Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland

Transcriptie

1 Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland

2

3 Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland 3

4 Leeswijzer Met behulp van de inhoudsopgave kunt u op een eenvoudige manier vinden wat u zoekt. Hoofdstuk 1 gaat in op actuele trends en ontwikkelingen en de invloed van deze trends op toerisme en recreatie. In hoofdstuk 2 worden de kerngegevens van Gelderland weergegeven ten opzichte van Nederland. Daarnaast geeft dit hoofdstuk een korte omschrijving van de Gelderse regio s. Hoofdstuk 3 gaat in op het aanbod dat Gelderland heeft voor de toerist en recreant. Hierbij worden onder andere het aantal en de capaciteit van logiesaccommodaties weergegeven, de ontwikkelingen van de aanbodzijde van de bungalowmarkt en er wordt inzicht gegeven in de vestigingenstructuur van de Gelderse vrijetijdseconomie. Hoofdstuk 4 geeft onder andere inzicht in het profiel van vakantiegangers in Gelderland, populaire activiteiten tijdens vakanties, zakenreizen van Nederlanders in Gelderland en het verblijfsbezoek van buitenlanders in Gelderland (de zakelijke- en consumentenmarkt). Hoofdstuk 5 gaat in op de vrijetijdsactiviteiten van minimaal 2 uur of langer die in Gelderland worden ondernomen. De vraag wat recreatie en toerisme nu oplevert en wat het bijdraagt aan de werkgelegenheid wordt beantwoord in hoofdstuk 6. Tot slot geeft hoofdstuk 7 informatie over de Provincie Gelderland en andere organisaties die beschikken over informatie over recreatie en toerisme. Het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT) heeft ook bijgedragen aan de totstandkoming van deze uitgave. In verband met het einde van de organisatie vanaf januari 2012 wordt het GOBT niet meer expliciet uitgelicht in hoofdstuk 7. In deze uitgave is de nieuwe landelijke standaard voor het bepalen van de bestedingen en werkgelegenheid in de vrijetijdssector gebruikt zoals die door de provincies, een aantal regionale/provinciale bureaus voor toerisme, het NBTC en het CBS in IPO verband is vastgesteld. Deze standaard maakt een betere vergelijking van de resultaten mogelijk: landelijk en tussen de provincies onderling.

5 Voorwoord Voor u ligt een rapport vol informatie over cijfers én trends in de vrijetijdssector: Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland. Dit rapport is gemaakt om u in uw functie als bestuurder, beleidsmaker of ondernemer te helpen bij het versterken van de vrijetijdseconomie. Ik hoop dat u het met belangstelling zult lezen en dat de informatie u ondersteunt bij uw werk. Het Gelderse bestuur streeft naar een sterke vrijetijdssector. Het Gelderse beleid is erop gericht deze sector te ondersteunen. Deze sector is nog steeds een belangrijke groeisector ook in Gelderland. Een sector die bovendien een belangrijke drager is voor een vitaal en leefbaar platteland. Hoe we dat doen, staat beschreven in Groeten uit Gelderland. De sector is ook belangrijk voor de Gelderse werkgelegenheid en regionale economie Er werken in Gelderland momenteel zo n mensen in de vrijetijdssector. Dat is 5,8% van de totale werkgelegenheid. Vaak zijn het jonge mensen die in deze sector hun baan vinden. Groei is nog steeds mogelijk. Een grote groep mensen bereikt straks tegelijk de pensioengerechtigde leeftijd. Naast een zinvolle dagbesteding of bijdrage in allerlei maatschappelijke functies heeft deze groep ook vrije tijd én vaak ook geld te besteden. Gelderland biedt zoveel op het gebied van natuur, landschap, cultuur en entertainment en vermaak dat we deze groep moeten kunnen aanspreken. Gelderland heeft een uitstekende reputatie als binnenlandse vakantiebestemming. Ook vanuit Duitsland en België weten de bezoekers ons goed te vinden. Alle vier de regio s, Achterhoek, Rivierenland, Veluwe en Arnhem/Nijmegen hebben hun eigen kwaliteit en aantrekkingskracht. Door goede gezamenlijke promotie kunnen we onze positie behouden én versterken. Op dit terrein ondersteunen we de sector krachtig door bijvoorbeeld de campagne Gelderse Streken. Gezamenlijke promotie van Gelderland is een absolute voorwaarde voor succes. De rijke Gelderse natuur en het verkwikkende landschap zijn belangrijke eigenschappen waarmee we de toeristen kunnen trekken die de batterij weer willen opladen. Jongeren die wel goedkoop op vakantie willen, maar niet meer willen kamperen kunnen we verleiden met luxe kamperen. Belangrijk is ook dat Gelderland aantrekkelijk is en blijft voor dagrecreanten uit onze eigen provincie of van elders. Zo kunnen we trends en nieuwe producten met elkaar verbinden. Een goede samenwerking tussen verschillende sectoren zoals sport, cultuur en cultuurhistorie is hierbij onontbeerlijk. Gelderland heeft innovatieve en betrokken mensen nodig om de sector krachtig en gezond te houden en te versterken. Zowel in de rol van bestuurders als van ondernemers. Kennis over de sector en langetermijn ontwikkelingen worden steeds belangrijker. In deze tijd is er de begrijpelijke neiging om te besparen op bijvoorbeeld de kosten. Maar groei veronderstelt ook durven investeren in langetermijn kansen. Daarvoor is het nodig dat deze in beeld gebracht wordt. Vandaar dat de provincie al eerder het initiatief heeft genomen om de belangrijkste feiten en cijfers over de vrijetijdseconomie te bundelen en te publiceren. De uitgave die voor u ligt is een vervolg hierop. Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking tussen het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland en het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme. Jan Jacob van Dijk Gedeputeerde Vrijetijdseconomie 5

