Scriptieonderzoek. De Gezonde Schoolkantine. Auteurs: Sandra Brandjes en Daniëlle Luppers

Transcriptie

1 Scriptieonderzoek 2009 De Gezonde Schoolkantine uteurs: Sandra Brandjes en Daniëlle Luppers

2 Gezonde schoolkantine Studenten: Daniëlle Luppers Sandra Brandjes Klaverhof 14 Buurt III PE Purmerend 1156BE Marken Opdrachtgever/praktijkbegeleidster: Pim Vermeulen, projectleider Proeftuin msterdam Jodenbreestraat NH msterdam Docentbegeleider: Justine de Graaf Dokter Meurerlaan SM msterdam a.j.de.graaf-croes@hva.nl fstudeernummer: Periode: februari juni 2009

3 Voorwoord Dit afstudeerproject hebben wij uitgevoerd in opdracht van Proeftuin msterdam, in samenwerking met de GGD-msterdam en Onderwijs onsumenten Organisatie (OO). In de periode van februari tot en met juni 2009 hebben wij deze scriptie geschreven. Het vormt een onderdeel van onze HBOopleiding Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van msterdam. Graag willen wij onze opdrachtgever en praktijkbegeleider Pim Vermeulen bedanken voor zijn kritische blik op ons werk en zijn hulp met sommige contacten. Daarnaast willen wij Femke Hoekstra van de GGD-msterdam en ornelize Smids-Pastor van OO bedanken voor het meedenken en ondersteunen van ons project. Femke met name voor haar tips en adviezen met betrekking tot de rapportage van onze scriptie. Onze dank gaat ook uit naar Justine de Graaf, onze docentbegeleider vanuit de Hv. We willen haar bedanken voor het meedenken en adviseren tijdens het uitvoeren van het project en bij de rapportage van de scriptie. Het Nova-ollege en IJburg ollege danken wij voor hun gastvrijheid en medewerking aan ons afstudeerproject. Het Nova-ollege was een bijzonder interessant onderzoeksobject en het IJburg ollege diende voor ons als voorbeeld. ls laatste gaat onze dank uit naar iedereen die ons gesteund heeft tijdens het uitvoeren van dit project. Daniëlle Luppers en Sandra Brandjes msterdam, 22 mei

4 Samenvatting/bstract Doel Het hoofddoel van dit onderzoek, in opdracht van Proeftuin msterdam, was het formuleren van een adviesrapport met hierin de eisen waaraan een gezonde schoolkantine moet voldoen en de implementatie van de gezonde schoolkantine. Om dit doel te bereiken is een adviesrapport opgesteld voor de scholen. In het adviesrapport zal een uitvoerbaar en toepasbaar advies worden gegeven om de schoolkantine gezonder te maken. Methoden Om de verbetermogelijkheden voor schoolkantines van msterdamse middelbare scholen te onderzoeken, is gekozen voor een kwalitatief onderzoek. Dit is uitgevoerd door middel van drie verschillende onderzoeksvormen. Open - interviews: afgenomen bij een aantal betrokkenen van de scholen en leerlingen. Enquêtes: afgenomen onder de 100 van de 600 leerlingen van het Nova-ollege, om te peilen hoe het koopgedrag van de leerlingen in de kantine is en wat hun houding is ten opzichte van een gezonde kantine. Het Nova-ollege is een middelbare school met zowel VMBO als Havo leerlingen. Naast het afnemen van open - interviews en enquêtes is er besloten een inventarisatie te maken van het kantine assortiment. De inventarisaties zijn gedaan op zowel het Nova-ollege als op het IJburg ollege Het doel van de inventarisaties is het verzamelen van feitelijke gegevens het huidige kantine aanbod. an de hand van de inventarisaties kan het huidige assortiment getoetst worden aan de criteria die worden gesteld aan een gezonde schoolkantine. Resultaten Uit de inventarisatie van het kantineassortiment op het Nova-ollege blijkt dat van de basisproducten 35% in de voorkeurscategorie valt, 35% in de categorie middenweg en 30% in de uitzonderingscategorie. Van de extra s valt 24% in de categorie middenweg en 76% in de categorie uitzondering. Hier is veel winst te behalen. Uit de interviews met personen die een belangrijke schakel vormen in de besluitvorming op het Nova-ollege blijkt dat de school open staat voor een advies om de kantine gezonder te maken. Uit de enquêtes welke zijn afgenomen onder de leerlingen blijkt dat een groot deel van de leerlingen dagelijks iets koopt in de kantine. Uit de inventarisatie op het IJburg ollege blijkt dat hier alleen basisproducten in het assortiment zitten en worden verkocht, waarvan 64% voorkeursproducten, 32% uit de categorie middenweg en 4% uitzonderingsproducten. onclusie Het Nova-ollege ontvangt een adviesrapport met daarin veel praktijkgerichte tips hoe zij er voor kunnen zorgen dat hun kantine een gezonde kantine wordt. Een kantine waarin zowel basisproducten als extra s verkrijgbaar zijn. Het adviesrapport bestaat uit een opgesplitst advies per productcategorie. Per categorie is aangegeven wat er veranderd zou moeten worden en hoe de betrokkenen dit het beste kunnen aanpakken. Er zijn voorbeelden gegeven van maatregelen en er is aan de hand van een tijdsplanning aangegeven in welk termijn de verandering zou moeten plaatsvinden. Tevens is er een advies gegeven met betrekking tot lessen over gezonde voeding voor de leerlingen en een manier om de ouders van de leerlingen te betrekken in het geheel. Trefwoorden: schoolkantine, middelbare school, gezondheid, jongeren 4

5 Inhoudsopgave. Voorwoord... 3 Samenvatting/bstract... 4 Inhoudsopgave Inleiding Literatuur Het onderzoek anleiding Doel van het onderzoek fbakening Probleemstelling Methoden van onderzoek Onderzoeksopzet Doelgroep chtergrond van de keuze van de deelnemende scholen riteria en effecten Gezonde schoolkantine riteria Gezonde schoolkantine (16) Project Gezonde schoolkantine Resultaten... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.1 Inventarisatie kantine assortiment Nova-ollege Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het huidige assortiment Inventarisatie kantine assortiment IJburg ollege Interview bestuurders Nova-ollege Interview Schooldirecteur Interview adjunct-directeur Interview Kantinebeheerder Interview leerlingen IJburg ollege Uitkomsten enquêtes Nova ollege Discussie onclusie Uitkomsten per niveau Leerling niveau

