NIAZNIEUWS02. Antonius thuiszorgziekenhuis geaccrediteerd. NIAZ kijkt naar Canada. Meerjarenbeleidsplan. Op weg naar 500 goede voorbeelden

Transcriptie

1 Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg 2012 NIAZNIEUWS02 Antonius thuiszorgziekenhuis geaccrediteerd NIAZ kijkt naar Canada Meerjarenbeleidsplan Op weg naar 500 goede voorbeelden

2 NIAZ Inhoud 3 Antonius Thuiszorgziekenhuis geaccrediteerd 5 NIAZ groeit als Kenniscentrum 6 NIAZ zet in op vier strategische doelen 7 ISQua Award voor Hélène Beaard 8 NIAZ kijkt naar Canadees model 10 In gesprek op NIAZ-forum 11 Nieuw bij NIAZ Beste lezer, Doet goed voorbeeld goed volgen? NIAZ hoopt - en denkt - van wel. We ondersteunen de bij ons aangesloten zorginstellingen door de zogeheten Onderlaag van de Kwaliteitsnorm Zorginstelling te vullen met uitgewerkte voorbeelden. Voor de helft van alle normelementen hebben we inmiddels al een voorbeeld beschikbaar. Lees er meer over op pagina 12 van dit nummer van NIAZ Nieuws. En kijk op voor de laatste stand van zaken. Kees van Dun, directeur Antonius Zorggroep Eerste thuiszorgziekenhuis in Noord-Nederland geaccrediteerd Het Antonius is al meer dan een eeuw een vertrouwde naam in Zuidwest Friesland. Vroeger als ziekenhuis, maar sinds 2009 als Antonius Zorggroep. Het ziekenhuis is namelijk samengegaan met Thuiszorg Zuidwest Friesland. Dat betekende onder andere dat de kwaliteitssystemen van beide organisaties op elkaar af moesten worden gestemd. De thuiszorg stapte daarbij over van HKZ naar NIAZ. In september 2012 nam de Antonius Zorggroep twee NIAZaccreditatiebewijzen in ontvangst. Het Antonius Ziekenhuis in Sneek is met ruim driehonderd bedden een grote zorgaanbieder in Zuidwest Friesland. Daarnaast maken ook de Zorgvoorziening in Emmeloord en anderhalve lijnscentra op Terschelling en in Lemmer deel uit van de Zorggroep. En dan is er natuurlijk de thuiszorg. We zijn één van de eerste thuiszorgziekenhuizen van Nederland, vertelt Petra Huiskamp, secretaris van de Raad van Bestuur. Ziekenhuis en thuiszorg hebben heel bewust voor elkaar gekozen om onze gezamenlijke cliënt geïntegreerde zorg te kunnen bieden. Patiënten weten nu al vóór een ziekenhuisopname zeker dat ook de zorg achteraf, thuis geregeld is. 12 Op weg naar 500 goede voorbeelden 14 Vlaams Indicatorenproject 15 Kort nieuws 16 NIAZ in beeld Foto voorpagina: Bureau Lorient Communicatie BV COLOFON Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg (NIAZ). Het NIAZ levert een bijdrage aan de borging en verbetering van de kwaliteit van de gezondheidszorg, in het bijzonder door het ontwikkelen van kwaliteitsnormen en het toepassen daarvan in de toetsing van zorginstellingen en zorgprocessen, resulterend in een judicium (oordeel) waaraan derden - zorgconsumenten, zorgverzekeraars, samenwerkingspartners, overheden en samenleving - het vertrouwen kunnen ontlenen dat de zorg reproduceerbaar op een adequate en veilige manier wordt voortgebracht. Het NIAZ is een instituut vóór de zorg en dóór de zorg. Het NIAZ toetst op verzoek elke zorginstelling in elk Nederlandstalig land. Jaargang 14, nummer 2, november 2012 Redactie Deze nieuwsbrief is opgesteld in opdracht van de NIAZ-directie. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het NIAZ-bureau. Tekst, eindredactie en productiebegeleiding Bureau Lorient Communicatie BV, Valkenburg ZH Opmaak en druk Drukkerij Sparta, Leiden Oplage 2600 exemplaren NIAZ Churchilllaan 11, 14e verdieping 3527 GV Utrecht Postbus HA Utrecht T F E info@niaz.nl Switch van HKZ naar NIAZ Het Antonius Ziekenhuis kreeg in 2011 bericht dat het als eerste ziekenhuis in Noord- Nederland voor de derde keer op rij de NIAZ-accreditatiestatus had verkregen. We hebben hier van oudsher aandacht voor kwaliteit en gastvrijheid, zegt voorzitter van de Raad van Bestuur Wouter van der Kam. De afgelopen jaren hebben we hier nadrukkelijk in geïnvesteerd en dat zie je terug in de waardering voor onze instelling. Het ziekenhuis scoort prima in de Gezondheidszorg Monitor Noord-Nederland, in de GfK ZiekenhuisMonitor en bij Dr. Yep. In de AD Ziekenhuis Top 100 bekleedt het Antonius de 31e plaats. Fusiepartner Thuiszorg Zuidwest Friesland was HKZ-gecertificeerd. Petra Huiskamp was zelf acht jaar lang als hoofd kwaliteit verbonden aan de thuiszorgorganisatie. Inmiddels is ze, naast secretaris van de Raad van Bestuur, ook manager Kwaliteit en Veiligheid van de hele zorggroep. De keuze voor HKZ was destijds voor de hand liggend, zegt ze. Toen de thuiszorg de keuze maakte voor een kwaliteitssysteem, had het NIAZ nog geen norm voor de Langdurige Zorg. Maar door de fusie kwam het NIAZ in beeld als accreditatieorganisatie. En toen het NIAZ de Wouter van der Kam: We moeten naar regionale kwaliteitszorg toe en naar een regionale zorgnorm, voor alle aanbieders. De patiënt is patiënt van ons allen en verdient overal dezelfde benadering (Foto: Antonius Zorggroep) Kwaliteitsnorm Zorginstelling Langdurige Zorg ontwikkelde, hebben we direct onze belangstelling kenbaar gemaakt. Hele klantproces onder één norm De Antonius Zorggroep koos als geheel voor NIAZ, omdat ze het belangrijk vindt dat de hele organisatie met één kwaliteitsmanagementsysteem werkt en één kwaliteitstaal spreekt. We wilden het hele klantproces tegen één kwaliteitsnorm aan kunnen houden, zegt Huiskamp. HKZ beviel op zichzelf goed, maar dekte niet de ziekenhuiszorg. Bovendien vinden we het belangrijk dat audits door mensen uit de zorg worden uitgevoerd. Dat is bij NIAZ het geval. Bij NIAZ gaat het daardoor echt over de inhoud van de zorg. Ook onze medewerkers stellen dat zeer op prijs. De HKZ-certificering liep medio 2011 af. Het bestuur hakte de knoop door om over te schakelen op NIAZ-accreditatie volgens 2 3 Foto: Bureau Lorient