6 Samenvatting het vrijetijdsgedrag van allochtonen minder gevarieerd is. Trends en ontwikkelingen Toerisme en recreatie worden beïnvloed door verschillende trends. Trends volgen elkaar op en vullen elkaar aan. Door de economische crisis brachten in 2009 meer Nederlanders de vakantie in eigen land door. In 2010 en 2011 zette deze ontwikkeling zich echter niet verder door. De komende jaren wordt volgens het NBTC-NIPO Research een bescheiden groei van 0,5% per jaar van de vakantiemarkt verwacht. De verwachting is dat na 2015 de economie weer zal aantrekken en er meer perspectief ontstaat voor groei. Vakantietypes die de komende jaren het meest zullen groeien zijn stedenreizen en korte hotelvakanties. Nederlanders beschikken gemiddeld over bijna 45 uren vrije tijd per week. Vijfenzestigplussers hebben gemiddeld de meeste vrije tijd met 59 vrije uren per week. Door de vergrijzing stijgt het aandeel van ouderen binnen Nederland. Dit is geen nieuwe ontwikkeling maar één die al enige tijd bezig is. Hoewel veel ouderen steeds langer gezond blijven, valt natuurlijk niet te ontkomen aan het feit dat deze groep meer last heeft van lichamelijke beperkingen. De vakantiewensen van senioren wijken weinig af van die van andere toeristen, het belangrijkste verschil is dat men in toenemende mate behoefte heeft aan comfort naarmate men ouder wordt. In de toekomst zal ook het aantal alleenstaanden toenemen in vooral de middelbare leeftijden (door het ontbinden van relaties) en hogere leeftijden (door vergrijzing, het overlijden van de partner). De vrijetijdssector speelt meer in op de behoeften van alleenstaanden. Bijvoorbeeld door speciale singles-reizen aan te bieden. Tot slot neemt ook het aantal allochtonen in Nederland toe. Het vrijetijdsgedrag van autochtone en allochtone Nederlanders komt steeds meer overeen, hoewel Eén van de belangrijkste technologische ontwikkelingen is het internet en daarin vooral de opkomst van social media. De helft van alle Nederlanders die in 2010 aankopen doen via het internet boekt een reis via het internet. Gelderland binnen Nederland Gelderland is een groene provincie. Er wonen aanzienlijk minder mensen per km 2. land t.o.v. Nederland. Gelderland is vooral een populaire bestemming voor vakantiegangers uit eigen land. In 2010 en 2011 zijn er bijna 3 en 2,9 miljoen binnenlandse vakanties (inclusief vaste standplaats) doorgebracht in Gelderland door Nederlanders (respectievelijk 16,8% en 16,2% van het nationale totaal). Gelderland heeft als vakantieprovincie voor buitenlandse gasten geen grote betekenis (2,8%). Aanbod voor toerist en recreant Ruim 14% van alle Nederlandse logiesaccommodaties is, volgens het Centraal Bureau van de Statistiek, in 2010 te vinden in Gelderland. Het grootste deel hiervan ligt op de Veluwe. Het aantal logiesaccommodaties in Gelderland steeg in de periode met bijna 5%. Dat is minder dan de landelijke toename van 8%. Met name het aantal hotels, pensions en jeugdherbergen is tussen 2000 en 2010 toegenomen (met ruim 20%). Verblijven in Gelderland De belangrijkste herkomstprovincies van vakantiegangers in Gelderland zijn Noord- en Zuid-Holland. Er is een groot verschil waarneembaar tussen de verschillende regio s. De Veluwe ontvangt bijvoorbeeld relatief weinig vakantiegangers uit de eigen provincie. Als we kijken naar de leefstijl van vakantiegangers in Gelderland, en we daarbij het segmentatiemodel RecreantenAtlas van Smart Agent 6

7 en Recron hanteren, dan wordt Gelderland het meest bezocht door vakantiegangers met het profiel Gezellig Lime, deze groep zoekt relatief veel rust en ontspanning met het gezin. Een aantal populaire activiteiten die worden ondernomen tijdens een vakantie in Gelderland zijn uit eten gaan, funshoppen en sportieve activiteiten waaronder fietsen, zwemmen en wandelen. De activiteiten fietsen, wandelen en zwemmen zijn ook het populairst onder dagbezoekers en eigen inwoners. Meer dan een kwart van de vakantiegangers in Gelderland geeft aan dat hun vakantie specifiek is gericht op natuur. Gelderland heeft een grote omvang natuurgebieden en telt als provincie de op één na meeste natuurgebieden (181 in totaal). In 2010 bezochten ongeveer buitenlanders Gelderland voor een verblijfsbezoek. In totaal brachten buitenlandse bezoekers in nachten door in Gelderland. In 2008 werden meerdaagse zakenreizen gemaakt in Gelderland. Hiermee is Gelderland de op één na populairste provincie voor zakenreizen. Noord Holland staat met zakenreizen bovenaan. De meeste zakenreizen vinden plaats op de Veluwe (53,5%). Ten opzichte van 2006 is het aantal zakenreizen in 2008 in Gelderland afgenomen. Bij meer dan de helft van de zakenreizen in Gelderland blijft men één nacht van huis. Vrijetijdsactiviteiten in Gelderland In 2010 werden in Gelderland ruim 158 miljoen vrijetijdsactiviteiten van minimaal 2 uur of langer uitgevoerd (132 miljoen door eigen inwoners). De vrijetijdsactiviteiten die het meest worden ondernomen zijn buitenrecreatie, uitgaan en winkelen voor plezier. In verhouding met het landelijk gemiddelde wordt er in Gelderland vooral veel gefietst en gerecreëerd in een gebied zonder water. Attractieparken worden goed bezocht in Gelderland. Gelderland beschikt over veel dierenparken. Dierentuin Burger Zoo is dan ook de best bezochte Gelderse attractie met in 2010 bijna 1,5 miljoen bezoekers. Het Dolfinarium en Koningin Julianatoren vullen de top 3 verder aan. Het best bezochte Gelderse en Nederlandse evenement is de Nijmeegse Vierdaagse. Economische betekenis vrijetijdseconomie in Gelderland Nederlanders gaven in 2010 ruim 412,4 miljoen euro uit tijdens vakanties in Gelderland. Ongeveer 13% hiervan komt voor rekening van de vakantieganger die verblijft op een vaste standplaats. Per persoon wordt er tijdens een vakantie in Gelderland per dag gemiddeld 23,65 uitgegeven in Tijdens dagtochten of vrijetijdsactiviteiten wordt er jaarlijks in Gelderland ruim 2,5 miljard euro besteed. Het grootste deel daarvan wordt uitgegeven tijdens het winkelen (40%), uitgaan (26%) en het bezoek aan een evenement (9%). Nederlanders besteden gemiddeld 16 euro per vrijetijdsactiviteit per persoon in Gelderland. De hoogte van de besteding is afhankelijk van het type activiteit. In Gelderland wordt er gemiddeld per zakenreis 327 euro uitgegeven. De binnenlandse zakelijke markt in Gelderland vertegenwoordigt een waarde van 178 miljoen euro gemiddeld over 2006 en Meer dan de helft hiervan wordt op de Veluwe besteed. De toeristisch- recreatieve sector levert een substantiële bijdrage aan de werkgelegenheid. Ongeveer één op de zeventien arbeidsplaatsen hangt in Gelderland samen met recreatie en toerisme banen van de totale werkgelegenheid zijn gelieerd aan toerisme en recreatie (5,8% van de totale werkgelegenheid). De toeristisch- recreatieve sector is een economische pijler van betekenis. 7

