Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Samenvatting Context Koude Oorlog

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Samenvatting Context Koude Oorlog Samenvatting door Stefan 2864 woorden 7 maanden geleden 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats De Koude Oorlog ( ) 3.1 Blokvorming in Europa ( ) Er waren al lange tijd tegenstellingen tussen de VS en de Sovjet-Unie. Dit begon in 1917, toen de VS mee gingen doen aan WO1 en in Rusland communisten de macht grepen met de Russische Revolutie / Oktoberrevolutie. Communisten wilden een klasseloze maatschappij zonder kapitalisme. Bezittingen van adel en burgerij werden afgepakt. Lenin wou een wereldrevolutie en riep alle arbeiders en soldaten op in opstand te komen. Stalin richtte zich alleen op de Sovjet-Unie. Boeren werden onteigend. Het werd een totalitaire staat. De communistische partij had alle macht, de economie werd door de staat gecontroleerd en het individu had amper vrijheid. In de VS was er democratie, kapitalisme en individuele vrijheid. Men wou in heel de wereld democratie en richtte zich daarom tegen het Duitse keizerrijk, maar later ook tegen het communisme. In het interbellum hadden de VS en de SU weinig met elkaar te maken, maar er was wel wantrouwen. Stalin sloot het niet-aanvalsverdrag met Hitler omdat hij dacht dat de westerse landen hoopten dat nazi-duitsland de Sovjet-Unie zou aanvallen. 1943: Casablanca-conferentie VS en Groot-Brittannië eisen onvoorwaardelijke overgave Duitsland Ondertekend door Churchill en Roosevelt Tijdens WO2 waren de VS en de Sovjet-Unie bondgenoten. Roosevelt wou na WO2 verder samenwerken en haalde Stalin over in te stemmen met de oprichting van de VN en sprak af dat Europa in invloedssferen zou worden verdeeld. Gebieden de Sovjet-Unie bevrijdde, zouden tot hun invloedssfeer behoren. 1945: Jalta-conferentie Over toekomst van Duitsland en Europa Twee invloedssferen (Sovjet-Unie in Oost-Europa, VS en Groot-Brittannië in West-Europa) Herhaling eis onvoorwaardelijke overgave van Duitsland Sovjet-Unie treedt toe tot VN en Veiligheidsraad Poolse grenzen opgeschoven: Sovjet-Unie krijgt deel Oost-Polen, ter compensatie krijgt Polen deel van Duitsland, communistische regering verbreed Vier bezettingszones in Duitsland onder Frankrijk, Groot-Brittannië, Sovjet-Unie en VS Pagina 1 van 9

2 Sovjet-Unie belooft vrije verkiezingen in bevrijde landen Roosevelt wil naoorlogse samenwerking Ondertekend door Churchill, Roosevelt en Staling (de Grote Drie) 1945: Roosevelt sterft, opvolger is Truman Truman dacht dat Stalin het communisme in heel Europa wou verbreiden. Stalin dacht dat Truman een einde wilde maken aan het communisme. 1945: Conferentie van Potsdam Truman, Stalin en Churchill (later Attlee) Afspraken over vredesregeling met Duitsland en nieuwe machtsverhoudingen in Europa Berlijn (veroverd door Russen) verdeeld onder geallieerden Transitweg door Oost-Europa naar Berlijn Nazileiders berecht in Neurenberg Denazificatie (Russen willen harde aanpak, rest niet) VS hadden gewerkt aan atoombom, laten deze ontploffen Truman vertelt Stalin dat de VS een atoombom hadden getest, Stalin denkt dat Truman hem wil intimideren à meer wantrouwen 1945: atoombom op Hiroshoma (daarna Nagasaki) Het voeren van twee wereldoorlogen Verwoestingen door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van burgers bij de oorlog VS willen nog meer militairenslachtoffers voorkomen Capitulatie Japan Maakte belofte Stalin om te vechten