Romeins verleden opnieuw beleven

Transcriptie

1 Werkboek voor de visualisatie van het Romeins verleden in Nijmegen Romeins verleden opnieuw beleven

2

3 inleiding missie historische achtergrond statement uitwerking partners en ontwikkelingen citymarketing en cultuurtoerisme tot slot oost centrum west verbindingslijnen planning

4

5

6 inleiding missie historische achtergrond statement uitwerking partners en ontwikkelingen citymarketing en cultuurtoerisme tot slot oost centrum west verbindingslijnen planning

7 werkplan oost

8 castra en canabae Toelichting Van alle plekken is dit deel van de stad het meest uitvoerig onderzocht en ook het best gedocumenteerd. De meest monumentale bouwwerken in dit stadsdeel zijn op een wetenschappelijke manier gereconstrueerd. De sporen van en het onderzoek naar het legendarische Tiende Legioen (Legio X Gemina) hebben Nijmegen internationale aandacht bezorgd. Om die redenen wordt er in dit werkplan voor gekozen om juist die midden- Romeinse periode te tonen in oost. In die keuze schuilt een mogelijkheid om de verrassende monumentaliteit van de bouwwerken van het Tiende Legioen in de openbare ruimte kenbaar te maken. Het is een kans die zich elders in de stad niet voordoet.

9 castra en canabae Het doel van deze visualisaties is om de belangrijkste midden-romeinse gebouwen in het gebied als ensemble (de principia in de castra, het amfitheater in het kampdorp) te tonen en aan te geven hoe de gebouwen in hun context functioneerden. Hiermee ontstaat tevens inzicht in de sociale patronen van die tijd, in de wijze waarop de militairen en de bewoners van het kampdorp leefden en zich tot elkaar verhielden. Op een deel van de terreinen waarop de visualisaties zouden moeten plaatsvinden heeft de gemeente Nijmegen geen grondpositie. Daarom is nauw overleg met de eigenaren geboden. In nauwe samenspraak met deze partijen zal gekeken worden naar de wenselijke visualisatiemogelijkheden en -vormen en ook naar de publieke toegankelijkheid daarvan in de toekomst. Dat laatste vergt enige voorbereidingstijd. Afhankelijk van de uitkomst van de gesprekken zullen ten aanzien van oost keuzen moeten worden gemaakt.

10 fortificatie barak principia officierswoning oostpoort toren putrand

11 fortificatie met poorten en torens huidige situatie boven de grond niet zichtbaar, ommuring volgt het profiel van de stuwwal en de Beekmansdalseweg betekenis begrenzing castra Xde legioen fortificatie illustreert de relatie tussen de vestigingsplekken en de geomorfologische situatie ontwikkelingen noord-oostelijk kwadrant maakt deel uit van de ontwikkelingen vm. HAN-locatie die op dit moment wordt herontwikkeld ambitie tonen als ordeningsprincipe ten opzichte waarvan de plaats van de geselecteerde gebouwen kan worden afgelezen duiden relatie met de landschappelijke ondergrond (plateau aan beide zijden) visualisatie oostpoort stenen ommuring en toren nodig toegang tot het terrein fysieke aanduiding contouren castra als markering in het straatbeeld visualisatie oostpoort en toren

12 principia huidige situatie boven de grond niet zichtbaar, rooilijn woonhuizen parallel aan de contouren hoofdkwartier betekenis hoofdkwartier Xde legioen, enorme symbolische waarde voor Nijmegen, ook in nationale relatie tot de limes ontwikkelingen geen ambitie virtuele animatie fysieke verschijningsvorm interieur en exterieur tonen monumentaliteit ten opzichte van situatie nu principia visualiseren binnen ensemble van gevisualiseerde bouwwerken en daarbij principia tonen als centrum binnen contouren stenen castra nodig markering plek met gebruik animatie (in productie Museum Het Valkhof)

13 officierswoning en barak huidige situatie niet zichtbaar betekenis sleutelstuk voor de Illustratie van het verschil in rangorde tussen gewone soldaat en de hogere officieren; dit kwam tot uitdrukking in de architectuur en in het leefklimaat. ontwikkelingen bij officierswoning geen, bij barakken herontwikkeling HANlocatie. ambitie vanuit de vergelijking de meest directe en authentieke reflexie van de manier van leven van de individuele militair op twee hiërarchische niveaus. Verschillen komen o.m. tot uiting in monumentaliteit en inrichting woonverblijven en gebruiksvoorwerpen. nodig toegang tot het terrein afronding uitwerking archeologisch onderzoek voor productie virtuele beelden belevingsopdracht gespitst op contrast met gebruik van virtuele beelden + integratie voorwerpen collectie museum Het Valkhof indien mogelijk aanleg infrastructuur tussen beide plekken ontwikkeling educatiemateriaal voor breed publiek