8 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Trends en ontwikkelingen in de vrijetijdssector Economische ontwikkeling en vakantieparticipatie Demografische ontwikkelingen Ontwikkeling vrije tijd Technologische ontwikkelingen 15 Hoofdstuk 2 Gelderland binnen Nederland Gelderland binnen Nederland De Gelderse regio s 24 Hoofdstuk 3 Aanbod voor toerist en recreant Aantal en capaciteit logiesaccommodaties Ontwikkeling aantal logiesaccommodaties Bezettingsgraad logiesaccommodaties Ontwikkelingen aanbodzijde bungalowmarkt Vestigingenstructuur vrijetijdseconomie 33 Hoofdstuk 4 Verblijven in Gelderland Vakanties van Nederlanders Populaire activiteiten Binnenlandse zakenreizen van Nederlanders Verblijfsbezoek van buitenlanders; vakanties en zakelijk bezoek 48 Hoofdstuk 5 Vrijetijdsactiviteiten in Gelderland De landelijke standaard Recreatie en Toerisme in relatie tot vrijetijdsactiviteiten Uitjes van Nederlanders Profiel dagbezoekers Populaire activiteiten Ontwikkeling aanbod voor de populairste activiteiten Recreatiemobiliteit 62 Hoofdstuk 6 Economische betekenis vrijetijdseconomie in Gelderland Bestedingen Werkgelegenheid 69 Hoofdstuk 7 Kennis geeft toekomst Provincie Gelderland Overige organisaties 73 Bijlage 1 Omschrijving 75 sociale klasse Literatuurlijst 76 8

9 1 Tekst Trends en ontwikkelingen in de vrijetijdssector 1.1. Economische ontwikkeling en vakantieparticipatie Vakantieparticipatie Terugblik In de afgelopen jaren schommelde de vakantieparticipatie tussen de 80% en 82%. In 1990 ging driekwart van de Nederlanders op vakantie. In 2010 ging 81,5% van de Nederlanders één of meerdere keren per jaar op vakantie, in totaal zijn dit ruim 36 miljoen vakanties. Dat is iets minder dan in Het aantal binnenlandse vakanties in Nederland is in 2010 met vakanties gedaald (17,7 miljoen binnenlandse vakanties). Het aantal toeristische vakanties - alle vakanties exclusief vaste standplaatsvakanties - in eigen land steeg wel licht. Dat betekent dus dat het aantal vakanties op een vaste standplaats afnam. Het aantal buitenlandse vakanties bleef in Nederland stabiel op een niveau van 18,4 miljoen vakanties. Door de economische crisis brachten in 2009 meer Nederlanders hun vakantie in eigen land door. Deze ontwikkeling heeft zich in 2010 niet doorgezet. Uit de eerste resultaten over 2011 blijkt dat het aantal binnenlandse vakanties in Nederland zich stabiliseerde op 17,7 miljoen vakanties. In Gelderland werden er 2,9 miljoen binnenlandse vakanties doorgebracht. Het marktaandeel liep iets terug tot 16,2%. In 2010 (-1,3%) en 2011 (-3,5%) is het aantal binnenlandse vakanties in Gelderland afgenomen (Nederland -1,4% en +0,2%). Het aantal toeristische vakanties in Gelderland is in 2010 met 2,5% (Nederland +0,5%) en in 2011 met 5% gedaald (Nederland +0,6%) terwijl de vaste standplaats vakanties een stijging van 2,4% en 0,9% (Nederland -8,1% en -1,5%) lieten zien in beide jaren. Van alle provincies worden in Gelderland nog steeds de meeste binnenlandse vakanties doorgebracht (bijna 3 en 2,9 miljoen binnenlandse vakanties in 2010 en 2011 waarvan ruim 2,2 en 2,1 miljoen toeristisch). 9

10 1 Bron: Provincie Gelderland, Bureau Economisch Onderzoek: De Econometer; conjunctuurbericht januari Achtergronddocument langetermijnvisie Gelderse Economie, augustus 2011 Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland Het totaal aantal vakanties is sinds 2006 toegenomen met ongeveer 6% (buitenland +10%; binnenland -1%). Het aandeel buitenlandse vakanties is in de periode toegenomen tot 51% (in ,7%). Ging men in de jaren zeventig meestal één keer per jaar voor een wat langere periode op vakantie, tegenwoordig kiest de toerist voor vaker en korter. De vakantie-intensiteit - hiermee wordt bedoeld het aantal keren dat vakantiegangers in een bepaald jaar gemiddeld met vakantie zijn geweest - is in 2010 licht gedaald ten opzichte van Gemiddeld ging de vakantieganger 2,84 keer met vakantie, tegenover 2,88 keer in In de periode nam de vakantie-intensiteit toe van 2,78 tot 2,84. Verwachtingen De komende jaren wordt volgens NBTC-NIPO Research een bescheiden groei van de vakantiemarkt verwacht. In de Toekomstvisie Nederlandse vakantiemarkt 2020 wordt uitgegaan van een groei van 0,5% per jaar. Voor de periode na 2015, als de economie naar verwachting weer zal aantrekken, ontstaat meer perspectief voor groei. Vakantietypes die de komende jaren het meest zullen groeien zijn stedenreizen en korte hotelvakanties. Voor kampeer- en wintersportvakanties wordt een verdere daling verwacht Ontwikkelingen in de Gelderse economie 1 Terugblik Afgemeten aan de economische conjunctuur bestond de afgelopen collegeperiode uit vier enerverende jaren. Bij de start in 2007 steeg de conjunctuur naar grote hoogte. Al spoedig werden echter de eerste verschijnselen zichtbaar van de Kredietcrisis. Hierdoor kromp in 2009 de Gelderse economie met bijna 4% was het jaar van voorzichtig herstel en bange verwachting. Ondertussen is de internationale economische conjunctuur sterk verbeterd en bevinden de Nederlandse export en de industriële productie zich weer op het niveau van vóór de crisis. Volgens voorlopige ramingen van de provincie Gelderland 2 bedroeg de groei van het Gelderse BBP in 2010 ongeveer 1,75% (ter vergelijking, het lange termijn gemiddelde bedraagt 2,5%). De sombere verwachtingen voor 2010 op de arbeidsmarkt zijn maar ten dele uitgekomen. Het aantal vacatures bleef behoorlijk op peil en het aantal gedwongen ontslagen bleef binnen de perken door de deeltijd-ww. Doordat schoolverlaters kozen voor een vervolgopleiding en de instroom van herintreders vertraagde nam de beroepsbevolking minder sterk toe. Onder invloed van al deze ontwikkelingen is de werkloosheid uiteindelijk minder hard gestegen dan gevreesd werd. In 2010 is 4,8% van de Gelderse beroepsbevolking werkloos tegenover 3,5% in Vrijwel alle Gelderse conjunctuurindicatoren (koopkracht, werkgelegenheid) hebben zich in de loop van 2010 positief ontwikkeld. Het Gelderse bedrijfsleven heeft zich in 2010 redelijk hersteld van de crisis. De omzet en de export hebben zich goed ontwikkeld waardoor de economische resultaten van het bedrijfsleven ten opzichte van de voorgaande kwartalen sterk verbeterde. Het ondernemersvertrouwen eind 2010 was, meer nog dan in Nederland, duidelijk positief. Gekeken over de gehele periode kan geconcludeerd worden dat de Gelderse economische ontwikkeling gelijk loopt met de landelijke. Op onderdelen gaat het soms wat beter en soms wat slechter (de werkloosheid bijvoorbeeld is op één na de laagste van alle provincies maar het aantal ontslagaanvragen daarentegen is relatief hoog). 10