tegen Japan overbodig, maar Stalin verovert toch een deel van Korea en Japanse eilanden Truman ziet dit als bewijs dat Stalin het communisme overal wilde verbreiden Stalin geloofde dat de VS de bom hadden gegooid om hem bang te maken en te voorkomen dat hij zijn macht in Azië zou uitbreiden Door het wantrouwen gingen de VS en Sovjet-Unie hun gebieden meer controleren en hun greep vergrootten. Stalin bracht communisten aan de macht in veel Oostbloklanden. Het Rode Leger dwong gehoorzaamheid af. 1946: Churchill spreekt over IJzeren Gordijn Truman vreesde dat Stalin zijn macht verder zou uitbreiden. Hij wou vrije volken helpen tegen communistische dreiging. Dit is de Trumandoctrine. Hierbij hoorde de Marshallhulp en de containmentpolitiek: het communisme overal indammen met militaire steun. In Europa was veel armoede, waardoor mensen dachten dat ze het beter zouden hebben met het communisme. 1947: Marshallplan De eenwording van Europa VS boden geld en goederen aan (renteloos) In ruil moesten landen met elkaar samenwerken en Amerikaans toezicht accepteren (en producten afnemen uit VS) Stalin verbood Oost-Europese landen mee te doen In West-Europa start van Europese eenwording Lange periode van welvaartsgroei Versterkte blokvorming: Oostblok o.l.v. Sovjet-Unie, Westen o.l.v. VS VS breidt invloed uit en voorkomt uitbreiding communisme De scheidslijn loopt door Duitsland. 1948: Stalin probeerde heel Berlijn in handen te krijgen door de toegangswegen (Transitweg) tot West-Berlijn af te Pagina 2 van 9

3 sluiten. Omzeild met luchtbrug: met vliegtuigen voedsel en brandstof brengen. 1949: Blokkade opgeheven 1949: democratische Bondsrepubliek gevormd, communistische DDR gevormd 1949: NAVO (militair bondgenootschap West-Europese landen en VS) opgericht, militaire VS-bases in o.a. Nederland en Duitsland BRD werd nog geen lid. Men accepteerde nog geen Duitse herbewapening. In 1955 wel, toen werd de BRD lid en vormde een nieuw Duits leger. 1955: Warschaupact (militair bondgenootschap Oost-Europese landen en Sovjet-Unie, tegenhanger NAVO) opgericht 1949: Sovjet-Unie testte eigen atoombom, in China kwamen communisten aan de macht à wapenwedloop 1950: redevoering van senator McCarthy over communisten in de VS Propaganda- en communicatiemiddelen en massaorganisatie McCarthy was een Republikeinse senator Maakte van angst gebruik door Democratische regering aan te vallen Beweerde dat er in het ministerie van Buitenlandse zaken veel communisten werkten en dat de minister dit wist, maar er niks tegen deed Zij hadden ervoor gezorgd dat Stalin de atoombom had en China communistisch was Verhalen waren verzinsels, maar leken geloofwaardig omdat er Amerikanen waren opgepakt die voor Sovjet-Unie hadden gespioneerd en atoomgeheimen hadden doorgespeeld Leidt tot jacht op communistische Amerikanen à In filmindustrie, onderwijs en overheid verloren veel mensen onterecht hun baan 3.2 Blokvorming in Azië en Afrika ( ) In China was een burgeroorlog bezig, waarbij Stalin wapens leverde aan de communisten. 