14 putrand huidige situatie zichtbaar maar verplaatst relict met daaromheen moderne verwijzing overkoepelend gebouwtje betekenis een van de zeer weinige bovengrondse resten van Romeins Nijmegen ontwikkelingen gebied putrand wordt herontwikkeld (HANlocatie) ambitie tonen als exponent van de waterhuishouding. nodig onderzoek publieke bereikbaarheid locatie put terugleggen op de juiste plaats en gebruik duiden uitwerking kennis over het thema watervoorziening

15 amfitheater forum

16 forum huidige situatie boven de grond niet zichtbaar, uitbraaksleuven in het stratenplan aangegeven; wetenschappelijk onderbouwde reconstructie aanwezig. betekenis als marktgebouw centrum van de handel in de canabae, van nationaal belang wegens zeldzaamheid ontwikkelingen geen ambitie virtuele animatie fysieke verschijningsvorm interieur en exterieur tonen monumentaliteit ten opzichte van situatie nu forum visualiseren binnen ensemble van gevisualiseerde bouwwerken nodig markering plek met gebruik animatie (in productie in opdracht van Museum Het Valkhof)

17 amfitheater huidige situatie boven de grond niet zichtbaar, gebouwsporen in het stratenplan aangegeven. betekenis centrale betekenis als publiek gebouw voor zowel castra als canabae, van nationaal belang wegens zeldzaamheid ontwikkelingen geen ambitie tonen bestaande visualisatie in context gebruik en vorm nodig upgrading

18 waterleiding huidige situatie doorgaand parcours met grachten en dijklichamen groene wandelroute langs waterleiding is operationeel betekenis een van de weinige, in het landschappelijke profiel zichtbare restanten van een belangrijke infrastructurele maatregel van de Romeinen ontwikkelingen voor zover bekend geen ambitie duiden en verbeteren traject relatie Bijbels Openluchtmuseum + voorzieningen samenwerking met provincie en buurgemeenten nodig continuering wandelingen olv het Gilde samenwerking partners planologische bescherming parcours?

19 inleiding missie historische achtergrond statement uitwerking partners en ontwikkelingen citymarketing en cultuurtoerisme tot slot oost centrum west verbindingslijnen planning

20 werkplan centrum

21 nederzetting ommuring hoektoren fortificatie (castellum) Loden lady

22 Loden Lady Toelichting Op de plek waar de Loden Lady is gevisualiseerd zijn de contouren van het skelet op kleurvolle wijze in een aluminiumplaat overgenomen, samen met verwijzingen naar de rijkdom van de vrouw. Museum Het Valkhof gaat dieper in op de vondst en de betekenis daarvan voor Romeins Nijmegen. Onlangs heeft het museum het hoofd van de vrouw laten reconstrueren. De plaat in het straatprofiel is visueel aantrekkelijk, maar roept ook vragen op. Een context moet worden geboden. De visualisatie in de straat wint aan herkenbaarheid en effectiviteit, wanneer duidelijk wordt gemaakt dat de vondst een heel rijk graf was en deel uitmaakte van een grafveld aan de doorgaande weg die goeddeels samenvalt met de Burchtstraat. De completering van de visualisatie in relatie tot de doorgaande weg kan plaatsvinden bij gelegenheid van de ontwikkeling van de verbindingslijn. Nadere achtergronden worden geboden op een ondersteunende website, Deze site is ontstaan vanuit het idee dat het op historisch interessante plaatsen vaak lastig is om ter plekke het achtergrondverhaal te vertellen. De site moet een plek zijn waar allerlei facetten van het Nijmeegse Romeinse verleden in relatie tot de visualisaties worden toegelicht. In dat kader is een verdere ontwikkeling en integratie van de site nodig (zie virtuele route).

23 Loden Lady huidige situatie visualisatie in situ al aanwezig betekenis uitzonderlijk rijke grafvondst als uiting van een sociale differentiatie in laat-romeins Nijmegen. de visualisatie markeert een laat-romeins grafveld aan de doorgaande Romeinse route tussen oost en west, die goeddeels samenvalt met de Burchtstraat. Hiermee is de plek een van de kralen aan de verbingslijn. ontwikkelingen geen ambitie plaatsen visualisatie in geografische en inhoudelijke context, waardoor de afleesbaarheid helder wordt nodig completering van de visualisatie in de straat ter vergroting van de afleesbaarheid ervan.