6 7.1.2 Bestuurders niveau anbod niveau dviesrapport dvies kantine assortiment dvies voorlichting en educatie van de leerlingen, ouders en kantinepersoneel Educatieprogramma s en/of projecten Voorlichting ouders en kantinebeheerders Referenties Bijlagen Enquête NOV-college Tabel criteria basisproducten (20) Inventarisatie lijst kantine assortiment NOV-ollege Basisproducten Extra s Inventarisatie lijst kantine assortiment IJburg ollege Basisproducten Productinformatie voorkeur, middenweg, uitzondering categorie Basisproducten Extra s Interviews schoolbestuurders NOV-ollege Schooldirecteur NOV-ollege Interview djunct-directeur NOV-ollege Interview Kantinebeheerder NOV-ollege Interviews Leerlingen IJburg ollege Interview Nick Interview Nabila Interview Lies

7 Inleiding Overgewicht is in Nederland een groeiend probleem. In 2007 had 45% van de Nederlandse bevolking van twintig jaar en ouder matig dan wel ernstig overgewicht: 51% van de mannen en 40% van de vrouwen. Van de mannen had 10% ernstig overgewicht (obesitas) en 41% matig overgewicht. Van de vrouwen had 12% ernstig overgewicht en 28% matig overgewicht (26,27). Ook onder de jeugd neemt de prevalentie van overgewicht toe. In de periode had van de 4- tot 16-jarigen gemiddeld 13,5% van de jongens en 16,7% van meisjes overgewicht. Het percentage jongens met ernstig overgewicht was gemiddeld 2,9% en voor meisjes was dit 3,3%. (26). Figuur 1: Percentage kinderen en jongeren (4 tot en met 15 jaar) met overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas) (gemeten BMI boven de voor leeftijd aangepaste grenswaarde), naar leeftijd en geslacht in (Bron: TNO-PG, 2006). Om een bijdrage te leveren aan het bevorderen van gezond gedrag en het terugdringen van overgewicht onder jongeren hebben Proeftuin msterdam, de GGD-msterdam en Onderwijs onsumenten Organisatie (OO), besloten gezonde schoolkantines op middelbare scholen te stimuleren Wij, 2 studentes Voeding & Diëtetiek, hebben het project gezonde schoolkantine uitgevoerd in het kader van een afstudeerproject. Proeftuin msterdam. Initiatiefnemers van Proeftuin msterdam zijn de gemeente msterdam, gemeente Zaanstad, provincie Noord-Holland en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Deze overheden erkennen het belang van goede en gezonde voeding en van een hechte relatie tussen het stedelijk gebied en het omringende groene platte land. In Proeftuin msterdam werken de initiatiefnemers in verschillende allianties samen met maatschappelijke partijen, ondernemers en andere overheden. De bestuurlijke kerngroep Proeftuin msterdam komt een aantal keren bijeen en neemt besluiten over de uitvoering van actieprogramma s en bijbehorende projecten binnen de gemeente msterdam. Voor dit project wil de Proeftuin msterdam gezondere eetgewoonten bij jongeren bevorderen door onder meer het stimuleren van een gezonder aanbod van voedingsmiddelen in de schoolkantines en automaten van msterdamse middelbare scholen. Proeftuin msterdam streeft naar minimaal één voorbeeldproject van een school, in dit geval het Nova-ollege, die het initiatief neemt voor de omzetting, en die daadwerkelijk de schoolkantine van een gezonde impuls voorziet. (24) Geneeskundige Gezondheidsdienst (GGD) msterdam In 2000 is het Voedingscentrum gestart met het project De gezonde schoolkantine. Dit project heeft als doel om een beter en gezonder kantinebeleid op scholen voor voortgezet onderwijs te realiseren. Voor de lokale implementatie is een belangrijke rol weggelegd voor de GGD. De GGD biedt ondersteuning aan de scholen, voor en tijdens het project De gezonde schoolkantine (23). 7

8 Onderwijs onsumenten Organisatie (OO) Deze organisatie zorgt voor informatie voor ouders en leerlingen. OO ondersteunt ouders en leerlingen bij alles wat zij als consument kunnen en willen ondernemen. OO geeft in samenwerking met het Parool eenmaal per jaar de scholengids uit en heeft tevens de mogelijk in het Parool verslag te doen van belangrijke zaken/activiteiten. Het onderzoek naar de gezonde schoolkantine geeft OO de mogelijkheid om informatie te verschaffen over de kwaliteit van de schoolkantine. De resultaten kunnen worden verwerkt in de Scholengids, website van OO, artikelen, et cetera. In dit rapport wordt er verslag gedaan van het onderzoek naar de gezonde schoolkantine. In het eerste hoofdstuk wordt er kort ingegaan op achterliggende literatuuronderzoeken. In het tweede en derde hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet besproken en de methoden die zijn gebruikt voor de uitvoering van het onderzoek. In hoofdstuk vier worden de opgestelde criteria en effecten besproken. In dit hoofdstuk wordt beschreven wat de precieze criteria zijn waaraan een schoolkantine moet voldoen om tot een gezonde schoolkantine te kunnen worden gerekend. Daarnaast komen de effecten van een gezonde schoolkantine aan de orde. In hoofdstuk 5 worden de resultaten besproken van alle onderzoeken en interviews die zijn verricht om tot een antwoord te kunnen komen ten aanzien van de vastgestelde probleemstelling van het onderzoek. Daarna worden in de discussie de punten besproken die van invloed zijn geweest op de verkregen resultaten en het verloop van het onderzoek. ls laatst wordt er in hoofdstuk 7 een conclusie getrokken uit alle verkregen resultaten en is in hoofdstuk 8 het adviesrapport voor de deelnemende school terug te vinden. In hoofdstuk 9 zijn de geraadpleegde bronnen te vinden en in hoofdstuk 10 staan verschillende bijlagen waarnaar in dit onderzoek verschillende keren wordt verwezen. 8