11 Verwachtingen Gemiddeld over de periode schat het CPB voor Nederland een economische groei van 1,75% per jaar. Doorberekening van de Nederlandse verwachtingen resulteert voor Gelderland in een verwachting dat de economische groei iets achter blijft bij Nederland, maar in de periode weer dicht in de buurt komt van het landelijk gemiddelde. De werkgelegenheid in Gelderland komt daarbij nog slechts tot een bescheiden groei van 0,9% per jaar. De beroepsbevolking in Gelderland zal in de periode 2011/2015 toenemen met gemiddeld nog slechts 0,3% per jaar. Dit hangt voor een deel samen met de lagere economische groei. De geringe banengroei in de komende jaren zal naar verwachting een drukkend effect hebben op de neiging om te participeren op de arbeidsmarkt. Daarnaast speelt de afvlakking van de bevolkingsgroei en de vergrijzing, sterker dan gemiddeld in Nederland, een rol. Als gevolg van de trage groei van de beroepsbevolking kan de werkloosheid langzaam afnemen. De werkloosheid die in 2009 en 2010 voor het eerst in jaren was toegenomen zal langzaam maar zeker weer dalen van 4,8% in 2010 naar 3,9% in

12 1.2. Demografische ontwikkelingen Bevolkingsgroei en vergrijzing Op 1 januari 2011 telt Nederland bijna 16,7 miljoen inwoners, Gelderland is de grens van 2 miljoen inwoners inmiddels gepasseerd. Dit aantal werd naar schatting omstreeks maart 2010 bereikt. De bevolking blijft de komende jaren nog licht groeien tot ruim inwoners in De verwachting is dat rond 2032 de Gelderse bevolking niet meer groeit en af zal gaan nemen tot een niveau van bijna inwoners in Op middellange termijn zal de vrijetijdssector rekening moeten houden met een krimp van de bevolkingsomvang. De groei van de bevolking in Gelderland loopt de afgelopen 10 jaar redelijk in de pas met de ontwikkeling in Nederland, het aantal inwoners is het afgelopen decennium gegroeid met 4,2% in Gelderland tegenover 4,5% in Nederland. De relatieve groei van de bevolking in Nederland ligt in deze periode op het niveau van de Europese Unie. In Gelderland wonen gemiddeld 402 mensen per km 2, dit is aanzienlijk minder dan het gemiddelde voor Nederland (491). De Nederlandse bevolking vergrijst, dit is geen nieuwe ontwikkeling, maar één die al enige tijd bezig is. Door het stijgen van de levensverwachting, de geboortegolf van kort na de Tweede Wereldoorlog en de daling van het aantal kinderen vanaf begin jaren zeventig. Nederland is overigens niet het enige land in Europa dat te maken krijgt met vergrijzing van de bevolking. Ons land is binnen Europa juist één van de landen met een relatief jonge bevolking. Op 1 januari 2008 was 14,8% van de inwoners van Nederland 65 jaar of ouder, in Denemarken was dit 19,4% en in Duitsland en Italië al 20,1%. Het EUgemiddelde bedroeg 17,1%. Naar verwachting zal de Nederlandse bevolking in 2040 voor 25,9% (ruim 4,6 miljoen personen) bestaan uit 65-plussers. Volgens het CBS blijft de bevolking van Nederland de komende dertig jaar groeien. In 2040 zal Nederland het aantal van ruim 17,8 miljoen inwoners bereiken. Rond 2032 groeit de Gelderse bevolking niet meer Bron: Provincie Gelderland: Bevolkingsprognose Gelderland 2010; Verwachte bevolkingsontwikkeling tot

13 De komende jaren zal, als gevolg van de vergrijzing en het ouder worden van de babyboomgeneratie (geboortegolf tussen ), het aantal sterftes gaan toenemen. Rond 2027 zullen er in Gelderland meer mensen overlijden dan dat er geboren worden. De natuurlijke aanwas (geboorten minus sterftes) zal dan voor het eerst gaan afnemen. De leeftijdsopbouw van de Gelderse bevolking wijkt iets af van de Nederlandse bevolking. Gelderland telt in verhouding iets meer jongeren tot 15 jaar en ook de groep 65 plussers is in vergelijking met het gemiddelde van Nederland wat groter. De categorie tussen de 25 en 44 jaar is juist iets ondervertegenwoordigd. De groep van 45 tot 65 jaar is in Gelderland licht oververtegenwoordigd. De leeftijdssamenstelling in Gelderland ondergaat door ontgroening en vergrijzing van de bevolking forse veranderingen. Rond 2019 is één op de vijf Gelderlanders 65 jaar of ouder. In de Stedendriehoek en de Achterhoek, de meest vergrijsde regio s van Gelderland, wordt dit punt al in de loop van 2014 bereikt. Het aantal jongeren van 0 tot 15 jaar neemt in de periode tot 2020 af met circa personen in Gelderland. In de categorie is er nog sprake van een toename van ca personen. De categorie neemt met bijna personen af, terwijl de categorie van jaar met ca personen toeneemt. Het aantal 65 plussers neemt met ca personen fors toe. Nederlandse 55-plussers hebben in 2010 ca. 1 miljoen vakanties doorgebracht in Gelderland. Bijna één op de vijf (17,8%) 55-plussers die in eigen land op vakantie ging, bezocht een van de Gelderse regio s. In 2010 heeft deze groep ruim 5,6 miljoen vakanties in ons land doorgebracht en dit zal de komende jaren alleen maar meer worden. Naast het feit dat het aantal 55-plussers de komende jaren toeneemt, zijn ook andere factoren van invloed op de vraag naar toeristisch-recreatieve producten. Veel senioren hebben bijvoorbeeld een redelijk inkomen en een aanzienlijk besteedbaar vermogen. Daarnaast hebben zij vaak meer tijd en hiervoor zijn toerisme en recreatie een prima invulling. Het aantal jaren dat men in gezondheid leeft neemt toe en er is een toenemend besef dat een actief leven (met toerisme en recreatie als essentieel onderdeel) de gezondheid bevordert. Hoewel veel ouderen steeds langer gezond blijven, valt natuurlijk niet te ontkomen aan het feit dat deze groep meer last heeft van lichamelijke beperkingen dan jongeren. De behoefte aan ouderenzorg neemt toe. De vakantiewensen van senioren wijken weinig af van die van andere toeristen, het belangrijkste verschil is dat men in toenemende mate behoefte heeft aan comfort naarmate men ouder wordt Toename alleenstaanden De huishoudensgroei komt in Gelderland in de periode bijna volledig voor rekening van de alleenstaande huishoudens. De laatste jaren is het aantal alleenstaande huishoudens in Nederland en Gelderland sterker gegroeid dan het aantal meerpersoonshuishouden, zowel in absolute als in relatieve zin. In de toekomst zal het aantal alleenstaanden blijven toenemen in vooral de middelbare leeftijden (door ontbinden van relaties) en hogere leeftijden (door vergrijzing). In het laatste geval betreft het de mannen en vrouwen die alleen achterblijven na het overlijden van de partner. Daarnaast is langer zelfstandig wonen een reden voor de toename van het aantal alleenstaande ouderen. De tehuisbevolking zal door het langer zelfstandig wonen en door het bieden van 13

