vormgeving Samen Sterk zonder Stigma (de)stigmatisering Samen Onderzoek Christine Sterk de Vries

Transcriptie

1 Richtlijnen Journalisten voor over vormgeving Samen Onderzoek Christine Sterk de Vries zonder Stigma (de)stigmatisering Kees Dijkman Projectcoördinator Aanpak stigma in de media Samen Sterk zonder Stigma Amersfoort/Utrecht, maart 2018

2 Inleiding In het kader van haar opleiding tot psychiater onderzocht Christine de Vries in 2017 de rol van de media bij (de)stigmatisering van mensen met een psychische aandoening. De belangrijkste conclusies: Journalisten willen liever niet dat hun berichtgeving stigmatiserend werkt. Maar als dat wel het bijeffect is van de berichtgeving over bijvoorbeeld incidenten (personen met verward gedrag, forensische psychiatrie), dan nemen ze het over het algemeen voor lief. Journalisten hechten sterk aan hun onafhankelijkheid. Ze staan niet erg open voor beïnvloeding, ze willen niet een bepaalde kant op gestuurd worden. Journalisten willen graag snel en makkelijk aan goede informatie komen. Ze staan open voor deskundigheidsbevordering, verbreding van hun kennis en contact met ervaringsdeskundigen. Oprechte feedback wordt op prijs gesteld. Bron: Christine de Vries: Destigmatisering in de media (referaat, Altrecht, 20 juni 2017). 2

3 Een grote meerderheid van de journalisten (79%) heeft zelf ervaring met berichtgeving over mensen met een psychische aandoening. Opzet Behalve uit een literatuurstudie bestond het onderzoek van De Vries uit een survey onder een groot aantal journalisten. Hoewel ze dat wel van plan was, zijn de resultaten van haar onderzoek tot nu toe niet gepubliceerd. Samen Sterk zonder Stigma heeft haar bij de voorbereidingen gevoed met informatie en was aanwezig bij het referaat dat ze op 20 juni 2017 bij Altrecht hield over het onderzoek. Deze notitie is gebaseerd op de resultaten die ze daar presenteerde. De Vries wilde vooral van journalisten weten hoe ze zelf tegen hun rol aankijken bij de (de)stigmatisering van psychische aandoeningen in de media. Ze benaderde in totaal 429 journalisten met een digitale vragenlijst, die door 70 journalisten is ingevuld en teruggestuurd. De resultaten zijn misschien niet volledig representatief, maar ze geven wel een bruikbaar beeld. Mogelijk zijn de resultaten wel gekleurd, doordat vooral de meer maatschappelijk betrokken journalisten de vragenlijst ingevuld zullen hebben die zijn mogelijk wat meer geneigd om in de spiegel te kijken en te reflecteren op hun eigen manier van werken. De journalisten Van de journalisten in het onder zoek is 69% man en 31% vrouw. Dat is een representatief beeld. Vooral oudere journalisten zijn vaak mannen. Van de journalisten werkt 59% bij een krant, 40% bij een website (vaak in combinatie met een krant) en 25% bij radio of televisie. Een grote meerderheid van de journalisten (79%) heeft zelf ervaring met berichtgeving over mensen met een psychische aandoening. 3

4 Basishouding Vrijwel alle journalisten (90%) denken dat stigmatisering van mensen met een psychische aandoening (mede) kan worden veroorzaakt door berichtgeving in de media. Slechts 4% denkt van niet. Er worden hierbij wel een aantal opmerkingen gemaakt. Onder andere deze: "Feit is, door veranderende politieke besluiten, dat personen met een psychische aandoening vaker in reguliere woonwijken (semi)zelfstandig wonen. Dat leidt geregeld tot problemen met direct omwonenden... Als media hier vervolgens over berichten is dat niet per se stigmatiserend." Maar ook: "De term verwarde personen bijvoorbeeld, dat is een containerbegrip dat niet zomaar gebruikt zou moeten worden." Een ruime meerderheid (67%) van de journalisten is zich ervan bewust dat hun eigen berichtgeving stigmatiserend kan werken voor mensen met een psychische aandoening. Op de vraag of het nodig is om stigmatisering in de berichtgeving te bestrijden, geven de journalisten als antwoord gemiddeld een 6 (op een schaal van 1-10). Kennelijk vinden ze het wel een beetje hun verantwoordelijkheid, maar niet te veel. Een journalist verwoordt het zo: "Het is niet de schuld van de media. GGZ zou veel actiever contact met de media moeten zoeken om het probleem aan te kaarten." Sommigen zien ook een dilemma: "Hoe meer aandacht je erop vestigt, hoe groter de kans dat je alsnog het tegenovergestelde bereikt." Een minderheid (40%) van de journalisten vindt het de taak van de media om stigmatisering tegen te gaan. Een kleine minderheid van de journalisten (41%) denkt dat hun eigen berichtgeving juist bijdraagt aan destigmatisering. Een vergelijkbaar percentage (39%) weet dat niet. Twintig procent van de journalisten denkt van niet. De belangrijkste manier om te destigmatiseren, vinden de journalisten context aanbrengen (90%), op de voet gevolgd door zorgvuldig taalgebruik (75%). Ook het geven van achtergrondinformatie (62%) en het aan het woord laten van deskundigen (waaronder ervaringsdeskundigen) (55%) worden veel genoemd als destigmatiserend. 4

