izmir, Turkije. Tien dagen lang waren leerlingen bij elkaar te gast om elkaars keukentradities en veranderende eetgewoontes te onderzoeken. Virgil Tromp, docent natuurkunde (inmiddels werkt hij op een andere school), vertelt hoe het Montessori College in 2005 een begin had gemaakt met internationalisering. De eerste projecten kwamen via etwinning tot stand, een soort datingsite voor docenten die een uitwisseling zoeken, grapt hij. Virgil Tromp en collega Michael Triebels, docent economie, vonden het spannend toen een Turks lyceum uit Izmir zich meldde in reactie op een nieuwe oproep. De Nijmegenaren zochten een betrouwbare partner, in hun definitie: Een school die niet alleen enthousiast is, maar ook concreet aanvullingen doet, met eigen ideeën en initiatieven komt, verbreding en verdieping biedt. Een andere eis was dat ouders zich betrokken zouden voelen. Dit is ook een wens van het Europees Platform dat zoveel mogelijk mensen met elkaar in contact wil laten komen, docenten, schoolleiders en ouders. Als ouders geïnteresseerd zijn in het onderwerp, zijn ze bereid tot meer, aldus de twee docenten. Het was daarom belangrijk een onderwerp te kiezen dat breed gedragen zou worden. Dat eet cultuur een schot in de roos was, bleek direct uit de vele reacties die binnenkwamen, nadat ze het onderwerp via etwinning hadden aangeboden. Een verblijf van tien dagen in een wild vreemd land is een grensverleggende ervaring. Het is gewoon ánders Izmir voegde veel toe aan de Hollandse plannen. Zo leerden de Nederlandse leerlingen zelf yoghurt een populair gerecht in Turkije maken, bezochten ze een broodbakker en een olijfoliefabriek. Tussen de culinaire bedrijvigheid door, gingen ze naar culturele attracties zoals de wereldberoemde ruïnes in Ephese. Na zes maanden kwamen de Turken naar Nederland voor hun tegenbezoek in dit Comenius bilateraal schoolpartnerschap. De leerlingen bezochten onder meer Wereldkoks, een school die allochtone vrouwen weerbaar maakt door hen een startkwalificatie te laten behalen voor een kookworkshop. De Turkse leerlingen leerden dat Nederland een migratieland is. Ze ontmoetten vrouwen uit Thailand en China. Later gingen ze op de fiets naar de vrouwen thuis voor een interview. Het randprogramma bestond verder uit een bezoek aan het Openluchtmuseum, het Rijksmuseum en een lezing over eten door de eeuwen heen. Hoe was de samenwerking tussen de scholen in de praktijk? Het is gewoon ánders, vatten de twee samen. Niet iedereen kon zich in het Engels uitdrukken. Ook zijn er verschillen met het onderwijs in Nederland. Zo bleek de school veel minder strak georganiseerd, wat in de praktijk leuk was. Er kon veel ad hoc worden georganiseerd. Hier in Nederland zouden we het rooster moeten omgooien, zelfs op onze school waar heel veel kan.

31 56 57 waarde van De internationalisering staat niet ter discussie. Maar het is wel lastig om het binnen school te organiseren. Je doet immers veel buiten het curriculum. Niet iedereen wil dit Leerlingen uit 4 havo en 5 vwo konden zich inschrijven. Voornaamste voorwaarde was dat de deelnemers er goed voorstonden op school. Ze kregen een belangrijke rol toegewezen: de docenten creëerden een kader, de leerlingen moesten het invullen. Triebels: Wij wilden dat er een stadswandeling zou worden georganiseerd, de leerlingen maakten deze. Tromp: De leerlingen moesten het programma zelf inhoudelijk invullen. Zo initieerden ze de discussie of ze nou wel of niet alcohol zouden schenken. We maakten ze bewust medeverantwoordelijk. Dat vonden ze leuk. De achttien leerlingen die uiteindelijk meededen, verbleven in Izmir tien dagen in een gastgezin, de ouders van Turkse deelnemers. In Nijmegen ontvingen de Nijmeegse scholieren op hun beurt de Turkse leerlingen thuis. Het waren erg lange dagen, vertelt Tromp. De leerlingen waren te moe om s avonds nog op stap te gaan. Als je om uur pas terug bent, hoef je niet meer te feesten. Wat motiveerde de leerlingen om mee te doen? Triebels: Het is een zeldzame kans om in de keuken van een ander land te kijken, in dit geval letterlijk. Het zijn leerlingen die het er echt voor over hebben, want, zeggen Tromp en Triebels, niet alle leerlingen willen tweemaal tien dagen missen van school. Leerlingen wéten bovendien dat er eisen aan hen worden gesteld. Niet iedereen wil dat. Leerlingen die meedoen, hebben een bepaalde nieuwsgierigheid, aldus Triebels. Je moet niet heel schuchter zijn, je bent tien dagen in een vreemd land. Dat is een