14 3 NRIT Media,Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2008/2009 zorg in de eigen woning in eerste instantie gaan dalen, maar vervolgens als gevolg van de vergrijzing weer gaan toenemen. In 2008 is 33% van de Gelderse huishoudens alleenstaand, in de periode tot 2040 zal dit aandeel naar verwachting toenemen tot 38%. In absolute zin neemt het aantal alleenstaanden in deze periode waarschijnlijk toe van naar : verreweg de sterkste groei van alle typen huishoudens. In deze huishoudensprognoses wordt de tehuisbevolking buiten beschouwing gelaten. De vrijetijdssector speelt steeds meer in op de behoeften van singles. Bijvoorbeeld door speciale singles-reizen aan te bieden Multiculturele samenleving Het aantal allochtonen in Nederland neemt volgens het CBS in de toekomst toe. In 2060 zal ruim 30% van de Nederlandse bevolking allochtoon zijn (2,2 miljoen westerse allochtonen en 3,2 miljoen nietwesterse allochtonen). Het aantal niet-westerse allochtonen neemt in de periode met ruim 75% toe in Nederland. Bij de westerse allochtonen bedraagt de toename ca. 44%. Gelderland telt per 1 januari 2011 ruim allochtonen, waarvan niet westerse en westerse allochtonen. Het aandeel in de bevolking bedraagt 14,2% (landelijk gemiddelde 20,6%). Het vrijetijdsgedrag van autochtone en allochtone Nederlanders komt steeds meer overeen, hoewel het vrijetijdsgedrag van allochtonen minder gevarieerd is. Met name tweede generatie allochtonen nemen steeds meer gebruiken van autochtonen over. Meer traditionele (eerste generatie) allochtonen brengen vooralsnog enkele traditionele vormen van vrijetijdsbesteding terug waarbij recreëren in de openlucht belangrijk is. De eerste generatie allochtonen zal vaker het land van herkomst bezoeken voor vakanties dan de tweede generatie. De tweede generatie allochtonen is meer geneigd hun vakantie in te vullen naar westers model maar zullen wel een relatief grote voorkeur hebben voor hun vader- of moederland en familiebezoek Ontwikkeling vrije tijd Vrije tijd is de tijd die overblijft na aftrek van verplichtingen (betaald werk, opleiding en zorgtaken) en persoonlijke verzorging (zoals slapen en eten). In 2005 beschikken Nederlanders over minder dan 45 uur vrije tijd per week. Door de jaren heen heeft men meer vrije tijd gekregen. Nederlanders met een fulltime baan, Nederlanders met een gezin met kinderen en personen tussen de 35 en 49 jaar hebben in 2005 gemiddeld de minste vrije tijd van alle Nederlanders, slechts 38 vrije uren per week. Alleenstaanden en stellen zonder kinderen kunnen gemiddeld ruim 50 uur vrij besteden. Vijfenzestig plussers hebben met 59 vrije uren per week de meeste vrije tijd (SCP, ). Veel vrijetijdsactiviteiten worden binnenshuis uitgevoerd. Nederlanders besteden gemiddeld 19 uur aan de verschillende media (lezen, tv, audio en computer). Het onderhouden van sociale contacten (op visite, praatje maken, telefoneren) kost de gemiddelde Nederlander 9 uur per week. Sporten en bewegen en uitgaan zijn de belangrijkste vormen van vrijetijdsbesteding buitenshuis (Kenniscentrum Recreatie, 2008). 14

15 Vrijetijdsbesteding Nederlanders in 2005 Gedrukte media 10% Elektronische media 32% Sociale contacten 20% Gedrukte media 10% Elektronische media 32% Sociale contacten 20% Hobby's 14% Sport en bewegen 6% Uitgaan 6% Vrijwilligerswerk, mantelzorg, kerkgang 4% Hobby's 14% Sport en bewegen 6% Uitgaan 6% Vrijwilligerswerk, mantelzorg, kerkgang 4% Vrijetijdsmobiliteit 8% Vrijetijdsmobiliteit 8% Bron: en Kenniscentrum Recreatie, Technologische ontwikkelingen Computer en internet Computerbezit In vergelijking met 2006 hebben meer Nederlanders boven de 55 jaar toegang tot een personal computer (pc) in 2010 (+40,8%). Internetgebruik De afgelopen twee jaar is het gemiddelde internetgebruik van Nederlanders gestegen naar 104 minuten per dag. Het meeste internetverkeer vindt plaats tussen uur en uur in de avond (Spot, 2010). Nederlanders zijn zeer actief op het internet. In september 2010 bezochten Nederlandse internetgebruikers gemiddeld 78,2 keer het internet. Activiteiten Nederlandse bevolking in het bezit van een personal computer (pc) in 2006 en 2010 (in procenten) Stijging/ daling 2006 t.o.v in procentpunten. 12 tot 15 jaar 99% 99% - 15 tot 25 jaar 97% 99% 2,1% 25 tot 35 jaar 94% 99% 5,3% 35 tot 45 jaar 95% 100% 5,3% 45 tot 55 jaar 92% 96% 4,3% 55 tot 65 jaar 78% 92% 18,0% 65 tot 75 jaar 57% 70% 22,8% Totaal 87,4% 93,6% 6,2% Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS),

16 4 Diensten die onder instant messaging worden verstaan zijn o.a. Twitter en Windows live Messenger (MSN). die het meest worden ondernomen op het internet zijn het bezoeken van webportals, instant messaging 4 en het bezoeken van social networksites zoals Facebook en Hyves. Bijna 70% van de Nederlandse internetters is dagelijks online. Ruim een kwart van de Nederlandse internetgebruikers bezoekt sociale netwerksites (28%), 40% van deze mensen doet dit dagelijks. In tegenstelling tot andere landen gebruiken meer Nederlanders Hyves dan Facebook. Daarnaast zijn Nederlanders actieve bloggers, zijn ze actief met het bijwerken van sociale profielen, het plaatsen van Twitter berichten en het volgen van anderen op sociale netwerksites. De hoeveelheid bezoeken aan sociale netwerksites zoals Twitter, LinkedIn en Facebook zijn in 2010 toegenomen ten opzichte van In de zomermaanden wordt er relatief minder tijd besteed aan sociale netwerksites (TNO, 2010). 16 Activiteiten ondernomen op het internet via de computer Nederland (in procenten afgerond), peildatum september Meerdere antwoorden mogelijk daarom totaal hoger dan 100%. * Hyves, Twitter, Facebook en andere sociale netwerksites Activiteit Percentage 5 Sociale netwerken* Nieuws, sport en weer 49 Persoonlijke interesses 17 Kennis en onderwijs 26 Entertainment en multimedia 17 Online gaming 12 Shopping 4 Pre-purchase en browsing (oriënteren) 10 Persoonlijke administratie 17 Planning en organiseren 11 Bron: TNS/TNO, 2010