9 1 Literatuur Uit een groot aantal onderzoeken blijkt dat overgewicht een grotere rol in de Nederlandse samenleving gaat spelen, met name onder de middelbare scholieren neemt het aandeel van leerlingen met overgewicht toe. (12) De hieronder genoemde onderzoeken laten zien wat het effect zou kunnen zijn van een gezonde schoolkantine. Een gezondere schoolkantine kan bijdragen aan prestatie en concentratie (1,2) Uit een onderzoek in Engeland is naar voren gekomen dat leerlingen zich beter concentreren in de les wanneer zij een gezonde lunch hebben gegeten ten opzichte van leerlingen die een ongezonde lunch hebben genuttigd. Uit een Nederlands onderzoek, gedaan in 2007, is naar voren gekomen dat het aannemelijk is dat gezonde voeding leidt tot betere prestaties. Hier is nog niet voldoende onderzoek naar gedaan. annemelijk is wel dat een hoger concentratieniveau leidt tot betere schoolprestaties. Leerlingen komen minder in gewicht aan door een gezonde kantine (3) Wanneer in de kantine het reguliere aanbod in frisdrankautomaten wordt vervangen door light dranken of water neemt het gewicht per persoon per jaar maximaal 1,0 kg minder toe. Leerlingen maken gebruik van de schoolkantine (4) Ongeveer 40% van de leerlingen maakt gebruik van de kantine en dus van de te verkrijgen producten. Leerlingen besteden hieraan op jaarbasis rond de 170,- per persoon, wat neerkomt op 2,10 per bezoek. Leerlingen stappen vrij gemakkelijk over op gezonde producten in de kantine (5,6,7) merikaanse jongeren kopen en eten gezonder wanneer meer gezonde producten in schoolkantine worden aangeboden. Een gezonder aanbod leidt tot een grotere afname van gezondere producten door leerlingen (8) Uit de resultaten van het project Snack- en frisdrankautomaten op school in augustus 2008 van TNO, NIGZ en het Voedingscentrum is gebleken dat verandering van het automatenassortiment op scholen meteen leidt tot het gewenste effect. Wanneer in de automaten meer laag caloriehoudende snoep, snacks en frisdranken wordt aangeboden, kiezen scholieren vaker voor deze producten. Zij consumeren daardoor minder calorieën dan scholieren op scholen, waar in het automatenaanbod producten met veel suikers en vet de overhand hebben. Jongeren willen zelf ook dat hun kantine gezonder wordt (9) Uit merikaans onderzoek onder adolescenten blijkt dat de leerlingen onder wie de onderzoeken zijn uitgevoerd, het aanwezig zijn van ongezonde voeding op school een barrière vinden om gezond te eten. Zij geven aan te kiezen voor de hoogvet- en hoogsuikergehalte opties wanneer deze keuzemogelijkheid er is. Ongezonde voeding weghalen uit de schoolomgeving geven zij aan als optie hen te helpen gezonder te eten. Ze stellen voor het gezonde eten meer beschikbaar en aantrekkelijker te maken. Rol van ouders/verzorgers (10,11) Het is belangrijk dat ouders/verzorgers zelf het goede voorbeeld geven en zelf ook elke dag gezond eten en voldoende bewegen. Ouders spelen een erg belangrijke rol in het gedrag van hun kinderen. Zij beïnvloeden bijvoorbeeld de ontwikkeling van voorkeuren en het eetgedrag onder andere doordat zij een voorbeeld zijn. Een goed voorbeeld doet volgen. 9

10 2 Het onderzoek 2.1 anleiding Overgewicht speelt een grote rol in de Nederlandse samenleving. Ook onder middelbare scholieren is op dit gebied een stijgende lijn waarneembaar. (13,14,15) In de overstapfase van basisschool naar middelbare school krijgen kinderen te maken met verschillende keuzemogelijkheden op het gebied van voeding. Ze kunnen op de middelbare school er voor kiezen om iets te kopen in de kantine of een lunch van huis mee te nemen. In de kantine kunnen zij zelf beslissen voor welke producten zij kiezen. Vanwege het feit dat de kinderen nu zelf de keuzes gaan maken is het belangrijk er achter te komen waarom veel middelbare scholieren kiezen voor bepaalde producten in de kantine en of zij bereid zijn om een gezondere keuze te maken. Om dit te kunnen verwezenlijken is het van belang om het aanbod van de schoolkantine te verbeteren. Wanneer er een gezonder aanbod is, wordt het voor de leerlingen gemakkelijker een gezondere keuze te maken. In 2.2 wordt er verder ingegaan op wat er wordt verstaan onder een gezond aanbod. 2.2 Doel van het onderzoek. Het hoofddoel van dit onderzoek is het formuleren van een adviesrapport met hierin de eisen waaraan een gezonde schoolkantine moet voldoen en de implementatie hiervan. Om dit doel te bereiken zal een adviesrapport opgesteld worden voor de scholen. In het adviesrapport zal een uitvoerbaar en toepasbaar advies worden gegeven om de schoolkantine gezonder te maken. Het advies voor het Nova-ollege, zal aan de hand van de volgende stappen tot stand komen: - aanloopfase/uitgangssituatie: voortbouwen op eerdere verkenningen - vaststelling wijze van onderzoek in relatie tot probleemstelling/opdracht (analysefase): literatuurstudie in relatie tot probleemstelling/opdracht (analysefase) onderzoeksmethoden (analysefase) keuzen onderzoek (selectie scholen, sleutelpersonen etc.) - het in kaart te brengen van het aanbod in de kantines, de gezondheid van het aanbod en het beleid van de kantines (onderzoeksfase) - het peilen van de meningen van de betrokken partijen o.a. leerlingen, kantinebeheerders, schooldirecteur over de schoolkantine, het aanbod en gezonde voeding (onderzoeksfase). - beoordeling van de gegevens op basis van beschikbare informatie over de gezonde kantines en confrontatie van aanbod, beleid en meningen (onderzoeksfase) - conclusies en aanbevelingen. 2.3 fbakening Voor de start van het onderzoek was bepaald om meerdere middelbare scholen in msterdam op te nemen in het onderzoek. Bij de start van het onderzoek heeft het zich uiteindelijk beperkt tot twee middelbare scholen. Het ging hierbij om het Nova-ollege en het IJburg ollege. Het Nova-ollege had belangstelling voor het onderzoek en verbetering van de schoolkantine. Het IJburg ollege beschikte over een goed voorbeeld van een gezonde kantine en heeft gediend als referentieschool. Voor het onderzoek betekent de lage deelname aan het onderzoek dat het minder representatief is en een minder realistisch beeld geeft over de mate van een gezond aanbod in de schoolkantine van msterdamse middelbare scholen. De problemen die zijn ondervonden met benadering van andere scholen, zowel tijdens het huidige onderzoek als tijdens het voorbereidende verkenningsonderzoek van F. Morren, geeft aan dat scholen te weinig prioriteit geven aan de inrichting van de kantine en het belang van de gezondheid van de leerlingen. 10

11 2.4 Probleemstelling De probleemstelling waar het onderzoek zich door zal gaan laten leiden luidt: Welke aanpassingen kunnen er gemaakt worden in de kantine van het Nova-ollege zodat deze gaat voldoen aan de richtlijnen voor een gezonde schoolkantine? En op welke manier kan de kennis over en houding ten opzichte van gezonde voeding onder de leerlingen worden verbeterd? Om antwoord te kunnen geven op bovengenoemde vragen probleemstelling zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: - Hoe ziet het assortiment van de kantine eruit op het Nova-ollege? - Hoe denken (attitude) en handelen (gedrag) de scholieren van het Nova-ollege ten aanzien van gezond eten onder schooltijd? - Hoe creëren we bij scholieren bewustwording ten aanzien van het maken van een gezonde voedselkeuze in de kantine? - Welke concrete acties zijn er nodig om de schoolkantine van het Nova-ollege te verbeteren? - Hoe staat de leiding van de school tegenover het idee van een gezonde schoolkantine? - Wat zijn de belangrijkste knelpunten en/of barrières voor de school om wel of geen gezonde kantine te kunnen of willen voeren? 11