1949: Mao Zedong roept communistische Volksrepubliek China uit Eerst hadden de VS nog verwacht dat er juist strijd zou zijn tussen China en de Sovjet-Unie over wie de macht had in de communistische wereld. Na 1949 zijn de VS echter bang voor een groot communistisch blok in Azië. Daarom werd de containmentpolitiek ook in Azië toegepast : Korea-oorlog In 1945 had de Sovjet-Unie het noorden bezet en de VS het zuiden. Ze hadden beide hun legers weggehaald en macht overgedragen aan een Koreaanse regering. Echter wou de Noord-Koreaanse Kim Il-Sung heel Korea veroveren. Eerst mocht dit niet van Stalin, maar nadat China communistisch was geworden wel. Stalin dacht dat de VS niks zouden doen, maar de VS zagen het als een communistisch plan voor wereldheerschappij. Ondertussen had Stalin de VN geboycot, omdat men weigerde communistisch China toe te laten. Hierdoor verhinderde Stalin niet dat de VN een groot leger o.l.v. de VS stuurde. Bij Noord-Korea vocht China mee en leverde de Sovjet-Unie wapens. In 1953 kwam er een wapenstilstand, maar geen vrede. Na WO2 was er snelle dekolonisatie, gesteund door de VS en Sovjet-Unie. Hun motieven: VS: zelf ontstaan uit opstand tegen kolonialisme, voorvechters van vrijheid en onafhankelijkheid Pagina 3 van 9

4 Sovjet-Unie: helpers van onderdrukte volkeren (Amerikanen wilden vroegere kolonies overheersen en uitbuiten, communisme tegenhouden is nieuwe vorm van westers imperialisme) Beide: invloed krijgen in nieuwe staten, voorkomen dat de vijand invloed kreeg (ontwikkelingshulp, wapens, kennis en adviseurs leveren) : Vietnamoorlog 1945: Vietnamese communisten roepen onafhankelijkheid uit, Frankrijk wil dit niet à koloniale oorlog China en de Sovjet-Unie leverde wapens en economische steun aan de communisten. De VS steunden de Fransen. 1953: Frankrijk wil weg uit Vietnam, omdat ze het niet onder controle kregen. Er komt een conferentie om met alle grootmachten een oplossing te zoeken. 1954: akkoorden van Genève gesloten na de slag bij Dien Bien Phu De dekolonisatie Veldslag om Frans fort bij Dien Bien Phu, communisten krijgen het in handen Communisten lijken heel Vietnam te krijgen, VS wil dit voorkomen Eisenhower gelooft in dominotheorie: als Vietnam viel, zullen andere landen volgen Eisenhower gebruikt rolling back-theorie (terugdringen) i.p.v. containmentpolitiek (indammen) Akkoorden van Genève: Vietnam verdeeld in communistisch Noord-Vietnam en anticommunistisch Zuid-Vietnam 1960: Vietcong (communistisch guerillaleger) begint opstand in Zuid-Vietnam Noord-Vietnam stuurde guerillastrijders en kreeg wapens en economische hulp van China en de Sovjet-Unie. Kennedy volgde ook de dominotheorie en stuurde militairen. De Vietcong kreeg steeds meer land, dus Johnson ging nog meer geweld gebruiken. 1964: Noord-Vietname schepen beschadigen Amerikaans oorlogsschip in de Golf van Tonkin à bewijs agressie tegen de VS Tonkin-resolutie: president krijgt toestemming om in Zuidoost-Azië zonder oorlogsverklaring onbeperkt geweld te gebruiken Johnson stuurde steeds meer troepen, maar wou geen oorlog met China doet dus geen invasie in Noord-Vietnam, maar bombardeerde het wel. Er komt steeds meer kritiek op Johnson, vooral door de protestgeneratie. De Vietcong werd sterker en er vielen veel doden, wat ook op tv te zien was. Nixon voelt de druk van de publieke opinie en zoekt een uitweg. Hij voerde de bombardementen op, maar onderhandelde ook met Noord-Vietnam, China en de Sovjet-Unie. Deze communistische grootmachten stonden inmiddels vijandig tegenover elkaar. Nixon probeerde hen daarom uit elkaar te spelen en goede relaties met hen aan te knopen (driehoekdiplomatie). 1972: bezoek Nixon aan China Eerste erkenning van communistisch China door VS Nixon hoopte dat Mao Noord-Vietnam onder druk zou zetten om vrede te sluiten, dit gebeurde Pagina 4 van 9