17 Gebruik sociale netwerken door online consumenten in Nederland in 2010 Activiteit Nederland Aantal uren sociale netwerken per week 2,3 uur Aantal online vrienden 115 belangrijkste activiteit online 60% Sociale netwerken belangrijkste activiteit online 15% Bron: TNO, 2010 Nederlanders doen, in vergelijking met andere Europese landen, nog weinig aankopen via het internet. In de eerste helft van 2010 deden ongeveer 7,6 miljoen Nederlanders een aankoop via het internet. Consumenten bestellen steeds vaker iets online maar de bestellingen worden wel kleiner. Het aantal bestellingen is in 2010 gestegen met 34% en het aantal online consumenten is ook toegenomen met 7% ten opzichte van Het gemiddelde aankoopbedrag is wel gedaald van 145 euro in de eerste zes maanden van 2009 naar 120 euro in de eerste helft van Consumenten bestellen vaker iets via het internet maar besteden minder geld. Een verklaring hiervoor kan zijn dat consumenten door de lagere verzendkosten en flexibeler distributievormen makkelijker kleine bestellingen doen via het internet (TNO, 2010). De meeste online aankopen hebben betrekking op diensten zoals reizen en tickets. Reizen is zelfs het grootste online segment. Bijna 70% van alle reizen worden online aangekocht. Daarmee is reizen goed voor 44% van de totale online markt. In de top 10 van webwinkels in Nederland komen dan ook zeven reisorganisaties voor (TNO, 2010). De helft van alle Nederlanders die in 2010 aankopen deden via het internet heeft een reis geboekt via internet. Tevens worden er veel kleding en sportartikelen (46%) en kaartjes voor evenementen (42%) gekocht via internet. In verhouding worden financiële producten en diensten het minst online aangekocht. Deel van de internetgebruikers in Nederland dat de afgelopen 12 maanden artikelen heeft gekocht via het internet (2010). Reizen en accommodaties Kleding en sportartikelen Kaartjes voor evenementen Boeken, tijdschriften en kranten Soft-/ hardware en elektr. benodigdheden Film, muziek Huishoudelijke goederen en apparaten Levensmiddelen, cosmetica en schoonmaak Financiële producten of diensten Andere aankopen 3% 9% 7% 26% 24% 50% 46% 42% 39% 36% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS),

18 Mobiele telefonie en mobiel internet Per 100 Nederlandse huishoudens zijn er 125 mobiele telefoonaansluitingen. Slechts een klein percentage Nederlanders beschikt niet over een mobiel toestel. Het gebruik van internet via de mobiele telefoon neemt toe. Bijna één derde van de consumenten heeft toegang tot internet via een mobiel toestel. Dit betekent niet dat men de internetfunctie ook gebruikt. Ongeveer een kwart van de Nederlanders boven de 18 jaar gebruikt weleens internet via zijn of haar mobiel. Maar liefst 30% van de Nederlanders met toegang tot mobiel internet maakt nooit gebruik van deze functie. Meer mannen dan vrouwen gebruiken mobiel internet en meer jongeren dan ouderen. Mobiel internet wordt voornamelijk gebruikt voor privézaken zoals (80%) en sociale media (43%). Slechts 29% van de mobiele internetgebruikers doet dit voor zakelijke redenen. Mobiel internet wordt voornamelijk gebruikt tijdens wachtmomenten, zoals het wachten op openbaar vervoer en in de wachtkamer (TNO, 2010) Mobiliteit Naast technologische ontwikkelingen op het gebied van computers en internet zijn er ook andere ontwikkelingen die raakvlakken hebben met de vrijetijdssector. Zo worden er steeds meer elektrische fietsen verkocht en speciale oplaadpunten voor deze elektrische fietsen in toeristische gebieden geplaatst. In 2009 werden 1,2 miljoen nieuwe fietsen verkocht, waarvan 12% elektrisch. In 2004 was dit slechts 4%. Aandeel van de verschillende categorieën fietsen in de totale verkoop van nieuwe fietsen (in procenten). 100% 90% 80% 70% Overige 100% Elektrische fiets 90% Kinder- of Jeugdfiets 80% MTB/ ATB 70% Hybride fiets Overige 60% Toer- of Stadsfiets Elektrische fiets 50% Kinder- of Jeugdfiets 40% MTB/ ATB 30% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Hybride fiets Toer- of Stadsfiets 20% 10% Bron: Bovag-RAI, %

19 De afstand die forenzen met een elektrische fiets afleggen om op hun werk te komen is anderhalf keer langer dan wanneer er gebruik wordt gemaakt van een gewone fiets. Met een elektrische fiets leggen ze gemiddeld 9,8 kilometer af tegenover 6,3 kilometer met een gewone fiets. Op dit moment wordt voor meer dan de helft van de ritten tot 4 kilometer een fiets gebruikt. De verwachting is dat dit als het bezit van de elektrische fiets gelijk is aan het bezit van de gewone fiets nu in meer dan de helft van de ritten tot 6 kilometer ook gebruik wordt gemaakt van de elektrische fiets. Het fietsgebruik zal dan naar verwachting toenemen met 3 tot 5%. Specifiek voor het woon- werkverkeer is de verwachte stijging hoger, namelijk tussen de 4 en 9% onder de groep ouderen tussen de 3 á 4%. Er worden, weliswaar langzaam, steeds meer elektrisch aangedreven auto s aangeschaft. In 2008 waren 2,3% van alle verkochte auto s elektrisch. Een toename van 2,2 procentpunt ten opzichte van 2006 toen er nog nauwelijks elektrische auto s verkocht werden (Bovag-RAI, 2009). Nederland vergrijst. Hoewel men steeds ouder en vitaler wordt ontstaat er een grotere groep Nederlanders met één of meerdere beperkingen. De vrijetijdssector kan hier op inspelen door aangepast aanbod aan te bieden. Voorwaarden die veelvuldig worden genoemd door toeristen met een beperking, ten aanzien van een verblijfsaccommodatie, zijn een verhoogd bed (46,5%), lift (45%) en beugels aan de muur bij het toilet (37%). Scootmobielonderzoek Van de Nederlanders van 65 jaar of ouder beschikte in % over een hulpmiddel voor het bewegen, zoals een stok, kruk, looprek, rolstoel of scootmobiel. Dit zijn circa Nederlanders van 65 jaar en ouder. Er lijkt ook sprake te zijn van een sterke toename van het aantal Nederlanders dat gebruik maakt van een scootmobiel. Er zijn in 2009 naar schatting scootmobielgebruikers in Nederland en de verwachting is dat dit aantal in vijf jaar tijd zal verdubbelen. 19