5 Een ruime meerderheid (67%) van de journalisten is zich ervan bewust dat hun eigen berichtgeving stigmatiserend kan werken voor mensen met een psychische aandoening. Maar liefst 71% van de journalisten vindt het erg als hun berichtgeving stigmatiserend werkt voor mensen met een psychische aandoening. Toch trekt maar 45% van de journalisten hieruit de conclusie dat ze zich actief moeten inzetten om stigmatisering in hun berichtgeving te voorkomen. Veel journalisten laten dit voor wat het is: 33% geeft op deze vraag het antwoord neutraal. De anderen (12/13%) vinden destigmatisering niet hun verantwoordelijkheid. Conclusies Als het over de basishouding van journalisten gaat, concludeert Christine de Vries: Ze zijn zich ervan bewust dat hun berichtgeving stigmatiserend kan werken en er is een redelijke bereidheid om hier wat aan te doen. Maar journalisten weten niet goed hoe ze dat kunnen aanpakken. Media kunnen niet om incidenten heen. Maar één van de deelnemende journalisten vindt dat media helemaal niet zouden moeten berichten over incidenten waar mensen met psychische aandoeningen bij betrokken zijn. Overigens vinden wel 74% van de deelnemers dat media terughoudend moeten zijn in hun berichtgeving over suïcide. De richtlijnen van 113 op dit punt kunnen op brede instemming rekenen bij mediaprofessionals. 5

6 Een nog grotere meerderheid (76%) van de journalisten heeft ooit geprobeerd contact te krijgen met ervaringsdeskundigen. Deskundige informatie Een grote meerderheid (69%) van de journalisten heeft ooit geprobeerd contact te krijgen met deskundigen rond psychische aandoeningen. Algemene deskundigheid is vaak niet zo moeilijk te vinden, specifieke deskundigheid wel. De voornaamste belemmering voor deskundigen (met name behandelaars) om informatie te geven is hun beroepsgeheim (27%). Een nog grotere meerderheid (76%) van de journalisten heeft ooit geprobeerd contact te krijgen met ervaringsdeskundigen. Veel journalisten zien hier een grote meerwaarde in. Toch bleek het in de praktijk vaak lastig om mensen te spreken te krijgen. Vooral instellingen en familie werken tegen, afhankelijk van de ernst van de stoornis. Soms (22%) bleken de mensen die ze spraken te verward, vaak wilden ze anoniem blijven (43%) - iets waar journalisten in principe een hekel aan hebben. Een kleine minderheid van de journalisten (49%) vindt het niet moeilijk om goede informatie te vinden over psychische aandoeningen. De meest genoemde problemen hierbij zijn dat deskundigen elkaar vaak tegenspreken (28%) en dat je niet weet of een website betrouwbare informatie geeft (28%). Conclusies Als het gaat om goede informatie en deskundigen, concludeert Christine de Vries: er is veel behoefte aan, het wordt ook vaak gedaan en er zijn over het algemeen weinig belemmeringen. Wel is de informatie vaak erg verspreid. Er is bovendien informatie waar leken mee uit de voeten kunnen. Specifieke interventies Wat zou helpen om de berichtgeving te destigmatiseren? De Vries heeft een aantal mogelijke interventies aan de journalisten voorgelegd. Richtlijnen voor journalisten vinden zij niet erg nuttig. Maar 26% van de journalisten denkt hier iets aan te hebben. Mediaprijzen vinden journalisten nog minder nuttig (21%). Ook fondsen zullen het verschil niet maken (24%) 6

7 Deskundigheidsbevordering is wel iets waar veel journalisten graag gebruik van zouden maken en waar ze beslist (77%) het nut van inzien. Ongeveer een derde van de deelnemende journalisten zichzelf ooit bijgespijkerd als het gaat om psychische aandoeningen. Een kleiner percentage (51%) zou feedback van ervaringsdeskundigen nuttig vinden. De overgrote meerderheid (73%) heeft dit overigens nog nooit gehad. Dat is opmerkelijk, want over het algemeen ontvangen media veel reacties op hun publicaties. Ongeveer de helft van de journalisten (51%) heeft behoefte aan een beeldbank, om niet steeds te vervallen in de standaardplaatjes rond psychische aandoeningen. Conclusies belangstelling voor deskundigheidsbevordering en feedback. Aanbevelingen De Vries eindigt met een aantal aanbevelingen. Investeer in deskundigheidsbevordering bij journalisten. Stel een centrale, goed vindbare database samen met heldere, toegankelijke achtergrondinformatie. Geef als ervaringsdeskundigen feedback aan journalisten. Zorg voor contactpersonen (zowel bij instellingen als bij belangenorganisaties) die goed te benaderen zijn door journalisten. Zoek proactief contact met journalisten om je verhaal te vertellen en openheid te geven. Organiseer mediatrainingen voor psychiaters. Als het gaat om specifieke interventies, concludeert Christine de Vries: interventies die de journalisten kunnen beïnvloeden (richtlijnen, fondsen, prijzen) worden gevoeld als een aantasting van hun onafhankelijkheid en worden daardoor minder gewaardeerd. Er is wel 7

8 Samen Sterk zonder Stigma werkt aan een samenleving waarin psychische problematiek bespreekbaar is. Samen met onze ambassadeurs, supporters en alle betrokkenen werken we aan bewustwording van stigma en de impact ervan. We geven ze handvatten voor een gelijkwaardige, diverse en menselijke samenleving. Samen Sterk Zonder Stigma Stationsplein LE Amersfoort T info@samensterkzonderstigma.nl