5 Afspraak: Zuid-Vietnam bleef bestaan, Amerikanen vertrekken 1975: Noord-Vietnam verovert Zuid-Vietnam In Afrika was dekolonisatie tussen 1956 en 1975, maar Portugal weigerde Angola op te geven. 1961: onafhankelijkheidsbewegingen MPLA en FNLA beginnen guerilla-oorlog tegen Portugezen, maar vechten ook tegen elkaar à Eerste Burgeroorlog ( ) MPLA: communistsch, geld en wapens van Sovjet-Unie FNLA: anticommunistsch, geld en wapens van Zuid-Afrika en stiekem VS 1966: UNITA ontstaat uit FNLA, ook gesteund door Westen 1975: burgeroorlog in Angola tussen MPLA en FNLA De dekolonisatie Portugal liet Angola onafhankelijk worden (dictator Salazar in Portugal afgezet met anjerrevolutie). Er ontstond een Tweede Burgeroorlog ( ). MPLA nam m.b.v. Cubaanse troepen de hoofstad Luanda in. De communistische eenpartijstaat Volksrepubliek Angola werd uitgeroepen. Tegenstanders van de MPLA hadden m.b.v. Zuid-Afrikaanse troepen ook delen van Angola, dus duurde de burgeroorlog voort. 1988: vredesbesprekingen, vertrek Cubaanse en Zuid-Afrikaanse troepen MPLA bleef aan de macht, maar nam afscheid van het communisme en voerde een democratie in. Daar kwam niks van terecht en de burgeroorlog laaide weer op. 2002: burgeroorlog definitief voorbij 3.3 Confrontatie en co-existentie ( ) Vanaf 1955 stonden beide Duitsland ook militair tegenover elkaar. Er waren duidelijk twee blokken. 1953: Stalin sterft à eind aan de ergste onderdrukking Opvolger Chroesjtsjov schilderde Stalin af als misdadige tiran. Kritiek op Stalin was dus mogelijk en in Oost-Europa kwam hoop op meer vrijheid. Er waren hoge verwachtingen door Chroesjtsjov, maar hij wilde nog geen eind maken aan de communistische dictatuur. 1956: Hongaarse Opstand Dit was een opstand in Boedapest voor democratie en vrijheid van meningsuiting. Een standbeeld van Stalin wordt vernietigd, want Chroesjtsjov had hem indirect bekritiseerd in een toespraak. De communistische leider Nagy beloofde onderhandelingen. Veel studenten en arbeiders gingen de straat op. Nagy doet beloftes: Einde aan machtsmonopolie communistische partij Democratie met meer partijen Vertrek Sovjettroepen Hongarije uit het Warschaupact, neutraal Chroesjtsjov laat het Rode Leger de orde herstellen. Er kwamen straatgevechten omdat Nagy het volk opriep tot Pagina 5 van 9

6 verzet. De opstand was snel neergeslagen. Dit leidde tot verontwaardiging in Nederland. 1956: bestorming van Felix Meritis in Amsterdam Propaganda- en communicatiemiddelen en massaorganisatie Anticommunistische gevoelens door neerslaan Hongaarse Opstand Felix Meritis is het hoofdkwartier van de CPN Anticommunisten bestormen dit gebouw Communisten gaan in de tegenaanval Communisten (krant De Waarheid) schreven hierna dat de Hongaarse Opstand werk was van fascisten die hun verdiende loon krijgen De VS hadden niet geholpen in Hongarije omdat men had besloten dat er geen militaire interventie zou komen voor de bevrijding van Oost-Europa. Het risico op WO3 was te groot. De Hongaren hadden dit wel gehoopt, omdat de VS verzet hadden aangemoedigd via Radio Free Europe. De Sovjet-Unie kon dus in haar invloedssfeer doen wat ze wilde. De Sovjet-Unie wou ook geen WO3. Stalin vond oorlog onvermijdelijk, maar Chroesjtsjov wilde vreedzame coexistentie: communisme en kapitalisme moesten naast elkaar bestaan. Door de kernwapens betekende oorlog zelfvernietiging. West-Berlijn was het enige gat in het IJzeren Gordijn. Veel mensen vluchtten zo uit de DDR. 1961: Chroesjtsjov eist van Kennedy dat alle westerse troepen Berlijn verlieten Kennedy wil dit niet en wil West-Berlijn verdedigen met kernwapens. 