3 NIAZNIEUWS de NIAZ Kwaliteitsnorm Langdurige Zorg. Spoed was daarbij geboden, in verband met aanbesteding van de thuiszorg door het zorgkantoor. Huiskamp: Directeur van de thuiszorg Elli van Eijk, haar leidinggevenden en ikzelf hebben er heel hard aan getrokken. Tijdens de kerstvakantie hebben we het zelfevaluatierapport (ZER) geschreven. Dat was mogelijk door de basis die we met de HKZcertificering hebben gelegd. Dat snelheid geen verlies van kwaliteit hoeft te betekenen, bleek toen het NIAZ het ZER tot best practice benoemde. Geen oefening in droog zwemmen In mei 2012 vond de audit plaats. Het auditteam van zeven mensen keerde drie dagen lang de thuiszorg binnenste buiten. De auditoren focusten echt op de praktijk, zegt Huiskamp. Er is gesproken met wijkverpleegkundigen, met verzorgenden, met de afdelingen P&O en Financiën, met de directeur Thuiszorg en de Raad van Bestuur. Dat was bepaald geen oefening in droog zwemmen, het ging echt over de inhoud. Dat enthousiasmeerde enorm. De thuiszorg is met vlag en wimpel geslaagd, aldus het NIAZ. We kregen complimenten voor de betrokkenheid en de inzet van de medewerkers richting klant en organisatie en voor het goed functioneren van onze planning- en control-cyclus. Ook ons ZER en ons digitaal Zorgleefplan, waarin we gezondheidsrisico s voor cliënten vastleggen, werden hoog gewaardeerd. Kanttekeningen waren dat we van elk nieuw project een projectrisicoinventarisatie moeten maken en dat we na een interne audit direct aan de slag moeten. Tot dusverre verzamelden we de verbeterpunten die uit onze interne audits naar voren kwamen om die tegelijk aan te pakken. Voortaan zullen we elk punt meteen oppakken. Dat voornemen hadden we zelf ook al geformuleerd. Regionale zorgnorm In september 2012 was het dubbel feest: het derde accreditatiebewijs voor het ziekenhuis en het eerste voor de thuiszorg werden tegelijk uitgereikt. Een mijlpaal, zegt Wouter van der Kam. Tegelijkertijd is het een moment van bezinning. Want hoe nu verder? De ambitie bij een NIAZ-accreditatie is, om altijd beter te worden. Maar er zit een grens aan voortdurende verbetering. En misschien is die grens met drie accreditatie-cycli wel bereikt. Natuurlijk kun je altijd op deelaspecten nóg verder verbeteren, of bij nieuwe activiteiten die je onderneemt. Maar dan gaat het om specifieke onderdelen, niet om het ziekenhuis als geheel. Ook wil de Antonius Zorggroep toe naar één kwaliteitsniveau voor de thuiszorg en het ziekenhuis. Het ziekenhuis zou dan een pas op de plaats moeten maken, terwijl de thuiszorg doorgroeit. Van der Kam: Daarover moeten we ook maar eens een goed gesprek met het NIAZ voeren. Een laatste punt betreft de huisartsen. Hoe haken we hen aan bij het kwaliteitszorgsysteem? Eigenlijk vinden wij als Antonius Zorggroep dat we naar regionale kwaliteitszorg moeten en naar een regionale zorgnorm. We moeten veel meer in netwerken denken en veel minder in solitaire instellingen. Want de patiënt is patiënt van ons allen en verdient het om bij alle zorgaanbieders op dezelfde wijze te worden benaderd. Petra Huiskamp: HKZ beviel op zichzelf goed, maar dekte niet de ziekenhuiszorg. Bovendien vinden we het belangrijk dat audits door mensen uit de zorg worden uitgevoerd (Foto: Bureau Lorient) Verbindende factor Plannen heeft de Antonius Zorggroep nog volop, zegt Van der Kam: We gaan uiteraard uitvoering geven aan de verbeterpunten die het NIAZ heeft geconstateerd, voor zowel het ziekenhuis als de thuiszorg. Daarnaast willen we meer externe auditoren laten opleiden bij het NIAZ. Dat helpt ons bij het verder ontwikkelen van ons interne auditsysteem én stelt ons in staat om van nabij de ontwikkeling van het NIAZ te volgen. Op deze wijze wil de Antonius Zorggroep haar doel bereiken: een onverminderd hoge kwaliteit van de dienstverlening, in combinatie met een groot thuisgevoel en een laag en beheersbaar kostenniveau. En dat, als verbindende factor in de regionale zorgnetwerken van de Zuidwesthoek, de Noordoostpolder en op Urk. Ondersteuning bij Prospectieve Risico-Inventarisaties: NIAZ Hoe voer ik een goede risico-inventarisatie uit? Geen onbekende vraag in zorginstellingen die bezig zijn met implementatie van een veiligheidsmanagementsysteem. NIAZ helpt zorginstellingen deze vraag te beantwoorden. Dat past bij de ontwikkeling van NIAZ tot kenniscentrum op het gebied van kwaliteit en veiligheid in de zorg. groeit als kenniscentrum De zorg ontwikkelt zich snel. Een van de onderwerpen die momenteel nadrukkelijk in de belangstelling staan, is de prospectieve risico-inventarisatie (PRI). Een PRI brengt in kaart welke risico s en gevaren er zijn binnen zorgprocessen en stelt maatregelen voor om die risico s te beheersen. Het resultaat is dat zorgprocessen veiliger worden voor patiënten en medewerkers. PRI s passen binnen het veiligheidsmanagementsysteem (VMS), vertelt NIAZ senior adviseur Jorien Soethout. De basiseisen van het VMS zijn vastgelegd in de Nederlands Technische Afspraak 8009:2007. PRI s zijn één van de onderwerpen die in deze NTA worden uitgewerkt. Het is niet eenvoudig een goede PRI op te stellen. Het vereist een goede analyse van de risico s in een zorgproces. Met name wanneer een zorginstelling een nieuwe activiteit aan het pakket toevoegt of nieuwe technologie introduceert, is het lastig om alle mogelijke risico s te inventariseren. De methodiek hiervoor is tijdrovend, zegt Jorien Soethout. Het NIAZ helpt