JULI 2011 KANTORENMARKT

Transcriptie

1 JULI 2011 KANTORENMARKT G6 RAPPORT I ALMERE AMSTERDAM DEN HAAG EINDHOVEN ROTTERDAM UTRECHT RESEARCH & FORECAST REPORT Kantorenmarkt G6 MARKT INDICATOREN (J-O-J) INFLATIE RENTE WERKLOOSHEID Demografische ontwikkelingen als krimp en vergrijzing en de dalende beroepsbevolking, trends als het nieuwe werken en de toenemende invloed van social media en internet, zorgen voor een dalende behoefte aan kantorenmeters. Toch blijven grote steden aantrekken: de bevolking van, Rotterdam en Den Haag groeit sneller dan de rest van Nederland. De afgelopen twee jaar groeide de bevolking in deze steden drie keer zo snel als het gemiddelde in Nederland. Met name de bevolking in groeide snel. Bovendien is de se regio recent uitgeroepen tot best economisch presterende regio van Nederland. ECONOMISCHE GROEI Bron: CBS, CPB SPERCENTAGE TOV VOORRAAD Almere Eindhoven Rotterdam Utrecht Den Haag 0% 5% 10% 15% 20% 25%, Bak Desondanks hebben alle zes de grote steden in Nederland te kampen met een fors aanbodsoverschot van kantoorruimte. De onderlinge verschillen zijn groot. In Almere is het aanbodsoverschot als percentage van de voorraad het grootst. Bijna een kwart van de voorraad is aanbod. Almere werkt samen met de regio om de problematiek aan te pakken. Den Haag heeft met een aanbodspercentage van iets meer dan 10% het kleinste aanbodsoverschot van de zes grote steden. Hierbij moet opgemerkt worden dat het aanbod van kantoorruimte in Den Haag de komende jaren flink zal toenemen omdat ministeries samengevoegd worden en vastgoed zal worden afgestoten. neemt met een aanbodspercentage van 18% de tweede plek in. De problematiek op de kantorenmarkt krijgt steeds meer aandacht in de politiek. Desalniettemin staan zijn er in de G6 in totaal honderdduizenden vierkante meters kantoorruimte in aanbod die nooit meer opgenomen zullen worden. In toenemende mate wordt aanbod tijdelijk van de markt gehaald en verduurzaamd en/of gerenoveerd om onderscheidend te worden voor huurders. De wens van de eindgebruiker wordt steeds belangrijker. Daarnaast is het afgelopen half jaar een aantal transformaties geïnitieerd waarbij kantoorruimte wordt omgezet naar andere functies, zoals hotels en studentenwoningen. Dit zijn positieve ontwikkelingen in een moeizame kantorenmarkt. Desondanks is sloop van oude kantoorpanden op monotone kantoorlocaties onontkoombaar om echt van het aanbodoverschot af te kunnen komen.

2 RESEARCH & FORECAST REPORT JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 ECONOMISCHE GROEI Economicgrowth/economische groei 5% 4% 2% 1% 0% -1% -2% - -4% Economic growth/economische groei Inflation/inflatie Bron: CBS WERKLOOSHEID Unemployment 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% 5% 4% 2% 1% 0% -1% -2% - 4% Inflation/inflatie E l t DE NEDERLANDSE ECONOMIE Na de bankencrisis in 2008 en 2009 was het de vraag wat er zou gebeuren met de begrotingstekorten van landen binnen de Eurozone en de Verenigde Staten. Waar in Europa het Maastricht-plafond van door vele landen flink overschreven werd, en wordt, is men nu in de Verenigde Staten aan het onderhandelen om het nationale schuldplafond te verhogen. Wat begon met een kredietcrisis onder banken is verworden tot een schuldencrisis onder nationale overheden. Naast budgettaire problemen in Spanje, Portugal, Ierland en Griekenland lijken problemen te ontstaan in Italië. Er zal niet alleen in bovengenoemde landen scherp gesneden moeten worden in de kosten. Ook in landen als Nederland, Duitsland en Frankrijk wordt bezuinigd. Dit resulteert onder andere in het feit dat het geraamde begrotingstekort van Nederland in 2012 af zal nemen naar 2,2%. Hiermee zijn de doelstellingen om onder de te