20 20

21 2 Gelderland binnen Nederland 2.1. Gelderland binnen Nederland 21

22 4 Buitenwater is al het water waar de getijden een rol spelen Gelderland is een erg groene provincie. Het aandeel bos en natuurlijk terrein ligt met ruim 22% ruim boven het landelijk gemiddelde (11,7%). Gelderland neemt daarmee de koppositie in van alle provincies. Naast het bos en natuurlijk terrein heeft een relatief groot deel van de totale oppervlakte van Gelderland een agrarische functie (59,3% t.o.v. landelijk 55%). Nederland is een waterland, 18,8% van de totale oppervlakte bestaat uit water, hierbij wordt zowel buitenwater- 4 (Noordzee, Waddenzee, Eems, Dollard, Ooster- en Westerschelde) als binnenwater (o.a. rivieren en meren) meegerekend. Gelderland is een droge provincie, in 2006 bestaat slechts 3,2% van de oppervlakte uit water (Gelderland heeft uitsluitend binnenwater). Het aandeel binnenwater bedraagt in Nederland 8,7% van de totale oppervlakte. Het buitenwater maakt nationaal 10,1% van het totaal uit. Kerngegevens Gelderland en Nederland 1 Het Continu Vakantie Onderzoek maakt onderscheid tussen toeristische vakanties en vakanties op een vaste standplaats. Onder vaste standplaats vakanties worden vakanties verstaan doorgebracht in eigen accommodatie, zoals een tweede woning, (sta)caravan op seizoen- of jaarplaats, volkstuinhuisje of boot met een vaste ligplaats. Alle overige vakanties zijn toeristische vakanties. 2 Het betreft Nederlanders die voor het werk één of meer nachten van huis zijn. Men moet tenminste één nacht met een zakelijke reden buitenshuis hebben overnacht. 3 Uitstapje = een recreatieve activiteit die buiten de eigen woning wordt ondernomen en waarbij men minimaal twee uur van huis is (inclusief reistijd) of een combinatie van twee of meer activiteiten die langer dan twee uur duurt. Bezoeken aan familie of kennissen zijn geen uitstapjes. Gelderland Nederland Aandeel Gelderland t.o.v. Nederland Inwoners % Totale oppervlakte in km ,4% Waarvan: Verkeersterrein % Bebouwd- en semi bebouwd terrein ,7% Recreatieterrein ,4% Agrarisch terrein ,3% Bos en natuurlijk terrein ,5% Water (binnen- en buitenwater) ,1% Procentueel aandeel in het totale oppervlak Verkeersterrein 3,2% 2,8% - Bebouwd- en semi bebouwd terrein 9,6% 9,4% - Recreatieterrein 2,5% 2,3% - Agrarisch terrein 59,3% 55% - Bos en natuurlijk terrein 22,2% 11,7% - Water 3,2% 18,8% - Binnen- en buitenlandse vakanties, binnenlandse zakenreizen, vrijetijdsactiviteiten x 1000 x 1000 Aantal binnenlandse toeristische 1 vakanties ,8% Aantal vaste standplaatsvakanties ,6% Totaal binnenlandse vakanties ,8% Aantal binnenlandse zakenreizen ,2% Aantal buitenlanse vakanties ,8% Aantal vrijetijdsactiviteiten (uitstapjes) 3 van Nederlanders ,5% Bron: CBS Bevolkingsstatistiek en Bodemgebruik in Nederland, 2010/2011. NBTC-NIPO Research:Continu Vakantie Onderzoek, Continu Vrijetijdsonderzoek, De markt voor binnenlandse zakelijke reizen,

23 Op 1 januari 2011 telde Gelderland ruim 2 miljoen inwoners, 12% van het nationale totaal. In Gelderland wonen gemiddeld 402 mensen per km 2 land, dit is aanzienlijk minder dan het gemiddelde voor Nederland (491). Ter vergelijking: in Friesland en Drenthe wonen minder dan 200 Nederlanders per km2, terwijl in Zuid-Holland de bevolkingsdichtheid boven de 1200 personen per km 2 ligt. Per 1 januari 2011 telt Gelderland 56 gemeenten. Er zijn in mensen in ruim bedrijven en instellingen werkzaam in de provincie. Gelderland is vooral populair bij vakantiegangers uit eigen land. Het aantal toeristische binnenlandse vakanties in Gelderland - dit zijn alle vakanties exclusief de vaste standplaatsvakanties - bedraagt het afgelopen jaar Dit is 15,8% van de binnenlandse toeristische vakanties van Nederlanders. Als we de vakanties op vaste standplaatsen erbij tellen zijn er bijna 3 miljoen binnenlandse vakanties doorgebracht in 2010 (16,8% van het nationale totaal). Gelderland is daarmee binnenlandse vakantieprovincie nummer 1. Bij de binnenlandse zakenreizen neemt Gelderland in 2008 de tweede plek in na Noord Holland. Het aandeel vakanties van buitenlandse verblijfsgasten in Gelderland in 2010 (2,8%) blijft echter achter bij wat je op grond van het oppervlak en inwonertal van de provincie zou verwachten. Gelderland heeft als vakantieprovincie voor buitenlandse gasten dan ook geen grote betekenis. Gelderland neemt met een marktaandeel van 11,5% de vierde plek in van alle provincies voor wat betreft het totale aantal recreatieve activiteiten vanaf het huisadres in Nederland 23

24 5 De COROP indeling van het CBS bestaat al ca. 40 jaar en is ontworpen door de Coördinatie Commissie Regionaal Onderzoeksprogramma (COROP). De indeling gaat ervan uit dat elke regio een centrale kern (stad) bezit met een omliggend verzorgingsgebied en volgt altijd de provinciegrenzen. Brummen behoort tot het toeristengebied Veluwe en het COROP-gebied Achterhoek. Druten behoort tot het toeristengebied Rivierenland en tot het COROP-gebied Arnhem-Nijmegen De Gelderse regio s Consumenten kiezen niet voor een vakantie naar Gelderland, maar kiezen voor één van de Gelderse regio s vanwege de kenmerken van deze regio: de Veluwe met de uitgestrekte natuur, de Achterhoek met het kleinschalige platteland, het waterrijke Rivierenland en het stedelijke gebied van Arnhem en Nijmegen met rondom de steden een afwisselend landschap. Niet alleen de consumenten kiezen gebiedsgericht een bestemming, maar ook de Gelderse ondernemers hebben meer binding met hun regio dan met de provincie als geheel. De regio-indeling die in deze uitgave en beleidsmatig gehanteerd wordt komt in grote lijnen overeen met de COROPindeling 5. Veluwe De Veluwe is het grootste aaneengesloten bosrijke natuurgebied van Nederland. Belangrijkste toeristi Toeristengebieden van Gelderland van Gelderland LEGENDA Veluwe Achterhoek Arnhem - Nijmegen Rivierenland ELBURG OLDEBROEK HATTEM HEERDE HARDERWIJK NUNSPEET EPE ERMELO PUTTEN NIJKERK VOORST APELDOORN LOCHEM BARNEVELD ZUTPHEN SCHERPENZEEL BRUMMEN BERKELLAND EDE ROZENDAAL BRONCKHORST CULEMBORG WAGENINGEN RENKUM RHEDEN DOESBURG ARNHEM ZEVENAAR WESTERVOORT DOETINCHEM OOST GELRE WINTERSWIJK BUREN NEDER-BETUWE OVERBETUWE DUIVEN MONTFERLAND OUDE IJSSELSTREEK AALTEN GELDERMALSEN TIEL DRUTEN LINGEWAARD RIJNWAARDEN LINGEWAAL NEERIJNEN WEST MAAS EN WAAL BEUNINGEN NIJMEGEN UBBERGEN MILLINGEN A/D RIJN WIJCHEN ZALTBOMMEL MAASDRIEL HEUMEN GROESBEEK Bron: Provincie Gelderland,