12 3 Methoden van onderzoek 3.1 Onderzoeksopzet Om de verbetermogelijkheden voor schoolkantines van msterdamse middelbare scholen te onderzoeken, is gekozen voor een kwalitatief onderzoek. Hiervoor is gekozen omdat een kwalitatief onderzoek gericht is op het verkrijgen van specifieke en gedetailleerde informatie over wat er leeft onder een bepaalde doelgroep en waarom. In het onderzoek wordt gekeken naar de achterliggende motivaties, meningen, wensen en behoeften van de leerlingen van het Nova-ollege. Met het onderzoek wordt geprobeerd het waarom van meningen en bepaalde gedragingen te achterhalen. Daarbij worden bewuste motivaties van de leerlingen besproken. (25) Er zijn meerdere methoden beschikbaar om kwalitatief onderzoek uit te voeren. Voor het onderzoek naar de gezonde schoolkantine is gekozen voor de volgende methoden: - Open - interviews Een open - interview is een intensief gesprek tussen één respondent en de interviewer(s). Het gaat hierbij om zeer specifieke factoren individuen met specifieke rol zoals invloed op besluitvorming (bijv. directeur) Hierbij wordt gebruik gemaakt van een gesprekspuntenlijst. Er is gekozen voor open - interviews omdat: - het mogelijk is om met de respondent dieper in te gaan op het onderwerp dan bijvoorbeeld in een groepsdiscussie; en - door het stellen van open vragen er ruimte is om als interviewer te reageren op de antwoorden van de respondent. - het mogelijk is om mensen die minder welbespraakt zijn ook aan het woord te laten komen. In een groepsdiscussie (zoals bijv. in een klassensituatie) komen deze mensen alleen geholpen aan het woord, waardoor de mening van deze personen niet altijd naar voren komt.(25) De interviews zijn gericht op: - het peilen van de meningen van de schooldirectie en kantinebeheerder ten aan zien van het gezonder maken van de schoolkantine. - het inventariseren van: welke barrières en/of knelpunten er zijn er die beslissingen over een gezonde schoolkantine in de weg staan. - het peilen van meningen van leerlingen ten aanzien van het kantinebeleid en gezonde voeding De interviews zullen worden gehouden met de schooldirecteur van het Nova-ollege, de adjunct-directeur van het Nova-ollege, de kantinebeheerder van het Nova-ollege en een drietal leerlingen van het IJburg ollege. Voor de onderwerpen en de verantwoording van de keuze van de besproken onderwerpen tijdens de open - interviews wordt verwezen naar het hoofdstuk 5 Resultaten. - Enquête Een enquête is een lijst met vragen die voor iedere respondent hetzelfde is. De vragen die hierin worden gebruikt kunnen een aantal voorgecodeerde antwoordcategorieën hebben of de respondent kan vrij antwoord geven op de gestelde vraag. Er is gekozen voor het gebruik van enquêtes om onderzoeksgegevens te verkrijgen omdat: - het een efficiënte methode is om meningen van grotere groepen op systematische wijze te peilen - het een geeft een beeld van de mening van de doelgroep, waar tevens ook andere manieren voor zijn om dit te peilen. Bijvoorbeeld de open - interviews die zullen worden gebruikt tijdens het onderzoek. 12

13 - het kan een beeld geven over de houding van de doelgroep ten opzichte van bepaalde aspecten. - het kan een beeld geven over de wensen van de doelgroep. Doel van de enquêtes: - de mening van de leerlingen achterhalen over een gezonde schoolkantine. - er achter komen wat de houding van de leerlingen is ten aanzien van gezonde schoolkantine en gezonde voeding - in kaart krijgen het koopgedrag van de leerlingen. - een beeld krijgen van wat de eetgewoonten zijn van de leerlingen. Voor de onderwerpen en verantwoording van de keuze van de onderwerpen word verwezen naar hoofdstuk 5 Resultaten. Naast het afnemen van open- interviews en enquêtes is er besloten een inventarisatie te maken van het kantine assortiment. De inventarisaties zijn gedaan op zowel het Nova-ollege als op het IJburg ollege. Het doel van de inventarisaties is het verzamelen van feitelijke gegevens over het huidige kantine aanbod. an de hand van de inventarisaties kan het huidige assortiment getoetst worden aan de criteria die worden gesteld aan een gezonde schoolkantine zoals wordt beschreven in hoofdstuk 4.1 (16). De inventarisatie geeft een indicatie of de school over een gezonde schoolkantine beschikt of dat er verbeteringen moeten worden aangebracht om als gezonde schoolkantine te mogen worden benoemd. Voor de resultaten van de inventarisatie wordt verwezen naar hoofdstuk 5.1, 5.2 en de bijlage. 3.2 Doelgroep Onder de doelgroep van het onderzoek vallen de leerlingen van het Nova ollege. De doelgroep bestaat uit zowel jongens als meisjes met een leeftijd van 12 tot 16 jaar. Er is gekozen voor bovengenoemde doelgroep vanwege het feit dat leerlingen op deze leeftijd steeds meer eigen keuzes kunnen en mogen gaan maken. Kinderen op deze leeftijd worden door verschillende factoren, zoals reclames, meningen van vrienden/vriendinnen, beïnvloed in het maken van hun keuzes. Doordat kinderen in de leeftijd van jaar beïnvloedbaar zijn is het belangrijk de kinderen nu bewust worden gemaakt van het belang van gezonde voeding. 3.3 chtergrond van de keuze van de deelnemende scholen Voor de start van dit onderzoek is er in de periode van september 2008 tot februari 2009 door F. Morren gewerkt aan een onderzoeksvoorstel voor het huidige onderzoek de gezonde schoolkantine (23). In deze periode zijn er in totaal zeven middelbare scholen benaderd. Drie van de benaderde middelbare scholen gaven aan bereid te zijn mee te willen werken aan het onderzoek de gezonde schoolkantine. In de periode van september 2008 tot februari 2009 zijn er verschillende gesprekken gevoerd met onder andere kantinebeheerders en schooldirecties over welk beleid er in de huidige schoolkantines wordt gevoerd en wat hun houding is ten opzichte van een gezondere schoolkantine. Daarnaast is er op twee van de drie scholen een kleine inventarisatie gemaakt van het aanbod in de schoolkantine. De conclusie die daaruit getrokken kon worden was dat op beide scholen de schoolkantine niet voldeed aan de eisen voor een gezonde schoolkantine. an de hand van het uitgewerkte onderzoeksvoorstel is er in de aanloopfase van dit onderzoek nader contact gezocht met de scholen. De scholen waarmee contact is gezocht zijn de drie eerder genoemde scholen; het Nova-ollege, OSB en het IJburg ollege. Van deze drie scholen zijn er uiteindelijk twee scholen over gebleven die bereid zijn geweest hun medewerking te verlenen aan dit onderzoek. 13