zorginstellingen daarom graag een eind op weg. Veertien voorbeelden PRI s Dat doet het NIAZ onder andere door voorbeelden van goede PRI s te verzamelen en te publiceren, uiteraard met toestemming van de zorginstellingen die deze PRI s hebben ontwikkeld. Denk bijvoorbeeld aan een PRI op het gebied van Bloedtransfusie, zegt Soethout. Er is al een uitstekend voorbeeld dat in kaart brengt wie verantwoordelijk is, welke risico s er zijn en hoe die vermeden kunnen worden. Het zou jammer zijn als andere zorginstellingen daar geen kennis van konden nemen. NIAZ heeft, als accreditatie-organisatie, brede kennis van de praktijk in zorginstellingen. Tijdens de accreditatie-trajecten zien we regelmatig voorbeelden van uitgewerkte PRI s. Inmiddels hebben we toestemming om veertien van deze voorbeelden beschikbaar te stellen aan collega-zorginstellingen. Dat doen we via de website van het NIAZ. Zo geven we inhoud aan onze ambitie om een kwaliteitsinstituut vóór de zorg en dóór de zorg te zijn. Andere thema s Het NIAZ wil op meer manieren zijn rol als kenniscentrum uitbouwen. We organiseren themabijeenkomsten over actuele onderwerpen. Hier nodigen we een select aantal zorginstellingen uit, organisaties die op deze specifieke thema s een voortrekkersrol vervullen. We nemen dan een thema grondig door en kijken of, en hoe, het pionierswerk van deze zorginstellingen breder benut kan worden. Kunnen de voorlopers nog van elkaar leren? Kunnen andere zorginstellingen er ook van leren? En: hoe kan NIAZ daarbij behulpzaam zijn? De thema s moeten uit het veld komen, besluit Soethout. Ze doet een oproep: Signaleert u een thema waarover u graag meer zou weten? Laat ons dat dan weten. Stuur een mail naar soethout@niaz.nl en we kijken of we dit thema kunnen oppakken. Entree Antonius Ziekenhuis in Sneek (Foto Bureau Lorient) NIAZ senior adviseur Jorien Soethout: Het NIAZ bouwt zijn rol als kenniscentrum verder uit. Dat doen we onder andere door uitgewerkte voorbeelden op de website te zetten, maar ook met themabijeenkomsten. (Foto: Bureau Lorient) 4 5

4 Meerjarenbeleidsplan : NIAZ zet in op vier strategische doelen Ten tweede wil NIAZ zich niet alleen als accreditatie-organisatie profileren, maar ook als normontwikkelaar, opleider, kenniscentrum en als netwerkorganisatie. Deze weg is al eerder ingeslagen, maar zal de komende periode worden vervolgd. Het derde doel is, om het accreditatietraject efficiënter te laten verlopen. Tenslotte wil NIAZ het accreditatietraject ondersteunen door middel van automatisering. Van Dun: Naast een webapplicatie denken we daarbij ook aan intranet voor kennisverspreiding en het gebruik van tablets voor auditoren. Meerwaarde Als de Raad van Toezicht zich akkoord verklaart met het nieuwe meerjarenbeleidsplan, dan gaat NIAZ over tot de uitvoering. Van Dun: De eerste twee doelen hopen we in 2013/2014 te voltooien, de laatste twee in 2015/2016. De nieuwe doelen zullen gevolgen hebben voor zorginstellingen, auditoren en medewerkers van het NIAZ. Van Dun geeft een voorbeeld: De herinrichting van het accreditatietraject heeft bijvoorbeeld impact op de opleiding van auditoren, de werkzaamheden van de NIAZ-adviseurs en op de automatisering. De komende tijd brengt het NIAZ deze gevolgen in beeld, in directe samenspraak met alle betrokkenen. Welke richting slaat het NIAZ de komende periode in? Nu het Meerjarenbeleidsplan ten einde komt, presenteert het NIAZ zijn visie op de periode De visie wordt in december 2012 voorgelegd aan de NIAZ Raad van Toezicht, maar NIAZ-bestuurder en directeur Kees van Dun licht al een tip van de sluier op. We zetten in op resultaten van zorg, op verbreding van onze werkzaamheden, op herinrichting van het accreditatietraject en op verdere automatisering. Meerjarenbeleidsplannen geven richting aan de ontwikkeling van het NIAZ. Het huidige Meerjarenbeleidsplan loopt af einde Terugblikkend op de afgelopen periode, zegt Kees van Dun: We hebben veel doelen uit dit plan daadwerkelijk gerealiseerd. Daar zijn we trots op. We zijn een zorgbreed accreditatie-instituut geworden met sectorspecifieke normen voor kleine instellingen, de GGZ en de langdurige zorg. We zijn de grens met België over gestoken en hebben ook binnen de ISQua een goede positie verworven. En we zijn ons aan het ontwikkelen als kennisinstelling. Andere doelen zijn niet gehaald. We waren te optimistisch over de snelheid waarmee we accreditatietrajecten in Vlaanderen konden implementeren. Het proces verloopt uitstekend, maar wel minder snel dan voorzien. Ook zijn we nog bezig met de ontwikkeling van permanente deskundigheidsbevordering voor auditoren en met de softwarematige ondersteuning van het accreditatieproces. Sterke en zwakke punten Dat neemt niet weg, dat de NIAZ-directeur behoorlijk tevreden is. Het NIAZ staat operationeel en organisatorisch goed op de kaart, het aantal deelnemende Nederlandse ziekenhuizen ligt op 83% en we voorzien dat eind 2012 ongeveer de helft van de Vlaamse ziekenhuizen zal kiezen voor NIAZaccreditatie. Steeds meer instellingen voor langdurige zorg haken aan bij ons accreditatie-programma. We prijzen ons gelukkig met een grote groep deskundige auditoren en werken uitstekend samen met organisaties als de IGZ, MediRisk, Centramed, NOREA en IKNL. We onderscheiden ons positief ten opzichte van andere externe toetsingsinstellingen. Voor de komende periode is nu een nieuwe strategie bepaald. Dat is gebeurd op basis van gesprekken met vele zorginstellingen en koepelorganisaties in Nederland en Vlaanderen, het ministerie VWS, de IGZ en ziektekostenverzekeraars. Ook binnen het NIAZ hebben alle betrokkenen inbreng geleverd. We hebben onze sterke en zwakke punten in kaart gebracht, evenals de kansen en bedreigingen, zegt Kees van Dun. Vier strategische doelen Dat leidde tot vier strategische doelen voor de komende vier jaar. Het NIAZ richt zich daarbij op zorginstellingen in Nederland en Vlaanderen, variërend van ziekenhuizen tot langdurige zorg, GGZ en kleine instellingen. Ten eerste willen we meer inhoud geven aan de normen op de resultaten van zorg, aldus Van Dun. Dat hoeven we niet zelf te doen, als anderen dat al op een goede manier hebben gedaan. Als een gezaghebbende organisatie op een bepaald onderwerp normen heeft ontwikkeld voor zorgresultaten, dan bepalen de koepelorganisaties of ze die willen inbrengen in een accreditatietraject. Is dat zo, dan toetst het NIAZ deze normen in een accreditatieprocedure. Natuurlijk zien we er wel op toe dat de resultaatnormen aansluiten bij de normen voor de organisatiegebieden, zodat organisatie en resultaat van zorg gekoppeld worden. ISQua Award voor Hélène Beaard Voormalig NIAZ-directeur Hélène Beaard is door de International Society for Quality in Health Care bedacht met de ISQua Distinguished Service Award. ISQua brengt hiermee haar waardering tot uitdrukking voor de bijdrage van Hélène aan ISQua. In het bijzonder benadrukt het bestuur de inbreng van Hélène bij het International Accreditation Programme (IAP) en de ISQua Council. De Award is op 22 oktober jl. uitgereikt tijdens het jaarlijkse ISQua Congres, in Genève. Resultaten van zorg Meerdere middelen Herinrichting accreditatieproces Automatisering (Foto NIAZ) 6 7

5 NIAZ kijkt naar Canadees Het NIAZ is ook internationaal actief. Voordeel daarvan is, dat NIAZ kan leren van andere accreditatie-instituten in de wereld. Een bezoek aan een internationale conferentie bracht NIAZ in contact met Accreditation Canada International. Op bepaalde punten is het Canadese accreditatiesysteem verder dan wij. We kunnen van hen leren, zeggen NIAZdirecteur Van Dun en NIAZ-senior adviseur Pustjens. Wat precies? accreditatiemodel Het NIAZ heeft de afgelopen jaren hard gewerkt aan een webapplicatie die het accreditatie-traject ondersteunt. Dat heeft uiteindelijk niet geleid tot een bevredigend resultaat. De ontwikkelde applicatie had bepaalde voordelen voor de zorginstelling en de auditoren, maar leidde tot extra werkzaamheden voor de survey managers. In Hong Kong ontmoetten we Accreditation Canada International, vertelt senior adviseur Wim Pustjens. Deze organisatie heeft een erg mooi softwareprogramma, waar we graag meer van wilden weten. Eenmaal thuis hebben we daar via videoconferencing nader kennis mee gemaakt. En uiteindelijk zijn we op het vliegtuig gestapt om het programma echt goed te leren kennen. We hebben er gesproken met degenen die in de dagelijkse praktijk werken met het programma Qmentum en hen gevraagd naar de voor- en nadelen. We hebben onder andere medewerkers van een zorginstelling, een voorzitter-auditor en medewerkers van het accreditatie-instituut bevraagd. Bij Qmentum gaat het zeker niet alleen om een softwareprogramma, vult NIAZdirecteur Kees van Dun aan: Qmentum is onderdeel van de werkwijze van Accreditation Canada International. Het reflecteert de Canadese manier van werken en de Canadese wijze van normontwikkeling. Ook daarvan kunnen we als NIAZ wellicht leren. Differentiëren Accreditation Canada bestaat al sinds 1948 en heeft eigenlijk een vergelijkbare ontwikkeling doorgemaakt als het NIAZ. Het NIAZ heeft dit alleen in kortere tijd gedaan. Maar op sommige punten ligt Canada nog voor, beschrijft Van Dun. Zo wordt de accreditatie nog meer op de individuele zorginstelling toegesneden dan bij ons het geval is. Het Qmentum-programma ondersteunt dit: zorginstellingen maken zelf een profiel aan in het programma, met het type zorg dat ze verlenen, de grootte van hun instelling, het gebied waarbinnen ze actief zijn en andere zaken. Vervolgens krijgen ze specifiek díe normen aangeboden die QMentum reflecteert de Canadese manier van werken en de Canadese manier van normontwikkeling. op hen van toepassing zijn. Voor een deel zijn dat overigens voor alle zorginstellingen dezelfde: iedereen moet voldoen aan normen op het gebied van Governance, Leiderschap en Strategie, Hygiëne en infectiepreventie en Medicatie. Maar er wordt veel meer gedifferentieerd dan bij ons. Hier moet het gros van de zorginstellingen voldoen aan een complete basisset van 185 normen. Accreditation Canada International heeft voor haar programma zeventien normenpakketten gedefinieerd. Het kan voor ons interessant zijn om ook hier naar meer differentiatie te gaan. We hebben al normen voor kleine instellingen, de GGZ en de langdurige zorg, maar misschien moeten we nog een stap verder gaan om recht te doen aan de verschillen tussen zorginstellingen. Verschillen met NIAZ De inhoud van de normen sluit in grote lijnen wel aan bij die van het NIAZ, zegt Pustjens. Dat moet ook, want we zijn allebei gebonden aan de regels van de ISQua. Maar de Canadese regels zijn wel meer geënt op de praktijk en daardoor heel herkenbaar voor de werkvloer. Bovendien ligt in het Canadese systeem meer nadruk op patiëntindicatoren dan in ons systeem. Ook worden patiënten geïnterviewd tijdens de audit. QMentum bevat vragenlijsten voor het Zelfevaluatierapport die digitaal in de organisatie kunnen worden uitgezet. Pustjens: Daarmee is het Zelfevaluatierapport niet langer het verhaal van de kwaliteitscoördinator, maar van alle betrokken medewerkers in de organisatie. Iedereen moet zijn verantwoordelijkheid nemen. Een