1961: Bouw Berlijnse Muur 1963: Ich bin ein Berliner -toespraak van president Kennedy in Berlijn Propaganda- en communicatiemiddelen en massaorganisatie Kennedy vond de muur beter dan oorlog of Berlijn opgeven. In West-Duitsland vreesde men echter dat de Amerikanen hen in de steek zouden laten en niks zouden doen als de communisten West-Berlijn toch innamen. In deze toespraak verzekerde Kennedy dat hij Berlijn niet in de steek zou laten, want het stond symbool voor de westerse vrijheid. Hij noemde alle vrije mensen burgers van Berlijn. Het verschil tussen vrijheid en onvrijheid is nergens zo duidelijk als in Berlijn. 1962: Cubacrisis In 1959 hadden rebellen op Cuba de pro-amerikaanse regering verjaagd. Fidel Castro vestigde een communistische eenpartijstaat (nadat VS weigerde hem steunen). In 1961 doet de VS een mislukte invasie door anticommunistische Cubanen (Varkensbaai-invasie). Chroesjtsjov dacht dat de VS niet zou rusten voor ze Cuba weer in hun greep hadden en beschermde Castro daarom met kernwapens. Chroesjtsjov vond het niet fijn dat de VS raketten in Turkije hadden gezet. Daarom zette hij ook raketten in Cuba. In 1962 ontdekten de VS dit. Kennedy eiste dat Chroesjtsjov ze weghaalde. Hij legt een blokkade om Cuba heen. Russische schepen met raketten gingen terug, maar de raketten werden niet weggehaald. Chroesjtsjov zou de raketten weghalen als Kennedy Castro met rust zou laten en de raketten uit Turkije weghaalde. Kennedy beloofde alleen het eerste. Chroesjtsjov gaf toe, leek de verliezer, maar stiekem hadden de VS hem zijn zin Pagina 6 van 9

7 gegeven. De VS haalden hun raketten uit Turkije weg. 3.4 Ontspanning ( ) Na de Cubacrisis kwam er ontspanning/detente. Men wou een atoomoorlog voorkomen en hierbij was betere communicatie belangrijk. Daarom kwam er een hotline tussen Moskou en Washington. Vanaf 1969 kwamen er onderhandelingen over wapenbeheersing. 1972: SALT I ondertekend Raketten waren steeds beter en intercontinentaal geworden SALT = Strategic Arms Limitation Talks Niet nog meer intercontinentale raketten en luchtverdedigingssystemen maken Ondertekend door Nixon en Breznjev Niet ten koste van de ander voordeel proberen te halen De grootmachten bemoeiden zich niet meer met elkaars invloedssferen, maar hielden wel controle over hun eigen invloedssfeer. 1968: Praagse Lente De totalitaire ideologieën: communisme, fascisme en nationaalsocialisme Welvaart en sociaal-culturele veranderingen vanaf de jaren 1960 In Tsjecho-Slowakije was een nieuwe generatie communisten o.l.v. Alexander Dubcek aan de macht gekomen. Zij wilden democratisch communisme met vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen en werden gesteund door studenten en intellectuelen die de onderdrukking zat waren. Hiermee begon de Praagse Lente: veel hervormingen en optimisme. Andere Oostbloklanden waren bang dat dit naar hun over zou slaan en vroegen de Sovjet-Unie om hulp. Breznjev begon met de Breznjevdoctrine: Sovjet-Unie moet ingrijpen als een communistisch land dreigt af te glijden naar het kapitalisme. Daarom vielen troepen van het Warschaupact Tsjecho-Slowakije binnen, wat alleen vreedzaam verzet bood. Ze wisten dat er geen hulp zou komen, want de VS wou de relatie met Moskou niet op het spel zetten. Zo werd de totalitaire communistische partijdictatuur hersteld. Vanaf 1975 neemt de spanning weer toe met een nieuwe kernwapenwedloop. De Sovjet-Unie plaatste middellange afstandsraketten. De NAVO plaatste deze ook in West-Europa. In Europa was men bang voor een kernoorlog. Europese regeerders hadden zelf om de raketten gevraagd als tegenwicht tegen de Sovjetraketten. Echter wantrouwde men de regeerders en was er een protestgeneratie. 1981: demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam Propaganda- en communicatiemiddelen en massaorganisatie Welvaart en sociaal-culturele veranderingen vanaf de jaren 1960 Tegen middellangeafstandsraketten Pagina 7 van 9