komen behaald. Daarnaast zal de EMUschuld, als percentage van het BBP, in 2012 naar verwachting minder hard stijgen dan de jaren daarvoor. De economische groei in Nederland is eveneens aan de beterende hand. Bedroeg deze in 2010 nog 1,8%, in 2011 zal deze naar verwachting 2% bedragen, aldus het CPB. Daarnaast zal de werkloosheid verder dalen. Zal deze in 2011 nog uitkomen op 4,25%, in 2012 zal deze dalen naar 4%. De groei van de Nederlandse economie wordt beïnvloed door de uitvoer. In 2011 zal de groei van de uitvoer naar verwachting uitkomen op 6,75%, in 2012 op 5,75%, aldus het CPB. De economische vooruitzichten lijken een positieve ontwikkeling te laten zien. Desondanks is de koopkracht in het afgelopen jaar het sterkst gedaald sinds Een verdere stijging van de inflatie wegens prijsstijging van gas en maatregelen welke worden genomen om scheefwonen tegen te gaan zullen hier verder van invloed op zijn. Verwacht wordt dat de inflatie dit jaar uitkomt op 2,25%. Voor 2012 wordt eenzelfde verwachting uitgesproken, aldus het CPB. Bron: CBS GROOTSTE OBJECTEN G6 IN Basisweg, Maanplein, Den Haag Blaak, Rotterdam Stationsplein, Carlton, Almere Holendrecht Center, ZO Kon. Julianaplein, New Babylon, Den Haag La Guardiaweg, The Dam, EN G6 In de zes grote steden is gedurende de eerste helft van 2011 ongeveer m² opgenomen, verdeeld over 128 transacties van 500 m² of meer. De meeste transacties vonden plaats in, maar in Rotterdam werden de meeste vierkante meters opgenomen. In Rotterdam vond tevens de grootste transactie van afgelopen half jaar plaats: Hogeschool Rotterdam nam m² kantoorruimte op. Eindhoven heeft het afgelopen half jaar het beste gepresteerd. Hier is in relatie tot de grootte van de voorraad het grootste aantal vierkante meters kantoorruimte opgenomen. In de zes grote steden wordt momenteel m² kantoorruimte aangeboden, verdeeld over objecten van 500 m² of meer. Met een totale voorraad van ongeveer m² betekent dit een aanbodspercentage van gemiddeld 15% voor de G6 samen. In de G6 worden zeven panden aangeboden met een metrage van m² of meer. Drie hiervan staan in, twee in Den Haag, één in Rotterdam en één in Almere. Het grootste pand in aanbod binnen de G6 is voormalig KPN-gebouw The Dam in Teleport en heeft een metrage van m². P. 2 COLLIERS INTERNATIONAL

3 RESEARCH & FORECAST REPORT I JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 GROOTSTE OBJECTEN IN ALMERE (M²) 2 1 Wisselweg Hospitaaldreef, De Landdrost Stationsplein, L'Hermitage, Martinez S (M²) NAAR GROOTTEKLASSE ALMERE ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL m² 69% m² 31% Stationsplein, L'Hermitage, Carlton VOORRAAD KANTOORRUIMTE G6 ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL Utrecht 14% Den Haag 22% Rotterdam 18% Almere 35% Eindhoven 8% ALMERE In Almere kunnen bedrijven profiteren van een centrale ligging, een gunstige parkeernormering en een relatief gunstige huurprijs. Almere heeft echter een scheve woonwerkbalans. Het merendeel van de inwoners werkt in de regio /Schiphol en Utrecht. Om de capaciteit te vergroten zal de A6 worden verbreed. Volgens de huidige planning zullen de werkzaamheden in 2012 starten. In datzelfde jaar zal een beslissing genomen worden over de IJmeerverbinding. De verdubbeling van de Flevolijn zal voorlopig geen doorgang vinden. De Schaalsprong van Almere behelst de groeiopgave om tot 2030 zo n extra woningen en zo n extra banen te creëren. Dit is ambitieus, omdat Almere de grootste groei vanuit andere gemeenten heeft gehad en omdat de suburbanisatie min of meer is stilgevallen. Het creëren van hoogwaardige nieuwe kantoorruimte leidt niet automatisch tot een toename van hoogwaardige werkgelegenheid. De meeste nieuwbouwontwikkelingen