uitdaging. Tromp verwijst naar het motto van het Montessori College, verbaas jezelf. Dan is een verblijf van tien dagen in een wildvreemd land wel een grensverleggende ervaring. Stroomversnelling Er is voldoende draagvlak voor internationalisering op het Montessori College, maar dat was niet meteen in 2005 het geval. Is dit wel nodig?, vroegen docenten zich af. De leerlingen zijn weg, wij dragen de lasten, niet de lusten. Triebels: De school moest eerst zien wat de meerwaarde van internationalisering was. Nu is dat duidelijk en is er sprake van een sneeuwbaleffect. We hebben partnerscholen in Spanje, Duitsland, Frankrijk en Italië, zetten een multilateraal programma op én er zijn leerlingen die individueel naar Finland reizen. We zien dat leerlingen beter gemotiveerd raken door een uitwisseling. Tromp: De waarde van internationalisering staat niet ter discussie. Maar het is wel lastig om het binnen school te organiseren. Je doet immers veel buiten het curriculum. Triebels: We willen daarom een groot bord maken waarop we alle projecten noemen. We willen de docenten er zoveel mogelijk bij betrekken. Wat kunnen zij doen? We willen internationalisering echt inbedden in de school. Voor de twee docenten is het duidelijk. Triebels: School is meer dan alleen het aanleren van cognitieve vaardigheden, waarop Tromp zegt: Ik lever graag een paar lessen natuurkunde in voor het internationaliseringsprogramma. Dit is een ervaring die heel bijzonder is. Triebels: Leerlingen vinden het geen punt om de lessen in te halen. Iedereen is enthousiast. Zowel het Europees Platform als het multicultureel instituut Forum beloonden het project met een prijs. Triebels ziet het als een bevestiging om door te gaan met projecten waar leerlingen kunnen aanhaken, die breed gedragen worden en enthousiasmeren. Dat leerlingen er over vertellen. Want ook de nabije omgeving van de leerlingen krijgt met internationalisering te maken. Finland telt een groeiend aantal inwoners van allochtone afkomst; wij hebben veel ervaring met lesgeven aan mensen uit andere culturen.

32 58 59 De kracht van Finland is open te staan voor anderen De Brink, De Barg en Angelslo WIE Openbare basisscholen De Brink, De Barg en Angelslo uit Emmen WAT ViGU: A Viewing Guide: A practical tool for research attitude, collegial consultation, reflection and classroom-management DOEL Ontwikkelen internationale kijkwijzer PROGRAMMAONDERDEEL Comenius regiopartnerschap Het Finse onderwijs wordt het beste van de wereld genoemd. Drie basisscholen uit Emmen werkten in een Comenius regiopartnerschap samen met Finse scholen. De beroemde Finse onderwijsgoeroe Pasi Sahlberg was gastspreker op de conferentie die zij als slotstuk organiseerden. Het Finse onderwijs staat wereldwijd in grote belangstelling vanwege zijn kwaliteit. Dé onderwijsgoeroe van dit moment, spreker op wereldpodia zoals TED, is ook een Fin: Pasi Sahlberg. Zijn boodschap: het Angelsaksische onderwijsmodel, dat is gebaseerd op toezicht, controle en inspectie, werkt niet. Sahlberg propageert gelijkheid en vertrouwen en vindt dat er in docenten moet worden geïnvesteerd. Het zijn volgens hem de succesfactoren van het Finse onderwijs. In mei 2013 was Sahlberg in Emmen, waar hij sprak op een conferentie. De toehoorders waren heel enthousiast, vertellen Han Brummel, Jan Duursma en Fré Jongsma die de onderwijsgoeroe naar Nederland wisten te halen. Het drietal is directeur van respectievelijk De Brink, De Barg en Angelslo, drie openbare basisscholen in Emmen. Het seminar was het slotstuk van een succesvol Comenius regiopartnerschap waarbinnen De Brink, De Barg en Angelslo samenwerkten met basisscholen uit Oulu in Finland. Ook de gemeenten Emmen en Oulu, de universiteit van Oulu en de Stenden Hogeschool uit Emmen participeerden in het partnerschap, die in het najaar van 2011 startte en eindigde met het seminar in mei Onderwijs aan andere culturen Fré Jongsma vertelt dat het zaadje voor het regiopartnerschap terloops werd geplant, toen een Fin uit Oulu, op bezoek bij de gemeente Emmen, informeerde naar de ervaring van Emmen met het geven van onderwijs aan allochtonen. Die vraag kwam terecht bij Jongsma. Finland telt een groeiend aantal inwoners van allochtone afkomst; wij hebben veel ervaring met lesgeven aan mensen uit andere culturen. Emmen, met ruim inwoners een van de grootste steden van Noord Nederland, heeft van oudsher veel grote industrieën. Draka, Enka en kiezen van een Het onderwerp kost tijd. Je