14 De eerste school betreft het Nova-ollege. Het Nova-ollege maakt deel uit van de Espritscholengroep die bestaat uit 9 verschillende scholen met opleidingniveaus van VMBO (LWOO) tot aan Gymnasium. Het Nova-ollege is een school voor de opleidingsniveaus Havo en VMBO. In de bovenbouw van het VMBO biedt de school de mogelijkheid om te kiezen uit verschillende opleidingrichtingen. De richtingen die worden aangeboden zijn: Zorg en Welzijn, Techniek, Horeca, Verkoop en Mode en Economie. Op het Nova-ollege zitten in totaal 1400 leerlingen verdeeld over de verschillende opleidingsniveaus. 754 van de 1400 leerlingen bevinden zich op het VMBOopleidingniveau. Ten aanzien van de schoolkantine is de kantinebeheerder degene die verantwoordelijk is voor de schoolkantine en tevens diegene die beslist over wat er wel of niet wordt verkocht. Vanuit de school is er geen beschreven richtlijn waaraan de kantine moet voldoen. Ook vanuit de schooldirectie worden er geen eisen gesteld waaraan de kantinebeheerder zich moet houden wat betreft het beleid van de schoolkantine. De tweede school is het IJburg ollege. Uit het onderzoek is gebleken dat het kantine aanbod op deze school voldoet aan de norm van gezonde schoolkantine daarom zal deze school deels dienen als referentie. Voor de criteria waaraan een gezonde schoolkantine moet voldoen wordt verwezen naar hoofdstuk 3.4. Het IJburg ollege is in september 2006 gestart met 68 eerstejaars leerlingen. Op dit moment heeft het IJburg ollege 225 leerlingen verdeeld over eerste, tweede en derdejaars leerlingen. De school biedt onderwijs voor opleidingsniveaus van VWO tot en met VBMO-praktijk. 100 van de 225 leerlingen bevinden zich op het VMBO-opleidingniveau. De richtingen binnen het VMBO bestaan uit Dienstverlening en ommercie. In het beleid van het IJburg ollege is de regel opgenomen dat snoep en frisdrank verboden zijn. Ten aanzien van de schoolkantine is de kantinebeheerder degene die beslist wat er in de schoolkantine wordt verkocht. De kantinebeheerder is hierbij genoodzaakt zich te houden aan de regels van de school. Dit betekent dat er geen snoep, frisdrank etc. mag worden verkocht in de schoolkantine. De producten die worden verkocht in de kantine van het IJburg ollege moeten voldoen aan de richtlijnen van de voorkeur- of middenweg keuze, opgesteld door het Voedingscentrum. Voor de criteria van de voorkeur- of middenwegkeuze wordt verwezen naar hoofdstuk 4.1. De derde benaderde school is het OSB. Het OSB heeft er uiteindelijk voor gekozen geen medewerking te verlenen aan het onderzoek. De reden hiervan was dat de persoon waarmee in de periode van september 2008 tot en met februari 2009 contact was gelegd niet meer werkzaam was bij het OSB. De plaatsvervanger van ons contactpersoon stond op het moment van de start van het onderzoek, februari 2009, niet open voor medewerking aan het onderzoek de gezonde schoolkantine. Daarom is besloten het OSB niet te betrekken bij het onderzoek in de periode maart 2009 tot en met juni De contactpersoon gaf aan in een later stadium, schooljaar , wel open te staan voor het project gezonde schoolkantine. 14

15 4 riteria en effecten Gezonde schoolkantine. 4.1 riteria Gezonde schoolkantine (16) Om te onderzoeken hoe de situatie in de schoolkantine van het Nova-ollege was, was het belangrijk om een referentie situatie te schetsen. Hoe zou een gezonde schoolkantine er uit moeten zien, wat is een gezond aanbod en wat zijn de effecten van een gezonde schoolkantine op de gezondheid van de leerlingen. Een gezond aanbod betekent dat er voldoende gezonde keuzes mogelijk zijn in de kantine en dat de gezonde keuzes aantrekkelijk worden gemaakt. Dit kan bereikt worden door o.a. een prijsbeleid (gezonde keuzes goedkoper maken dan ongezonde keuzes), de gezonde producten in het zicht zetten en zorgen dat het makkelijk is een gezonde keuze te maken. Om het voor de leerlingen makkelijk te maken een gezonde keuze te maken wordt er ten eerste een onderscheid gemaakt tussen basisproducten en extra s. Basisproducten leveren voedingsstoffen die nodig zijn om gezond te blijven, en zijn de basis van een gezonde voeding. Extra s leveren geen belangrijke voedingsstoffen en zijn daarom alleen bedoeld als extraatje. Basisproducten zijn altijd gezonder dan extra s. Het is daarom belangrijk dat er een goede verhouding (meer verantwoorde en gezonde producten) tussen basisproducten en extra s aanwezig is. Ten tweede kunnen zowel de basisproducten als de extra s worden ingedeeld in de categorieën voorkeur, middenweg en uitzondering. Indeling producten 1. Basisproducten De groepen brood, groenten en fruit, melkproducten en dranken zijn basisproducten die op goed in een schoolkantine verkocht kunnen worden. Deze producten zijn allen terug te vinden in de schijf van vijf. Basisproducten leveren belangrijke voedingsstoffen. De producten die hier onder vallen hebben de leerlingen nodig om gezond te kunnen blijven. De basisproducten zijn op hun beurt weer ingedeeld in de voorkeur-, middenweg- en uitzonderinggroep. De indeling van de producten is op basis van criteria die worden gesteld aan de voedingsstoffen en hoeveelheid energie per 100 gram in het product (kcal., vezels, verzadigde- en onverzadigde vetten, suikers), zie tevens bijlage Voor de ideale situatie in de schoolkantine is het belangrijk dat er voornamelijk de basisproducten worden aangeboden van de voorkeur- en middenwegcategorie. 2. Extra s Hartige snacks, koek, snoep en chocola, repen, chips en ijs zijn extra s. Extra s leveren vrijwel geen belangrijke voedingsstoffen. Wel zorgen extra s voor energie. De extraatjes heb je niet nodig om er voor te zorgen dat je lichaam gezond blijft. Net als de basisproducten zijn de extra s ingedeeld in voorkeur-, middenweg- en uitzonderingsproducten. Deze criteria zijn gebaseerd op de hoeveelheid energie die het product per portie bevat. Er is voor gekozen om deze criteria per portieverpakking te hanteren omdat de leerlingen vaak een verpakking met extra s helemaal opeten ( een zakje chips, een hele snickers). riteria die voor extra producten gehanteerd worden, zijn als volgt: Tot 100 kcal per portie = voorkeur (groen) Tussen 100 kcal 200 kcal per portie = middenweg (oranje) Meer dan 200 kcal per portie = uitzondering (rood) Voor de kantine is het belangrijk om het aanbod van extra s zoveel mogelijk te beperken. De extra s die dan nog worden verkocht zouden voornamelijk uit de voorkeur- of middenweg moeten komen. 15