vinden momenteel plaats in Almere Poort. Van de zes grote steden heeft Almere met 24% het grootste aanbodspercentage van Nederland. Recent heeft de gemeente Almere ingestemd met een nieuwe uitvoeringsstrategie om leegstand van kantoren tegen te gaan en om verouderde bedrijventerreinen aan te pakken. Gezamenlijk met gemeenten in de regio, de provincies Noord-Holland en Flevoland en marktpartijen zijn afspraken gemaakt om het vestigingsklimaat in de regio te verbeteren. Per 1 juli 2011 bedraagt het aanbod kantoorruimte in Almere circa m². Een half jaar geleden bedroeg het aanbod nog m². Het aantal aangeboden vierkante meters is ten opzichte van een half jaar geleden met 5% toegenomen. Het aanbod bestaat momenteel uit 62 objecten. Het aanbod kantoorruimte in Almere wordt voor bijna de helft bepaald door de drie grootste objecten in aanbod, samen goed voor circa m². Dit zijn Carlton ( m²) en Martinez ( m²) als onderdeel van het L Hermitage-project en De Landdrost ( m²). Deze objecten zijn allen gelegen in Almere stad en betreffen allen nieuwbouwprojecten. In Carlton is inmiddels ongeveer m² kantoorruimte opgenomen. LeasePlan heeft zich hier in april gevestigd en is met m² de grootste huurder van dit gebouw. Kantoorgebouw Martinez staat nog volledig te huur. De derde toren als onderdeel van L Hermitage Majestic zal pas gebouwd worden als de marktomstandigheden verbeterd zijn en zich voldoende huurders hebben gecommitteerd. Het afgelopen half jaar is in Almere ongeveer m² kantoorruimte opgenomen, verdeeld over vier transacties van 500 m² of meer. De grootste transactie vond plaats aan de Transistorstraat, waar Present Time ten behoeve van haar hoofdkantoor m² in gebruik neemt. De totale opname in 2011 tot nu toe is matig te noemen, zeker wanneer beseft wordt dat in geheel 2010 in totaal circa m² kantoorruimte werd opgenomen. Een grote transactie is tot nu toe uitgebleven in Almere. Bron: Bak, Colliers Internaiotnal P. 3 COLLIERS INTERNATIONAL

4 RESEARCH & FORECAST REPORT JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 GROOTSTE OBJECTEN IN AMSTERDAM (M²) De entree Basisweg Paalbergweg, Holendrecht Center La Guardiaweg, The Dam S (M 2 ) NAAR GROOTTEKLASSE AMSTERDAM ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL % % 28% % (M 2 ) G6 ALS PERCENTAGE VAN HE TOTAAL Utrecht 22% Den Haag 1 Rotterdam 24% Almere 2% 24% Eindhoven 15% AMSTERDAM biedt met de nabijheid van mainport Schiphol een aantrekkelijk vestigingsmilieu voor internationale hoofdkantoren en zakelijke en financiële dienstverleners. heeft een sterk cluster voor kunst en cultuur en een sterk toeristisch cluster. Belangrijke kantoorlocaties zijn de se Zuidas, Centrum, West en Zuidoost. Met een aanbodspercentage van 18% heeft van de zes grote steden in Nederland na Almere het grootste leegstandsprobleem. Om deze leegstand aan te pakken is er reeds een aantal transformatieprojecten gaande. Gedurende het afgelopen half jaar is in namelijk al een aantal transformaties van leegstaande kantoren naar hotels geïnitieerd, waaronder Busitel III en Orly Plaza in het Teleport-gebied, Arena Towers in Zuidoost en de Rembrandt Building aan de A10-West. Om de leegstand verder aan te pakken is sinds 1 juli 2011 in de Leegstandsverordening in werking getreden. Van kantoorgebouwen die vanaf 1 juli langer dan zes maanden leegstaan, moeten de eigenaren dat aan de gemeente melden. Het gaat om leegstaande panden in Amstel III en Teleport en om kantoorpanden groter dan m² en ontruimde bedrijfspanden die gekraakt zijn geweest. De gemeente gaat na zes maanden in overleg met de eigenaar om samen een oplossing te vinden. Het is de vraag wat de uitwerking is van deze verordening. Uit onderzoek van de Rabobank