denkt dat je hetzelfde bedoelt maar komt er gaandeweg achter dat dit niet zo is. de Deense kousenfabriek Danlon maakten dat al decennia geleden arbeiders uit andere landen naar de Drentse stad trokken. De Finnen waren benieuwd naar de ervaringen van de Nederlanders. Jongsma ging met een delegatie van het bestuur openbaar onderwijs Emmen naar Finland. We besloten een samenwerking op te zetten en bij Comenius subsidie aan te vragen. De twee andere openbare basisscholen uit Emmen sloten zich aan. Alle drie de scholen hebben veel allochtone leerlingen. Ter voorbereiding van het regiopartnerschap gingen de drie directeuren naar Oulu. Het was een kwestie van efficiënt werken, vertellen ze, want in een tijd van twee jaar zou het hele project moeten worden uitgedacht, uitgerold en voltooid. Het zou eigenlijk langer moeten duren, zegt Jongsma, want het kiezen van een onderwerp kost tijd. Je denkt dat je hetzelfde bedoelt maar komt er gaandeweg achter dat dit niet zo is. Dat kan een valkuil zijn, vult Brummel aan. Als je vanuit je Nederlandse perspectief kijkt, wat de schoolinspectie hier zou doen Duursma: Wij zijn zo aan het meten, aan het plannen, dat doen ze daar niet. Kijkwijzer Uiteindelijk kwamen de Finnen en de Nederlanders overeen dat ze een kijkwijzer zouden ontwikkelen, een instrument waarmee ze het

33 60 61 willen zo ruilen We met de Finnen. onderwijs tegen het licht houden door bij elkaar in de klas te kijken. Centrale vraag: waarom doe jij wat je doet op jouw manier? In het Nederlandse onderwijs werkt men al langer met kijkwijzers. Fré: Samen met de Finnen wilden we een kijkwijzer ontwikkelen die ook internationaal kan worden gebruikt. We hebben naar competenties gekeken op lokaal niveau. Bedoelen we hetzelfde? We hebben een schema ontwikkeld, met leer ervaringen, didactische vaardigheden en pedagogische vaardigheden. Hoe doen we het hier, hoe gebeurt het in Finland? Duursma geeft een voorbeeld. Differentiatie is een onderwerp in de kijkwijzer. Hoe denken de Finnen over dat onderwerp? Is wat wij menen te zien, juist? Eerst wilden we werken met checkboxen maar dat vonden we toch te richtinggevend. Aan de andere kant moest de kijkwijzer ook niet te open en vrijblijvend zijn. App De Nederlanders reisden zesmaal naar Oulu. De Finnen waren heel open als je gewoon in de klas kwam kijken, vertelt Brummel, maar als je met de kijkwijzer kwam, veranderde dat. Er werd ook gekeken naar functioneren. Dat vonden ze eng. Toch reageerden de meeste Finnen redelijk enthousiast. Het is goed om bij elkaar te kijken, vinden de drie. Je denkt toch vanuit je eigen referentiekader, daarom is het zo verrassend om in het buitenland te kijken. De eerste aanzet voor de nieuwe kijkwijzer was er uiteindelijk snel. Daarna was het een kwestie van aanpassen en verbeteren, zeggen de drie. Het resultaat heet ViGU, A Viewing Guide: A practical tool for research attitude, collegial consultation, reflection and classroom-management. De kijkwijzer werd gepresenteerd tijdens het seminar waar ook Pasi Sahlberg sprak. Het liefst willen Jongsma, Brummel en Duursma het project voortzetten en de kijkwijzer ontwikkelen tot een app. Brummel: Ik vind het belangrijk dat mensen nadenken bij hetgeen ze doen, nadenken over hun functioneren. Jongsma: Als gevolg van dit project gingen mensen bij elkaar kijken, met de kijkwijzer. Duursma: De kracht van Finland is open te staan voor anderen. Ruilen met Finland Zouden de drie willen ruilen en in Finland willen lesgeven? Alle drie antwoorden ze, zonder enige aarzeling, bevestigend. Vooral het feit dat de Finnen vanuit de leerstof denken en het niet de inspectie is die een leermethode voorschrijft spreekt hen aan. Desondanks blijft het onderwijs in Nederland leuk. Juist door zo n regiopartnerschap, zegt Jongsma. Het Nederlandse onderwijs heeft bovendien veel te bieden, ook aan de Finnen. De drie vertellen dat de Finnen vooral gecharmeerd waren van heel praktische zaken: Schoolafspraken, bijvoorbeeld over aandacht, over werken in openbare ruimtes, zelfstandig werken, differentiaties: in groepen samenwerken. Ook prijzen de Finnen de functioneringsgesprekken van directeuren met leerkrachten. Als Jongsma, Brummel en Duursma naar Finland zouden gaan, zouden ze zeker deze Nederlandse zaken meenemen. Jongsma wil de differentiatie graag meenemen, Brummel de functioneringsgesprekken en Duursma het klassenbezoek. En een dikke jas, voegt hij toe. boertje van buuten is nu het Het boertje van de wereld.