16 anbevolen criteria ls meer dan 80% van de aangeboden producten in de schoolkantine voldoet aan de eisen van de voorkeur- en/of middenweg groep is de schoolkantine als gezond te definiëren. Dit betekent dat er overwegend basisproducten in het assortiment zullen moeten zitten die in de categorie voorkeur en/of middenweg vallen en de extra s die eventueel nog aangeboden worden vrijwel alleen in de voorkeur en/of middenweg categorie mogen zitten. 4.2 Project Gezonde schoolkantine. Effect gezonde schoolkantine (17) In 2000 is het Voedingscentrum gestart met het project de Gezonde schoolkantine. Na de verschillende pilots is er door een projectteam, bestaande uit het Voedingscentrum, verschillende GGD en en Facilitair Management in het Onderwijs onderzoek gedaan naar de effecten van het project de Gezonde schoolkantine op koopgedrag, waardering en gebruik van de adviezen. De resultaten die hieruit voortkwamen zagen er als volgt uit: - Een kwart van de leerlingen had meer geld uitgegeven aan gezonde producten of is dit van plan. - De scholieren op de betreffende scholen gaven aan, dat zij aan het einde van het jaar, dat jaar waarin de gezonde schoolkantine was geïntroduceerd, meer producten in de schoolkantine hadden gekocht. - De assortimentsmeter met de daarbij behorende adviezen voor verbetering zeer gewaardeerd wordt door de kantinebeheerders vanwege het feit dat zij een goed inzicht krijgen over hun eigen assortiment. - De meeste scholen die meewerkten aan de pilot gaven aan dat het lesmateriaal een goede en makkelijk in te zetten aanvulling is op de eigen methode. Vooral de internetactiviteiten en de posters voor de leerlingen werden gewaardeerd. - Een aantal van de lesactiviteiten werd door de docenten van de onderbouw te bewerkelijk gevonden, omdat er maar weinig tijd beschikbaar was binnen de vakken. Deze activiteiten zouden volgens de docenten wel ingezet kunnen worden in de bovenbouw klassen. Naast deze resultaten gaf het onderzoek van het projectteam ook inzicht in de knelpunten bij het bevorderen van een gezondere schoolkantine en randvoorwaarden die noodzakelijk zijn om het te kunnen bewerkstelligen: - Het is een project dat over meerdere jaren uitgestrekt zal worden, dat om intensieve begeleiding vraagt. - Schoolleiders moeten er prioriteit aan geven door budgetreservering, het aanpassen van faciliteiten en het opleiden van kantinepersoneel. - De rol van de schoolleider is een cruciale: op scholen waar de motivatie voor deelname aan het project niet breed wordt gedragen en waar de schooldirectie niet het voortouw neemt, komen minder activiteiten van de grond. Naast het onderzoek van het projectteam zijn er door verschillende merikaanse onderzoekers ook onderzoek gedaan naar de effecten van het gezonder maken van de schoolkantine. Daaruit bleek dat jongeren meer gezondere producten aankopen als het aanbod aan gezondere producten ook groter is. (18,19) ls laatste zijn er ook nog de te verwachten* effecten die de gezonde schoolkantine zal hebben. Deze effecten zullen vooral betrekking hebben op de gezondheid van de scholieren. De verwachting en ook één van de doelen van de gezondere schoolkantine is het terugdringen van overgewicht, het voorkomen van welvaartsziekten zoals diabetes, hart- en 16

17 vaatziekten op latere leeftijd en de jongeren bewust maken van het belang van gezonde voeding. Door op school al de eerste stappen te zetten wordt het voor de scholieren makkelijker te leren en te begrijpen hoe belangrijk het is gezonde voeding te nuttigen. De school geeft het goede voorbeeld wat de kinderen ook in hun thuissituatie kunnen gaan gebruiken, met als gevolg dat de kinderen steeds vaker en meer voor gezonde voeding zullen kiezen in plaats van de ongezonde producten. * Voor de te verwachten effecten, die hierboven staan beschreven zijn nog geen feitelijke gegevens beschikbaar. Dit wil zeggen dat er nog geen feitelijke gegevens beschikbaar zijn ten aanzien van de gezondheidseffecten die het project de gezonde schoolkantine zal hebben op de gezondheid van de leerlingen van de deelnemende scholen. 17

18 5 Resultaten 5.1 Inventarisatie kantine assortiment Nova-ollege In de kantine van het Nova-ollege is een counter verkoop. Daarnaast staan er in totaal 4 automaten in de school: twee met snoeprepen (Mars, Twix, Bounty, Snickers, Milky Way etc.) en twee met frisdranken (oca ola, Fanta, Sprite, oca cola light, Sinaasappelsap, water). Een uitgebreide versie van de inventarisatielijst staat beschreven in bijlage Hierin wordt per productgroep aangegeven welke producten er verkrijgbaar zijn, voor welke prijs en in welke categorie dit product zit. Er zal hieronder eerst een algemene conclusie worden getrokken ten aan zien van het huidige assortiment van het Nova-ollege, daarna wordt er ingegaan op de specifieke productgroepen, waar naast de conclusie ook aanbevelingen worden gedaan ten aanzien van het veranderen van het aanbod Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het huidige assortiment. ls eerste zullen de bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van de basisproducten worden behandeld. Daarna komen de bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van de extra s aan bod. In totaal bevat het kantine assortiment van het Nova-ollege 80 verschillende soorten producten. 46 van deze producten behoren tot de basisproducten, de overige 34 producten behoren tot de extra s. Basisproducten Hieronder is een overzichtstabel te zien van de basisproducten. De tabel laat een overzicht zien van het aantal producten per productgroep. Productgroepen basis Totaal Voorkeur Middenweg Uitzondering Brood (/B = en B/ = B) Fruit/vruchtensappen/groente Melkproducten Dranken Totaal - antal - Procenten % % % % onclusie lgemeen In het assortiment is een ruim aanbod van basisproducten aanwezig. In de tabel is te zien dat 70% van het assortiment in de voorkeur - of middenweg - keuze valt. Dit betekent dat er voldoende basisproducten aanwezig zijn om een verantwoorde keuze te kunnen maken. Daar staat tegenover dat 1/3 van de aangeboden basisproducten onder de uitzondering - keuze valt. Om er voor te zorgen dat de schoolkantine van het Nova-ollege voldoet aan de eisen van gezonde schoolkantine moet nog minstens 10% van het kantine aanbod veranderd worden van uitzondering - keuze naar voorkeur- en/of middenweg - keuze. 18