8 Ook was er angst omdat Reagan heel vijandig sprak over de Sovjet-Unie, als een evil empire. Hij bedacht de SDI (strategisch defensie initiatief): ruimteschild met raketten die kernraketten uit de lucht konden schieten. 1985: Michaïl Gorbatsjov aan de macht Hij beseft dat de Sovjet-Unie geen ruimteschild kon betalen en wou de kosten van de bewapening verminderen. Ook ging het slecht met de economieën in het Oostblok. 1987: verdrag waarin werd afgesproken de kernraketten voor de middellange afstand te vernietigen Gorbatsjov wou het communisme laten overleven en vond hervormingen nodig. Glasnost (openheid): overal moet vrij kunnen worden gesproken Perestrojka (verbouwing): economie moet anders worden georganiseerd (ook particulier initiatief) Hiermee wordt de ondergang van het communisme versneld. De economie ging achteruit, er kwam meer armoede en critici van het communisme kregen meer ruimte. 1988: Gorbatsjov laat Breznjev-doctrine los: volkeren mogen eigen keuzes maken 1989: communisme gaat in veel landen ten onder Onder druk bevolking vrije verkiezingen in Polen Partij hief communisme zelf op in Polen Veel Oost-Duitsers vluchten via Hongarije naar het Westen. In de DDR waren demonstraties voor reisvrijheid en hervormingen. Zonder Sovjet-steun durft men de protesten niet neer te slaan. Een hoge functionaris zei op tv dat iedereen de grens mocht oversteken. Hierdoor komt er een run op de Berlijnse muur. De grensposten werden geopend en de muur werd gesloopt. 1990: eenwording Duitsland 1991: Sovjet-Unie valt uiteen Baltische staten scheidden zich als eerste af Gorbatsjov raakte greep kwijt Macht kwam in handen van rivaal Boris Jeltsin Gorbatsjov afgezet, Sovjet-Unie opgeheven, communistische partij verboden Na de Koude Oorlog kwam er meer Europese samenwerking. Veel Europese landen waren bang dat herenigd Duitsland weer zou proberen Europa te overheersen. Om dit te voorkomen ging men nauwer samenwerken, zodat Duitsland sterker aan Europa gebonden zou zijn. 1992: Verdrag van Maastricht Oprichting EU Afspraken over invoering Europese munt en samenwerking op andere gebieden 2004: Uitbreiding EU met veel Oost-Europese landen Amerikaanse presidenten Roosevelt: kan het nog vrij goed vinden met Stalin, conferentie van Jalta Truman: conferentie van Potsdam, wantrouwen Stalin, Trumandoctrine, begin containmentpolitiek Pagina 8 van 9

9 Eisenhower: dominotheorie (Vietnam), rolling back-theorie Kennedy: houdt vast aan dominotheorie, luchtbrug, Ich bin ein Berliner, Cubacrisis Johnson: Tonkin-resolutie, meer geweld Nixon: voelt druk publieke opinie, bezoekt China, driehoekdiplomatie, einde Vietnamoorlog, SALT I Reagan: vijandig tegenover Sovjet-Unie, nieuwe wapenwedloop, ruimteschild Leiders Sovjet-Unie Lenin: wereldrevolutie Stalin: strenge communist, vereerd Chroesjtsjov: ziet Stalin als misdadige tiran, vreedzame co-existentie, sluit Transitweg af, Cubacrisis Breznjev: SALT I, Breznjevdoctrine Gorbatsjov: glasnost en perestrojka, ontwapening Jelstin: zet Gorbatsjov af, hief Sovjet-Unie op, verbood communistische partij Pagina 9 van 9