is gebleken dat economisch gezien de best presterende regio van Nederland is. Dit vertaalt zich echter nog niet direct in positieve ontwikkelingen met betrekking op de opname van kantoorruimte in. Wat echter als positief gezien kan worden is dat de groei van het aanbod afzwakt. Het aanbod kantoorruimte bedraagt per 1 juli 2011 ongeveer m². West en Zuidoost zijn samen verantwoordelijk voor twee derde van het aantal aangeboden vierkante meters kantoorruimte in. Binnen se gemeentegrenzen is het aanbod met ongeveer 8% toegenomen ten opzichte van een half jaar geleden, toen het aanbod nog m² bedroeg. De grootste objecten in aanbod zijn met name gelegen in Zuidoost. Positief nieuws is dat de groei van het aanbod sterk afzwakt: het eerste kwartaal groeide het aanbod in nog met 7,7%, het tweede kwartaal was er sprake van een aanbodsgroei van 0,6%. In is gedurende het eerste half jaar van 2011 ongeveer m² kantoorruimte opgenomen. De grootste transactie die tot 1 juli 2011 heeft plaatsgevonden was die van Praxis, die m² kantoorruimte opnam in Arena Towers in Zuidoost ten behoeve van haar nieuwe hoofdkantoor. De eerste helft van 2011 heeft wat betreft opnames minder goed gepresteerd ten opzichte van het eerste halfjaar van 2010 toen m² kantoorruimte werd opgenomen. Gedurende de eerste helft van 2011 hebben in geen transacties van meer dan m² plaats gevonden. P. 4 COLLIERS INTERNATIONAL

5 RESEARCH & FORECAST REPORT I JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 GROOTSTE OBJECTEN IN DEN HAAG (M 2 ) Koningin Julianaplein, Stichthage Johanna Westerdijkplein Maanplein Koningin Julianaplein, New Babylon (M 2 ) NAAR GROOTTEKLASSE DEN HAAG ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL % % % (M²) G6 ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL Almere 5% DEN HAAG Den Haag is met een kantorenvoorraad van ruim 4 miljoen vierkante meter de tweede kantorenstad van Nederland. Den Haag huisvest vele internationale (non-) gouvermentele organisaties en ministeries. Internationaal staat Den Haag bekend als de stad van het internationale recht. Naast organisaties als het Hof van Justitie, Internationaal Gerechtshof, Europol en het Hof van Arbitrage kent Den Haag ook vele charitatieve organisaties. Vanwege de aanwezigheid van de vele ministeries heeft de kantorenmarkt jarenlang kunnen profiteren van de vraag naar kantoorruimte ten behoeve van ambtenaren. Het tij is echter aan het keren. Ministeries worden samengevoegd en het ambtenarenapparaat wordt ingekrompen. De Rijksgebouwendienst heeft aangegeven circa 1,3 miljoen vierkante meter kantoorruimte terug te gaan geven aan de markt. Overigens ligt de spreiding van deze vierkante meters landelijk. Het aanbod van kantoorruimte bedraagt per 1 juli 2011 circa 4 m² verdeeld over 130 objecten. Het grootste object in aanbod is New Babylon, waar ongeveer m² kantoorruimte te huur wordt aangeboden. In Den Haag bevinden zich 14 panden in aanbod met een metrage van m² kantoorruimte of meer. Veel structureel aanbod bevindt zich in de Binckhorst. Verwacht wordt dat het aanbod kantoorruimte in Den Haag flink zal toenemen. Overheden zullen efficiënter met ruimte omgaan en vastgoed afstoten. Daarnaast is door bezuinigingen een krimp waarneembaar in aantal ambtenaren. Ook het samenvoegen van ministeries doet de vraag naar vierkante meters kantoorruimte afnemen. De kantorenmarkt in Den Haag heeft jarenlang kunnen profiteren van de aanwezigheid van de rijksoverheid. Nu door economisch moeilijke tijden overheden zwaar bezuinigen zal de kantorenmarkt de gevolgen hiervan ondervinden. In de eerste twee kwartalen van 2011 is circa m² kantoorruimte opgenomen. In totaal gaat het om 16 transacties van 500 m² of meer. De grootste opname betrof de opname van Barents Krans Advocaten Notarissen. Deze opname vond plaats in Den Haag Oud Centrum en betrof m². Een andere grote transactie betrof de opname van International Baccalaureate Organisation. Deze organisatie nam m² kantoorruimte op. Den Haag 15% Utrecht 12% 42% Rotterdam 18% Eindhoven 8% P. 5 COLLIERS INTERNATIONAL