ander verschil met het NIAZ-programma is, dat Qmentum automatisch een actielijst genereert, nog vóórdat de audit geweest is. De instellingen kunnen daardoor al werken aan de actiepunten voordat de audit plaatsvindt en de auditoren kunnen hun aandacht volledig richten op de resultaten en de inhoud van de zorg. Auditorenteams worden ook automatisch samengesteld. Per auditor wordt vastgesteld welke normensets hij of zij in staat is te toetsen. Op basis hiervan stelt de computer een auditteam samen. Efficiënt en eenvoudig Is de Canadese weg de toekomst voor NIAZ? Momenteel onderzoeken we - samen met de instellingen en de professionals - welke elementen uit het Canadese programma van waarde zouden kunnen zijn, zegt Van Dun. Voor ons Meerjarenbeleidsplan (zie elders in dit nummer) hebben NIAZ senior adviseur Wim Pustjens bezocht Accreditation Canada International: De Canadese regels zijn meer geënt op de praktijk. Bovendien ligt in het Canadese systeem meer nadruk op patiëntindicatoren dan in ons systeem. Patiënten worden ook geïnterviewd tijdens de audit. (Foto: Bureau Lorient) we, samen met al onze stakeholders, onze sterke en zwakke punten in kaart gebracht. Het beeld dat hieruit naar voren komt wordt breed herkend. Daardoor weten we ook aan welke punten we aandacht moeten besteden. Mogelijk kan Qmentum daarbij helpen. Van Dun denkt daarbij ook aan mogelijkheden om het accreditatieprogramma efficiënter, eenvoudiger en meer resultaatgericht te maken. Want die kant wil het NIAZ uit. De sterke punten, zoals het interne auditsysteem, de aandacht voor de organisatievelden en het systeem van peer review blijven fier overeind. Het is van cruciaal belang of de betrokkenen binnen de Nederlandse en de Vlaamse zorginstellingen het programma QMentum als een verbetering ervaren. Het is belangrijk om te streven naar voortdurende verbetering en het is ideaal als je daarbij gebruik kunt maken van ervaringen die zich elders bewezen hebben. Het NIAZ is inmiddels in overleg met de stakeholders. Naast bestuurders, professionals in de zorg, auditoren en contactpersonen Het is van cruciaal belang of de Nederlandse en Vlaamse zorginstellingen QMentum als een verbetering ervaren. uit instellingen, spreekt het NIAZ ook met koepelorganisaties, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, beroepsorganisaties, en de Orde van Medisch Specialisten over de aanpak. We kijken of ieder het inhoudelijk ziet zitten om aan te haken bij het Canadese systeem en, zo ja, op welke termijn, zegt Van Dun. Vooralsnog zijn de reacties vrijwel uitsluitend positief. Dit heeft er toe geleid dat NIAZ en Accreditation Canada International inmiddels zijn overeengekomen (zie pagina 16) het gebruik van QMentum verder te verkennen. 8 9

6 NING In gesprek op het NIAZ-forum Nieuwe NIAZ senior adviseur: Tilly Postelmans, eerste aanspreekpunt Vlaamse zorginstellingen Zorginstellingen die bezig zijn met de voorbereiding op een accreditatie lopen wel eens tegen vragen op. Vragen, die andere instellingen misschien al beantwoord hebben. Via het NIAZ NING-forum kunnen ze met elkaar in gesprek komen en zo van elkaar leren. Tijdens de Netwerkdag van 2012 bleek dat contactpersonen af en toe behoefte hebben aan onderling contact, zegt NIAZsenior adviseur Geert Teerling. Ze willen bijvoorbeeld graag een voorbeeld ontvangen van een uitgewerkte prospectieve risico-inventarisatie, of met collega s van gedachten wisselen over het normelement medisch-ethische kwesties. Een NIAZnetwerkdag is een goed moment om contacten te leggen, maar daar hoeft het niet bij te blijven. Voor tussentijdse vragen en discussies kun je prima een forum opstarten op internet. NIAZ, als kenniscentrum en netwerkorganisatie, wil dat graag faciliteren. Daarvoor kiezen we het social medium NING. Ons NIAZ NING-forum vormt een aanvulling op de ondersteuning via de survey managers, de zogenoemde Onderlaag van de Kwaliteitsnorm Zorginstelling en de NIAZ Netwerkdagen. Onderling informatie uitwisselen Het forum maakt discussie en onderlinge ad hoc-informatie-uitwisseling mogelijk. Het biedt ook een podium aan zorginstellingen die hun voorbeelden niet voor iedereen toegankelijk willen maken, maar best bereid zijn om een individueel contact een stapje verder te helpen. Het NIAZ ziet erop toe dat het forum alleen toegankelijk is voor contactpersonen van zorginstellingen die een accreditatieovereenkomst hebben met het NIAZ. Ook NIAZ zelf kan op het forum informatie plaatsen of reageren op vragen. Blijkt bijvoorbeeld dat iemand graag meer wil weten over de risico-analyse en hebben wij daarvan een uitgewerkt voorbeeld, dan kunnen we dat via het forum toegankelijk maken. Uiteraard doen wij dat uitsluitend met toestemming van de instelling die het uitgewerkte voorbeeld heeft aangeleverd. Proefperiode Sinds augustus 2012 is Tilly Postelmans (52) aan het NIAZ verbonden als senior adviseur. Postelmans is al haar hele loopbaan actief in de zorg. Na lange tijd in de gehandicaptenzorg te hebben gewerkt, was ze de afgelopen acht jaar kwaliteitsadviseur in Ziekenhuis Oost-Limburg in Belgisch Limburg. Sinds 2006 is ze NIAZ-auditor. Tilly Postelmans is afgestudeerd in Beleid en Beheer in de Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit van Maastricht en heeft de Mana- Ma-opleiding Projectmanagement aan de XIOS Hogeschool Limburg afgerond. Bij het NIAZ richt Postelmans zich nadrukkelijk op Vlaanderen. Na een lange aanloopperiode komt NIAZ-accreditatie in Vlaanderen nu echt van de grond. Inmiddels hebben circa twintig Vlaamse zorginstellingen aangegeven voor NIAZ-accreditatie te kiezen. Om