25 sche waarde voor de Veluwe is deze natuur. Daarnaast kent de Veluwe een aantal grote dagattracties. Naast het Centraal Veluws Natuurgebied (CVN) liggen aan weerszijden de Gelderse Vallei, de IJsselvallei en de Randmeren die een ander karakter hebben dan het CVN. De Veluwe profileert zich al enkele jaren met het merk De Veluwe; ieder jaargetijde anders. Dat de natuur belangrijk is voor de Veluwe blijkt ook uit het feit dat bijna 90% van de toeristen die de Veluwe bezocht hebben bos en/of heide het meest kenmerkende landschap vinden. Achterhoek De Achterhoek is een typische plattelandsregio met relatief veel kleine recreatiebedrijven. De sterke punten van het gebied zijn de kleinschaligheid, het gastvrije platteland, de wijnbouw en het cultuurtoeristische aanbod (zoals kastelen en landgoederen). De Achterhoek speelt hier onder andere op in met de slogan: Je komt op verhaal in de Achterhoek. De agrarische sector komt steeds meer onder druk te staan, hierdoor ontstaan op het platteland kansen voor de toeristisch-recreatieve sector. Hoewel het platteland dus kenmerkend is voor de Achterhoek, omschrijft slechts circa 40% van de vakantiegangers in de Achterhoek de omgeving als platteland of polder. Bijna de helft van de toeristen vindt de natuur het meest kenmerkende landschap voor de Achterhoek. Arnhem-Nijmegen De (stads)regio Arnhem-Nijmegen kenmerkt zich door het knooppunt van twee steden met de bijbehorende dynamiek, het afwisselende landschap daaromheen en de cultuurhistorische waarden (o.a. de Liemers en de landgoederen op de Veluwezoom). In het gebied zijn ook nationaal bekende attracties zoals Burgers Zoo en het Nederlands Openluchtmuseum te vinden. De (stads)regio Arnhem-Nijmegen heeft zeven deelgebieden waaronder Arnhem, het Rijk van Nijmegen, de Gelderse Poort en de Veluwezoom. Sommige van deze deelgebieden hebben een slogan of merk. Een voorbeeld hiervan is Made in Arnhem. Mogelijkheden voor het gebied zitten in het stedelijk en zakelijk toerisme, maar ook in de recreatiemogelijkheden voor de bewoners en de ruimte voor grootschalige vormen van toerisme en recreatie, zoals het Park Overbetuwe. Hoewel bos en/of heide door bijna de helft van de binnenlandse toeristen in de regio genoemd wordt als meest typerend voor het gebied, is dit toch significant minder dan het gemiddelde voor de provincie. Typeringen die juist vaker dan gemiddeld genoemd worden zijn: heuvellandschap, stad en meren, plassen, rivieren en kanalen en dergelijke. Rivierenland Rivieren nemen een belangrijke plaats in binnen het recreatieaanbod van het Rivierenland. Sterke punten van het Rivierenland zijn de relatie land-water, het cultuurhistorische aanbod (w.o. molens, kastelen en forten die onderdeel uitmaken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie), het plattelandstoerisme en de centrale ligging in Nederland. Deelgebieden van het Rivierenland zijn de Betuwe, de Bommelerwaard en het Land van Maas en Waal. In 2010 omschreef ca. de helft van de vakantiegangers de omgeving in het Rivierenland als meren, plassen, rivieren en kanalen. De waterrijkdom in het Rivierenland bewijst dat het bij natuur niet altijd om bos en heide hoeft te gaan. Circa twee van de tien vakantiegangers in dit gebied vindt het platteland en de polder en bos en heide het meest kenmerkend voor het gebied. 25

26 6 Dit zijn parken en plantsoenen, sportterreinen, dagrecreatiegebieden, volkstuinen en verblijfsrecreatiegebieden Inwoners en grondgebruik in de Gelderse regio s Gelderland beslaat met hectare ruim 12% van het totale Nederlandse oppervlak. In 2006 had 2,5% van de oppervlakte van de provincie een puur recreatieve bestemming 6. Landelijk ligt dit aandeel iets lager, namelijk op 2,3%. De ruimte die beschikbaar is voor recreatie in Gelderland is in de periode toegenomen met 1,2% (landelijk +2,8%). De stijging in Gelderland is vooral toe te schrijven aan de stijging van het aantal parken en plantsoenen met ruim 5%. Daarnaast is er iets meer ruimte voor sportterreinen (+1,3%) en is de omvang van de dagrecreatiegebieden met een fractie (0,4%) toegenomen. Opvallend is dat in Gelderland de ruimte voor verblijfsrecreatiegebieden is afgenomen met 0,5%, terwijl de omvang van deze gebieden landelijk met 2% is toegenomen. Een groot deel (82%) van de provincie Gelderland bestaat uit agrarische gebieden en bossen, waar vaak recreatief medegebruik mogelijk is. Deze gebieden zijn ook steeds vaker toegankelijk voor de toerist en recreant. Ruim één vijfde van de totale oppervlakte die in Nederland in gebruik is voor verblijfsrecreatie bevindt zich in 2006 in Gelderland. Van het totale bodemoppervlak van Gelderland wordt 0,8% gebruikt voor verblijfsrecreatie. Het grootste deel hiervan (62% oftewel 2592 hectare) bevindt zich op de Veluwe. In de Achterhoek is ruim 830 hectare beschikbaar voor verblijfsrecreatie, dit is één vijfde van het provinciale totaal. In de tabel op pagina 27 zijn uitkomsten voor Gelderse toeristengebieden weergegeven. Uit de cijfers blijkt dat op de Veluwe absoluut en relatief het grootste aandeel bos- en natuurlijk terrein heeft (40,6% t.o.v. 22,2% gemiddeld in Gelderland). In de Achterhoek en het Rivierenland is relatief veel grond in gebruik door de agrarische sector (respec Verdeling bodemgebruik in Gelderland, 2006 Verkeer 3,2% Bebouwd- en semi bebouwd 9,6% Recreatie 2,5% Landbouw 59,3 Bos en natuur 22,2 Verkeer Water 3,2% 3,2 Bebouwd- en semi bebouwd 9,6% Recreatief bodemgebruik Park en plantsoen 22,8% Sportterrein 31,8% Volkstuin 2,1% Dagrecreatief terrein 10,7% Verblijfsrecreatie 32,6% Recreatie 2,5% Landbouw 59,3 Bodemgebruik Park en plantsoen 22,8% Sportterrein 31,8% Bos en natuur 22,2 Water 3,2 Recreatief bodemgebruik Volkstuin 2,1% Dagrecreatief Bron: terrein CBS-Bodemgebruik 10,7% in Nederland, 2006 Verblijfsrecreatie 32,6% 26 Bodemgebruik