6 RESEARCH & FORECAST REPORT JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 GROOTSTE OBJECTEN IN EINDHOVEN (M 2 ) Pastoor Petersstraat Torenallee, gebouw SFJ Emmasingel, De Witte Dame Vonderweg (M 2 ) NAAR GROOTTEKLASSE EINDHOVEN ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL % 11% % EINDHOVEN PER KWARTAAL EN ECONOMISCHE GROEI NEDERLAND Q Q Q Opname Q Q Q Q Q Economische groei Q Q % 2% 1% 0% -1% -2% - -4% -5% -6% EINDHOVEN De regio Eindhoven is uitgeroepen tot de slimste regio ter wereld, naast enkele andere regio s in Amerika, Canada en Frankrijk. De combinatie tussen kennisindustrie en toptechnologie komt samen in de titel Brainport Eindhoven. Deze kennisindustrie strekt zich uit van fundamentele research tot en met het ontwikkelen, produceren en vermarkten van producten. In tegenstelling tot enkele andere grote gemeenten in Nederland is in Eindhoven geen sprake van een bouwstop als het gaat om commerciële projecten. Wel zijn enkele projecten in de ijskast gezet, waaronder Land Forum, Park Forum en Trade Forum. Enkele commerciële gebieden met prioritering zijn Stationsgebied, Strijp S en Meerhoven (zonder Park Forum en Land Forum). De kantorenmarkt in Eindhoven kenmerkt zich vooral door kantoorgebruikers met een oppervlak tot 500 m². Zakelijke dienstverleners, (semi-)overheid en banken zijn belangrijke actoren op de Eindhovense kantorenmarkt. Van de grote bedrijven zijn het vooral regiokantoren die zich in Eindhoven vestigen. De laatste jaren zien we een verdergaande samenvoeging van bedrijven die uit Breda, s-hertogenbosch, en Tilburg naar Eindhoven verhuizen, vanuit kostenoverweging. Dit heeft in de afgelopen jaren, maar ook in het afgelopen halfjaar geleid tot enkele grootschalige verhuurtransacties (> m²). Dat is uitzonderlijk voor Eindhoven en dit zal zich naar verwachting niet structureel voortzetten in de komende periode. Het aanbod kantoorruimte in Eindhoven telt op 1 juli 2011 ruim m². De kwaliteit van het huidige aanbod is beter geworden, vooral op de centrumlocaties in Eindhoven, maar ook de locaties langs de rond- en snelweg. De verwachting is dat het aanbod in de randgemeenten zoals Best, Veldhoven en Son zal toenemen de komende periode. Dat is het gevolg van de ontwikkeling op het gebied van huurprijsniveaus. Huurprijzen voor kantoren in het centrum van Eindhoven en in de omliggende gebieden verschillen namelijk niet bijzonder veel meer van elkaar. Nieuwbouwprojecten die in de planfase verkeren zijn het Stationskwartier (3 m²) en Flight Forum met circa m² ontwikkelpotentie. Ook is de bouw van een kantoorpand gepland op het Stadionkwartier van m². Tot slot zal op Strijp S totaal circa m² ontwikkeld worden. Op de High Tech Campus Eindhoven is nog ruimte om m² b.v.o. te ontwikkelen, maar dat is voor een speciale doelgroep. De opname in Eindhoven in de eerste helft van 2011 bedraagt ruim m². Het tweede kwartaal van 2011 draagt hier het meeste aan bij, als gevolg van een opname van m². De totale opname in de eerste helft van 2011 is nagenoeg gelijk aan de totale jaaropname in 2010, van circa m². Dat is hoofdzakelijk het gevolg van enkele grote verhuurtransacties in de eerste helft van In totaal vonden er afgelopen half jaar 13 transacties plaats met een metrage van 500 m² of meer. P. 6 COLLIERS INTERNATIONAL