deze zorginstellingen optimaal van dienst te kunnen zijn, vindt NIAZ het belangrijk een senior adviseur in dienst te hebben die de zorgmarkt in Vlaanderen goed kent en die in Vlaanderen gevestigd is. Postelmans zal primair - maar niet uitsluitend - NIAZ-accreditatie in Vlaanderen begeleiden. Vlaamse zorginstellingen hebben nog veel vragen waar ik antwoord op kan geven. Ook zijn er accentverschillen: de wetgeving verschilt op punten van de Nederlandse en er zijn andere organisaties actief. Ook zijn er taalverschillen. Doordat ik Vlaamse ben, kan ik dergelijke barrières wegnemen. Op dit moment verstrekt Tilly Postelmans vooral veel informatie aan zorginstellingen. Ook richt ze zich op de opleiding van interne auditoren, samen met haar Nederlandse collega s. Dit alles in de voorbereiding op het grote aantal accreditatietrajecten en auditbezoeken dat voor 2014 op het programma staat. Tilly is te bereiken via het centrale NIAZnummer: postelmans@niaz.nl. Uitgangspunt blijft echter dat het NIAZ faciliteert, maar niet initieert. De vraag moet uit de contactpersonen zelf komen en de antwoorden zoveel mogelijk ook. Wij treden op als moderator. Op dit moment doet een selecte groep contactpersonen ervaring op met NING. Hun opmerkingen over de effectiviteit van het middel worden binnenkort verwerkt, waarna alle contactpersonen aan het forum deel kunnen nemen. We hebben een proefperiode van een jaar afgesproken, zegt Teerling. In die tijd kunnen we zien of onze NING-pagina in een behoefte voorziet en hoe we dit het best kunnen inrichten. We hopen dat mensen elkaar gaan voeden met informatie en denken dat het echt een praktisch hulpmiddel kan zijn bij bijvoorbeeld het invullen van een zelfevaluatierapport. We zijn benieuwd of dat inderdaad zo is. Dat gaan we dus een jaar lang testen. Kennis maken met senior adviseur Jorien Soethout Sinds 1 september 2011 is Jorien Soethout, 38 jaar, aan het NIAZ verbonden als senior adviseur. Soethout is afgestudeerd als sociaal geograaf en werkte als beleidsonderzoeker op het gebied van wonen en ruimte, sociale zekerheid en de zorg. Ze begon als onderzoeker bij WoningNet, waarna ze senior onderzoeker en later onderzoeksmanager Zorg en Sociale Zekerheid werd bij Regioplan Beleidsonderzoek. Hierop volgde de functie van Clustermanager Zorg bij Regioplan. Bij Regioplan richtte ik me op beleid in de zorg en was ik kwaliteitsmedewerker van het onderzoeksbureau. Bij het NIAZ, dat zijn rol als kenniscentrum wil uitbouwen, kan ik kwaliteitsbeleid in de zorg combineren met onderzoek. Voor mij is dat perfect. Als senior adviseur begeleidt Soethout accreditatietrajecten in zorginstellingen en ondersteunt ze zorginstellingen in de voorbereiding op accreditatie. Ze geeft ook trainingen voor auditoren. Het intensieve contact met verschillende zorginstellingen en vele auditoren bevalt me uitstekend, zegt ze. Ten slotte is Jorien betrokken bij de strategie-ontwikkeling van het NIAZ en participeert ze in projecten. Jorien Soethout (Foto: Bureau Lorient) 10 11

7 Op weg naar De Kwaliteitsnorm Zorginstelling (KZi) bestaat uit 185 normelementen. Om instellingen te inspireren bij het realiseren van deze normelementen, wil het NIAZ per element drie voorbeelden geven. Dat kan het NIAZ niet alleen, daarvoor heeft het de steun van de zorginstellingen heel hard nodig. De eerste honderdtwintig voorbeelden zijn inmiddels aangeleverd. Het NIAZ heeft de ambitie om in niet minder dan 500 voorbeelden van normelementen beschikbaar te stellen op de website van het NIAZ, in de zogeheten Onderlaag van de Kwaliteitsnorm Zorginstelling. De voorbeelden kunnen zorginstellingen helpen bij het invullen van hun eigen kwaliteitsmanagementsysteem. 500 goede voorbeelden Voorzien in behoefte Het NIAZ is daarmee goed op weg, vertelt NIAZ senior adviseur Cathy Bressers: nu al beschikt het over meer dan honderd uitgewerkte voorbeelden en twintig good practices. Bressers: Binnen het NIAZ hebben we alle accreditatierapporten uit 2011 onder de loep genomen. Daarbij hebben we in eerste instantie gekeken naar díe normelementen waarvoor een instelling een score 3 of 4 heeft behaald. De voorbeelden die bij de betreffende normelementen staan, hebben we geïnventariseerd. Voor de voorbeelden waaraan het auditteam de score 4 heeft toegekend, heeft het NIAZ de Raden van Bestuur om toestemming gevraagd voor publicatie. Dat proces loopt. Bressers vervolgt: De good practices zijn voorgelegd aan de Redactieraad van de Onderlaag KZi (ROK). De leden van de ROK - ervaren auditoren -, beoordelen de good practices en adviseren het NIAZ om ze al dan niet op te nemen in Good practice: Zorgpad Schizofrenie Een good practice is een voorbeeld dat met kop en schouders boven de dagelijkse praktijk uitsteekt. Het is iets, waar zorginstellingen écht iets van kunnen leren. Een voorbeeld van zo n good practice vormt het Zorgpad Schizofrenie van RIAGG Zuid. Het zorgpad is een instrument dat de hulpmiddelen en de methodiek bij schizofrenie en aanverwante stoornissen logisch ordent, aanbevelingen concretiseert en naar heldere einddoelen toewerkt. Het is een middel om kwalitatief hoogwaardige en efficiënte zorg te leveren. Het zorgpad beschrijft voor een cliënt met schizofrenie de opeenvolgende stappen in het zorgproces. Dit maakt het zorgproces transparant. Het brengt in kaart welke methoden en hulpmiddelen een rol spelen bij het zorgproces en maakt zo duidelijk hoe deze op elkaar afgestemd moeten worden. Dat vergroot de kwaliteit en efficiëntie van zorg. Het zorgpad is zo een middel dat leidt tot betere resultaten, kortere wachttijden, effectievere