19 Bevindingen en aanbevelingen per productgroep: Brood: Bevindingen: - Positief dat er brood beschikbaar is in de schoolkantine. anbevelingen: - lgemeen geldt: Bruin brood is gezonder dan wit brood (wit brood = en bruin brood = B). Volkoren of meergranen brood is nog meer verantwoorde keus dan gewoon bruin brood, dit vanwege de aanwezigheid van meer vitaminen en vezels dan in gewoon tarwebruin brood (bruin brood = B, volkoren of meergranen brood = ) - Maak steeds minder witte bolletjes/pistoletjes en steeds meer bruine bolletjes/pistoletjes. Op den duur kan er overgeschakeld worden op alleen bruine bolletjes/pistoletjes - Maak eventueel ook meergranen of volkoren bolletjes/pistoletjes. - Maak gebruik van minder vette kaas, bijvoorbeeld 30+ en magere soorten vleeswaren, bijvoorbeeld kipfilet dit is wel duurder. - Maak de bolletjes/pistoletjes gezond met maximaal 2 soorten beleg, bijvoorbeeld kaas en kipfilet, kaas en ham of alleen kaas, ham of kipfilet. Fruit/vruchtensappen/groenten Bevindingen: - Fruit is in principe maar één keer per week aanwezig in de vorm van een fruitsalade. Het kan ook voorkomen dat het een week wordt overgeslagen. - Er worden geen verse fruitsappen aangeboden in de kantine. lleen blikjes vruchtensap. - Groenten is er alleen aanwezig in de vorm van sla, komkommer en tomaat op de bolletjes/pistoletjes gezond. anbevelingen - Zorgen dat er in eerste instantie elke week één dag een verse fruitsalade aanwezig is. - Op den duur kan dit worden uitgebreid naar meerdere keren per week. - Verse vruchtensappen en/of smoothies zijn een goed alternatief voor vers fruit. - De rauwkost die wordt gebruikt voor op de bolletjes/pistoletjes gezond kunnen ook los verkocht worden, als soort van rauwkostsalade. Melkproducten Bevindingen: - Er zijn verscheidene soorten melkproducten aanwezig. - De aangeboden melkproducten behoren voor het grootste deel tot de voorkeur- of middenweg keuze. anbeveling: - lle soorten melkproducten aanbieden in de magere of halfvolle varianten, bijvoorbeeld magere chocolademelk, Breaker light, Vifit light, 0% vet drinkyoghurt. Dranken Bevindingen: - Positief is dat meer dan de helft van de aangeboden dranken behoord tot de voorkeur- of middenweg keus. - Daarnaast is er nog wel een ruim aanbod van dranken die behoren tot de uitzondering keus. anbevelingen: - lle dranken in de minst goede categorie uit het assortiment halen. - Dranken uit de voorkeur keus goedkoper maken dan de frisdranken. 19

20 Extra s Hieronder is een overzichtstabel te zien van de extra s. De tabel laat een overzicht zien van het aantal producten per productgroep. Productgroepen extra s Totaal Voorkeur Middenweg Uitzondering Hartige snacks Koek Snoep Repen hips Totaal - antal - Procenten % 0 0 % 8 24 % % onclusie lgemeen: In de schoolkantine is een ruim assortiment van extra s aanwezig. Met name de repen zijn er ruim verkrijgbaar. De tabel laat zien dat 76% van de extra s in de minst goede categorie verkrijgbaar zijn. Een ander opvallend detail is dat er wat betreft extra s geen enkel product in de beste categorie verkrijgbaar is. Ook de middenweg is ten opzichte van de minst goede categorie relatief weinig aanwezig. Het is voor de leerlingen moeilijk een verantwoorde keuze te maken als het gaat om de extra s. Bevindingen en aanbevelingen per productgroep: Hartige snacks: Bevindingen: - Er zijn vijf verschillende soorten hartige snack verkrijgbaar. Één soort hiervan is maar één dag in de week verkrijgbaar in de schoolkantine. - De snacks die verkrijgbaar zijn zitten voornamelijk in de uitzonderingscategorie. De snacks in de middenwegcategorie zitten op het randje van middenweg en uitzondering en kunnen hierdoor moeilijk een verantwoorde keuze genoemd worden. anbevelingen: - angezien hartige snacks geen basisproducten zijn, is het niet nodig hier een uitgebreid aanbod in te hebben, maximaal twee soorten is voldoende. - Kies voor de snacks in de middenwegcategorie. - Biedt de snacks als eerste stap op 2 á 3 dagen in de week aan. Later kan overgegaan worden op 1 dag in de week. En op den duur kan er voor worden gekozen geen snacks meer aan te bieden. Koek: Bevindingen: - lle twee de aangeboden koeken zitten in de minst goede categorie. - Er is geen optie aanwezig om een meer verantwoorde keuze te kunnen maken. anbevelingen: - Eventueel een extra soort meer verantwoorde koek in het assortiment opnemen. - De koeken vervangen door relatief gezondere soorten, bijvoorbeeld Sultana, Liga Milkbreak. - De prijs van de relatief gezondere koeken lager houden dan de koeken die nu in het assortiment zitten. 20