7 RESEARCH & FORECAST REPORT I JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 GROOTSTE OBJECTEN IN 2 1 Vasteland Weena Dynamostraat Blaak 555 (M 2 ) NAAR GROOTTEKLASSE ROTTERDAM % 25% % HUURPRIJSBANDBREEDTE PER STAD Utrecht Den Haag Rotterdam ROTTERDAM Rotterdam is met zijn haven het kerngebied van het haven- en industriecomplex en het centrum van maritieme logistiek en petrochemie. Daarnaast heeft de stad relatief veel banen in de medische en zorgsector. Rotterdam wil meer bedrijven huisvesten in de kennis- en diensteneconomie om de economische structuur sterker te maken. Rotterdam heeft van de grote steden het hoogste aandeel laagopgeleiden. Rotterdam wil zich meer profileren als kennisstad door onderwijs beter te laten aansluiten op de vraag van het bedrijfsleven. Het is de ambitie van Rotterdam om hoger opgeleiden aan de stad te binden. Werkgelegenheid in de stad wordt grotendeels ingevuld door bewoners uit de omliggende regio s, die gemiddeld beter zijn opgeleid dan Rotterdammers zelf. De werkloosheid in Rotterdam (1) is hoger dan het landelijk gemiddelde. Afgelopen jaren heeft een aantal grote dienstverlenende bedrijven Rotterdam verlaten voor een andere vestigingsplaats, waaronder Fortis, Simmons & Simmons, De Brauw Blackstone Westbroek, Akbank en Rodamco. De concurrentiepositie van Rotterdam staat onder druk. Aan de andere kant concentreert Shell haar activiteiten op het Weena met circa m². De grootste kantoorlocaties bevinden zich in Barinparken (I, II en III), Kop van Zuid en Alexandrium. Het aanbod van kantoorruimte in Rotterdam bedraagt op 1 juli 2011 circa m² kantoorruimte, verdeeld over 218 objecten met een metrage van 500 m² of meer. Het grootste object in aanbod betreft Blaak 555 met een metrage van 2 m² (als gevolg van de verhuizing van Fortis). Verwacht wordt dat het aanbod van kantoorruimte zal toenemen mede als gevolg van het op de markt komen van De Rotterdam aan de Wilhekminakade, waar onder andere m² nieuwe kantoorruimte gerealiseerd wordt. De oplevering van De Rotterdam staat gepland in De gemeente heeft aangegeven zich te willen richten op kantoorontwikkelingen in het centrum en niet meer aan de rand van de gemeente Rotterdam. De eerste helft van 2011 heeft Rotterdam wat betreft opnames goed gepresteerd. In Rotterdam is in de eerste helft van 2011 circa m² kantoorruimte opgenomen, verdeeld over 33 transacties van 500 m² of meer. Opgemerkt moet worden dat Rotterdam ook een stad is waar veel transacties plaatsvinden met een metrage van minder dan 500 m². De grootste opname van afgelopen half jaar van de G6 vond in Rotterdam plaats: de Hogeschool van Rotterdam nam m² kantoorruimte op. Eindhoven Almere Gerealiseerde huurprijs in per m² per jaar De herontwikkeling van de Rotterdamse Stadshavens is met ruim hectare het grootste binnenstedelijke herstructureringsproject van Nederland. Met dank aan BRiQ bedrijfshuisvesting P. 7 COLLIERS INTERNATIONAL

8 RESEARCH & FORECAST REPORT JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 GROOTSTE OBJECTEN IN UTRECHT (M 2 ) 2 1 Europalaan, Kanaalcentrum Europalaan, Le Mirage Herculesplein Europaplein (M 2 ) NAAR GROOTTEKLASSE UTRECHT ALS PERCENTAGE VAN HET TOTAAL % 9% % % UTRECHT De centraal in Nederland gelegen stad Utrecht wil zich met het thema: Utrecht ontmoetingsplaats voor talent beter profileren. De Utrechtse bevolking bestaat namelijk voor een groot gedeelte uit hoogopgeleiden. Voor bedrijven is dat een belangrijke factor om zich te vestigen. Utrecht heeft de ambitie om economisch te groeien en zich te positioneren als een internationale locatie voor hoofdkantoren. De groei die Utrecht ambieert dient betrekking te hebben op verdieping en kwaliteit, waardoor een aantal activiteiten een hogere prioriteit hebben dan andere. Zo zet Utrecht