24 nederzetting en castellum Toelichting De maatregel betreft een actualisering van reeds uitgevoerde visualisaties van of zichtbare relicten uit de laat-romeinse tijd. Ze refereren alle aan de laatste plek waar de Romeinen in Nijmegen standhielden: de nederzetting aan de Waal en de fortificatie hoog op het Valkhof en omgeving. De opwaardering heeft als doel deels reeds uitgevoerde visualisaties met elkaar in verband te brengen en te verduidelijken vanuit het verhaal van laatste bewoningsfase van Romeins Nijmegen. Ook wordt het tot dusver enige authentieke boven het maaiveld en in situ bewaarde bouwsel van Romeins Nijmegen - de hoektoren - in zijn context herkenbaar gemaakt.

25 nederzetting en castellum huidige situatie visualisaties in situ al aanwezig betekenis refereren aan de laatste plek waar de Romeinen stand hielden. refereren aan continuering bewoning in de vroege middeleeuwen ontwikkelingen geen mbt de bestaande visualisaties ambitie kruisverwijzing in relatie tot het gekozen thema. nodig vervaardiging aanvullende informatie en beleving

26 Kaartje C-02 dubbele gracht castellum C-03 versterking valkhof C-04 ommuring nederzetting C-09 hoektoren Veerpoort trappen Barbarossaruine Godenpijler

27 Barbarossaruïne Toelichting Een kunstopdracht Barbarossaruïne is al eerder als tijdelijke maatregel ontworpen door lichtkunstenaar Rob Thuis. Deze historische collage dient als inspiratiebron voor een meer permanente visualisatie. Overdag overheerst het natuurlijke en landschappelijke aspect van het park, waar je kunt wandelen, genieten van het uitzicht en waar je de plek kunt ervaren vanuit de ligging. In de avonduren neemt cultuur het primaat over: het geheim van de plek wordt onthuld vanuit de meervoudige historische betekenis van de locatie. Het muurwerk van de middeleeuwse ruïne is niet alleen opgebouwd met gebruikmaking van Romeinse bouwmaterialen, maar wordt ook als decorstuk de drager van alle tijden die zich op deze plek hebben gemanifesteerd. De gelaagdheid van de eeuwenoude geschiedenis kan hier voelbaar gemaakt worden door een kunstopdracht waarin geluid, beeld, beweging en andere zintuigen-prikkelende sensaties worden ingezet.

28 Godenpijler Toelichting De Godenpijler heeft als monument dat verwijst naar de Romeinse tijd een historische en symbolische betekenis. Het initiatief om de zuil opnieuw op te richten bij gelegenheid van de viering van Nijmegen 2000 jaar leven, 1900 jaar stad plaatst die betekenis in een bijzonder perspectief. Kunstenaar Ram Katzir heeft archeologische dimensie krachtig tot uitdrukking gebracht door herkenbaar te verwijzen naar de authentieke steenblokken die internationaal worden gezien als een topstuk in de collectie van Museum Het Valkhof. Voor het nieuwe kunstwerk vormde de archeologische resten, de betekenis van de pijler en de vindplaats samen belangrijke uitgangspunten. Niet de heroprichting van de zuil van Tiberius stond daarin centraal, maar de creatie van een eigentijdse Navel van Nijmegen, een metafoor die verwijst naar de geboorte van de stad 2000 jaar geleden. Voor hedendaags Nijmegen is de pijler een prominent zetstuk dat een belangrijke bijdrage levert in het verbeelden van de historische identiteit van de stad. De nieuwe pijler vertegenwoordigt de historische gelaagdheid van Nijmegen, die heden, verleden en toekomst met elkaar verbindt. Hierdoor blijft de pijler symbolisch met de tijd meegroeien. Het initiatief tot heroprichting van de pijler markeert een bijzonder moment in de viering van het stadsjubileum. De zuil zal daarna een significant onderdeel blijven uitmaken van het imago van de stad.

29 Veerpoorttrappen Toelichting De Veerpoorttrappen verbinden de oudste nederzetting op het Valkhof en omgeving met de laatste nederzetting aan de voet van het park. Het is een toegang tot de rivier die historisch altijd operationeel is gebleven. Nergens sterker dan ter hoogte van deze trappen wordt het hoogteverschil tussen hoog en laag manifest. Hier komt de Romeinse geschiedenis samengevat tot uitdrukking: het om strategische redenen hooggelegen militaire castellum en het om economische redenen aan de rivier gelegen burgerlijke nederzetting. Hiermee vragen de trappen om een grafische weergave van een reis door de tijd.