afstemming, snellere doorstroom en, zo mogelijk, een proactief ontslagbeleid. De voorbeelden bieden een wereld aan inspiratie. de onderlaag. Het NIAZ vraagt daarvoor ook toestemming aan de betreffende instelling. Bij akkoord leveren de instellingen de laatste versies van de uitgewerkte voorbeelden en good practices aan bij het NIAZ. Hierdoor zijn alle uitgewerkte voorbeelden en good practices actueel. De uitgewerkte voorbeelden en good practices komen achter een login-code op de NIAZ website. Instellingscontactpersonen die op Kwaliteitsnorm klikken, en daarna op Uitgewerkte Voorbeelden (UV) of Good Practices (GP) krijgen zo toegang tot een wereld aan inspiratie. Met de voorbeelden voorziet het NIAZ in een grote behoefte, vertelt Bressers. Zorg-instellingen zitten er enorm op te wachten. Het NIAZ krijgt heel vaak de vraag of het een instelling kan helpen bij het vinden van een zorginstelling die bepaalde normelementen al goed heeft Uitgewerkte Voorbeelden uitgewerkt. NIAZ treedt natuurlijk graag op als intermediair voor zijn contactpersonen, maar met de voorbeelden op de website kunnen de instellingen zelf kiezen welke aanpak bij hen past en met wie ze eventueel contact willen opnemen. Dat is wel zo praktisch! Het NIAZ heeft inmiddels meer dan honderd uitgewerkte voorbeelden ontvangen. Drie voorbeelden: 1. Modelreglement ziekenhuiscommissies (Stichting ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen) Dit reglement bepaalt hoe een ziekenhuiscommissie moet worden ingericht. Voor elke commissie wordt bepaald wat het doel is, hoe de commissie wordt samengesteld, wat de looptijd en werkwijze zijn, welke taken en bevoegdheden de commissie heeft en hoe met het reglement wordt omgegaan. Een leeswijzer maakt duidelijk op welke wijze het reglement moet worden ingevuld. 2. Bevoegdheidsregeling Voorbehouden Handelingen (Stichting ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen) Wat zijn voorbehouden handelingen en wie mag deze uitvoeren? Dat staat in de Bevoegdheidsregeling Voorbehouden Handelingen. Het is belangrijk dat van elke voorbehouden handeling een bevoegdheidsprotocol wordt gemaakt dat beschrijft welke handeling het betreft en wie de handeling mag uitvoeren. Het bevoegdheidsprotocol moet voor alle handelingen op dezelfde manier worden samengesteld en dezelfde elementen bevatten. Een uitgewerkt voorbeeld legt vast hoe dit protocol eruit moet zien. 3. Bevoegdhedenmatrix (Laurentius Ziekenhuis) Jaarstukken, Personeel & Organisatie, Financiën, Ondersteunende diensten, Medische en Verpleegkundige zaken, Automatisering en Samenwerkingsrelaties zijn verschillende domeinen waarbinnen verschillende functionarissen verschillende taken vervullen. Zo wordt het meerjarenkader geformuleerd door de Raad van Bestuur, adviseert de staf erover, leveren verschillende afdelingen input en keurt de Raad van Toezicht het kader goed. Eén heldere matrix maakt voor alle domeinen inzichtelijk welke functionaris welke taak heeft. Cathy Bressers: Het NIAZ krijgt heel vaak de vraag of het een instelling kan helpen bij het vinden van een zorginstelling die bepaalde normelementen al goed heeft uitgewerkt. Met de voorbeelden kunnen de instellingen zelf kiezen welke aanpak bij hen past en met wie ze eventueel contact willen opnemen. (Foto Bressers) 12 13

8 Kwaliteitsindicatoren voor Vlaamse ziekenhuizen Transparant over zorg Druk tweede half jaar 2012 voor NIAZ De Vlaamse overheid, de Vlaamse Vereniging van Hoofdartsen, ziekenhuiskoepels ICURO en Zorgnet Vlaanderen en het Vlaams Ziekenhuisnetwerk willen het gebruik van klinische proces- en outcome-indicatoren stimuleren. Het project Quality Indicators moet leiden tot verdere verbetering van de kwaliteit van zorg. Voor een geïntegreerde en pro-actieve benadering van kwaliteit is het belangrijk te werken met relevante indicatoren, zegt NIAZ-senior adviseur Tilly Postelmans: Met geïntegreerd bedoelen we dat het objectiveren van zorgresultaten, het verwerven van een ziekenhuisaccreditatie en externe openheid één geheel vormen. Ziekenhuizen kunnen daarbinnen hun eigen keuzes maken en hun prioriteiten bepalen. De term pro-actief betekent dat de initiatiefnemers zelf het voortouw nemen in de ontwikkeling en implementatie van relevante indicatoren. Dit doen ze in goede samenwerking met andere partners, zoals het Vlaams Patiëntenplatform, de Mutualiteiten, de Vlaamse Verpleegunie en vele anderen. Op 1 juni 2011 ondertekenden deze verschillende partijen een protocol voor het Quality Indicators-project. Postelmans: Dat zoveel partijen zich eraan verbinden, is van cruciaal belang voor een voldoende groot draagvlak om uiteindelijk ook echt te gaan werken met de indicatoren. Werking Binnen het QI-project zijn vijf ontwikkelingsgroepen opgericht, voor de domeinen Moeder- en kindzorg, Cardiologie, Oncologie, Orthopedie, plus een groep Ziekenhuisbrede indicatoren. De groepen zijn samengesteld uit leden van de verschillende initiatiefnemende en ondersteunende partijen, waar nodig aangevuld met externe experts uit wetenschappelijke verenigingen of beroepsverenigingen. Een bureau coördineert de werkzaamheden van de ontwikkelingsgroepen. Alle partijen zijn vertegenwoordigd in een Forum. Het Forum is de liaison met de sector en heeft de taak om inhoudelijke en methodologische expertise aan te leveren, kritisch te reflecteren op het verloop van het project, draagvlak te creëren bij de zorgverleners en ondersteuning te bieden bij de implementatie van het project QI. Resultaten terugkoppelen In 2011 is een eerste basisset van kwaliteitsindicatoren gedefinieerd. In 