hoofdzakelijk in op versterking van dienstverlening en zet Utrecht sterk in op Life Sciences binnen het medische cluster. De kantorenmarkt in Utrecht heeft een totale voorraad van ruim 2,6 miljoen m². De belangrijkste locaties zijn het centrum rondom het Centraal Station. Hier is ruim m² aan kantoorruimte gesitueerd. Kanaleneiland is een locatie met een voorraad van ruim m². Enkele andere grootschalige locaties betreffen Rijnsweerd (ruim 32 m²) en Lage Weide (ruim m²). Het kantooraanbod in Utrecht telt op 1 juli 2011 circa m². Het aanbod bestaat momenteel uit 117 objecten. Van het totale aanbod worden zeven objecten aangeboden met een metrage groter dan m². Deze objecten zijn samen goed voor ruim 11 m², ofwel circa één derde van het totale aanbod. Het grootste object in aanbod in Utrecht is gelegen aan de Europalaan en heeft een metrage van ruim m². In de eerste helft van 2011 is ruim m² kantoorruimte opgenomen in Utrecht. In het eerste kwartaal werden de meeste vierkante meters opgenomen, met een totaal van m². Het tweede kwartaal was duidelijk zwakker met een opname van m². De grootste opname in het eerste kwartaal dit jaar had betrekking op de huurtransactie van de Rabobank (8.202 m²) aan de Graadt van Roggenweg. In het tweede kwartaal van 2011 werd de grootste verhuurtransactie gerealiseerd aan de Kobaltweg door de opname van Fonq.nl met een metrage van m². P. 8 COLLIERS INTERNATIONAL

9 RESEARCH & FORECAST REPORT I JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 UPDATE Grootste transacties G6 eerste helft Bosch 2011 Security Systems Glaslaan 18 apr KANTORENMARKT 1 Eindhoven ADRES DATUM HUURDER METRAGE M 2 PLAATS Transistorstraat mei Present Time Almere Hoogoorddreef jun Praxis Lange Voorhout jan Barents Krans Advocaten Notarissen Den Haag Glaslaan apr Bosch Security Systems 1 Eindhoven Rochussenstraat apr Hogeschool Rotterdam Rotterdam Graadt van Roggenweg feb Rabobank Utrecht UPDATE Aanbod per 1 juli 2011 grootste objecten in aanbod in G6 KANTORENMARKT ADRES GEBOUW NAAM METRAGE M2 PLAATS Stationsplein L Hermitage, Carlton Almere La Guardiaweg The Dam Koningin Julianaplein New Babylon Den Haag Vonderweg Eindhoven Blaak 2 Rotterdam Europaplein Utrecht P. 9 COLLIERS INTERNATIONAL

10 RESEARCH & FORECAST REPORT JULI 2011 I KANTORENMARKT I G6 480 offices in 61 countries on 6 continents United States: 135 Canada: 39 Latin America: 17 Asia Pacific: 194 EMEA: 95 $1.9 billion in annual revenue 2.4 billion square feet under management Over 15,000 professionals DEFINITIES De G6 bestaat uit de gemeenten Almere,, Den Haag, Eindhoven, Rotterdam en Utrecht Aanbod: de op de vrije markt aangeboden kantoorruimte > 500 m². In het aanbod worden uitsluitend bestaande, gereed dan wel in aanbouw of renovatie zijnde panden geregistreerd die daadwerkelijk binnen twaalf maanden beschikbaar komen en niet reeds uit de markt zijn genomen. Opname: kantoorruimte >500 m² die op de vrije markt verhuurd of verkocht is, en door de gebruiker binnen twaalf maanden betrokken wordt, met uitzondering van sale and lease back-transacties. Voorraad: Oppervlakte van opgeleverde en bestaande ruimte per Er is geen rekening gehouden met renovaties. De voorraad neemt jaarlijks toe met de opgeleverde nieuwbouwprojecten en gebouwen die van een niet-bedrijfsbestemming wijzigen in een bedrijfsbestemming. Daartegenover staat de afname van de voorraad door sloop van bestaande bedrijfsruimten en bestemmingswijzigingen van bedrijfsruimten in andere dan bedrijfsdoeleinden. COLLIERS INTERNATIONAL Buitenveldertselaan VA AMSTERDAM TEL +31 (0) FAX +31 (0) VOOR MEER INFORMATIE Andrea van Buren Chris Boef TEL +31 (0) FAX +31 (0) andrea.vanburen@colliers.com chris.boef@colliers.com Accelerating success.