21 Snoep: Bevindingen: - Snoep dat aangeboden word zit allemaal in grote portie verpakkingen. Leveren daardoor veel calorieën. Leerlingen eten vaak de portie verpakkingen op. - Twee van de vijf opties zitten in de middenweg categorie. anbevelingen: - De grote portie verpakkingen vervangen voor kleine portie verpakkingen, zoals de uitdeelzakjes van Haribo. - De zakjes snoep eventueel vervangen voor rolletjes. Ook dit zijn vaak kleinere portie verpakkingen. - Meer soorten snoep in middenweg categorie aanbieden. Repen: Bevindingen: - Er zijn veel soorten repen verkrijgbaar, waarvan het grootste gedeelte in de uitzondering categorie zit. - Het is vrijwel niet mogelijk een verantwoorde keuze te maken. - Prijs van de repen is relatief laag. anbevelingen: - Het aantal soorten repen verminderen. - De prijs van de middenweg repen lager maken dan de prijs van de repen uit de uitzondering categorie. hips: Bevindingen: - lle soorten chips zit in de uitzondering categorie. anbevelingen: - De soorten vervangen door middenweg keuze, bijvoorbeeld PRINGLES rice, light chips. - Eventueel chips helemaal weglaten uit het assortiment. Bevindingen en aanbevelingen algemeen: Prijs van de producten: Bevindingen: - De prijs van de producten is over het algemeen laag. - Brood is duurder dan snoep, koek, repen en chips. anbevelingen: - Prijsverschil tussen brood en extra s verlagen brood dichter naar prijs van extra s. Duidelijkheid productgroep: Bevindingen: - Op dit moment wordt niet aangeven in welke productgroep de producten vallen (voorkeur, middenweg, uitzondering). anbevelingen: - Maak aan de hand van kleurstickers duidelijk tot welke productgroep de producten behoren. - Maak een menubord met daarop de producten per productgroep aangegeven (voorkeur, middenweg, uitzondering). 21

22 5.2 Inventarisatie kantine assortiment IJburg ollege. In de kantine van het IJburg ollege is een zelfbediening verkoop. In de school zijn geen snoep en/of frisdrankautomaten te vinden. Een uitgebreide versie van de inventarisatielijst staat beschreven in bijlage Hierin wordt per productgroep aangegeven welke producten er verkrijgbaar zijn, voor welke prijs en in welke categorie dit product zit Basisproducten Hieronder is een overzichtstabel te zien van de basisproducten. De tabel laat een overzicht zien van het aantal producten per productgroep. Productgroepen basis Totaal Voorkeur Middenweg Uitzondering Brood (/B = en B/ = B) Fruit/vruchtensappen/groente Melkproducten Dranken Overig Totaal - antal - Procenten % % 8 32 % 1 4 % onclusie lgemeen: Op het IJburg ollege zijn alleen basisproducten verkrijgbaar. Van de 22 soorten producten die worden verkocht zijn er 21 die vallen onder een verantwoorde keus. Dit betekend dat 94% van de producten in de voorkeur- of middenweg - categorie zit. an de hand van de overzichtstabel kan worden gezegd dat de schoolkantine van het IJburg ollege voldoet aan de eisen van een gezonde schoolkantine. De leerlingen van het IJburg ollege kunnen zonder moeite een verantwoorde keuze maken in de schoolkantine. Snoep, koek, snacks en frisdranken worden niet aangeboden waardoor de kinderen niet worden verleid dit te kopen. Daarnaast heeft de school er voor gekozen een muntjes systeem in te voeren. Dit betekent dat de leerlingen niet met geld betalen maar met muntjes. De muntjes kunnen worden gekocht bij de conciërge. Bevindingen en aanbevelingen per productgroep: Brood: Bevindingen: - Er is veel keus uit verantwoorde belegde broodjes. - Op alle belegde broodjes wordt rauwkost gedaan. anbevelingen: - lgemeen geldt: Bruin brood is gezonder dan wit brood (wit brood = en bruin brood = B). Volkoren of meergranen brood is nog meer verantwoorde keus dan gewoon bruin brood, dit vanwege de aanwezigheid van meer vitaminen en vezels dan in gewoon tarwebruin brood (bruin brood = B, volkoren of meergranen brood = ) - Maak steeds minder wit stokbrood, pitabroodjes en ciabatta s en steeds meer bruine pitabroodjes, stokbrood en ciabatta s. Op den duur kan er overgeschakeld worden op alleen bruin stokbrood, pitabroodjes en ciabatta s. - Maak eventueel ook meergranen of volkoren sandwiches,. - Maak gebruik van minder vette kaas, bijvoorbeeld 30+ kaas en light kruidenkaas duurder 22

23 Fruit/vruchtensappen/groenten Bevindingen: - Vers fruit in de vorm van een fruitsalade is elke dag aanwezig. - Er zijn verse biologische vruchtensappen verkrijgbaar. - Er worden elke dag verse smoothies gemaakt. - De prijs van de producten is laag. anbevelingen - Eventueel kan de rauwkost die word gebruikt voor op de stokbroodjes, pitabroodjes, ciabatta s en sandwiches ook los verkocht als soort van rauwkostsalade. - Eventueel instellen van een saladebar. Melkproducten Bevindingen: - Er zijn weinig melkproducten aanwezig.. anbeveling: - Meer soorten melkproducten aanbieden. Hierbij dan kiezen voor de magere of halfvolle varianten, bijvoorbeeld: halfvolle melk, karnemelk, magere chocolademelk. Dranken Bevindingen: - Positief er wordt geen frisdrank verkocht. - De prijs van het water uit de watertank is laag. Overige Bevindingen: - Er is dagelijks verse soep verkrijgbaar. - De soep bevat veel verse groente - Prijs van de soep is laag ook zeker in verhouding met de hoeveelheid die hiervoor wordt verstrekt. 5.3 Interview bestuurders Nova-ollege Om een goed beeld te kunnen vormen over de besluitvorming met betrekking tot het assortiment in de schoolkantine en het invoeren van lessen op het gebied van voeding en gezondheid zijn een aantal bestuurders van het Nova ollege geïnterviewd. De directeur beslist samen met het managementteam over het beleid van de kantine. Hij geeft goedkeuring voor het invoeren van lespakketten en is betrokken bij het uitvoeren van projecten op de school. lles moet goedgekeurd worden door de directeur en hij zorgt ervoor dat projecten bij de juiste persoon of sectiegroep terecht komen. Door hem te interviewen en de wensen, knelpunten en beperkingen te achterhalen van de school ten opzichte van een gezonde schoolkantine, kan het uit te brengen advies worden toegesneden op de specifieke situatie van het NOV- ollege. De adjunct-directeur is meer betrokken bij de praktische uitvoering van projecten en lesprogramma s op de school dan de directeur. Hij is ook betrokken bij het beleid van de kantine en samenwerking tussen kantine en leerlingen van bijvoorbeeld richting horeca of zorg en welzijn. Hij is degene die het advies tot uitvoering moet gaan brengen, er voor moet zorgen dat het beleid veranderd wordt. De kantinebeheerder is verantwoordelijk voor de inkopen van de kantine en aansturing van het kantinepersoneel. Het is belangrijk dat hij achter het project staat en het advies in praktijk brengt onder aansturing van de adjunct-directeur. Door te achterhalen op welke manier er op dit moment 23