2012 worden de geselecteerde indicatoren gevalideerd. Een Thrusted Third Party moet garanderen dat de gegevens valide en betrouwbaar zijn. Enkel daartoe geautoriseerde personen hebben, op een gecontroleerde, gestandaardiseerde en veilige manier, toegang tot de data. Postelmans: Na een inhoudelijke validatie zullen de resultaten van de indicatoren, in 2013, teruggekoppeld worden naar de ziekenhuizen. Zij kunnen de resultaten van het eigen ziekenhuis vergelijken met de gegevens van de andere ziekenhuizen. Ziekenhuizen worden ook gestimuleerd om hun resultaten extern kenbaar te maken. Van elkaar leren Het NIAZ volgt de ontwikkelingen van nabij. Postelmans: In zijn algemeenheid kunnen Nederland en Vlaanderen veel van elkaar leren. Dat geldt zeker ook voor dit specifieke project, omdat in Nederland verschillende organisaties bezig zijn met dit de ontwikkeling van indicatoren. NIAZ kan Nederlandse zorginstellingen kennis verschaffen over het Vlaamse project. Ook voor de NIAZ-auditoren is het belangrijk om de laatste stand van zaken te kennen. Als zij een auditbezoek afleggen, zullen de kwaliteitsindicatoren immers een rol spelen bij de toetsing. Ook NIAZ is dus erg benieuwd naar de resultaten en de gevolgen daarvan voor de kwaliteit van zorg. Vlaanderen legt de focus op resultaten en kwaliteit van zorg. (Foto: Big Box of Art) Voor het NIAZ en de NIAZ-auditoren is het een drukke periode. Enerzijds is dit een logisch gevolg van de hausse aan auditbezoeken in 2008: op deze bezoeken volgt na vier jaar standaard een vervolgbezoek. Anderzijds speelt de accreditatie van het veiligheidsmanagementsysteem (VMS) een rol: eind 2012 moeten alle Nederlandse ziekenhuizen over een gecertificeerd of geaccrediteerd VMS beschikken. Naast veertien grote accreditatietrajecten en zeven VMS-audits, vinden vijf toetsen op actieplannen plaats, vier toetsen op aanwijzingen en staan er vier auditbezoeken met betrekking tot de toets uitgesteld besluit ingepland. Ook de NIAZ auditoren hebben het druk met al deze trajecten. Hoewel het NIAZ een beroep kan doen op een zeer groot aantal auditoren, zijn er toch verschillende auditoren die meerdere trajecten onder handen hebben. Dat geldt in het bijzonder voor de auditoren die toetsen op het VMS: om hier de benodigde expertise en eenduidigheid van toetsing te garanderen, betrekt het NIAZ een beperkt NIAZ langs ISQua-meetlat aantal auditoren bij deze trajecten. Het NIAZ complimenteert alle auditoren met hun flexibiliteit en is blij met hun inzet. Sha3teely Ook het NIAZ zelf vindt het belangrijk zich te laten toetsen. ISQua is de daarvoor aangewezen, internationaal gezaghebbende instantie. Op dit moment heeft NIAZ een Triple A-rating : NIAZ is geaccrediteerd voor de NIAZ-organisatie, het NIAZ-normenkader en voor de auditorenopleiding. In december is het NIAZ weer aan de beurt voor toetsing. Als eerste wordt het NIAZ als organisatie getoetst. Geaccrediteerde instellingen april - oktober 2012 NKI-AVL Amsterdam, afdeling Radiotherapie, 1e accreditatie; Thuiszorg Zuidwest Friesland (Antonius Zorggroep), Sneek, 1e accreditatie; Van Weel-Bethesda Ziekenhuis, Dirksland, 1e accreditatie; Ziekenhuis Bernhoven, Oss en Veghel, 1e accreditatie; Jessa Ziekenhuis, Hasselt (gecontinueerd); Medisch Centrum Alkmaar (instellingsbrede accreditatie gecontinueerd, eerste deelaccreditatie oncologisch zorgproces); Deventer Ziekenhuis (toegekend); 1e accreditatie; Stichting Windroos Foundation, Amstelveen en Leiden (gecontinueerd); RVE Psychiatrie Catharina-ziekenhuis, Eindhoven (gecontinueerd); Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag (gecontinueerd); Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam (gecontinueerd); RISO, Deventer (gecontinueerd); Amphia Ziekenhuis, Breda (instellingsbrede accreditatie gecontinueerd, eerste deelaccreditatie oncologisch zorgproces); Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam (gecontinueerd) Ziekenhuis Rivierenland, Tiel (gecontinueerd) 14 15

9 NIAZ in beeld Bij het NIAZ aangesloten Nederlandse zorginstellingen die geen ziekenhuis zijn en evenmin onderdeel uitmaken van een zorggroep die ziekenhuiszorg combineert met langdurige zorg Buro 3o BV, Rosmalen 2. Curium LUMC, Oegstgeest 3. De Windroos Foundation, Amstelveen 4. Delta Psychiatrisch Centrum, Poortugaal 5. Instituut Verbeeten, Tilburg 6. IWAL, Amsterdam 7. Stichting Kempenhaeghe, Heeze 8. Stichting Centrum voor Creatief Leren, Sterksel 9. Radiotherapeutisch Instituut Stedendriehoek en Omstreken, Deventer 10. RiaggZuid, Roermond 11. SEIN, Hoofddorp 12. TilburgMentaal, Tilburg 13. Stichting Heelkunde Instituut Nederland, s Graveland In de volgende editie van NIAZ Nieuws laten we zien welke Vlaamse instellingen voor NIAZ hebben gekozen. NIAZ en Accreditation Canada International ondertekenen overeenkomst Op 22 oktober zijn het NIAZ en Accreditation Canada International overeengekomen het gebruik van het programma QMentum in Nederland en België nader te verkennen. Daarbij staat centraal of de professionals en de zorginstellingen het gebruik van QMentum beschouwen als een verbetering van het accreditatietraject. NIAZ beperkt zich tot Nederland en Vlaanderen. Canada kent ook een Franstalig deel, zodat Accreditation Canada International zich ook kan richten op Wallonië. Hierdoor kan QMentum in heel België worden ingevoerd als de komende maanden blijkt dat de instellingen en de professionals dit accreditatieprogramma omarmen. Op de foto tekenen K. van Dun (directeur NIAZ) en S. Audette (directeur ACI) een memorandum of understanding, waarin de nadere verkenning is geregeld. 16