30 Godenpijler Barbarossaruïne Veerpoorttrappen huidige situatie Godenpijler in situ al aanwezig voor de overige opdrachten is decorum aanwezig (trappen en ruïne) betekenis kiemcel Nijmeegse bewoningsgeschiedenis (continuïteit, gelaagdheid) ontwikkelingen vooruitlopend op uitvoering visie Valkhofkwartier en geïntegreerd met de visie Waalkade en de uitvoeringswerkzaamheden Waterkering ambitie kunstzinnige en communicatieve uitingen, die het bewustzijn van de gelaagde geschiedenis op deze plek helpen verduidelijken nodig kunstopdracht Barbarossaruïne geïntegreerde opdracht Veerpoorttrappen

31 Kaartje C-02 dubbele gracht castellum C-03 versterking valkhof C-04 ommuring nederzetting C-09 hoektoren Oppidum Batavorum

32 Josephhof Toelichting De Josephhof kent een lange en continue bewoningsgeschiedenis. Dit is inmiddels aangetoond door het recente archeologisch onderzoek. Mede naar aanleiding hiervan is afgelopen jaar gezocht naar concrete manieren waarop - binnen de opzet van het vergunde bouwplan - de vondsten kunnen worden gevisualiseerd. De betrokkenheid van de projectontwikkelaar was daarbij essentieel. In 2006 wordt gestart met de bouw van het wooncomplex. Het resultaat is een opzet waarbij in de openbare ruimte een viertal concentratiepunten zijn geprojecteerd met als doel om waar mogelijk bouwsporen in situ te behouden, het verhaal van de plek te vertellen en vondsten en relicten een permanente plaats te geven in de openbare ruimte. Dit alles om de ruim 2000 jarige bewoningsgeschiedenis zo toegankelijk mogelijk en beleefbaar te maken. Bij het denken over visualisaties heeft ook de dynamiek van het opgravingsproces centraal gestaan. De publieke gerichtheid van de archeologen, de manier waarop wordt samengewerkt met Museum Het Valkhof en andere instellingen en de betrokkenheid van beeldend kunstenaars, staan model voor deze dynamiek, die leidt tot een nieuwe interactieve vorm van archeologisch veldwerk.

33 Josephhof huidige situatie archeologisch onderzoek in gang betekenis betekenis als kiem bewoningsgeschiedenis (continuïteit, gelaagdheid) met enkele markante relicten en sporen van historische gebeurtenissen en bouwwerken. ontwikkelingen ontwikkelingslocatie ambitie drie thema s belichten: Nijmegen oudste stad - Continuiteit van bewoning - Bataafse opstand in situ behouden en publiek toegankelijk maken van belangrijke sporen verhaal van de plek vertellen nodig uitwerking archeologisch onderzoek inzet ontwikkelaar als uitvoerder van de visualisaties

34 Nijmegen-Noord Elst bruggenhoofd

35 oeververbinding Toelichting In de directe nabijheid van de huidige spoorbrug is een paalschoen aangetroffen van een Romeinse brug. De in voorbereiding zijnde rehabilitatie van het 19e eeuwse landhoofd van de spoorbrug kan worden aangegrepen om deze paalschoen, die zich momenteel in Museum Het Valkhof bevindt, te visualiseren. Deze visualisatie herinnert aan één van de vaste oeververbindingen over de Waal, waarmee de interessante relatie van de Romeinse nederzettingen met het water en het platteland kan worden belicht. De drukbezochte fietsbrug biedt vanuit dit punt goede kansen om het visualisatieproject voort te zetten in Nijmegen-Noord. In de gang van Nijmegen richting Elst ligt aandacht voor de Romeinse infrastructuur besloten: de houten bruggen over de Waal en de doorgaande wegen, waarvan in sommige gevallen de loop wordt vermoed. Van de hier gevonden oude woongronden is een relatief compleet beeld van de nederzettingen uit de Romeinse tijd bekend. Noemenswaardig in de regio zijn de sporen van twee Gallo-Romeinse tempelcomplexen op de plek van de huidige N.H. kerk en van een kleinere tempel van hetzelfde type, opgegraven in de Elst-Westeraam. Dit bouwwerk is inmiddels tot in detail virtueel gereconstrueerd.

36 oeververbinding huidige situatie in Elst visualisatieplannen in ontwikkeling fietsbrug Snelbinder gerealiseerd betekenis visualisatieopgave van belang zodat de romanisering van het platteland kan worden betrokken bij het verhaal van Nijmegen ontwikkelingen in Nijmegen-Noord ontwikkelingslocatie met archeologisch onderzoek in gang plan tot rehabilitatie van het zuidelijk landhoofd van de spoorbrug ambitie visualisatie paalschoen vanuit de relatie met het water aandacht voor infrastructuur verbinding met Elst en de regio nodig Integratie visualisatie in restauratieplan landhoofd uitwerking archeologisch onderzoek Nijmegen-Noord uitwerking regio-toerisme